Reoloji stasionar (o cümlədən, biözlü) mayelər sinfində rotasiya viskozimetriyası məlumatlarının işləənməsi modeli təsvir edilmiş və tətbiq edilənlərlə müqayisədə onun üstünlükləri göstərilmişdir. Dəyişən amillərdən asılı olaraq reoloji xüsusiyyətlərin göstəricilərinin vəziyyət tənliklərinin qurulması məqsədi ilə sınaq planının məlumatlarının işlənməsi üçün modelin ümumiləşdirilməsinə baxılmışdır. Mayelərin reoloji xüsusiyyətlərinin qiymətlərinin (qiymətləndirilmələrinin) multikriterial interpretasiyası təklif edilmişdir. Texnoloji qazma mayelərinin reoloji xüsusiyyətlərinin qiymətlərinin (qiymətləndirilmələrinin) qurulmasının illüstrasiya nümunələri göstərilmişdir.

Açar sözlər: biözlü maye; rotasiya viskozimetriyası məlumatlarının işlənməsi; reoloji xüsusiyyətlər; reoloji stasionar model; vəziyyət tənlikləri

Ədəbiyyat siyahısı

1. Мирзаджанзаде, А.Х., Караев, А.К., Ширинзаде, С.А. (1977). Гидравлика в бурении и цементировании нефтяных и газовых скважин. Москва: Недра.
2. Мирзаджанзаде, А.Х., Ширинзаде, С.А. (1986). Повышение эффективности и качества бурения глубоких скважин. Москва: Недра.'
3. Мирзаджанзаде, А.Х., Филиппов, В.П., Аметов, И.М. (2002). Системные методы в нефтедобыче. Москва: Техника.
4. Хасанов, М.М., Булгакова, Г.Т. (2003). Нелинейные и неравновесные эффекты в реологически сложных средах. Москва–Ижевск: Институт компьютерных исследований.
5. Han, Z., Jiang, G., & Li, Q. (2014). Application of a novel associative polymer on synthetic-based drilling muds for deepwater drilling. SOCAR Proceedings, 2, 4–11. http://dx.doi.org/10.5510/OGP20140200193.
6. Zhou, H.B., Wang, G., Fan, H.H., et al. (2015). A novel prediction model for rheological properties of drilling fluids at HTHP conditions and its evalution. SOCAR Proceedings, 2, 13–22. http://dx.doi.org/10.5510/ OGP20150200238
7. Мыслюк, М.А., Богославец, В.В., Лубан, Ю.В. и др. (2015). Исследование реологических свойств биополимерной системы Биокар. Строительство нефтяных и газовых скважин на суше и на море, 8, 31 – 36.
8. Липатов, Е.Ю., Аксенова, Н.А. (2017). Опыт применения биополимерного эмульсионного раствора при бурении горизонтальных скважин на Кошильском месторождении. SOCAR Proceedings, 4, 36–41. http:// dx.doi.org/10.5510/OGP20170400328
9. Малкин, А.Я., Исаев, А.И. (2007). Реология: концепция, методы, приложения. СПб: Профессия.
10. Osswald, T. & Rudolph, N. (2015). Polymer rheology: fundamentals and applications. Munich: Hanser Publishers.
11. Голубев, Д.А. (1979). Построение истинных реологических кривых по данным ротационной вискозиметрии. Нефтяное хозяйство, 8, 18–21.
12. Myslyuk, M.A. (1988). Determining rheological parameters for a dispersion system by rotational viscometry. Journal of Engineering Physics and Thermophysics, 54(6), 655 – 658.
13. Kelessidis, V.C. & Maglione, R. (2008). Shear rate corrections for Herschel – Bulkley fluids in Coutte geometry. Applied Rheology, 18(3), 34482 (11 pages).
14. Мыслюк, М.А., Салыжин, Ю.М. (2008). Оценка реологических свойств бивязких жидкостей по данным ротационной вискозиметрии. Нефтяное хозяйство, 12, 12–14.
15. Myslyuk, M. & Salyzhyn, I. (2012). The evaluation rheological parameters of non-Newtonian fluids by rotational viscosimetry. Applied Rheology, 22(3), 32381 (7 pages).
16. Bui, B. T. & Tutuncu, A. N. (2015). A generalized rheological model for drilling fluids with cubic splines. SPE Drilling & Completion, 31(1), 1–14.
17. Myslyuk, M.A. (2016). Rheotechnologies in well drilling. Journal of Hydrocarbon Power Engineering, 3(2), 39–45.

İşdə neftin hasilatı zamanı qaz-lift prosesi nəzərdən keçirilir. Bu zaman müvafiq borulardakı qaz və qaz-maye qarışığının hərəkəti hiperbolik tipli xüsusi törəməli diferensial tənliklər sistemi vasitəsilə təsvir olunur. Düz xətlər üsulundan istifadə edərək hiperbolik tipli xüsusi törəməli diferensial tənliklər sistemi qaz və qaz-maye qarışığının həcmi və onların təzyiqlərinə nəzərən adi diferensial tənliklər sisteminə gətirilir. Ən kiçik kvadratlar üsulunu tətbiq etməklə və statistik məlumatlardan istifadə edərək borunun hər bir hissəsində hidravlik müqavimət tapılır (halqavari borunun başlanğıcında verilən qazın həcmi və qaldırıcının)

Açar sözlər: qazlift; qaz-maye qarışığı; identifikasiya; cəbr tənlikləri; hidravlik müqavimət əmsalı; ən kiçik kvadratlar üsulu.

Ədəbiyyat siyahısı

1. Алиев, Ф. A., Ильясов, M. Х., Джамалбеков, M. A. (2008). Моделирование работы газлифтной скважины. Доклады НАН Азербайджана, 4, 107-115.
2. Мирзаджанзаде, А.Х., Аметов, И.М., Хасаев, А.М., Гусев, В.И. (1986). Технология и техника добычи нефти. Mосква: Недра.
3. Щуров, В.И. (1983). Технология и техника добычи нефти. Mосква: Недра.
4. Jamalbayov, M.A. & Veliyev, N.A. (2017). The technique of early determination of reservoir drive of gas condensate and velotail oil deposits on the basis of new diagnosis indicators. TWMS Journal of Pure and Applied Mathematics, 8(2), 236-250.
5. Akbarov, S.D. (2018). Forced vibration of the hydroviscoelastic and-elastic systems consisting of the viscoelastic or elastic plate, compressible viscous fluid and rigid wall: a review. Applied and Computational Mathematics, 17(3), 221-245.
6. Srinivasacharya, D., Swamy Reddy, G. (2018). Mixed convection on a vertical plate embedded in a power-law fluid saturated doubly stratified porous medium. Applied and Computational Mathematics, 17(3), 256-270.
7. Шаммазов, А.М., Шаммазов, И.А., Байков, И.Р. и др. (2018). Оптимизация энергетической стратегии нефтегазового предприятия. SOCAR Proceedings, 4, 65-69. http:// dx.doi.org/10.5510/OGP20180400373
8. Шайдаков, В.В., Мельников, А.П., Чернова, К.В., Коробков, Г.Е. (2018). Эффективное вскрытие продуктивного пласта при бурении нефтяных и газовых скважин. SOCAR Proceedings, 4, 26-34. http://dx.doi.org/10.5510/OGP20180400368.
9. Aliev, F.A. & İsmailov, N.A. (2013). İnverse problem to determine the hydroulic resistance coeffficient in the gaslift process. Applied and Computational Mathematics, 12(3), 306-313.
10. Магаррамов, И.А., Гаджиева, Н.С., Гаджиев, С.К. (2017). Алгоритм решения задачи идентификации определения коэффициента гидравлического сопротивления на разных участках насоснокомпрессорных труб в газлифтном процессе. Proceedings of the IAM, 6(2), 233-244.
11. Мухтарова, Н.С. (2015). Алгоритм решения задачи идентификации для нахождения коэффициента гидравлического сопротивления газлифтного процесса. Proceedings of the IAM, 4(2), 206-213.
12. Алиев, Ф.А., Исмаилов, Н.А., Намазов, А.А., Раджабов, М.Ф. (2016). Асимптотический метод решения задачи идентификации для нелинейных динамических систем. Proceedings of IAM, 5(1), 84-97.
13. Штеренлихт, Д.В. (2005). Гидравлика. Mосква: Колос.
14. Aliev, F.A., Mutallimov, M.M., Askerov, I.M., & Raguimov, I.S. (2010). Asymptotic method of solution for a problem of construction of optimal gas-lift process modes. Mathematical Problems in Engineering, 2010, Article ID 191053.
15. Барашкин, Р.Л., Самарин, I.V. (2006). Моделирование режимов работы газлифтной скважины. Известия Томского Политехнического Университета, 309(6), 42-45.
16. Чарный, И.А. (1951). Неустановившееся движение реальной жидкости в трубах. Mосква: Гостехиздат.
17. Aliev, F.A., Hajieva, N.S., Namazov, A.A., & Safarova, N.A. (2019). The identification problem for defining the parameters of discrete dynamic system. International Applied Mechanics, 55(1), 128-135.
18. Алиев, Ф.А., Ильясов, М.Х., Нуриев, Н.Б. (2009). Проблемы математического моделирования, оптимизации и управления газлифта. Доклады НАН Азербайджана, 4, 100-117.
19. Алиев, Ф.А., Исмаилов, N.A., Намазов, A.A., Раджабов, M.Ф. (2016). Алгоритм вычисления параметров образования газожидкостной смеси на башмаке газлифтной скважины. Proceedings of IAM, 5(1), 123-132.
20. Himmebblau, D.M. (1972). Applied nonlinear programming. New-York: Craw-Hill Book Company.
21. Алиев, Ф.А., Ильясов, М.Х., Нуриев, Н.Б. (2010). Задачи моделирования и оптимальной стабилизации газлифтного процесса. Прикладная механика, 46(6), 113-123.
22. Aliev, F.A., Ismailov, N.A., & Mukhtarova, N.S. (2015). Algorithm to determine the optimal solution of a boundary control problem. Automation and Remote Control, 76(4), 627-633.
23. Mutallimov, M.M., Amirova, L.I., Aliev, F.A., et al. (2018). Remarks to the paper: sweep algorithm for solving optimal control problem with multi-point boundary conditions. TWMS Journal of Pure and Applied Mathematics, 9(2), 243-246.
24. Aliev, F.A., Ismailov, N.A., Mamedova, E.V., & Mukhtarova, N. S. (2016). Computational algorithm for solving problem of optimal boundary-control with nonseparated boundary conditions. Journal of Computer and System Sciences International, 55(5), 700-711.
25. Aliev, F.A., Ismailov, N.A., Namazov, A.A., & Rajabov, M.F. (2017). Algorithm for calculating the parameters of formation of gas-liquid mixture in the shoe of gas lift well. Applied and Computational Mathematics, 15(3), 370-376.
26. Альтшуль, А.Д. (1970). Гидравлические сопротивления. Москва: Недра.
27. Hajiyeva, N.S., Safarova, N.A., & Ismailov, N.A. (2017). Algorithm defining the hydraulic resistance coefficient by lines method in gas-lift process. Miskolc Mathematical Notes, 18(2), 771-777.
28. Алиев, Ф.A., Исмаилов, Н.A. (2014). Алгоритм вычисления коэффициента гидравлического сопротивления в газлифтном процессе. Доклады НАН Азербайджана, 1, 19-22.
29. Aliev, F.A., Ismailov, N.A., Haciyev, H., & Guliyev, M.F. (2016). A method to determine the coefficient of hydraulic resistance in different areas of pump-compressor pipes. TWMS Journal of Pure and Applied Mathematics, 7(2), 211-217.
30. Belokopitov, S.V. & Dmitriev, M.G. (1985). The lines method for solution optimal control problems with fast and slow motions. Engineering Cybernetics, 3, 147-152.

Həm quyu dibində, həm də quyu ağzında texnoloji axınlar adətən mexaniki qatışıqlardan ibarət olur ki, onlar da aparatlara yığım vaxtı boruların dibində toplanaraq neft-şlam yaradırlar. Şlam qatının artması həcmin azalması ucbatından avadanlığın istismar səmərəliliyində problemlərə, çıxışda, durulducularda, rezervuarlarda və separatorlarda boru kəmərlərinin diametrinin daralmasına gətirir ki, bu da nəticədə avadanlığın təmirlərarası dövrü göstəricisini aşağı salır. Neft-qaz separatorlarının təmirlərarası dövrünün artırılması, məhsulun seperasiyasının yaxşılaşdırılması, dib çöküntülərinin azaldılması problemlərinin həlli üçün təkmilləşdirilmiş şaquli neft-qaz separatoru konstruksiyası hazırlanmışdır. Hazırlanmış neft-qaz separatoru konstruksiyası qazların kondensat buxarlarından ayrılmasının və verilən mayedən mərhələlərin ayrılmasının, həmçinin separatorun yığılmış dib çöküntülərindən təmizlənməsinin keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması üzrə əsas məsələləri həll edir.

Açar sözlər: şaquli qaz-maye separatoru; konstruksiya; neftin mədən yığımı və hazırlanması; mexaniki qarışıqlar; neft emulsiyası; təmirarası dövr.

Ədəbiyyat siyahısı

1. Арнольд, К., Стюарт, М. (2011). Справочник по оборудованию для комплексной подготовки нефти. Промысловая подготовка углеводородов. Москва: ООО «Премиум Инжиниринг».
2. Князев, Р.В. (2017). Анализ эффективности подготовки скважинной продукции на Русскинском месторождении. Современные инновации, 5(19), 69-70.
3. Ling, K., Guo, B., & He, J. (2013). New method to estimate surface-separator optimum operating pressures. SPE-163111- PA. SPE Oil and Gas Facilities, 2(3), 65-76.
4. Байков, Н.М., Позднышев, Г.Н., Мансуров, Р.И. (1981). Сбор и промысловая подготовка нефти, газа и воды. Москва: Недра.
5. Земенков, Ю.Д., Александров, М.А., Маркова, Л.М. и др. (2015). Техника и технологии сбора и подготовки нефти и газа. Тюмень: ТюмГНГУ.
6. Крюков, В.А., Виноградов, Е.В. (2002). Газожидкостной сепаратор. Патент РФ 2190450.
7. Бойко, С.И., Касапов, Н.К., Клинник, С.В. (2000). Газожидкостный сепаратор. Патент РФ 2153915.
8. Толепбергенов, Е.К., Сулейманов, Б.А., Абитова, А.Ж., Толепбергенов, Н.К. (2017). Газожидкостный вертикальный сепаратор. Евразийский патент 027872.

Hal-hazırda hasilat quyularının məhsuldarlığının, vurucu quyuların qəbuletmə qabiliyyətinin artırılması və bərpası məqsədilə yerinə yetirilən quyudibi zonaya təsirin daha səmərəli və geniş istifadə olunan üşullarından biri quyunun turşu ilə işlənməsidir. Turşu ilə işləmə texnologiyasının layihələndirilməsində ən mühüm və məsuliyyətli mərhələ prosesin texnoloji mayesinin seçilməsidir. Məhsuldar layın işlənməsinin müvəffəqiyyətlə nəticələnməsi çox vaxt seçilmiş turşu kompozisiyasının işlənilən intervalın mineraloji tərkibinə uyğun gəlməsindən asılı olur. Belə ki, terrigen kollektorun turşu ilə işlənməsinin əsasında duran kimyəvi reaksiyalar geoloji-texniki tədbirin əsas amilidir. Lakin toplanmış mədən təcrübəsi bu məsələnin kifayət qədər öyrənilmədiyini göstərir. Zəruri turşu tərkibinin seçimi çox vaxt elmimetodoloji baxımdan kifayət qədər əsaslandırılmadan həyata keçirilir. Xüsusilə, terrigen layın işlənməsi üçün turşu kompozisiyasının seçilməsi zamanı süxurların konkret təsir intervalının mineraloloji tərkibi nəzərə alınmır. Həmçinin, quyularda proppantın istifadəsi ilə aparılan LHY kimi əvvəllər keçirilmiş tədbirlər də əsas amillərdəndir, belə ki, proppantların turşuya davamlılığı da nəzərə alınmalıdır. Proppantların bütün növləri əsasən kimyəvi cəhətdən davamlıdırlar, lay və ya hidroyarılma mayeləri ilə qarşılıqlı təsir göstərmirlər. Lakin bəzi turşular lay şəraitində proppantın tamlığına zərər verə, çatların keçiriciliyinə mənfi təsir göstərə bilər. Tədbirin planlaşdırılmasında, turşu tərkibinin kompozisiyasının seçimində bu amillər nəzərə alınmalıdır.

Açar sözlər: konglomerat yatağı; terrigen kollektorların turşu ilə işlənməsi; süxurun mineral tərkibi; turşu tərkiblərinin proppanta təsiri.

Ədəbiyyat siyahısı

1. Давлетов, З.Р., Пахомов, М.Д., Мурзатаева, М.К. и др. (2012). Подбор оптимальной кислотной композиции для проведения успешной обработки призабойной зоны заглинизированного терригенного коллектора на основе сведений о минералогическом составе». Москва: МГУ нефти и газа имени И.М. Губкина.
2. Облёзов, А.В., Мусабиров, М.Х. (2017). Подбор оптимальных кислотных композиций для стимуляции продуктивности терригенных и карбонатных пластов основных месторождений НГДУ «Бавлынефть», ПАО «Татнефть». http://www.tatnipi.ru/upload/sms/2017/bur/007.pdf
3. Assem, A.I. & Nasr-El-Din, H.A. (2017). Interactions between different acids and bauxitic-based ceramic proppants used in gravel-packed and fractured wells. Journal of Petroleum Science and Engineering, 158, 441-453.
4. Сакулин, А.В., Скурихин, В.В., Федорова, О.С. (2013). Влияние кислотной обработки на свойства проппантов. Нефть. Газ. Новации, 7(174), 78-80.
5. Cheung, S.K. (1988). Effects of acids on gravels and proppants. SPE-13842-PA. SPE Production Engineering, 3(2), 201-204.

Maye-adsorbsiya xromatoqrafiyasının, İK-spektroskopiyanın və rentqen-fluoressent spektrometriyasının tətbiqiylə neft emalı istehsalının neft şlamlarının element tərkibi öyrənilmişdir. Neft şlamının tərkibi, əsasən, 80 kütlə % miqdarında karbohidrogen hissəsindən ibarət olur, həm də onların tərkibində qatran (25-dən 40 kütlə %-ə qədər), parafin-naften (18-dən 30 kütlə %-ə qədər) və ağır ətirli karbohidrogenlərin (16-dan 20 mass.%-ə qədər) daha böyük miqdarı vardır. Xromatoqramların nəticələri spektrlərlə təsdiq edilir. Neft şlamının qeyrikarbohidrogen hissəsinə qeteroatomlar (O, S, N, Si, P), həmçinin metallar (Al, Ca, Fe, Mg, K, Ba, Cu, Zn) daxil olurlar.

Açar sözlər: neft şlamı; funksional qruplar; element tərkibi; rentqen-fluoressent təhlil; spektroskopiya; xromatoqrafiya.

Ədəbiyyat siyahısı

1. Попов, О.Г., Посадов, И.А., Розенталь, Д.А., Корнилова, Л.А. (1984). Химический состав гудронов смолистых нефтей. Нефтехимия, 24(3), 319-325.
2. Elektorowicz, M. & Habibi, S. (2005). Sustainable waste management: recovery of fuels from petroleum sludge. Canadian Journal of Civil Engineering, 32(1), 164-169.
3. Посадов, И.А., Попов, О.Г., Розенталь, Д.А. и др. (1986). Химический состав остаточных фракций ТиманоПечерских нефтей. Нефтехимия, 7(3), 293-303.
4. Mazlova, E.A. & Meshcheryakov, S.V. (1999). Ecological characteristics of oil sludges. Chemistry and Technology of Fuels and Oils, 35(1), 49-53.
5. Рабинович, М.Д., Кожанов, С.Л. (2004). Установка для переработки нефтяных шламов, образующихся в нефтеналивных железнодорожных цистернах при транспортировке нефти. Патент РФ 42823.
6. Shie, J.L., Chang, С.С., Chen, Y.-H., et al. (2000). Resources recovery of oil sludge by pyrolysis: kinetics study. Journal of Chemical Technology and Biotechnology, 75(6), 443-450.
7. Ramaswamy, B., Kar, D.D., De, S. (2007). A study on recovery of oil from sludge containing oil using froth flotation. Journal of Environmental Management, 85(1), 150-154.
8. Taiwo, E.A. & Otolorin, J.A. (2009). Oil recovery from petroleum sludge by solvent extraction. Petroleum Science and Technology, 27(8), 836-844.
9. Владимиров, В.С., Корсун, Д.С., Карпухин, И.А., Мойзис, С.Е. (2005). Переработка и утилизация нефтешламов резервуарного типа. Москва: Наука.
10. Колодяжный, А.В., Ковальчук, Т.Н., Коровин, Ю.В., Антонович, В.П. (2006). Определение микроэлементного состава нефтей и нефтепродуктов. Методы и объекты химического анализа, 1(2), 90-104.
11. Pavlova, A. & Ivanova, R. (2003). Determination of petroleum hydrocarbons and polycyclic aromatic hydrocarbons in sludge from wastewater treatment basins. Journal of Environmental Monitoring, 5(2), 319-323.
12. Thomson, J.S. et al. Characterization of high-boiling sludge waxes from underground crude oil storage reservoirs. Analytical Chemistry of Heavy Oils/Resids Symposium. USA: Dallas, TX.
13. Kondrasheva, N.K., Rudko, V.A., Povarov, V.G. (2017). Determination of sulfur and trace elements in petroleum coke by X-ray fluorescent spectrometry. Coke and Chemistry, 60(6), 147-153.
14. Нурабаев, Б.К. (2010). Исследование состава нефтешламов. Вестник КазНТУ им. К.И. Сатпаева, 4(80), 229-230.
15. Черных, О.В., Пурыгин, П.П., Котов, С.В. и др. (2009). Исследование возможности получения дорожного битума путем окисления нефтешламов. Известия Самарского Научного Центра Российской Академии Наук, 11(1-2), 234-237.
16. Сильверстейн, Р., Вебстер, Ф., Кимл, Д. (2011). Спектрометрическая идентификация органических соединений. Лаборатория знаний. Москва: БИНОМ.
17. Бадикова, А.Д., Кудашева, Ф.Х., Тептерева, Г.А. и др. (2015). Возможности рентгенофлуоресцентного спектрального метода при определении элементного состава кернового материала. Вестник Башкирского Университета, 20(4), 1189-1192.
18. Бадикова, А.Д., Кудашева, Ф.Х., Ялалова, Р.А. и др. (2017). Возможности спектральных методов анализа для изучения состава нефтешламов. Известия ВУЗов. Серия «Прикладная химия и биотехнология», 7(2), 128-134.

Məqalədə qum təzahürü şəraitində quyuların təhlükəsiz istismarını təmini ilə əlaqədar olan problemlərə baxılmışdır. Mədəndaxili boru kəməri ilə axan lay flüidlərin tərkibində olan bərk hissəciklərinin çökmə prosesinin analizinin nəticələri təqdim edilmişdir. Müəyyən edilmişdir ki, bərk hissəciklərin böyük əksəriyyəti yığım və hazırlanma məntəqəsinə çatmamış mədəndaxili boru kəmərində çökür. Bununla əlaqədar olaraq hasil edən neftin qumun və mexaniki qarışıqlarının hissəciklərindən təmizləmək üçün yığım və hazırlanma məntəqəsinə qədər, bilavasitə mədəndaxili boru kəmərində yerləşən qum tutucu qurğu işlənmişdir. Təklif edən qurğu mayenin fasiləsiz axınını təmin edir. Bundan belə qurğuya daxil olan mayenin qumun və mexaniki qarışıqların müxtəlif ölçülü hissəciklərindən təkrar separasiyasını və daha keyfiyyətli təmizlənməsini təmin edir. Qum tutucu qurğunun mədən tətbiqlərinin nəticələri onun yüksək səmərəliliyini təsdiq etdi. 

Açar sözlər: qum; neft; boru; lövhə; qum çökdürücü; süzgəclər; siyirtmə.

Ədəbiyyat siyahısı

1. Искендеров, Д.А., Ибадов, Г.Г., Толепбергенов, Е.К. (2017). Гравийный скважинный фильтр новой конструкции. SOCAR Proceedings, 4, 52-56. http://dx.doi.org/10.5510/OGP20170400330
2. Шайдаков, В.В., Урманчеев, С.Ф., Полетаева, О.Ю. и др. (2009). Коагуляция механических примесей в потоке жидкости. Нефтепромысловое дело, 9, 53-55.
3. Шайдаков, В.В., Мусаев, М.В., Чернова, К.В., и др. (2008). Устройство для коагуляции ферромагнитных частиц жидкости и газа. Патент РФ № 69859.
4. Алиев, Р.А., Белоусов, В.Д., Немудров, А.Г. и др. (1988). Трубопроводный транспорт нефти и газа. Учебник для вузов. Москва: Недра.
5. Лаптев, А.Г., Фарахов, М.И. (2006). Разделение гетерогенных систем в насадочных аппаратах. Казань: КГЭУ.
6. Шарифуллин, А.М. (2015). Способ улавливания песка и механических примесей в потоке нефти, воды и газа. Патент РФ № 2540131.
7. Пилов, П.И. (2010). Гравитационная сепарация полезных ископаемых. Днепропетровск: Национальный горный университет.
8. Калицун, В.И., Кедров, В.С., Ласков, Ю.М., Сафонов, П.В. (1980). Гидравлика, водоснабжение и канализация. Москва: Стройиздат.
9. Фабер, Т.Е. (2001). Гидроаэродинамика. Москва: Постмаркет. Гуревич, М.И. (1979). Теория струй идеальной жидкости. Москва: Наука.
10. Эндрюс, Д.С. и др. (2015). Выбор противопесочных фильтров. Нефтегазовое обозрение. Т. 27, 2, 76-85.

Məqalədə neft və qaz quyularının qazılması və ləğv edilməsi üçün nəzərdə tutulmuş dəniz özüqalxan üzən qurğunun yerindən tərpədilməsinə, aşmasına, dayanma zamanı dayaq sütunlarının çökməsinə qarşı ehtiyat əmsallarının, həmçinin, qazma nöqtəsindən qaldırılma zamanı suüstü bortunun ehtiyatının müəyyən edilməsi məqsədilə hesablamalar verilmişdir.

Açar sözlər: üzən qazma qurğuları; dəniz neft-qaz qurğuları; ballast nasosları; silindrik və ya dördkünc şəbəkə konstruksiyası.

Ədəbiyyat siyahısı

1. Вяхирев, Р.И., Никитин, Б.А., Мирзоев, Д.А. (1999). Обустройство и освоение морских нефтегазовых месторождений. Москва: Академия горных наук.
2. Бородавкин, П.П. (2006). Морские нефтегазовые сооружения. Часть 1. Конструирование. Москва: ООО «Недра-Бизнесцентр».
3. Сулейманов, А.Б., Кулиев, Р.П., Саркисов, Э.И. (1986). Эксплуатация морских нефтегазовых месторождений. Москва: Недра.
4. РД 51.74–83. Методика подъема из грунта.
5. РД 51.36–81. Методика расчета глубины задавливания в грунт.
6. СНиП 2.02.03–85. Свайные фундаменты.

Mədən müşahidələrinin nəticələri və mədən məlumatlarının təhlili nasosun nəzəri istehsal göstəricilərinə təsir göstərir. Nəzəri məhsuldarlığın artması ilə mayenin axın sürəti, həmçinin qatı maddələrin miqdarı artacaqdır. Bu problemi həll tmək üçün müntəzəm bir sistem təhlili lazımdır, bunun əsasında nasosun məhsuldarlığını qiymətləndirmək və düşünülmüş göstəricilərin etibarlı proqnozlarını əldə etmək mümkün olacaqdır. Bütün tədqiqatlar və hesablamalar «Abşeronneft» NQÇİ-nin mədən məlumatları dəyərlərindəki dəyişikliklərin faktiki diapazonu əsasında aparılmışdır. Sadəlik və əlavə mədən məlumatlarına ehtiyacın olmaması, yuxarıda göstərilən yanaşmanı uzun müddət işlənmədə olan yataqlarda quyu ştanq nasosları tərəfindən idarə olunan quyu ehtiyatından səmərəli istifadə problemlərinin həllinə tətbiq etməyə imkan verir.

Açar sözlər: məhsuldarlıq; quyu; qum; sulaşma; nasos; təmir; əyilmə bucağı.

Ədəbiyyat siyahısı

1. Сулейманов, Б.А. (2011). Промывка песчаной пробки газированными жидкостями. SOCAR Proceedings, 1, 30-36. http://dx.doi.org/10.5510/OGP20110100053
2. Газаров, А.Г., Эпштейн, А.Р., Пчелинцев, Ю.В. (2002). Особенности эксплуатации установок СШН в скважинах с осложненными геолого-техническими условиями. Автоматизация, телемеханизация и связь в нефтяной промышленности, 11, 5-7.
3. Власов, В.В. (2003). Влияние песка на производительность штангового насоса и образование песчаных пробок в скважинах при откачке многокомпонентной жидкости. Тезисы докладов 54-й научно-технической конференции студентов, аспирантов и молодых ученых. Уфа: УГНТУ, 207.
4. Мирзаджанзаде, А.Х., Алиев, Н.А., Юсифзаде, Х.Б. и др. (1997). Фрагменты разработки морских нефтегазовых месторождений /под ред. акад. А.Х. Мирзаджанзаде. Баку: Елм.
5. Карасев, А.И. (1962). Основы математической статистики. Москва: Росвузиздат.
6. Романовский, В.И. (1947). Применение статистики в опытном деле. Москва - Ленинград: Гостехиздат.

SOCAR-ın «Neft Daşları» və «28 May» NQÇİ-nin neft mədən avadanlıqları və qurğularının korroziyasının əsas səbəbləri aydınlaşdırlmışdır. Neft mədən avadanlıqlarının korroziyadan mühafizəsinin əsas yolu inhibitor mühafizəsidir. Aminoetiletanolamin və yağ turşularının kondensləşmə məhsulları əsasında, korroziyanın qarşısını almaq üçün universal bir bakterisid inhibitor işlənmişdir. Qravimetrik metodla, hazırlanmış yeni inhibitor tərkibinin müxtəlif kompozisiyaların lay suyunu imitasiya edən mühitdə poladın hidrogen sulfid korroziyasına qarşı inhibitor xüsusiyyətləri və sulfat reduksiyaedici bakteriyalara qarşı bakterisid təsiri öyrənilmişdir. İşlənmiş inhibitorun, quyu avadanlıqlarının, neftin nəqli və lay təzyiqinin saxlanması sistemlərinin boru kəmərlərinin korroziyadan mühafizəsində tətbiqi tövsiyə olunur.

Açar sözlər: korroziya; bakterisid inhibitor; sulfat reduksiyaedici bakteriya; imidazolin.

Ədəbiyyat siyahısı

1. Ashassi-Sorkhabi, Н., Shaabani, B., Seifzadeh, D. (2005). Corrosion inhibition of mild steel by some schiff base compounds in hydrochloric acid. Applied Surface Science, 239, 154-164.
2. Jiang, X., Zheng, Y.G., Ke, W. (2005). Effect of flow velocity and entrained sand on inhibition performances of two inhibitors for CO2 corrosion of N80 steel in 3% NaCl solution. Corrosion Science, 47, 2636-2658.
3. Вагапов, Р.К. (2007). Выбор ингибиторов для антикоррозионной защиты стального оборудования на нефтепромыслах. Коррозия: материалы, защита, 1, 9-13.
4. Kermani, M.B., Harrop, D. (1996) The impact of corrosion on the oil and gas industry. SPE Production Facilities, 11, 186–190.
5. Исмаилов, О.Д., Шабанова, З.А., Велиев, Ф.Г. (2018). Анализ причин развития осложнений на нефтегазопромысловых объектах. Нефтепереработка и нефтехимия, 7, 49.
6. Abbasov, V.M., Mammadova, T.A., Veliyev, Kh.R., Kasamanli, Kh.H. (2015). Hydroxy- and aminoethyl imidazolines of cottonseed oil fatty acids as additives for diesel fuels. Open Journal of Synthesis Theory and Applications, 4, 33-39.
7. Ismayilov, O.D., Shabanova, Z.A., Valiyev, F.V. (2019). The development of corrosion inhibitors on the basis of nytrogen containing compounds. 5th International Turkic World Conference on Chemical Sciences and Technologies, Sakarya, Turkey, 19.
8. Исмаилов, О.Д., Шабанова, З.А., Султанов, Э.Ф., Валиев, Ф.Г. (2019). Разработка и защитные свойства ингибитора бактерицида сероводородной и микробиологической коррозии стали на основе азотсодержащих соединений. SOCAR Proceedings, 3, 29-33.

İşdə göstərilmişdir ki, neft-qaz texnologiyaları avadanlığı temperaturların dəyişikliklərinin geniş diapazonunda işləyir. Karbohidrogen xammalının emalı üçün avadanlıqda yüksək temperaturlu axınların mürəkkəb hidrodinamikası ona gətirir ki, temperatur zaman üzrə qeyri-müntəzəm dəyişir, lokal zonalarda isə temperaturlar fərqi 200 dərəcəyə çata bilər. Avadanlıq resursunun proqnozlaşdırılması üçün bilmək lazımdır ki, mexaniki xarakteristikalar temperaturdan və istismar vaxtından asılı olaraq necə dəyişir. Mexaniki xarakteristikaların dəyişikliyinin hesablama-eksperimental qiymətləndirilməsi konsepsiyası hazırlanmışdır. Hesablama-eksperimental üsulun yoxlanması üçün bizim tərəfimizdən çatdırılma vəziyyətində və reaksiya sobası şəraitində müxtəlif işləmələrdə 10X23H18 poladının mexaniki xarakteristikalarının təyin edilməsini əhatə edən tədqiqatlar kompleksi aparılmışdır. Hesablama və eksperimental məlumatlar mexaniki xarakteristikaların qiymətlərinin təyin edilməsi vaxtı çox uyğun gəlirlər. Zaman asılılıqları istismar şəraitində konstruktiv materialın strukturunun dəyişikliklərinin hesabı üçün düzəliş əmsalının hesablama tənliklərinə giriş (əlavə) tələb edir. Poladların müxtəlif qrupları üzrə düzəliş əmsallarının təyin edilməsi üçün qüvvədə olan obyektlərdən metalın seçilməsiylə bağlı əziyyətli sınaqların aparılması tələb olunur. Müəlliflər soraq məlumatlarının işlənməsiylə paralel, təhlükəli obyektlərin monitorinqi və diaqnostikası üsullarını təkmilləşdirməyi məsləhət görürlər.

Açar sözlər: reaksiya sobaları; gərgin deformasiya vəziyyəti; möhkəmlik; son hədd vəziyyəti.

Ədəbiyyat siyahısı

1. Гимаев, Р.Н., Кузеев, И.Р., Абызгильдин, Ю.М. (1986). Нефтяной кокс. Москва: Химия.
2. Демченко, А.А., Демченко, М.В., Сисанбаев, А.В., Кузеев, И.Р. (2012). Исследования фрактальной размерности деформационной поверхности стали лазерным сканирующим методом. Химическая физика и мезоскопия, 14(4), 569-573.
3. Кузеев, И.Р. (1987). Совершенствование технологии и повышение долговечности реакционных аппаратов термодеструктивных процессов переработки углеводородного сырья. Диссертация на соискание ученой степени доктора технических наук. Уфа: УГНТУ.
4. Кузеев, И.Р., Баязитов, М.И., Куликов, Д.В., Чиркова, А.Г. (1999). Высокотемпературные процессы и аппараты переработки углеводородного сырья. Уфа: Гилем.
5. Кондрашова, О.Г. (2006). Определение ресурса безопасной эксплуатации нефтегазового оборудования путем оценки адаптивных свойств металла по изменению его магнитных характеристик. Диссертация на соискание ученой степени кандидата технических наук. Уфа: УГНТУ.
6. Кузеев, И.Р., Наумкин, Е.А., Кондрашова, О.Г. (2006). Оценка адаптивных свойств металла по изменению его магнитных характеристик для определения ресурса безопасной эксплуатации нефтегазового оборудования. Нефтегазовое дело, 4(2), 124-133.
7. Махутов, Н.А., Воробьев, В.З., Гаденин М.М. (1983). Прочность конструкций при малоцикловом нагружении. Москва: Наука.
8. Махутов, Н.А., Фролов, К.В., Гаденин М.М. (1988). Прочность и ресурс водо-водяных энергетических реакторов. Москва: Наука.
9. Махутов, Н.А. (1998). Безопасность России. Правовые, социально-экономические и научно-технические аспекты. Функционирование и развитие сложных народно-хозяйственных, технических, энергетических, транспортных систем, систем связи и коммуникаций. Раздел I. Москва: Знание.
10. Махутов, Н.А. (1998). Безопасность России. Правовые, социально-экономические и научно-технические аспекты. Функционирование и развитие сложных народно-хозяйственных, технических, энергетических, транспортных систем, систем связи и коммуникаций. Раздел II. Москва: Знание.
11. Махутов, Н.А. (2002). Безопасность России. Безопасность промышленного комплекса. Москва: Знание.
12. Махутов, Н.А. (2005). Конструкционная прочность, ресурс и техногенная безопасность. Часть 1. Критерии прочности и ресурса. Новосибирск: Наука.
13. Махутов, Н.А. (2005). Конструкционная прочность, ресурс и техногенная безопасность. Часть 2. Обоснование ресурса и безопасности. Новосибирск: Наука.
14. Махутов, Н.А. (2003). Безопасность России. Правовые, социально-экономические и научно-технические аспекты. Высокотехнологичный комплекс и безопасность России. Высокотехнологичный комплекс России: Основы экономического развития и безопасность. Часть 1. Москва: Знание.
15. Махутов, Н.А. (2003). Безопасность России. Правовые, социально-экономические и научно-технические аспекты. Высокотехнологичный комплекс и безопасность России. Проблемы обеспечения безопасности оборонно-промышленнгого комплекса России. Часть 2. Москва: Знание.
16. Махутов, Н.А., Пермяков, В.Н. (2005). Ресурс безопасной эксплуатации сосудов и трубопроводов. Новосибирск: Наука.
17. Пояркова, Е.В., Кузеев, И.Р. (2008). К вопросу о решении проблемы повышения надежности оборудования нефтегазовой отрасли на основании контроля качества сварных соединений. Нефтегазовое дело, 6(1), 239-244.
18. Федер, Е. (1991). Фракталы. Москва: Мир.
19. Чиркова, А.Г., Авдеева, Л.Г., Симарчук, А.С. (2004). Фрактальный анализ эволюции адаптации структуры стали 20Х23Н18 к условиям эксплуатации в печах пиролиза углеводородов. Санкт-Петербург: Недра.
20. Тляшева, Р.Р., Чиркова, А.Г., Кузеев, И.Р. (2008). Мониторинг степени опасности производственных объектов нефтегазовой отрасли. Уфа: УГНТУ.

Neftin mexaniki aşqarlardan sentrifuqada təmizlənməsi zamanı neft itkilərinin təyini üsulu mədənlərdə neftin ilkin hazırlanma prosesinə, neft məhsullarının emalı və nəqli müəssisələrinə aid edilir. Təklif edilən üsul neftin nəqlindən öncə neftin keyfiyyət və xüsusiyyətlərinin yüksəldilməsinə gətirəcək, sentrifuqanın köməyi ilə neftin mexaniki aşqarlardan təmizlənməsi zamanı texnoloji neft itkilərinin kəmi yyət qiymətləndirinməsi üçün istifadə oluna bilər. Hazırkı üsula neftdə mexaniki aşqarların konsentrasiyasının təyini, sentrifuqaların istismarı zamanı neftin təmizlənmə dərəcəsi və mexaniki aşqarların ayrılması zamanı nəm çöküntünün tərkibində neftin konsentrasiyasının təyini daxildir. Bu üsul neftçıxarma müəssisələrində texnoloji neft itkilərinin təyininin doğruluğunun yüksəltməsini nəzərdə tutur.

Açar sözlər: texnoloji neft itkisi; neftdə mexaniki aşqarların konsentrasiyası; neftin sentrifuqadan keçməsi; neftin təmizlənmə dərəcəsi; sentrifuqaların istismarı zamanı nəm çöküntünün tərkibində neftin konsentrasiyası.

Ədəbiyyat siyahısı

1. Методические рекомендации по определению технологических потерь нефти при добыче, технологически связанных с принятой схемой и технологией разработки и обустройства месторождений. Минэнерго России. 2009.
2. Методические рекомендации по определению технологических потерь нефти их технологических резервуаров. Минэнерго России. 2015.
3. Методические рекомендации по определению технологических потерь нефти и нефтепродуктов при транспортировке магистральным трубопроводным транспортом. Минэнерго России. 2012.
4. Соколов, В.И. (1976). Центрифугирование. Москва: Химия.
5. Таранцева, К.Р. (2014). Процессы и аппараты химической технологии в технике защиты окружающей среды. Москва: НЦИ ИНФРА-М.
6. Иоффе, И.Л. (1991). Проектирование процессов и аппаратов химической промышленности. Ленинград: Химия.

Kontinental şelf resurslarının mənimsənilməsində risklərin səviyyəsi və qəbul edilən qərarların qiyməti çoxlu sayda müxtəlif amillərdən asılıdır. İnformasiya sisteminin yaradılması yeraltı sərvətlərin istifadəsi üzrə informasiyanın vahid kompleks məlumatlar bankında birləşməsinə, geoloji, geofiziki, texnoloji, ekoloji və karbohidrogen yataqlarının axtarışı və kəşfiyyatı zamanı əldə edilmiş digər məlumatların sistematik şəkildə daxil edilməsinə imkan yaradacaqdır. Bu, lisenziya öhdəliklərinin yerinə yetirilməsi və neftqaz şirkətinin istehsal fəaliyyətinin monitorinqini, habelə müxtəlif hesabat formalarının dəstəklənməsini təmin edəcəkdir.

Açar sözlər: informasiya təminatı; dəniz neftqaz yataqları; kontinental şelf; korporativ məlumatlar bankı.

Ədəbiyyat siyahısı

1. Еремин, Н.А., Кондратюк, А.Т., Еремин, Ал.Н. (2010). Ресурсная база нефти и газа арктического шельфа России. Георесурсы. Геоэнергетика. Геополитика, 1(1), 23.
2. Богоявленский, В.И., Богоявленский, И.В. (2014). Стратегия, технологии и технические средства поиска, разведки и разработки морских месторождений в Арктике. Вестник МГТУ, 17(3), 437-351.
3. Вяхирев, Р.И., Никитин, Б.А., Мирзоев, Д.А. (2001). Обустройство и освоение морских нефтегазовых месторождений. Москва: Академия горных наук.
4. Калинин, В. (2010). Оцифрованная добыча. Сибирская нефть, 77, 18-21.
5. Караев, И.П., Мирзоев, Ф.Д., Архипова, О.Л. (2015). Методика разработки концептуальных схем обустройства нефтегазовых месторождений арктического шельфа. SOCAR Proceedings, 3, 58-65. http://dx.doi.org/10.5510/ OGP20150300253
6. Черников, Б.В. (2017). Анализ информации текстовых документов промышленных предприятий. Горный журнал, 1, 72-75.
7. Черников, Б.В. (2015). Формирование онтологий и моделей данных – этапы создания информационных систем. Нефтяное хозяйство, 9, 112-115.
8. Андреева, К., Дубренский, Д. (2013). Корпоративное хранилище данных – как его построить? Jet Info, 2.