Rayonlaşdırılma yer qabığının yuxarı hissəsində qeyri-bərabər ikitərəfli üfüqi sıxılmanın neogen-dördüncü geodinamik rejimi nəticəsində əmələ gəlmiş maili və yerdəyişmə qırılma pozulmaları üç çoxsəviyyəli reqmatik sistemlərinin olması nəzərə alınmaqla, mövcud geoloji-geofiziki məlumatlar əsasında aparılmışdır. Hazırlanmış geotektonik xəritə nisbətən sərt əsaslı və daha plastik örtən qalınlığı olan ikimərtəbəli geoloji mühiti əks etdirir. Alt mərtəbə dörd hipsometrik səviyyədə yerləşən izometrik və xətti qeyri-bircins blokların məcmusundan ibarətdir. Üst mərtəbə böyük yarılma pozuntuları və ya fleksur-yarılma zonaları ilə ayrılmış hamar bloklar məcmusundan ibarətdir. Mümkün neftqaz perspektivli obyektlər kimi çatlı paleozoy süxurlarının onları örtən çöküntülərlə ayrı-ayrı blokları baxıla bilərlər ki, onlar zəif sıxılmaya və ya dartılmaya məruz qalır və paleozoy rift sistemlərində cəmlənmiş neftin və qazın generasiyası mənbələrindən karbohidrogenlərin miqrasiyası yollarında yerləşirlər. 

Açar sözlər: geoloji-geofiziki məlumatlar; geotektonik rayonlaşdırılma; geotektonik xəritə; geoloji mühit; hipsometrik səviyyələr.

Ədəbiyyat siyahısı

1. Абидов, А.А., Долгополов, Ф.Г. (1997). Геодинамические особенности развития Устюрта в связи с его нефтегазоносностью. Материалы IV Международного геологического семинара «Геологическое строение и перспективы нефтегазоносности Аральского моря». Алматы: АО «KCS».
2. Хегай, Д.Р., Юлдашева, М.Г. (2008). Особенности тектонического строения Устюртского региона по осадочному чехлу. Геология и минеральные ресурсы, 5, 22-26.
3. Крылов, Н.А., Кучеря, М.С., Гризик, А.Я. и др. (2012). История структурной дифференциации платформенного чехла Восточного Устюрта по материалам сейсморазведки. Москва: Газпром ВНИИГАЗ.
4. Абдуллаев, Г. С., Эйдельнант. Н. К., Богданов, А. Н., Насыров, Д. Д. (2012). О результатах геологоразведочных работ по целенаправленному поиску залежей нефти и газа в доюрском комплексе пород Устюртского региона Республики Узбекистан. Узбекский журнал нефти и газа, 3, 16-22.
5. Абдуллаев, Г.С., Дунг, Н.Т., Дунг, Н.Тр. и др. (2014). Геологическое строение и перспективы пермских отложений Коссорского инвестиционного блока Устюртского региона Республики Узбекистан. Узбекский журнал нефти и газа, Специальный выпуск, 68-77.
6. Абдуллаев, Г.С., Долгополов, Ф.Г., Ишназаров, Р. Н. (2012). Актуальные проблемы неоген-четвертичной геодинамики Центральной Азии. Материалы Республиканской научной конференции «Современные проблемы связи геодинамики, магматизма и оруденения». Ташкент: ИГГиГ АН РУз.
7. Абдуллаев, Г.С., Долгополов, Ф.Г., Ишназаров, Р. Н. (2012). Регматические системы разрывных нарушений литосферы Центральной Азии. Материалы Республиканской научной конференции «Основные проблемы магматической геологии Западного Тянь-Шаня». Ташкент: НУУ.
8. Абдуллаев, Г.С., Долгополов, Ф.Г., Бикеева, Л.Р. (2018). Неоген-четвертичная геодинамика многоуровневых регматических систем наклонных и сдвиговых разрывных нарушений литосферных блоков Центральной Азии. Сборник докладов международной научной конференции «Геофизические методы решения актуальных проблем современной сейсмологии» посвященной 150- летию Ташкетской научно-исследовательской геофизической обсерватории. Ташкент: ИС АН РУз.
9. Тухтаев, К.М., Абдуллаев, Г.С., Долгополов, Ф.Г., Бикеева, Л.Р. (2018). Многоуровневые регматические системы наклонных и сдвиговых разрывных нарушений литосферы нефтегазоносных регионов Узбекистана. Материалы международной конференции «Науки о Земле». Ташкент: Госкомгеологии РУз, НКГУ.

Məqalədə müəlliflər Bil (Beal), Kliver-Yeyts (Cleaver-Yates) və Eskobedo-Mansuri (Escobedo-Mansoori) modelləri əsasında asfaltenlərin çökmə prosesini modelləşdirirlər. Modein işə salınmasından sonra hidrodinamik xassələr və flüid xassələri kimi parametrlərə modelin həssaslığının təhlili aparılmışdır. Məlum olmuşdur ki, asfaltenlərin çökmə sürətinə axının sürəti və mayenin özlülüyü əks təsir, boruların nahamarlığı və mayenin sıxlığı isə düz təsir göstərir. Bu halda quyu ağzındakı təzyiq və boruların daxili diametri asfaltenlərin çökmə sürətinə əhəmiyyətli təsir göstərmir. Hesablama nəticələri göstərir ki, neft hasilatının 1000 günündən sonra boruların daxili diametri 0,6 düym azalır. Hissəciklər dəstəsi üsulu ilə optimallaşdırma alqoritmindən istifadə edərək, çökdürülmüş asfaltenin minimal qalınlığı zamanı maksimal ümumi hasilat üçün optimal şərait müəyyən edilmişdir. Optimallaşdırma nəticələri göstərdi ki, NKB diametrinin və ştuserin ölçüsünün optimal qiymətləri 4.25 düym və 48/64 düym təşkil edir, maksimal asfalten çökmələrinin və ümumi hasilatın proqnoz qiymətləri isə müvafiq olaraq təxminən 0.32 düym və 5.6 × 10⁷ barel təşkil edir.

Açar sözlər: asfalten çöküntüləri; asfalten çökmələri; çökmə prosesinin modelləşdirilməsi; həssaslığın təhlili; optimallaşdırma.

Ədəbiyyat siyahısı

1. Leontaritis, K.J. and Mansoori, G.A. (1988). Asphaltene deposition: a survey of field experiences and research approaches. Journal of Petroleum Science and Engineering, 1(3), 229-239.
2. Acevedo, S., Ranaudo, M.A., Escobar, G., et al. (1995). Adsorption of asphaltenes and resins on organic and inorganic substrates and their correlation with precipitation problems in production well tubing. Fuel, 74(4), 595-598.
3. Eskin, D., Mohammadzadeh, O., Akbarzadeh, K., et al. (2016). Reservoir impairment by asphaltenes: a critical review. The Canadian Journal of Chemical Engineering, 94(6), 1202-1217.
4. Ali, M. and Alqam, M. (2000). The role of asphaltenes, resins and other solids in the stabilization of water in oil emulsions and its effects on oil production in Saudi oil fields. Fuel, 79(11), 1309-1316.
5. Khamehchi, E., Shakiba, M., Ardakani, M.S. (2018). A novel approach to oil production optimization considering asphaltene precipitation: a case study on one of the Iranian south oil wells. Journal of Petroleum Exploration and Production Technology, 8, 1303–1317.
6. Leon, O., Rogel, E., Espidel, J., Torres, G. (2000). Asphaltenes: structural characterization, self-association, and stability behavior. Energy & Fuels, 14(1), 6-10.
7. Sheu, E.Y. and Mullins, O.C. (1995). Fundamentals and Applications. Springer.
8. Chávez-Miyauchi, T.s.E., Zamudio-Rivera, L.S., and Barba-López, V. (2013). Aromatic polyisobutylene succinimides as viscosity reducers with asphaltene dispersion capability for heavy and extra-heavy crude oils. Energy & Fuels, 27(4), 1994-2001.
9. Almehaideb, R.A. (2004). Asphaltene precipitation and deposition in the near wellbore region: a modeling approach. Journal of Petroleum Science and Engineering, 42(2-4), 157-170.
10. Thawer, R., Nicoll, D.C., and Dick, G. (1990). Asphaltene deposition in production facilities. SPE Production Engineering, 5(04), 475-480.
11. Nghiem, L.X., Kohse, B.F., Farouq Ali, S.M., Doan, Q. (2000, April). Asphaltene precipitation: phase behaviour modelling and compositional simulation. SPE-59432-MS. In SPE Asia Pacific Conference on Integrated Modelling for Asset Management. Society of Petroleum Engineers.
12. Ramirez-Jaramillo, E., Lira-Galeana, C., and Manero, O. (2006). Modeling asphaltene deposition in production pipelines. Energy & Fuels, 20(3), 1184-1196.
13. Hematfar, V., Ghazanfari, M.H., and Bagheri, M.B. (2010, June). Modeling and optimization of asphaltene deposition in porous media using genetic algorithm technique. SPE-130455-MS. In International Oil and Gas Conference and Exhibition in China. Society of Petroleum Engineers.
14. Hasanvand, M.Z., Montazeri, M., Salehzadeh, M., et al. (2018). A literature review of asphaltene entity, precipitation, and deposition: introducing recent models of deposition in the well column. Journal of Oil, Gas and Petrochemical Sciences, 1(3), 83-89.
15. Anand, N. (2018). Review of asphaltene properties and precipitation modeling. The University of Texas at Austin.
16. Siddiqui, M.A., Tariq, S.M., Haneef, J., et al. (2019, March). Asphaltene stability analysis for crude oils and their relationship with asphaltene precipitation models for a gas condensate field. SPE-194706-MS. In SPE Middle East Oil and Gas Show and Conference. Society of Petroleum Engineers.
17. McCain, W.D., Spivey, J.P., and Lenn, C.P. (2011). Petroleum reservoir fluid property correlations. PennWell Books.
18. Economides, M.J., Hill, A.D., Ehlig-Economides, Ch., Zhuet, D. (2013). Petroleum production systems. USA: Pearson Education Inc.
19. Feynman, R., Leighton, R., and Sands, M. (1964). The brownian movement. The Feynman Lectures of Physics, 1, 41-1.
20. Ting, L. and Klein, R. (1991). Viscous vortical flows. Vol. 374. Springer.
21. Beal, S.K. (1970). Deposition of particles in turbulent flow on channel or pipe walls. Nuclear Science and Engineering, 40(1), 1-11.
22. Cleaver, J. and Yates, B. (1975). A sub layer model for the deposition of particles from a turbulent flow. Chemical Engineering Science, 30(8), 983-992.
23. Escobedo, J. and Mansoori, G.A. (1995, October). Asphaltene and other heavy-organic particle deposition during transfer and production operations. SPE-30672-MS. In SPE Annual Technical Conference and Exhibition. Society of Petroleum Engineers.
24. Tabatabaei-Nejad, S.A. and Khodapanah, E. (2010). Application of Chebyshev polynomials to predict phase behavior of fluids containing asphaltene and associating components using SAFT equation of state. Fuel, 89(9), 2511-2521.
25. Kennedy, J. and Eberhart, R. (1955). Particle swarm optimizer. In IEEE International Conference on Neural Networks.
26. Naderi, M. and Khamehchi, E. (2017). Well placement optimization using metaheuristic bat algorithm. Journal of Petroleum Science and Engineering, 150, 348-354.

Yataqların işlənməsi prosesinin müvəffəqiyyəti işləmə texnologiyasının və aparılan əməliyyatlar metodikasının seçilməsindən əhəmiyyətli dərəcədə asılıdır. Bu baxımdan müxtəlif sıxışdırıcı agentlərin vurulması hesabına lay flüidlərinin sıxışdırılması prosesinin düzgün təşkil edilməsi ən əhəmiyyətli məsələdir. Kimyəvi reagentlərin əlavələrindən istifadə edilməsi sıxışdırmanın xarakterini əhəmiyyətli şəkildə dəyişə bilər. Məhsuldar laya polimer məhlulların vurulması suvurmanın səmərəliliyinin artırılması üsullarından biridir. Buna görə kimyəvi aktiv agentlərdən istifadə etməklə aparılan sıxışdırma prosesinin riyazi modellərinin qurulması sıxışdırıcı flüidin müvafiq tərkibinin və prosesin təşkilinin texnoloji sxeminin seçilməsi yolu ilə sıxışdırma metodikasını optimallaşdırmağa imkan verir.

Açar sözlər: riyazi modelləşdirmə; perkolyasiya nəzəriyyəsi; kimyəvi təsir; sıxışdırmanın səmərəliliyi; polimerlərin laya vurulması.

Ədəbiyyat siyahısı

1. Маскет, М. (2004). Течение однородных жидкостей в пористой среде. Москва-Ижевск: Институт компьютерных исследований.
2. Крылов, А.П., Глоговский, М.М., Мирчинк, М. Ф. и др. (2004). Научные основы разработки нефтяных месторождений. Москва-Ижевск: Институт компьютерных исследований.
3. Ромм, Е.С. (1985). Структурные модели порового пространства горных пород. Ленинград: Недра.
4. Дмитриев, Н.М. (1996). Тензор коэффициентов проницаемости в капиллярной модели Козени-Кармана. Известия РАН. Механика жидкости и газа, 4, 96-104.
5. Dmitriev, N.M., Kravchenko, M.N., Dmitriev, M.N. (2015). Definition of the capillary number for two phase filtration flows in anisotropic porous media. Doklady Physics, 60(1), 42–45.
6. Dmitriev, М.N., Kravchenko, M.N. (2012, September). Rapoport-leas model for two-phase flow in anisotropic porous media. In 13th European Conference on the Mathematics of Oil Recovery. France, Biarritz.
7. Gubaidullin, A., Igoshin, D., Khromova, N. (2016). The generalization of the Kozeny approach to determining the permeability of the model porous media made of solid spherical segments. Tyumen State University Herald. Physical and Mathematical Modeling. Oil, Gas, Energy, 2(2), 105-120.
8. Selyakov V.I., Kadet V.V. (1996). Percolation models for transport in porous media. Dordrecht/Boston/ London: Kluwer Academic Publishers.
9. Кадет, В.В. (2013). Перколяционный анализ гидродинамических и электрокинетических процессов в пористых средах: Монография. Москва: Инфра-М.
10. Kadet, V. V., Galechyan, A. M. (2014). Percolation modeling of relative permeability hysteresis. Journal of Petroleum Science and Engineering, 119, 139-148.
11. Тихонов, Д. В., Кравченко, М. Н., Ярыш, В. В. (2017). Численное и экспериментальное исследование эффективности использования жидкостей на полимерной основе для интенсификации добычи углеводородов /кн.: Фундаментальный базис инновационных технологий нефтяной и газовой промышленности. Москва: ИПНГ РАН.
12. Gruesbeck, C., Collins, R. E. (1982). Entertainment and deposition of the fine particles in porous media. SPE Journal, 22(6), 847.
13. Синайский, Э. Г. (1997). Гидродинамика физико-химических процессов. Москва: Недра.
14. Бондаренко, А.В. (2017). Обоснование технологии полимерного заводнения для увеличения нефтеотдачи пластов в условиях высокой минерализации пластовых и закачиваемых вод. Диссертация на соискание ученой степени кандидата технических наук. Москва: Институт проблем нефти и газа РАН.

Dağılmış süxur hissəcikləri quyunun istismarı zamanı mürəkkəbləşmə yaradır. Quyudibi zonanın dağılmasının və qumun quyudibinə daxil olmasının qarşısını almaq üçün xüsusi süzgəcli propant yuyucu qurğu işlənmişdir. Qurğu propantın süzgəc arxasında sıx yerləşdirilməsinə və lazım gəldikdə propantın yuyularaq süzgəcin qaldırılmasına imkan verir. Ştanqlı nasoslarda qumun plunjer-silindr arasına düşməsinin qarşısını almaq uçun qurğu işlənmişdir. Qurğu NKB daxilindəki mayedə olan iri qum dənələrinin tutulub yığılmasına şərait yaradır. Plunjer-silindr araboşluğundan maye sızmasının qarşısını almaq üçün nasos işlənmişdir. Nəticədə plunjer silindr araboşluğundan həm maye sızmasının  həm plunjerin silindrdə pərçimlənməsi ehtimalını aradan qaldırmış oluruq.

Açar sözlər: propant; quyu; quyudibi; süzgəc; krossover; plunjer-silindr; nasos; sızma.

Ədəbiyyat siyahısı

1. İsmayılov, F. S., Əfəndiyev, İ. Y. (2014). Quyu süzgəcləri və onların tətbiqi texnologiyası. Bakı: NQETL Institutu, SOCAR.
2. Сулейманов, Б.А. (2011). Промывка песчаной пробки газированными жидкостями. SOCAR Proceedings, 1, 30-36.
3. Məlik-Aslanov, L. S, Abbasov, Ç. İ. (1966). Laydan qum çıxması və quyularda tıxac əmələ gəlməsi ilə mübarizə. Bakı: Azərnəşr.
4. Шашкин, М.А. (2010). Применяемые в ТПП «Лангепаснефтегаз» методы защиты для снижения негативного влияния механических примесей на работу ГНО. Инженерная практика, 2, 26-30.
5. Адонин, А.Н. (1979). Добыча нефти штанговыми насосами. Москва: Недра.
6. Багиров, М. К., Кязимов, Ш. П. (2001). Добыча нефти скважинными штанговыми насосами. Баку: Институт «Научных Исследований», SOCAR.
7. Газаров, А.Г., Эпштейн, А.Р., Пчелинцев, Ю.В. (2002). Особенности эксплуатации установок СШН в скважинах с осложненными геолого-техническими условиями. Автоматизация, телемеханизация и связь в нефтяной промышленности, 11, 5-7.
8. Захаров, Б.С. (2006). Поршневые и плунжерные насосы для добычи нефти, сборник статей и патентов. Москва: ОАО «ВНИИОЭНГ».
9. Власов, В.В., Ишмурзин, А.А. (2003). Эффективность применения стандартного штангового насоса в процессах откачки многокомпонентной жидкости. Нефтегазовое дело, 2, 1-7.
10. Власов, В.В. (2004). Повышение работоспособности штанговых скважинных насосных установок путем компоновки колонны штанг усовершенствованными нагнетателями жидкости. Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата технических наук. Уфа: УГНТУ.
11. Пяльченков, Д.В. (2016). Исследование влияния параметров добывающих скважин на отказы штанговых насосных установок. Интернет-журнал «Науковедение», 8(2), 1-10.

Məqalədə neftin nəqli magistarında «paralel» sxem üzrə işləyən (avadanlığın faydalı iş əmsalının maksimal qiyməti sahəsində işləməsi şərtilə) vahid gücü müxtəlif olan qaz turbin intiqallı mərkəzdənqaçma nasosların  optimal iş rejimlərini hesablamağa imkan verən üsul təklif edilir.

Açar sözlər: optimallaşdırma; mərkəzdənqaçma nasos; qazturbin qurğusu; səmərəliliyik; faydalı iş əmsalı.

Ədəbiyyat siyahısı

1. Указ Президента РФ от 4 июня 2008 года №889 «О некоторых мерах по повышению энергетической и экологической эффективности Российской экономики».
2. Федеральный закон от 23 ноября 2009 года №261 «Об энергосбережении и о повышении энергетической эффективности и о внесении изменений в отдельные законодательные акты Российской Федерации».
3. Энергетическая стратегия России на период до 2030 года. Утверждена Распоряжением правительства от 13 ноября 2009 года №1715-Р.
4. СТО Газпром 2-1.20-122-2007. (2007). Методика проведения энергоаудита компрессорной станции, компрессорных цехов с газотурбинными и электроприводными ГПА. Москва: ВНИИгаз. 115.
5. СТО Газпром 2-3.5-113-2007. (2007). Методика оценки энергоэффективности газотранспортных объектов и систем. Москва: ВНИИгаз.
6. Козаченко, А.Н. (2001). Энергетика трубопроводного транспорта газов. Москва: ГУП Издательство «Нефть и газ» РГУ нефти и газа им. И.М. Губкина.
7. Поршаков, Б.П. (1992). Повышение эффективности эксплуатации энергопривода компрессорных станций. Москва: Недра.
8. Юкин, Г.А. (2003). Диагностирование, оперативный контроль и оптимизация режимов работы ГПА. Диссертация на соискание ученой степени кандидата технических наук. Уфа: УГНТУ.
9. Байков, И.Р., Китаев, С.В., Талхин, С.Р. (2007). Эксплуатация энергомеханического оборудования в современных условиях. Нефтегазовое дело, 5(1), 159-162.
10. Волков, М.М., Михеев, А.Л., Конев, К.А. (1989). Справочник работника газовой промышленности.-2-е изд., перераб. и доп. Москва: Недра.
11. Байков, И.Р., Китаев, С.В., Шаммазов, И.А. (2008). Методы повышения энергетической эффективности трубопроводного транспорта природного газа. СанктПетербург: Недра.

Məqalədə neftin «Yarega - Uxta» boru kəməri ilə nəqli zamanı asfalten-qətran-parafin çöküntülərin qarşısının alınmasında silikat-minalı və tozlu epoksid borudaxili hamarlayıcı örtüklərin səmərəliliyinin müəyyən edilməsi məqsədilə örtüklərin adgeziya xüsusiyyətlərinin qiymətləndirilməsi üçün aparılan eksperimental tədqiqatların nəticələri təqdim edilir. Tədqiqatların məqsədi nümunələrin temperaturundan asılı olaraq asfalten-qətran-parafin çöküntülərinin silikat-minalı və tozlu epoksid hamarlayıcı örtüklərin səthinə adgeziya qüvvəsinin müəyyən edilməsi və örtüksüz boru nümunəsi üzərində alınan nəticələr ilə müqayisəsidir.

Açar sözlər: adgeziya; asfalten-qətran-parafin çöküntüləri; neft kəməri; yüksək özlüklü neft; borudaxili hamarlayıcı örtük.

Ədəbiyyat siyahısı

1. Тронов, В.П. (1969). Механизм образования смолопарафиновых отложений и борьба с ними. Москва: Недра.
2. ГОСТ 9.403-80 (СТ СЭВ 5260-85). (2002). Единая система защиты от коррозии и старения (ЕСЗКС). Покрытия лакокрасочные. Методы испытаний на стойкость к статическому воздействию жидкостей (с Изменением № 1). Москва: ИПК Издательство стандартов.
3. ГОСТ 15140-78. (1979). Материалы лакокрасочные. Методы определения адгезии. Москва: ИПК Издательство стандартов.
4. ISO 2409:2007. (2015). Лаки и краски. Испытание методом решетчатых надрезов. Москва: Стандартинформ.
5. ГОСТ 51164-98. (2001). Трубопроводы стальные магистральные. Общие требования к защите от коррозии. Москва: Стандартинформ.
6. Басин, В. Е. (1981). Адгезионная прочность. Москва: Химия.
7. Гриценко, А.И., Скубин, В.К. (1995). Сборник методик выполнения испытаний (измерений) при производстве наружного антикоррозионного полиэтиленового покрытия труб. Москва: ВНИИГАЗ.
8. Руководство по эксплуатации. (2013). Прибор измерения геометрических параметров многофункциональный Константа К5. Санкт-Петербург: ЗАО «Константа».
9. Паспорт и инструкция по эксплуатации. (2002). Адгезиметр электронный АМЦ 2-50. Зеленоград: ЗАО «Инновационный центр новых технологий».
10. Мирзаджанзаде, А.Х., Алиев, Н.А., Юсифзаде, Х.Б. и др. (1997). Фрагменты разработки морских нефтегазовых месторождений. Баку: Элм.
11. Мирзаджанзаде, А.Х. (1986). Повышение эффективности и качества бурения глубоких скважин. Москва: Недра.
12. Дмитриев, Н.М., Кадет, В.В. (2016). Гидравлика и нефтегазовая гидромеханика. Москва-Ижевск: Институт компьютерных исследований.

Məqalədə layihə həllərinin hazırlanması mərhələsində nəzərə alınan risk komponentini nəzərə almaqla kompressor stansiyası quraşdırılarkən layihə həllərinin iqtisadi səmərəliliyinin qiymətləndirilməsinə dair metodiki yanaşmalara baxılmışdır. Baxılan metodiki müddəaların əsasında xalis pul axınlarının müəyyənləşdirilməsi metodikası və onların diskontlaşdırılması metodikası durur. Həmçinin layihə həllərinin və xalis diskontlaşdırma gəlirinin təyini variantları əsasında kompressor qurğularının istismarı üzrə əməliyyat xərclərinin müəyyənləşdirilməsinin metodiki müddəaları ətraflı şəkildə açıqlanmışdır. Rusiya Federasiyasının Xantı-Mansiysk muxtar mahalının ən böyük neftqaz yataqlarından birinin – Yuqranın timsalında avadanlıq sayı müxtəlif olan vahid gücə malik müxtəlif növ kompressorların dörd quraşdırma variantının iqtisadi səmərəliliyinin hesablamaları verilmişdir. Həmçinin texnoloji baxımdan avadanlığın dayanma riskinin azaldılması ehtiyacı əsaslandırılmışdır ki, bu diskontlaşdırma dərəcəsi nəzərə alınmışdır. Layihə həllərinin daha səmərəli variantının seçilməsi UNIDO metodikasına əsaslanan investisiya layihələrinin səmərəlilik meyarları əsasında həyata keçirilmişdir.

Açar sözlər: səmərəlilik; investisiyalar; səmt neft qazı; kompressor stansiyası; layihə riskləri; xalis diskontlaşdırılmış gəlir; texniki-iqtisadi əsaslandırma

Ədəbiyyat siyahısı

1. Книжников, А. Ю., Ильин, А. М. (2017). Проблемы и перспективы использования попутного нефтяного газа в России. Москва: Всемирный фонд дикой природы (WWF). https://wwf.ru/upload/iblock/84a/png_2017_web.pdf.
2. Федеральный закон №219-ФЗ от 21.07.2014 г. «О внесении изменений в Федеральный закон «Об охране окружающей среды».
3. Курбанкулов, С.Р., Фахрутдинов, Р.З., Ибрагимов, Р.К. и др. (2016). Проблемы и перспективы использования попутного нефтяного газа на нефтяных промыслах. Вестник технологического университета, 19(12), 55-59.
4. Артемкина, Л.Р. (2017). Проблемы инвестиционного планирования в нефтедобывающих компаниях. Управленческие науки, 7(4), 64-71.
5. Ашихмин, А.А. (2010). Оценка экономической эффективности инвестиций в проектной документации на разработку месторождений ТПИ: теория и практика. Рациональное освоение недр, 2, 17–21.
6. Меликов, Я.А. (2012). Инвестиционная оценка отсрочки процесса реализации проекта добычи нефти. SOCAR Proceedings, 4, 55–60.
7. МCO 233. Объекты инвестиционного имущества на стадии развития. http://smao.ru/files/dok_novosti/2013/ perevod_mco.pdf.
8. Центр международного промышленного сотрудничества ЮНИДО в Российской Федерации. www.unido.ru.
9. Ванчухина, Л.И., Лейберт, Т.Б., Халикова, Э.А. (2016). Бизнес-планирование: от теории к практике: учебное пособие. Уфа: Изд-во УГНТУ.
10. Лейберт, Т. Б., Халикова, Э. А. (2013). Формирование финансовой модели бизнес-проекта с использованием инструментов проектного финансирования. Аудит и финансовый анализ, 6, 123-129.
11. Лейберт, Т.Б., Ванчухина, Л.И., Халикова, Э.А. (2016). Особенности калькуляционного учета себестоимости продукции в комплексных производствах. SOCAR Proccedings, 3, 66–71.

Məqalədə rəqəmsal texnologiyaların istifadəsi ilə qaz istehsalı proseslərinin optimallaşdırılması məsələlərinə baxılmışdır. Yanaşmanın əsasını idarəetmənin keyfiyyətinin artırılması, yatağın inteqrasiya olunmuş modeli ya da rəqəmsal əkizi mövcud olduqda idarəedici hərəkətlərinin səmərəliliyinin təhlili təşkil edir. Rəqəmsal texnologiyaların və səmərəli idarəetmə alqoritmlərinin kompleks istifadəsi xərclərin optimallaşdırılmasının, avtomatik və/ya da robotlaşdırılmış idarəetməyə keçmənin, əsas qaz aktivlərinin gəlir əmsalının artımının əsasını təşkil edir. Yuxarıda göstərilən həllər xüsusilə qəliz iqlim şəraiti və ya infrastrukturu inkişaf etməmiş bölgələrdə, şelf və dəniz yataqlarında daha səmərəli olur. Təklif olunan kompleks yanaşma hasilatın aşağı düşməsi və mürəkkəbləşməsi dövrlərində  yataqların rentabel istismar müddətlərinin uzadılmasına imkan yaradır.

Açar sözlər: rəqəmsal qaz kompleksi; rəqəmsal iqtisadiyyat; rəqəmsallaşdırma;intellektləşdirmə; robotlaşdırma; rəqəmsal quyular və yataqlar; hasilatın və işlənmənin intellektləşdirilməsi; kompleks yanaşma.

Ədəbiyyat siyahısı

1. Dmitrievskiy, A.N., Eremin, N.A., & Stolyarov, V.E. (2019). Digital transformation of gas production. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, 700, 012052.
2. Dmitrievsky, A.N., Eremin, N.A., & Stolyarov, V.E. (2019). On the issue of the application of wireless decisions and technologies in the digital oil and gas production. Actual Problems of Oil and Gas, 2(25).
3. СТО Газпром 2-2.1-1043-2016. Автоматизированный газовый промысел. Технические требования к технологическому оборудованию и объёмам автоматизации при проектировании и обустройстве на принципах малолюдных технологий.
4. Føllesdal Tjønn, A. (2018, November). Digital twin through the life of a field. SPE-193203-MS. In Abu Dhabi International Petroleum Exhibition & Conference. Society of Petroleum Engineers.
5. Van Os, J. (2018, November). The digital twin throughout the lifecycle. SNAME-SMC-2018-022. In SNAME Maritime Convention. The Society of Naval Architects and Marine Engineers. Society of Petroleum Engineers.
6. Еремин, Н.А., Еремин, Ал.Н. (2018). Цифровой двойник в нефтегазовом производстве. Нефть. Газ. Новации, 12(217), 14-17.
7. Минликаев, В.З., Дикамов, Д.В., Столяров, В.Е., Дяченко, И.А. (2014). Газовая скважина как объект автоматизации в современных условиях. Газовая промышленность, 10, 52-57.
8. http://www.gazprom.ru/about/strategy/innovation/
9. Столяров, В.Е. (2016, октябрь). Концепция обустройства месторождений, реализованных на принципах малолюдных технологий (интеллектуальное месторождение). Сборник докладов V Международной конференции «Современные технические инновационные решения, направленные на повышение эффективности реконструкции и технического перевооружения объектов добычи углеводородного сырья». Москва: ООО «Газпром ВНИИГАЗ».
10. Дмитриевский, А.Н., Еремин, Н.А. (2015). Современная НТР и смена парадигмы освоения углеводородных ресурсов. Проблемы экономики и управления нефтегазовым комплексом, 6, 10-16.
11. Еремин, Н.А. (2018). Работа с большими геологопромысловыми данными в эпоху нефтегазового интернета вещей. Нефть. Газ. Новации, 2, 70-72.
12. Дмитриевский, А.Н., Еремин, Н.А. (2018). Цифровая модернизация нефтегазовой экосистемы – 2018. Актуальные проблемы нефти и газа, 2(21), 1-12.
13. Zaini, M.Z., Du, K., Zhu, M., et al. (2019, March). Yanbei-unlocking the tight gas green field development potential through integrated technology application. IPTC19265-MS. In International Petroleum Technology Conference. Society of Petroleum Engineers.
14. Еремин, Н.А., Дмитриевский, А.Н., Тихомиров, Л.И. (2015). Настоящее и будущее интеллектуальных месторождений. Нефть. Газ. Новации, 12, 45–50.
15. Yang, X., Bello, O., Yang, L., et al. (2019, March). Intelligent oilfield - cloud based big data service in upstream oil and gas. IPTC-19418-MS. In International Petroleum Technology Conference. Society of Petroleum Engineers.
16. Temizel, C., Canbaz, C.H., Palabiyik, Y., et al. (2019, March). A comprehensive review of smart/intelligent oilfield technologies and applications in the oil and gas industry. SPE-195095-MS. In SPE Middle East Oil and Gas Show and Conference. Society of Petroleum Engineers.
17. Дмитриевский, А.Н., Еремин, Н.А., Дуплякин, В.О., Капранов, В.В. (2019). Алгоритм создания нейросетевой модели для классификации в системах предупреждения осложнений и аварийных ситуаций при строительстве нефтяных и газовых скважин. Датчики и системы, 12(243), 3-11.
18. Богаткина, Ю.Г., Еремин, Н.А. (2020). Методика экономической оценки нефтегазовых инвестиционных проектов Казахстана. Нефтяное хозяйство, 1(1155), 15-19.

Məqalədə, neft və neft məhsullarının yanması zamanı istifadə edilən yanğınsöndürücü vasitələrin ekoloji xüsusiyyətləri təhlil olunur. Perfluroktan turşusunun və perfluroktan sulfonatın qruntda, yeraltı və yerüstü sularda, çöküntülərdə toplanması, təsiri və nəqli ətraflı nəzərdən keçirilir və onların ətraf mühitə zərərli təsirləri qeyd olunur. Bu tərkibli maddələr antropogen mənşəyə malikdirlər, orqanizmlərdə toplanır, bioloji parçalanmaya məruz qalmayaraq insanlara, su və yerüstü ekosistemlərə təsir edirlər. Müasir dövrdə ekoloji şəraitin tələblərinə əsasən bioloji cəhətdən ətraf mühit üçün zərərsiz tərkiblərin tətbiqi əsas rol kəsb edir. Artıq bir çox dünya dövlətləri yanğınsöndürmə sahəsində ekoloji cəhətdən təhlükəsiz söndürücü vasitələrin tətbiqini nəzərə alaraq, yanğınsöndürücü köpüklərdən imtina etmək üçün müəyyən tədbirlər görürlər.

Açar sözlər: neft və neft məhsullarıı; yanğınsöndürücü vasitələr; yanğınsöndürücü köpüklər; geləmələgətirici sistem; ekoloji xüsusiyyətlər; ətraf mühit

Ədəbiyyat siyahısı

1. Ягафарова, Г.Г., Сухарева, Ю.А., Леонтьева, С.В. и др. (2018). Очистка малых рек, загрязненных отходами нефтехимических предприятий. SOCAR Proceedings, 2, 82-86.
2. Краснов, А.В., Садыкова, З.Х., Пережогин, Д.Ю., Мухин, И.А. (2017). Статистика чрезвычайных происшествий на объектах нефтеперерабатывающей и нефтехимической промышленности за 2007-2016 гг. Нефтегазовое дело, 6, 179–191.
3. Modovsky, C. (2007). Ecological risk assessment: wildland fire-fighting chemicals, labat environmental. Missoula, MT: Missoula Technology and Development Center USDA Forest Service.
4. Andronov, V., Pospelov, B., Rybka, E., Skliarov, S. (2017). Examining the learning fire detectors under real conditions of application. Eastern European Journal of Enterprise Technologies, 3 (9-87), 53-59.
5. Шароварников, А.Ф., Шароварников, С.А. (2005). Пенообразователи и пены для тушения пожаров. Состав, свойства, применение. Москва: Пожнаука, 335. 
6. Kawano, T., Otsuka, K., Kadono, T., et al. (2014). Ecotoxicological evaluation of fire-fighting foams in smallsized aquatic and semi-aquatic biotopes. Advanced Materials Research, 875-877, 699-707.
7. Alexander, J., Auðunsson, G.A., Benford, D., et. al. (2008). Perfluorooctane sulfonate (PFOS), perfluorooctanoic acid (PFOA) and their salts. Scientific Opinion of the Panel on Contaminants in the Food chain1. (Question No EFSA-Q-2004-163). The EFSA Journal, 653, 1-131.
8. Xia, F. (2017). Emerging poly- and perfluoroalkyl substances in the aquatic environment: A review of current literature. Water Research, 124, 482–495.
9. Cortina, T., Korzeniowski, St. (2008). AFFF Industry in position to exceed environmental goals. Asia Pacific Fire Magazine, 26, 17 - 22.
10. Environmental stewardship. Solberg company position on fluorine containing firefighting foams. https://www.solbergfoam.com/About-Solberg/ Environmental.aspx
11. Бочаров, В.В., Раевская, М.В. (2016). Исследование эколого-гигиенических характеристик пенообразователей для пожаротушения легковоспламеняющихся жидкостей и выбор продуктов с минимальными экологическими рисками для окружающей среды. Научные ведомости БелГУ. Серия: Естественные науки, 25(246), 37, 88 - 93.
12. Безродный, И.Ф. (2013). Экология пожаротушения – пока это только слова. Пожаровзрывобезопасность, 22(6), 85 – 89.
13. Тайсумов, Х.А. (2012). Пенообразующий состав термостойкой пены на основе хмеля. Пожаровзрывобезопасность, 21(12), 69 - 70.
14. Дадашов, И.Ф. (2017). Экспериментальное исследование изолирующих свойств гелеобразного слоя по отношению к парам органических токсичных жидкостей. Проблеми надзвичайних ситуацій, 25, 22 - 27.
15. Dadashov, I., Loboichenko, V., Kireev, A. (2018). Analysis of the ecological characteristics of environment friendly fire fighting chemi-cals used in extinguishing oil products. Pollution Research, 37(1), 63 - 77.
16. Loboichenko, V., Andronov, V., Strelec, V. (2018). Evaluation of the metrological characteris-tics of natural and treated waters with stable salt composition identification method. Indian Journal of Environmental Protection, 38 (9), 724 - 732.