SOCAR Proceedings
Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin "Neftqazelmitədqiqatlayihə" İnstitutunun rəsmi nəşri olan "SOCAR Proceedings" jurnalı 1930-cu ildən nəşr edilir və neft–qaz sənayesinin mütəxəssisləri, aspirantları və elmi işçiləri üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Jurnal beynəlxalq sitatgətirmə sistemi Scopus, Rusiya Elmi Sitatgətirmə İndeksi və EI’s Compendex, Petroleum Abstracts (Tulsa), Chemical Abstracts, Inspec xülasələndirmə sistemlərinə daxildir.
2017-ci ildə beynəlxalq indekslədirmə və xülasələndirmə sistemi Emerging Sources Citation Index daxil olunub.
A.P.Çijov1, R.U.Rabayev1, V.E.Andreyev1, A.V.Çibisov1, Z.A.Kuanqaliyev2, E.R.Yefimov1, D.V.İvanov1
Hal-hazırda karbonatlı kollektorlara aid edilən çətin hasil edilən neft ehtiyatlarının 20% -dən çoxunu Volqa-Ural karbohidrogen ehtiyatları təşkil edir. Karbonat kollektorlarının mürəkkəb quruluşu və aşağı lay təzyiqi şəraitində ənənəvi turşu ilə təsirin istifadəsi az səmərə verir. Xlorid turşusu ilə təsirin səmərəliliyinin artırılması məqsədilə karbonat kollektorlarını istismar edən hasilat quyularına axının intensivləşdirilməsi üzrə aparılan işlərin effektivliyinin artırılmasına yönəldilmiş nəzəri və eksperimental tədqiqatlar aparılmışdır. Turşu məhlulunun karbonatlı kollektorların aşağı keçiricilikli intervallarına süzülməsi əks əksaxın kapilyar hopdurma mexanizmlərinin istifadəsini tələb edir. Analitik tədqiqat üsulları hopdurma proseslərinin aktivləşməsinin lay sisteminin bar göstəricilərinin qeyri-stasionarliğı şəraitində həyata keçdiyini müəyyən etməyə imkan vermişdir. Təsir prosesinin ədədi modelləşdirilməsi təsir parametrlərini optimallaşdırmağa imkan vermişdir.
Açar sözlər: quyu; quyudibi zonası; karbonatlı kollektor; lay; sıxışdırma; turşu ilə təsir; səmərəlilik.
Hal-hazırda karbonatlı kollektorlara aid edilən çətin hasil edilən neft ehtiyatlarının 20% -dən çoxunu Volqa-Ural karbohidrogen ehtiyatları təşkil edir. Karbonat kollektorlarının mürəkkəb quruluşu və aşağı lay təzyiqi şəraitində ənənəvi turşu ilə təsirin istifadəsi az səmərə verir. Xlorid turşusu ilə təsirin səmərəliliyinin artırılması məqsədilə karbonat kollektorlarını istismar edən hasilat quyularına axının intensivləşdirilməsi üzrə aparılan işlərin effektivliyinin artırılmasına yönəldilmiş nəzəri və eksperimental tədqiqatlar aparılmışdır. Turşu məhlulunun karbonatlı kollektorların aşağı keçiricilikli intervallarına süzülməsi əks əksaxın kapilyar hopdurma mexanizmlərinin istifadəsini tələb edir. Analitik tədqiqat üsulları hopdurma proseslərinin aktivləşməsinin lay sisteminin bar göstəricilərinin qeyri-stasionarliğı şəraitində həyata keçdiyini müəyyən etməyə imkan vermişdir. Təsir prosesinin ədədi modelləşdirilməsi təsir parametrlərini optimallaşdırmağa imkan vermişdir.
Açar sözlər: quyu; quyudibi zonası; karbonatlı kollektor; lay; sıxışdırma; turşu ilə təsir; səmərəlilik.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20200400460
İ.D.Muhametqaliyev, A.X.Aqliullin, R.A.İsmakov, M.E.Loqinova, A.R.Yaxin
Maili istiqamətli qazıma üçün QKAT parametrlərinin modelləşdirilməsinin inkişaf etdirilməsi
Məqalədə neft və qaz quyularının maili qazıma texnologiyasının inkişafı məsələlərinə quyudaxili əməliyyatların modelləşdirilməsi rakusundan baxılmışdır. XX əsrdə sovet və xarici elm adamları tərəfindən işlənib hazırlanmış ənəhəmiyyətli riyazi modellər sadalanmışdır. Nümunə olaraq, ən çox istifadə olunan ilkin parametrlər metodu əsasında baltaya reaksiyanın (təsirin) hesablanması göstərilmişdir. Baltaya təsir edən sapma qüvvəsinin tipik hesablanması prosesində tirlərin əyilmə qiymətinin hesablanması üzrə məlum yanaşmadan istifadə edərək, qazma kəmərinin aşağı hissəsinin tərtibatının dayaqlarında sərhəd şərtlərini təbii şəkildə təyin etmək mümkün olmuşdur. Əldə edilən hesablama nəticələri virtual maili qazıma trenajor-proqramı əsasında kompüter modelləşdirilməsi üçün imitasiya modelinin qurulması zamanı tətbiq edilmişdir. Trenajorproqram quyunun zenit bucağının və istiqamətləndirici tərtibatın sərtliyinin baltaya təsir edən sapma qüvvəsinə təsirini, turboburun baltadan quyu divarının ən yaxın aşağı təmas nöqtəsinə qədər uzununa əyilməsini qiymətləndirməyə imkan vermişdir.
Açar sözlər: təhlil; maili-istiqamətləndirilmiş qazma; qazmanın modelləşdirilməsi; baltaya təsir; qazma kəmərinin aşağı hissəsinin tərtibatının parametrləri.
Məqalədə neft və qaz quyularının maili qazıma texnologiyasının inkişafı məsələlərinə quyudaxili əməliyyatların modelləşdirilməsi rakusundan baxılmışdır. XX əsrdə sovet və xarici elm adamları tərəfindən işlənib hazırlanmış ənəhəmiyyətli riyazi modellər sadalanmışdır. Nümunə olaraq, ən çox istifadə olunan ilkin parametrlər metodu əsasında baltaya reaksiyanın (təsirin) hesablanması göstərilmişdir. Baltaya təsir edən sapma qüvvəsinin tipik hesablanması prosesində tirlərin əyilmə qiymətinin hesablanması üzrə məlum yanaşmadan istifadə edərək, qazma kəmərinin aşağı hissəsinin tərtibatının dayaqlarında sərhəd şərtlərini təbii şəkildə təyin etmək mümkün olmuşdur. Əldə edilən hesablama nəticələri virtual maili qazıma trenajor-proqramı əsasında kompüter modelləşdirilməsi üçün imitasiya modelinin qurulması zamanı tətbiq edilmişdir. Trenajorproqram quyunun zenit bucağının və istiqamətləndirici tərtibatın sərtliyinin baltaya təsir edən sapma qüvvəsinə təsirini, turboburun baltadan quyu divarının ən yaxın aşağı təmas nöqtəsinə qədər uzununa əyilməsini qiymətləndirməyə imkan vermişdir.
Açar sözlər: təhlil; maili-istiqamətləndirilmiş qazma; qazmanın modelləşdirilməsi; baltaya təsir; qazma kəmərinin aşağı hissəsinin tərtibatının parametrləri.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20200400461
A.V.Lyaqov1, İ.A.Lyaqov2, İ.N.Suleymanov1
«Perfobur» texniki sistemi üçün qazma kəmərinin anti-vibrasiya – stabilləşdirici tərtibləri
Məqalədə boru kəmərinin aşağı tərtibatının (BKAT) dinamiki həyəcanlanmış hissəsində yerləşən bağlı osilatorlar – elastik-özlü işçi elementlər kompleksi kimi tədqiq edilən «Perfobur» texniki sistemi üçün BKAT üsuluna baxılmışdır. Sahənin uzunluğu faza və tezliyə görə özünün üstünlük təşkil edən tezlikləri ilə (bu tezliklər faza trayektoriyalarının əldə edilmiş dinamoqram qrafiklərinin statistik işlənməsindən sonra hesablanır) bir-birindən fərqlənən kvazi harmonik dalğalar paketinin enerjisinin yayılmasının qrup sürətindən istifadə edilməsi ilə müəyyən edilir. Sonra texniki sistemin işçi elementləriözseçilmiş tezlikləri və komplektləyici qovşaqların (osillyatorların) müxtəlif əyilmə və burucu sərtliklərinin nəzərə alınması ilə yığılması həyata keçirilir. Tərtibatların dempferləyici xassələri isə «hərəkət sabitliyi qovşaqlarının» hesablanmış yerlərində oxboyu yükü dəyişkən vibroizolyasiya əmsalı ilə olan hidromexaniki tənzimləyicilərinəlavə olaraq yerləşdirilməsi iləartırılır.
Açar sözlər: perfobur (perforasiya edən qazma); qazma kəmərinin aşağı tərtibatı; dinamiki həyəcanlanmış hissə; sərtlik; kütlə; osilator; rəqslər; modulyasiya; qrup sürəti; faza trayektoriyası; spektral sıxlıqlar.
Məqalədə boru kəmərinin aşağı tərtibatının (BKAT) dinamiki həyəcanlanmış hissəsində yerləşən bağlı osilatorlar – elastik-özlü işçi elementlər kompleksi kimi tədqiq edilən «Perfobur» texniki sistemi üçün BKAT üsuluna baxılmışdır. Sahənin uzunluğu faza və tezliyə görə özünün üstünlük təşkil edən tezlikləri ilə (bu tezliklər faza trayektoriyalarının əldə edilmiş dinamoqram qrafiklərinin statistik işlənməsindən sonra hesablanır) bir-birindən fərqlənən kvazi harmonik dalğalar paketinin enerjisinin yayılmasının qrup sürətindən istifadə edilməsi ilə müəyyən edilir. Sonra texniki sistemin işçi elementləriözseçilmiş tezlikləri və komplektləyici qovşaqların (osillyatorların) müxtəlif əyilmə və burucu sərtliklərinin nəzərə alınması ilə yığılması həyata keçirilir. Tərtibatların dempferləyici xassələri isə «hərəkət sabitliyi qovşaqlarının» hesablanmış yerlərində oxboyu yükü dəyişkən vibroizolyasiya əmsalı ilə olan hidromexaniki tənzimləyicilərinəlavə olaraq yerləşdirilməsi iləartırılır.
Açar sözlər: perfobur (perforasiya edən qazma); qazma kəmərinin aşağı tərtibatı; dinamiki həyəcanlanmış hissə; sərtlik; kütlə; osilator; rəqslər; modulyasiya; qrup sürəti; faza trayektoriyası; spektral sıxlıqlar.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20200400462
Qen.Q.Qilayev1, M.Ya.Habibullin2, Q.Q.Qilayev3
«Samaraneftegaz» ASC-də son illər layların proppant hidravlik yarılmasının azalması və turşu ilə stimulyasiyanın artması istiqamətində dayanıqlı trend nəzərə çarpır. «Samaraneftegaz» SC-nin karbonatlı kollektorlarında əvvəllər həyata keçirilmiş hidravlik yarılma işlərini, həmçinin dünya təcrübəsini təhlil edərək, karbonatlı kollektorlarda hidravlik yarılmanın effektivlik müddətinin turşu hidroyarılmasının ayırıcı agent (proppant) ilə kombinasiyası hesabına artırılmasına nail olunacağını güman etmək olar. Burada əsas qum daşıyıcı maye kimi tikilmiş turşu qeli xidmət göstərə bilər. Lakin bununla belə, karbonatlı kollektorlarda əsas qum daşıyıcı agent kimi turşu qelinin istifadə edildiyi təcrübələrə baxılarkən bu kollektorların geoloji şərtlərinin fərqli olması səbəbindən proppant hidravlik yarılma texnologiyasının tikilmiş turşu qeli ilə tətbiqinin məqsədəuyğunluğu bir sıra araşdırmalar tələb edir.
Açar sözlər: terrigen laylar; karbonatlı; silisiumlu kollektorlar; hidravlik yarılma; proppant.
«Samaraneftegaz» ASC-də son illər layların proppant hidravlik yarılmasının azalması və turşu ilə stimulyasiyanın artması istiqamətində dayanıqlı trend nəzərə çarpır. «Samaraneftegaz» SC-nin karbonatlı kollektorlarında əvvəllər həyata keçirilmiş hidravlik yarılma işlərini, həmçinin dünya təcrübəsini təhlil edərək, karbonatlı kollektorlarda hidravlik yarılmanın effektivlik müddətinin turşu hidroyarılmasının ayırıcı agent (proppant) ilə kombinasiyası hesabına artırılmasına nail olunacağını güman etmək olar. Burada əsas qum daşıyıcı maye kimi tikilmiş turşu qeli xidmət göstərə bilər. Lakin bununla belə, karbonatlı kollektorlarda əsas qum daşıyıcı agent kimi turşu qelinin istifadə edildiyi təcrübələrə baxılarkən bu kollektorların geoloji şərtlərinin fərqli olması səbəbindən proppant hidravlik yarılma texnologiyasının tikilmiş turşu qeli ilə tətbiqinin məqsədəuyğunluğu bir sıra araşdırmalar tələb edir.
Açar sözlər: terrigen laylar; karbonatlı; silisiumlu kollektorlar; hidravlik yarılma; proppant.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20200400463
V.V.Muxametşin
Neft ehtiyatlarının işlənmə dərəcəsinin kifayət qədər yüksək olmamaması ilə xarakterizə olunan neft yatağı qruplarının şərati üçün obyektlərin geoloji quruluşunun xassələrini xarakterizə edən və neft çıxarma əmsalına yüksək təsir göstərən parametrlərin istifadəsi ilə obyektlərin identifikasiyası alqoritmi təklif olunur. Təklif olunan alqoritm obyektlər və orada baş verən proseslər haqqında məlumatların məqsədyönlü seçilməsi, aşağı sıxlıq şəraitində qeyri-müəyyənliklərin aradan qaldırılması, real vaxt rejimində qərarqəbuletmə imkanlarının yaranması, cari problemlərin optimal həlli yollarının müəyyənləşdirilməsi, yanlış qərar qəbuletmə ehtimallarının azaldılması, hədəflərə çatma trendinin əsaslandırılması yolu ilə neftçıxarma obyektlərinin idarə edilməsinin effektivliyinin yüksəldilməsi üçün analogiya üsulunun əsaslandırılmasına və istifadəsinə imkan verir.
Açar sözlər: analogiya üsulu; differensasiya; ehtiyatların işlənmə dərəcəsi; hasilat obyektlərinin işləməsinin idarə edilməsi.
Neft ehtiyatlarının işlənmə dərəcəsinin kifayət qədər yüksək olmamaması ilə xarakterizə olunan neft yatağı qruplarının şərati üçün obyektlərin geoloji quruluşunun xassələrini xarakterizə edən və neft çıxarma əmsalına yüksək təsir göstərən parametrlərin istifadəsi ilə obyektlərin identifikasiyası alqoritmi təklif olunur. Təklif olunan alqoritm obyektlər və orada baş verən proseslər haqqında məlumatların məqsədyönlü seçilməsi, aşağı sıxlıq şəraitində qeyri-müəyyənliklərin aradan qaldırılması, real vaxt rejimində qərarqəbuletmə imkanlarının yaranması, cari problemlərin optimal həlli yollarının müəyyənləşdirilməsi, yanlış qərar qəbuletmə ehtimallarının azaldılması, hədəflərə çatma trendinin əsaslandırılması yolu ilə neftçıxarma obyektlərinin idarə edilməsinin effektivliyinin yüksəldilməsi üçün analogiya üsulunun əsaslandırılmasına və istifadəsinə imkan verir.
Açar sözlər: analogiya üsulu; differensasiya; ehtiyatların işlənmə dərəcəsi; hasilat obyektlərinin işləməsinin idarə edilməsi.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20200400464
A.İ.Ponomaryov1, T.T.Ragimov1, E.S.Yuşin2
Məqalədə Urenqoy neftqazkondensat yatağının senoman çöküntülərinə məxsus hasilat quyularının quyudibində maye yığılması problemi göstərilmişdir. Maye fazasının qaz axını vasitəsilə çıxarılması məqsədilə quyuların konsentrik lift kəmərlərilə istismarına keçilməsinin şərtləri verilmişdir. Mayenin quyudibindən çıxarılmasının təmin edilməsi məqsədilə Urenqoy yatağının quyularının konsentrik lift kəmərlərilə istismarı rejiminin hesablanması üçün metodikaya baxılmış, proqram kompleksinin köməyi ilə həmin texnologiyaya əsasən məhsul hasilatının mürəkkəbləşmələrsiz aparılmasına imkan verən kritik qaz debeti müəyyən edilmişdir.
Açar sözlər: konsentrik lift kəməri; quyuların öz-özünə boğulması; qaz hasilatı; quyudibində mayenin yığılması; kritik debetin hesablanma alqoritmi.
Məqalədə Urenqoy neftqazkondensat yatağının senoman çöküntülərinə məxsus hasilat quyularının quyudibində maye yığılması problemi göstərilmişdir. Maye fazasının qaz axını vasitəsilə çıxarılması məqsədilə quyuların konsentrik lift kəmərlərilə istismarına keçilməsinin şərtləri verilmişdir. Mayenin quyudibindən çıxarılmasının təmin edilməsi məqsədilə Urenqoy yatağının quyularının konsentrik lift kəmərlərilə istismarı rejiminin hesablanması üçün metodikaya baxılmış, proqram kompleksinin köməyi ilə həmin texnologiyaya əsasən məhsul hasilatının mürəkkəbləşmələrsiz aparılmasına imkan verən kritik qaz debeti müəyyən edilmişdir.
Açar sözlər: konsentrik lift kəməri; quyuların öz-özünə boğulması; qaz hasilatı; quyudibində mayenin yığılması; kritik debetin hesablanma alqoritmi.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20200400465
R.U.Rabayev1, R.N.Baxtizin1, Ş.H.Sultanov1, V.İ.Smurıgin2, S.A.Blinov3, T.B.Bakişev3
Məqalədə karbonatlı kollektorlarda turşu ilə layın hidravlik yarılması (LHY) texnologiyalarının səmərəli tətbiqi problemlərinə baxılmışdır. Dəniz şelfinin qaz-kondensat yataqlarının məhsuldar çöküntülərinin işlənməsinin və dağ-mədən avadanlıqlarının geoloji mədən şərtlərinə uyğunlaşdırılmış, turşu ilə işlənilən optimal LHY texnologiyası əsaslandırılmışdır. Namizəd quyularının konkret geoloji hasilat şərtləri üçün proqnozlaşdırılan debet hesablanmasının və dizaynının nəticələri təqdim olunmudur.
Açar sözlər: karbonatlı kollektor; qaz-kondensat yatağı; neft hasilatının intensivləşdirilməsi; turşu ilə layın hidravlik yarılması; basıcı maye; propant; işləmənin dizaynı.
Məqalədə karbonatlı kollektorlarda turşu ilə layın hidravlik yarılması (LHY) texnologiyalarının səmərəli tətbiqi problemlərinə baxılmışdır. Dəniz şelfinin qaz-kondensat yataqlarının məhsuldar çöküntülərinin işlənməsinin və dağ-mədən avadanlıqlarının geoloji mədən şərtlərinə uyğunlaşdırılmış, turşu ilə işlənilən optimal LHY texnologiyası əsaslandırılmışdır. Namizəd quyularının konkret geoloji hasilat şərtləri üçün proqnozlaşdırılan debet hesablanmasının və dizaynının nəticələri təqdim olunmudur.
Açar sözlər: karbonatlı kollektor; qaz-kondensat yatağı; neft hasilatının intensivləşdirilməsi; turşu ilə layın hidravlik yarılması; basıcı maye; propant; işləmənin dizaynı.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20200400466
Q.Q.Qilayev1, M.Ya.Xabibullin2, D.Q.Antoniadi1, T.V.Xismetov3
İmpulslu qeyri-stasionar suvurmanın həyata keçirilməsi üçün qurğunun işlənməsi
Qeyri-stasionar suvurmanın (qapalı neftli məsamələrin kapilyar hopdurulması prosesinin sürətləndirilməsi) səmərəliliyinin daha da artırılması üçün vurucu quyuların quyudibində vurulan mayedə impulslar yaradan, pakerlə olan qurğu quraşdırılır. Məqalədə bu məqsədlər üçün işlənib hazırlanmış qurğudan bəhs olunur. Qurğunun riyazi modeli və əsas çıxış işçi parametrlərin təyin edilməsi üçün ifadələrin nəticəsi verilir. Nəzəri hesablamaların müqayisəsi üçün qurğunun stend sınaqlarının nəticələri göstərilir. Əvvəl aparılan elmi-tədqiqat işlərinin nəzərə alınması ilə, əsərin müəllifləri tərəfindən bu qurğuların lay təzyiqinin saxlanılması sistemində qeyri-stasionar suvurma üçün istifadəsinin effektivliyi əsaslandırılır. Qurğuların 2015-2016-cı illərdə «Rosneft» Neft Şirkətinin yataqlarındakı sənaye tətbiqinə dair ilkin müsbət məlumatlar təqdim olunur.
Açar sözlər: qeyri-stasionar suvurma; dərəcə sırası; Ritz ortalama metodu; elliptik inteqral.
Qeyri-stasionar suvurmanın (qapalı neftli məsamələrin kapilyar hopdurulması prosesinin sürətləndirilməsi) səmərəliliyinin daha da artırılması üçün vurucu quyuların quyudibində vurulan mayedə impulslar yaradan, pakerlə olan qurğu quraşdırılır. Məqalədə bu məqsədlər üçün işlənib hazırlanmış qurğudan bəhs olunur. Qurğunun riyazi modeli və əsas çıxış işçi parametrlərin təyin edilməsi üçün ifadələrin nəticəsi verilir. Nəzəri hesablamaların müqayisəsi üçün qurğunun stend sınaqlarının nəticələri göstərilir. Əvvəl aparılan elmi-tədqiqat işlərinin nəzərə alınması ilə, əsərin müəllifləri tərəfindən bu qurğuların lay təzyiqinin saxlanılması sistemində qeyri-stasionar suvurma üçün istifadəsinin effektivliyi əsaslandırılır. Qurğuların 2015-2016-cı illərdə «Rosneft» Neft Şirkətinin yataqlarındakı sənaye tətbiqinə dair ilkin müsbət məlumatlar təqdim olunur.
Açar sözlər: qeyri-stasionar suvurma; dərəcə sırası; Ritz ortalama metodu; elliptik inteqral.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20200400467
T.S.Sultanmaqomedov, R.N.Baxtizin, S.M.Sultanmaqomedov
Çoxillik donuşluq qruntlarında boru kəmərlərinin yerdəyişmələrinin tədqiqi
Məqalədə istismar şəraitində baş verən dəyişikliklər zamanı boru kəmərlərinin yerdəyişmələrinin monitorinqini aparmağa, həmçinin əlverişsiz proseslərin (qruntların donunun açılması, taliklərin əmələ gəlməsi, istilik izolyasiyasının pozulması) modelləşdirilməsini yerinə yetirməyə imkan verən metodika təqdim olunmuşdur. Boru kəmərinin gərginlik-deformasiya vəziyyətinin hesablanmasında istifadə olunan qruntun hesablanmış mexaniki xarakteristikasının (bu temperatur və rütubətdən asılı olur) əldə edilməsi üçün eksperiment planlaşdırılması aparılmışdır. Boru kəməri ətrafındakı donun açılma areolunun radiusunun və temperatur sahəsinin təyin edilməsi üçün riyazi kompüter modeli hazırlanmışdır. Qruntun donunun açılması zamanı boru kəmərinin yerdəyişmələrinin sonlu element alizində eksperiment məlumatlarından istifadə edilməsi üçün bu məlumatların əks olunduğu şablon təqdim olunmuşdur.
Açar sözlər: çoxillik donuşluq qruntları; uzununa yerdəyişmə; monitorinq; istismar şərtləri; gərginlik-deformasiya vəziyyəti.
Məqalədə istismar şəraitində baş verən dəyişikliklər zamanı boru kəmərlərinin yerdəyişmələrinin monitorinqini aparmağa, həmçinin əlverişsiz proseslərin (qruntların donunun açılması, taliklərin əmələ gəlməsi, istilik izolyasiyasının pozulması) modelləşdirilməsini yerinə yetirməyə imkan verən metodika təqdim olunmuşdur. Boru kəmərinin gərginlik-deformasiya vəziyyətinin hesablanmasında istifadə olunan qruntun hesablanmış mexaniki xarakteristikasının (bu temperatur və rütubətdən asılı olur) əldə edilməsi üçün eksperiment planlaşdırılması aparılmışdır. Boru kəməri ətrafındakı donun açılma areolunun radiusunun və temperatur sahəsinin təyin edilməsi üçün riyazi kompüter modeli hazırlanmışdır. Qruntun donunun açılması zamanı boru kəmərinin yerdəyişmələrinin sonlu element alizində eksperiment məlumatlarından istifadə edilməsi üçün bu məlumatların əks olunduğu şablon təqdim olunmuşdur.
Açar sözlər: çoxillik donuşluq qruntları; uzununa yerdəyişmə; monitorinq; istismar şərtləri; gərginlik-deformasiya vəziyyəti.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20200400468
E.R.Babayev1, İ.İ.Safiullina2, E.H.Karimov3, İ.Z.Muhametzyanov3, A.Yu.Bahtina3, E.M.Mövsümzadə3
Zəif turş şəraitdə akrilaril polimerlərini qətranlara çevirməsi, komplekslərin sintezi
Məqalədə akril monomerlərinin akril polimerlərə çevrilməsi haqda materiallar şərh edilmişdir. Analoji olaraq akrilonitril əsasında polimer və sopolimerlərin metal törəmələri alınmışdır. Kvant-kimyəvi hesablamalar əsasında polimer və sopolimer materialların parametrləri müəyyənləşdirilmişdir. Bunların əsasında membranların alınması üçün akrilonitril polimer komplekslərini proqnozlaşdırmağa imkan yaranır.
Açar sözlər: komplekslər; kvant-kimyəvi hesablamalar, qətranlar, sopolimer, akrilnitril.
Məqalədə akril monomerlərinin akril polimerlərə çevrilməsi haqda materiallar şərh edilmişdir. Analoji olaraq akrilonitril əsasında polimer və sopolimerlərin metal törəmələri alınmışdır. Kvant-kimyəvi hesablamalar əsasında polimer və sopolimer materialların parametrləri müəyyənləşdirilmişdir. Bunların əsasında membranların alınması üçün akrilonitril polimer komplekslərini proqnozlaşdırmağa imkan yaranır.
Açar sözlər: komplekslər; kvant-kimyəvi hesablamalar, qətranlar, sopolimer, akrilnitril.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20200400469
İ.V.Burenina, M.V.Gerasimova, M.A.Xalikova, İ.A.Solovyova, L.A.Avdeyeva
Neft yataqlarının işlənməsi layihələrinin məhdudiyyətlərinin idarəedilməsi konsepsiyası
Məqalə neft yataqlarının işlənməsi layihələrinin həyata keçirilməsi zamanı spesifik layihə məhdudiyyətlərinin müəyyənləşdirilməsi və qiymətləndirilməsinə həsr edilmişdir. Layihə məhdudiyyətlərinin müəyyənləşdirilməsi, qiymətləndirilməsi və idarəedilməsi üsullarının mərhələli ardıcıllığı formalaşdırılmışdır. Layihə məhdudiyyətlərinin idarə edilməsi səviyyələrinin xarakteristikası verilmiş və hər səviyyəyə görə menecerin hərəkətləri müəyyənləşdirilmişdir. Məhdudiyyət dərəcələrini təyin etmək üçün məhdudiyyətin baş vermə
ehtimalını və layihənin nəticəsinə təsir səviyyəsini nəzərə alan metodika təklif olunmuşdur. Layihə məhdudiyyətlərinin idarəedilmə səviyyələrinin qiymətləndirilməsi üçün şkalalar üzrə bal qiymətləri sistemi müəyyən edilmişdir. Layihənin riskliliyi ilə layihə məhdudiyyətlərinin idarəedilmə səviyyələri arasında qarşılıqlı əlaqə təyin edilmişdir. İdarəolunmayan və qismən idarəolunan məhdudiyyətlər layihə risklərinin növbəti identifikasiyası və qiymətləndirilməsi sahəsi hesab edilir. Təklif olunan konsepsiya layihə rəhbərinə və potensial investorlara layihədə iştirak etmənin məqsədəuyğunluğu haqqında qərar qəbul etmək üşün zəruri məlumatlar verəcək və riskləri qarşılaya biləcək üsulları qabaqcadan nəzərdə tutmağa imkan verəcəkdir.
Açar sözlər: layihə məhdudiyyətləri; risk; neft yataqlarının işlənməsi layihəsi; idarəedilmə səviyyəsi; məhdudiyyət dərəcəsi.
Məqalə neft yataqlarının işlənməsi layihələrinin həyata keçirilməsi zamanı spesifik layihə məhdudiyyətlərinin müəyyənləşdirilməsi və qiymətləndirilməsinə həsr edilmişdir. Layihə məhdudiyyətlərinin müəyyənləşdirilməsi, qiymətləndirilməsi və idarəedilməsi üsullarının mərhələli ardıcıllığı formalaşdırılmışdır. Layihə məhdudiyyətlərinin idarə edilməsi səviyyələrinin xarakteristikası verilmiş və hər səviyyəyə görə menecerin hərəkətləri müəyyənləşdirilmişdir. Məhdudiyyət dərəcələrini təyin etmək üçün məhdudiyyətin baş vermə
ehtimalını və layihənin nəticəsinə təsir səviyyəsini nəzərə alan metodika təklif olunmuşdur. Layihə məhdudiyyətlərinin idarəedilmə səviyyələrinin qiymətləndirilməsi üçün şkalalar üzrə bal qiymətləri sistemi müəyyən edilmişdir. Layihənin riskliliyi ilə layihə məhdudiyyətlərinin idarəedilmə səviyyələri arasında qarşılıqlı əlaqə təyin edilmişdir. İdarəolunmayan və qismən idarəolunan məhdudiyyətlər layihə risklərinin növbəti identifikasiyası və qiymətləndirilməsi sahəsi hesab edilir. Təklif olunan konsepsiya layihə rəhbərinə və potensial investorlara layihədə iştirak etmənin məqsədəuyğunluğu haqqında qərar qəbul etmək üşün zəruri məlumatlar verəcək və riskləri qarşılaya biləcək üsulları qabaqcadan nəzərdə tutmağa imkan verəcəkdir.
Açar sözlər: layihə məhdudiyyətləri; risk; neft yataqlarının işlənməsi layihəsi; idarəedilmə səviyyəsi; məhdudiyyət dərəcəsi.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20200400470
E-mail: ya.mgerasimova@yandex.ru
Yu.N.Saviçeva, O.A.Baulin, A.A.Yenikeyeva
Torpağın və su hövzələrinin neft və neft məhsullarından təmizlənməsinin ən effektiv üsullarından biri neft oksidləşdirici bakteriyaların istifadə edildiyi biotexnoloji metoddur. Lakin onların istehsalı kifayət qədər mürəkkəb prosesdir və bu prosesin yerinə yetirilməsi zamanı insan orqanizminə çoxlu sayda zərərli amillər təsir göstərir. Məqalədə sənaye fermenterinin CIP (Cleaningin Place) təmassız təmizləmə sistemi vasitəsilə təmizlənməsi prosesinə baxılmışdır. Sterilizasiya prosesi zamanı kəskin buxarın verilməsi üçün avtomatik dozalayıcı klapan təklif edilmişdir. Bu isə insan faktorunu və işçilərin fermenterin təmizlənməsi üçün istifadə olunan səthi-aktiv maddələrlə zəhərlənməsi riskini azaldır.
Açar sözlər: fermenter; bioreaktor; səthi-aktiv maddələr; dozalayıcı klapan; neft oksidləşdirici bakteriyalar.
Torpağın və su hövzələrinin neft və neft məhsullarından təmizlənməsinin ən effektiv üsullarından biri neft oksidləşdirici bakteriyaların istifadə edildiyi biotexnoloji metoddur. Lakin onların istehsalı kifayət qədər mürəkkəb prosesdir və bu prosesin yerinə yetirilməsi zamanı insan orqanizminə çoxlu sayda zərərli amillər təsir göstərir. Məqalədə sənaye fermenterinin CIP (Cleaningin Place) təmassız təmizləmə sistemi vasitəsilə təmizlənməsi prosesinə baxılmışdır. Sterilizasiya prosesi zamanı kəskin buxarın verilməsi üçün avtomatik dozalayıcı klapan təklif edilmişdir. Bu isə insan faktorunu və işçilərin fermenterin təmizlənməsi üçün istifadə olunan səthi-aktiv maddələrlə zəhərlənməsi riskini azaldır.
Açar sözlər: fermenter; bioreaktor; səthi-aktiv maddələr; dozalayıcı klapan; neft oksidləşdirici bakteriyalar.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20200400471
E-mail: ufa.savjulia@gmail.com
K.V.Moiseyev1,2, V.S.Kuleşov1, R.N.Baxtizin2
Xətti qeyri-bircins mayenin yan isitmə zamanı kvadrat boşluqda sərbəst konveksiyası
Məqaləd istilik izolyasiyalı üfüqi sərhədləri olan, sol tərəfdən qızdırılan, sağ tərəfdən isə soyudulan kamerada zəif stratifikasiya edilmiş Nyuton mayenin sərbəst konveksiyası məsələsinə baxılmışdır. Aşağı duz konsentrasiyalı və kameranın hündürlüyü boyunca ilkin xətti təbəqələşmşyş malik maye nəzərdən keçirilmişdir. Sərbəst konveksiya prosesinin təsvir edilməsi ücün Bussinesk yaxınlaşmasında ikiqat diffuziya modelindən istifadə edilmişdir. Məsələ nəzarət həcmi üsulunun və "simple" alqoritminin koməyi ilə həm iki, həm də üçölcülü qoyuluşda həll olunmuşdur. Göstərilmişdir ki, sərbəst konveksiyanın laylı rejimində burulğan strukturları kvazi-ikiölcülü xarakterə malik olurlar.
Açar sozlər: konveksiya; stratifikasiya edilmiş maye; burulğan strukturları; ikiqat diffuziya; laylı axın.
Məqaləd istilik izolyasiyalı üfüqi sərhədləri olan, sol tərəfdən qızdırılan, sağ tərəfdən isə soyudulan kamerada zəif stratifikasiya edilmiş Nyuton mayenin sərbəst konveksiyası məsələsinə baxılmışdır. Aşağı duz konsentrasiyalı və kameranın hündürlüyü boyunca ilkin xətti təbəqələşmşyş malik maye nəzərdən keçirilmişdir. Sərbəst konveksiya prosesinin təsvir edilməsi ücün Bussinesk yaxınlaşmasında ikiqat diffuziya modelindən istifadə edilmişdir. Məsələ nəzarət həcmi üsulunun və "simple" alqoritminin koməyi ilə həm iki, həm də üçölcülü qoyuluşda həll olunmuşdur. Göstərilmişdir ki, sərbəst konveksiyanın laylı rejimində burulğan strukturları kvazi-ikiölcülü xarakterə malik olurlar.
Açar sozlər: konveksiya; stratifikasiya edilmiş maye; burulğan strukturları; ikiqat diffuziya; laylı axın.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20200400472
V.L.Malışev, E.F.Moiseyeva
Məqalədə, Penq-Robinson vəziyyət tənliyinə əsaslanan çoxkomponentli sistemlər üçün buxar-maye faza tarazlığının hesablanması üçün tam alqoritm təsvir edilmişdir. Tərkibində azot, arqon, karbon dioksid, metan, etan, propan, izo-butan və n-butan olan səkkiz binar helium sisteminin timsalında faza tarazlığının proqnozlaşdırılmasının keyfiyyətini yüksəltməyə imkan verən müxtəlif yanaşmalara baxılmışdır. Asentrik amilin və ikili komponentin qarşılıqlı təsir əmsalının qiymətlərinin helium sistemlərinin faza davranışının proqnozlaşdırılmasının dəqiqliyinə təsiri təhlil edilmişdir. Təqdim olunan sistemlər üçün ikili qarşılıqlı təsirin həmin parametrin temperaturdan asılılığının olmamasını şərtlərində, optimal əmsalları tapılmışdır. Helium sistemlərinin faza davranışının təsvirini maksimum dərəcədə yaxşılaşdırmağa imkan verən müxtəlif yanaşmaların tətbiq oluna bilməsinin temperatur sahəsi müəyyən edilmişdir.
Açar sözlər: helium; Penq-Robinson vəziyyət tənliyi; faza tarazlığı; ikili qarşılıqlı təsir əmsalı.
Məqalədə, Penq-Robinson vəziyyət tənliyinə əsaslanan çoxkomponentli sistemlər üçün buxar-maye faza tarazlığının hesablanması üçün tam alqoritm təsvir edilmişdir. Tərkibində azot, arqon, karbon dioksid, metan, etan, propan, izo-butan və n-butan olan səkkiz binar helium sisteminin timsalında faza tarazlığının proqnozlaşdırılmasının keyfiyyətini yüksəltməyə imkan verən müxtəlif yanaşmalara baxılmışdır. Asentrik amilin və ikili komponentin qarşılıqlı təsir əmsalının qiymətlərinin helium sistemlərinin faza davranışının proqnozlaşdırılmasının dəqiqliyinə təsiri təhlil edilmişdir. Təqdim olunan sistemlər üçün ikili qarşılıqlı təsirin həmin parametrin temperaturdan asılılığının olmamasını şərtlərində, optimal əmsalları tapılmışdır. Helium sistemlərinin faza davranışının təsvirini maksimum dərəcədə yaxşılaşdırmağa imkan verən müxtəlif yanaşmaların tətbiq oluna bilməsinin temperatur sahəsi müəyyən edilmişdir.
Açar sözlər: helium; Penq-Robinson vəziyyət tənliyi; faza tarazlığı; ikili qarşılıqlı təsir əmsalı.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20200400473
E-mail: Victor.L.Malyshev@gmail.com