Məqalədə ferroxromliqnosulfonat kompleks reagentindən və natrium silikatdan ibarət olan kompozisiya əlavəsinin qazma məhlulları göstəricilərinin tənzimlənməsi xüsusiyyətlərinin uyğunluq məsələlərinə baxılmışdır. Standart metodika üzrə sınağın planlaşdırılması aparılmış, reqressiya tənliyi alınmışdır. Üç amilin: FXLS kimyəvi reagentinin, natrium silikatın və termoemalın Boks-Uilsona görə tamamilli sınağının tətbiqi ilə optimallaşdırma parametrlərinə təsiri tədqiq edilmişdir. Quyu lüləsi divarı dayanıqlığının itməsinə meylli gil süxurlarının qazılması vaxtı kompozisiyanın tətbiq perspektivləri müəyyən edilmişdir.

Açar sözlər: ferroxromliqnosulfonat, natrium silikat, reqressiya tənliyi, qazma məhlulu, optimallaşdırma parametrləri.

Məqalə quyunun rejimə düşməsinin sürətləndirilməsi və axının gətirilməsinin asanlaşdırılması məqsədilə aparılan quyu lüləsinin məhsuldar hissəsinin işlənməsi texnologiyasına həsr edilmişdir. Göstərilən məqsədlərə qazma məhlulunun və süzülmə qabığının qalıqlarına dağıdıcı təsir göstərən xüsusi reagentlər vasitəsi ilə quyunun işlənməsi hesabına nail olunur. Məqalədə «BARKBİTL» texnoloji mayenin işlənilməsi prosesinə, onun sınaqdan keçirilməsinə və quyu tikintisindəki tətbiqinə baxılmışdır.

Açar sözlər: BARKBİTL, süzülmə qabığının dağılması, breyker, quyuların mənimsənilməsi.

Məqalədə quyuların əsaslı və cari təmiri zamanı endirmə-qaldırma əməliyyatlarının mövcud texnologiyalarının analizi təqdim edilmiş, mövcud texnologiyanın istifadəsi ilə briqadanın iş növbəsi müddətində endirilmiş və qaldırılmış nasos-kompressor borularının sayının təhlili verilmişdir. Quyuların cari və əsaslı təmiri zamanı endirmə-qaldırma əməliyyatlarının mexanikləşdirilməsi üçün mobil mexanikləşdirilmiş kompleks təklif edilmiş, boruların enidirilmə-qaldırılma əməliyyatının mərhələli aparılma ardıcıllığı verilmişdir. Təklif edilən kompleksin istifadəsində endirilən (qaldırılan) boruların sayı hesablanmışdır. Standart və təklif edilən texnologiyaların istifadəsində sürət üzrə müqayisə aparılmışdır. Həmçinin təklif edilən kompleksin tətbiqindən əldə edilən iqtisadi səmərə təqdim edilmişdir.

Açar sözlər: quyu, cari təmir, əsaslı təmir, endirmə-qaldırma əməliyyatları, borular.

Hal-hazırda, boru kəmərini donuşluğun təsirindən qorumaq məqsədi ilə, daha çox onun yerüstü çəkilmə variantını qəbul edirlər. Bununla belə, mövsümi-soyuducu qurğuların (MSQ) köməyi ilə torpaqların həddindən artıq dondurulması kimi ehtiyat tədbirlərinə baxmayaraq, şişən torpaqlarda boruların çəkilməsi özünü doğrultmamışdır. Göstərilmişdir ki, termostabilizatorun ətrafında buzlu torpaq silindrinin formalaşması ilə müşaiyət olunan donma sürətini stasionar vəziyyətlərin dəyişdirilməsi metodu ilə "atmosfer - MSQ - torpaq" sisteminin istilik mübadiləsinin ümumiləşdirilmiş məsələsini həll etməklə müəyyən etmək olar. Torpağın donma sürəti və eləcə də donma zonasına daxil olan rütubətin miqrasiya axını MSQ-nin temperatur rejimindən asılı olduğu
üçün şişmənin əmələgəlməsi prosesini idarə etmək olar. Buna xüsusi konstruktiv qərarların qəbul edilməsi və ya MSQ-nin işinin nizamlanması yolu ilə – şişmə təpəsinin formalaşmasının mümkün olduğu, ekstremala yaxın, həddindən artıq donma sürətlərindən yayınaraq nail olmaq olar.

Açar sözlər: daimi donuşluq torpaqları, şişmə təpələri, mövsümi-soyuducu qurğular, yerüstü boru kəmərinin dayaqlarının qabarması, istilik mübadiləsinin ümumi məsələsi.

Məqalədə metanın Penq-Robinson vəziyyət tənliyinin, onun şift-parametrin istifadəsi ilə olan modifikasiyasının istifadəsi ilə alınmış ifrat sıxılma əmsalının, istilik tutmunun və Coul-Tompson diferensial əmsalının hesablanmasının, eksperimental məlumatların, molekulyar dinamika üsulunun nəticələrinin müqayisəli təhlili verilmişdir. Göstərilmişdir ki, şift-parametrli modifikasiya olunmuş Penq-Robinson vəziyyət tənliyinin istifadəsi və molekulyar dinamika üsulu ifrat sıxılma əmsalının təyini zamanı baxılan bütün təzyiqlər və temperaturlar sahəsində minimal xəta verir. İzobar istilik tutumu və Coul-Tompson əmsalı şift-parametrsiz Penq-Robinson vəziyyət tənliyinin istifadəsində daha yaxşı ifadə olunur, molekulyar dinamika üsulu ilə isə aşağı temperaturlarda yaxşı nəticələr göstərir.

Açar sözlər: metan, vəziyyət tənliyi, molekulyar dinamika, ifrat sıxılma, istilik tutumu, Coul-Tompson əmsalı.

Məqalədə neftlə doymuş məhsuldar laya layın hidravlik yarılması (LHY) texnologiyasının vasitəsi ilə təsirin nəticəsinin proqnozlaşdırılması məsələsinə baxılmışdır. Hidroyarılmanın səmərəliliyi müəyyən əlamətlərdən asılı olur: layın xassələrindən, laya təsir edən agentlərin miqdarı və xassələrindən. Məqalədə 9 belə əlamət göstərilmişdir, qiymətləndirmə isə üç göstəricinin – layın hidravlik yarılmasından sonrakı debit, debit artımının bölünməsi və səmərəliliyi göstərən bul parametrinin köməyi ilə yerinə yetirilmişdir. Müəlliflər tərəfindən riyazi model qurulmuş, əlamətin diaqnostik əmsalları və informativliyi hesablanmışdır. Nəticə üç interval şəklində təqdim edilmişdir: mənfi proqnoz, qeyri-müəyyən proqnoz və müsbət proqnoz. Verilən quyularda hidroyarılma üzrə aparılan əməliyyatların faktiki məlumatlarına əsasən onun başqa quyulardakı səmərəliliyi müəyyən edilmişdir. Bu qəbildən məsələlərin həlli üçün təklif edilən yanaşmanın tətbiqinin məqsədəuyğunluğu haqqında nəticə çıxarılmışdır.

Açar sözlər: layın hidravlik qırılması, LHY rejiminin optimallaşdırılması, LHY parametrləri, səmərəliliyin proqnozlaşdırılması, Kulbak ölçüsü.

Məqalədə metalın en kəsiyində əyici və burucu momentlərin birgə təsiri zamanı baş verən mexaniki gərginliklərdən yaranan qalıq maqnitləşmə sahəsinin gərginliyi tədqiqatlarının nəticələri verilmişdir. Göstərilmişdir ki, metal üzərində ölçülmüş qalıq maqnitləşmə sahəsinin gərginlik qiyməti metalın mürəkkəb müqaviməti zamanı yaranan normal və xətti mexaniki gərginliklərin qiymətlərindən asılı olur. Alınmış düsturlar ümumiləşdirici xarakterə malikdirlər və onlardan metalın burulması zamanı yaranan biroxlu gərginlik vəziyyətinin hesablaması üçün düsturlar alınır. Göstərilmişdir ki, metalın gərginlik vəziyyətinin qiymətləndirilməsi üçün metalın yolverilən mexaniki gərginlik qiyməti ilə bağlı olan qalıq maqnitləşmə sahəsinin gərginliyinin hədd qiymətini istifadə etmək olar. Metalın mexaniki gərginlik indikatoru ilə qazıma borularının gərginlik vəziyyətinin maqnit kontrolunun nəticələri verilmişdir. Həmin nəticələr göstərir ki, metalın gərginlik vəziyyətində olan sahələri əsasən yiv birləşmələri ətrafında yerləşir. Həmçinin qazma boruları metalının gərginlik vəziyyətində olan sahələrində metalın elektromaqnit emalı qurğusu ilə qalıq gərginliklərinin azaldılmasının nəticələri verilmişdir.

Açar sözlər: gərginlik vəziyyəti, effektiv gərginlik, mürəkkəb müqavimət, qazma borusu, qalıq gərginlik, mexaniki gərginlik indikatoru.

Məqalədə az və orta özlülüklü neftləri olan tükənmiş yataqlar üçün nəzərdə tutulan laya su-qaz təsiri texnologiyasına baxılmışdır. Bu üsuldan istifadə imkanları, əsasən, səmt qazının qeyri-kommersiya həcmlərinin mövcudluğundan asılıdır. Texnologiyanın tələb etdiyi qaz həcmlərinin qiymətləndirilməsi reallıqa maksimal yaxınlaşdırılmış şəraitlərdə hidrodinamik modelləşdirmənin keçirilməsini tələb edir. Neftçıxarmanın maksimal səmərəliliyinin əldə edilməsi üçün vurulan qazın və suyun nisbətinin təyini məsələsi yaranır. Problemə Vıintoyqsk yatağının timsalında baxılır, qoyulmuş məsələlərin həlli üçün hidrodinamik modelləşdirmədən istifadə olunur. Nəticədə vurulma həcmlərinin nisbətləri alınmış və müqayisə edilmiş və bu yatağın laylarından birində su-qaz təsirinin tətbiqinin planlaşdırılması üçün tövsiyələr verilmişdir.

Açar sözlər: su-qaz təsiri, Vıintoyqsk yatağı, hidrodinamik modelləşdirmə, qravitasiya seqreqasiyası, faza dəyişməsinin minimallaşdırılması, üçfazalı süzülmə.

Məqalədə anomal qeyri-Nyuton xassələri olan donan yüksək parafinli və çox ağır özlü neftlərin birgə nəql edilməsi təcrübəsinə baxılmışdır. Belə ki, onların ayrı-ayrılıqda vurulması vurulmaların planlı və qəza səbəbindən dayandırılması zamanı boru kəmərlərinin hidravlik müqavimət gücünün qarşısının alınması və hissələrdə "donma" hallarının istisna edilməsi üçün yüksək temperaturun və təzyiqin saxlanılması hesabına böyük xərclər tələb edir. Məqalədə müxtəlif neftlərin qarışdırılmasının səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi üsulları və qarışıqların fiziki-kimyəvi və reoloji xassələrinin təhlilinə əsaslanan hesablama alətləri göstərilmişdir.

Açar sözlər: neft qarışığı, reologiya, effektiv özlülük, donma temperaturu, birgə vurulma, AQPÇ əmələgəlməsinin intensivliyi.

Ekoloji və texnoloji baxımdan daha səmərəli olan aşağıtemperaturlu pirolizin yerinə yetirilməsi üçün qurğu işlənib hazırlanmış və patentləşdirilmişdir. Məqalədə həmin qurğunun korpusu qutu formasında, dibi yəhərşəkilli olan reaktorunun gərginlik-deformasiya vəziyyətinə baxılmışdır. Rotorların revers fırlanması və aşqarın qabaqcadan qızdırılması sayəsində reaktorun dibində və divarlarında koksəmələgəlmə istisna təşkil edir. Bu isə faydalı iş əmsalını və məhsuldarlığı yüksəltməyə, odluqda tələb olunan temperaturu və reaktorun gərginlik-deformasiya vəziyyətini aşağı salmağa imkan verir. Məqalədə texnoloji rejimə çıxışdan sonra, baza və təkmilləşdirilmiş reaktorlarda izafi təzyiq altında ştatdankənar vəziyyətdə bütün piroliz modulunun və dibin ayrıayrılıqdakı gərginlik-deformasiya vəziyyətinin modeli və analizi təqdim edilmişdir.

Açar sözlər: neft tərkibli şlam, aşqar, aşağıtemperaturlu piroliz, qurğu, reaktor, yəhərşəkilli dib, korpus, gərginlik-deformasiya vəziyyəti.

«Gazprom neftehim Salavat» MMC-nin neft-kimya istehsalatından alınan əlavə məhsullar əsasında dizel yanacağının aşağı temperaturlu xassələrini əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırmağa imkan verən depressor ağqar işlənib hazırlanmışdır. «Taneko» SC-nin istehsalı olan dizel yanacaqlarına kütlə %-i 0.2-dək olan işlənmiş aşqarın əlavə edilməsi onların keyfiyyət göstəricilərinin ГОСТ 32511-3013 nəzərdə tutulmuş yolverilən qiymətindən yuxarı qalxmasına imkan vermir. Alınmış aşqarın unikallığı ondan ibarətdir ki, əlavə məhsulların rasional istifadəsi kimi mühüm ekoloji problemi və aşqarların əvəzlənməsi problemini eyni zamanda həll etmək mümkün olur.

Açar sözlər: dizel yanacağı, depressor-dispersiya aşqarları, süzülmənin hədd temperaturu.

Məqalədə süzücü qurğuların istifadəsi ilə kiçik çayların orqanik ekotoksikantlardan təmizlənməsi üsulu təklif edilmişdir. Bu prosesin əsasında ekoloji baxımdan təhlükəsiz bioakkumulyatorlar sayılan Elodea yosunlarının və yükləmə materialı kimi çınqılın istifadəsi ilə aparılan hidrobotanik təmizləmə üsulu dayanır. Şuqurovka (Başqırdıstan Respublikası) çayının təbii sularından istifadə etməklə yaradılan modelin üzərində aparılan eksperimentlərin nəticələri işlənmiş qurğuların səmərəliliyini sübut etmişdir.

Açar sözlər: ekotoksikantlar, kiçik çaylar, neftlə çirklənmə, Elodea yosunları.