Neft və qaz yataqlarının axtarışı üçün «ümumi kontur nöqtəsi» (ÜKN) metodikası yataqdan keçən seysmik dalğaların amplitud və enerji qrafiklərində lokal minimumların müəyyən edilməsinə əsaslanır. Eninə profildə seysmik qəbuledicilərin identikliyi, sınan dalğanın böhran bucağının sabitliyi, seysmik dalğaların həndəsi genişlənməsinin və mənbəqəbuledici məsafəsinin minimum həddə dəyişməsi və s. ÜKN metodikasına görə sadə lokal minimumların alınmasını təmin edir. Eninə profildə müxtəlif istiqamətlərdən qeydə alınan dalğaların dinamik parametrlərinin korrelyasiyası əsasında geoloji mühitin lokal qeyri-bircinsliyi nəticəsində yaranan digər anomaliyaların təsiri aradan qaldırılır. Məqalədə kəsilişin üst hissəsinin lokal qeyri-bircinsliyinin təhrifedici təsirinin aradan qaldırılması, sadə minimumların əldə edilməsi, minimumların müvafiq xarakterik nöqtələrinin, həmçinin proqnozlaşdırılan yatağın konturunun və dərinliyinin təyin edilməsi eksperimental şəkildə nümayiş etdirilir.

Açar sözlər: neft və qaz yatağı; birbaşa axtarış; seysmik dalğanın amplitudu; lokal anomaliya; «ümumi kontur nöqtəsi» metodikası.

Ədəbiyyat siyahısı

1. Мустафаев, К. А., Новрузов, А. Г. (1987). Способ прямого поиска залежей нефти и газа. Авторское свидетельство СССР № 1340374. 
2. Novruzov, Ə. Q., Qədirov, V. Q., Rəşidov, Ə. M. və b. (2000). Neft və qaz yataqlarının birbaşa aхtarışı üsulu. Azərbaycan Respublikasının Patenti İ 2000181. 
3. Новрузов, А. Г. (1990). Развитие методики прямых поисков залежей нефти и газа сейсморазведкой преломленными волнами. Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата геолого-минералогических наук. Баку. 
4. Кондратев, О. К. (1986). Сейсмические волны в поглощающих средах. Москва: Недра.

Məqalədə neft və qaz yataqlarının paylanması ilə tektonik amillər arasında əlaqənin öyrənilməsinə baxılmışdır. Neotektonik hərəkətlər amplitudasının göstəricisinə xüsusi diqqət yetirilmişdir. Fərqanə depressiyasının struktur xüsusiyyətləri, mezozoy və kaynozoy çöküntülərinin neft-qazlılığı ətraflı tədqiq edilmişdir. Kəmiyyət analizi göstərmişdir ki, yataqların paylanması əhəmiyyətli dərəcədə yeni struktur-tektonik element növündən asılıdır: maksimal miqdar pilləli zonalara (31%) və monoklinallara (22%) aiddir. Dağılmış zonalar və bortyanı yamaclarda – 10-15 %, yataqların ümumi sayının 5-7%-dən çox olmamaqla antiklinal zonalarda, qalxmalarda və fleksuralarda cəmləşmişdir. Dispersiya analizi əsasında müəyyən edilmişdir ki, neotektonik hərəkətlər amplitudasının neft və neft-qaz yataqlarının effektiv həcmlərinin formalaşmasına təsir qüvvəsi təsir amillərin ümumi miqdarının təxminən 40-50%-ni təşkil edir. Yeni hərəkətlər amplitudalarının asılılıq xarakterinə görə bir-birindən fərqlənən iki müstəqil intervalı qeyd olunmuşdur. 

Açar sözlər: neotektonika; yataqlar; neft və qaz; kəmiyyət analizi; dispersiya analizi; təsir; paylanma; effektiv həcm.

Ədəbiyyat siyahısı

1. Bordenave, M. L., Hegre, J. A. (2005).The influence of tectonics on the entrapment of oil in the dezful embayment, Zagros Foldbelt, Iran. Journal of Petroleum Geology, 28(4), 339-368. 
2. Zecheng, W., Wenzhi, Z., Suyun, H., et al. (2017). Control of tectonic differentiation on the formation of large oil and gas fields in craton basins: A case study of SinianeTriassic of the Sichuan Basin. Natural Gas Industry B, 4(2), 141-155. 
3. Асланов, Б. С., Бабаев, Н. И. (2018). О возможном влиянии неотектонических процессов на формирование нефтегазоконденсатных залежей Азербайджана. SOCAR Proceedings, 1, 37-43. 
4. Дмитриевская, Т. В. (1997). Перспективы нефтегазоносности Мезенской синеклизы по неотектоническим данным. Геология нефти и газа, 6, 16-21. 
5. Панина, Л. В., Зайцев, В. А. (2016). Новейшая геодинамика Скифской плиты. Альманах Пространство и Время. Система планета земля, 11(1). 
6. Тимурзиев, А. И. (2006). Новейшая тектоника и нефтегазоносность запада Туранской плиты. Геология нефти и газа, 1, 32-44. 
7. Нугманов, И. И. (2013). Влияние неотектонических движений на размещение и сохранность залежей нефти и газа (на примере Татарского свода и склонов прилегающих впадин). Автореферат дисс… канд. геол.-мин. наук. Казань: Институт геологии и нефтегазовых технологий, «Казанский (Приволжский) федеральный университет». 
8. Акрамходжаев, А. М., Сайдалиева, М. С. (1971). Ферганский нефтегазоносный бассейн. Москва: Недра. 
9. (1977). Структурно-тектонические предпосылки перспектив нефтегазоносности Узбекистана. Ташкент: Фан. 
10. Ситдиков, Б. Б. (1985). Неотектоника Западного Тянь-Шаня. Ташкент: Фан. 
11. Ситдиков, Б. Б. (2009). Геодинамика и нефтегазоносность Центральной Ферганы. Узбекский журнал нефти и газа, 3, 14-15. 
12. Сидикходжаев, К. Р. (2004). Роль разрывных нарушений в формировании нефтяных и газовых месторождений Ферганской нефтегазоносной области. Узбекский журнал нефти и газа, 2, 7-9. 
13. Бикеева, Л. Р. (2018). Неотектонические особенности строения северо-западной части Бухаро-Хивинского региона по данным космогеологических исследований. Узбекский журнал нефти и газа, 4, 24-29. 
14. Quirk, D. G., Ruthrauff, R. (2006). Analysis of reserves discovered in petroleum exploration. Journal of Petroleum Geology, 29(2), 125-146. 
15. Quirk, D. G., Howe, M. J., Archer, S. G. (2017). A combined deterministic-probabilistic method of estimating undiscovered hydrocarbon resources. Journal of Petroleum Geology, 40(3), 217-248. 
16. Абидов, А. А., Педдер, Ю. Г., Ахмедов, Ш. А. и др. (1999). Палеогеографические и палеотектонические условия развития Ферганской впадины в неоген-антропогене. Узбекский журнал нефти и газа, 3, 6-9. 
17. Гадоев, А. И. (2010). Палеоструктурные условия формирования Ханкызской структуры Южной Ферганы. Узбекский журнал нефти и газа, 2, 7-9. 
18. Нурматов, М. Р., Холисматов, И. Х., Ян Мао Юань, Байкобилов, И. Т. (2016). Литостратиграфическая унификация промысловых горизонтов неогеновых отложений Центрального грабена Ферганского нефтегазоносного региона. Узбекский геологический журнал, 2, 26-29. 
19. Акрамова, Н. М., Ахмеджанова, Л. С., Утабова, Х. Т. и др. (2019). Оценка нефтегазоносности мезозойских отложений Ферганского региона по геолого-геохимическим данным. Узбекский журнал нефти и газа, 2, 14-18. 
20. Усманов, П. М. (2005). Прогноз нефтеносности по неотектоническим признакам. Узбекский журнал нефти и газа, 4, 6-7. 
21. Ким, А. И. (2007). Атлас ископаемой фауны и фло ры фанерозоя Узбекистана. Toм II. Ташкент: Государственный комитет Республики Узбекистан по геологии и минеральным ресурсам. 
22. Таль-Вирский, Б. Б. (1973). Глубинное геологическое строение Ферганской межгорной впадины и его изучение геофизическими методами. Ташкент: Фан. 
23. Гмурман, В. Е. (1972). Теория вероятностей и математическая статистика. Москва: Высшая школа. 
24. Плохинский, Н. А. (1970). Биометрия. Москва: МГУ.

Məqalədə qazma kəmərinin əyilmiş fırlanan sahəsinin inersiya momentinin təyini məsələsinə baxılıb. Bu cür məsələlər rotor və rotor-turbin üsulu ilə qazmada qazma kəmərlərinin dinamik analizi üçün böyük məna daşıyır. Əyilmənin həndəsi parametrlərindən asılı olaraq qazma kəmərinin əyilmə sahəsinin inersiya momentini təyin etmək üçün dəqiq və təqribi analitik asıllıqlar verilir. Qeyri-ənənəvi materiallardan olan boruların tətbiq olunmasına elmi və təcrübi marağı nəzərə alaraq, polad, titan, alyuminium və şüşəplastik qazma borularının əyilmiş sahəsi üçün inersiya momenti hesablanıb. Maksimal əyilmənin ölçüsündən və yarımdalğanın uzunluğundan asılı olaraq müxtəlif diametrli qazma borularının sahəsinin inersiya momentinin dəyişmə xarakteristikası təyin olunub. 

Açar sözlər: qazma kəməri; mil; inersiya momenti; əyilmə oxu; əyilmə yarımdalğasının uzunluğu.

Ədəbiyyat siyahısı

1. Голосков, Е. Г., Филиппов, А. П. (1977). Нестационарные колебания деформируемых систем. Киев: Наукова думка. 
2. Pukach, P. Ya. (2012). On the unboundedness of a solution of the mixed problem for nonlinear evolution equation at a finite time. Nonlinear Oscillations, 14(3), 369-378. 
3. Сесюнин, Н. А. (1983). Об изгибе весомого стержня в наклонной цилиндрической полости. Известия вузов. Серия «Нефть и газ», 9, 22-25. 
4. Ройзман, В. П. (2015). О возможности создания безрезонансных конструкций, безкритических роторов и стержней, не теряющих устойчивости при сжатии. Вибрации в технике и технологиях, 3(79), 38-43. 
5. Орыняк, И. В., Радченко, С. А., Батура, А. С. (2007). Расчет собственных и вынужденных колебаний трубопроводной системы. Сообщение 1. Анализ колебаний пространственной стержневой системы. Проблемы прочности, 1, 79-93. 
6. Yoon, S. Y., Lin, Z., Allaire, P. E. (2013). Introduction to rotor dynamics. In: Control of surge in centrifugal compressors by active magnetic bearings. Advances in industrial control. London: Springer. 
7. Tadeo, A. T., Cavalca, K. L. (2003). A comparison of flexible coupling models for updating in rotating machinery response. Journal of the Brazilian Society of Mechanical Sciences and Engineering, 25(3), 235-246. 
8. Velichkovich, A. S., Popadyuk, I. I., Shopa, V. M. (2011). Experimental study of shell flexible component for drilling vibration damping devices. Chemical and Petroleum Engineering, 46(9-10), 518–524. 
9. Shats’kyi, I. P., Lyskanych, O. M., Kornuta, V. A. (2016). Combined deformation conditions for fatigue damage indicator and well-drilling tool joint. Strength of Materials, 48(3), 469–472. 
10. Vlasiy, O., Mazurenko, V., Ropyak, L., Rogal, O. (2017). Improving the aluminum drill pipes stability by optimizing the shape of protector thickening. Eastern-European Journal of Enterprise Technologies, 7(85), 25–31. 
11. Сароян, А. Е. (1990). Теория и практика работы бурильной колонны. Москва: Недра. 
12. Фаворин, М. В. (1970). Моменты инерции тел. Справочник. Москва: Машиностроение.

İşin məqsədi ucuz, klassik reagentlərdən istifadə etməklə yüksək keçiricili sahələri təcrid etmək üçün kompozisiyaların işlənilməsi və maksimal sıxışdırma əmsalını əldə eləmək üçün təcridedici ekranın vəziyyətinin yatağın subasqı dərəcəsindən asıllığının müəyyən edilməsindən ibarətdir. Bu halda lay şəraitində generasiya olunan köpüklü sistemindən istifadə edilməsi təklif olunur. Mövcud klassik reagentlər və bioloji sistemlər əsasında dərinlikdə sıxışdırma səthini düzələndirilməsini təmin edən, tənzimlənən reoloji xassələrə malik olan, dayanıqlı köpüklü sisteminin generasiyasının texnologiyası işlənilmişdir. İşdə müxtəlif sulaşma zamanı maksimal səmərəliliyin əldə olunması üçün hazırlanmış köpüklü sistemin süzülməsinin zəruri dərinliyi müəyyən edilmiş, generasiya nəticəsində köpüklü sistemin dayanıqlığına təzyiqin təsiri öyrənilmiş, generasiya olunan köpüklü sistemin reologiyasına qazla doymanın əhəmiyyətli təsiri müəyyən edilmişdir. Göstərilmişdir ki, məhsulun yüksək sulaşması zamanı (90% artıq) izolyasiya təsir altında olan hasilat quyularında daha səmərəlidir. Məhsulun 50%-li sulaşmasında vurulan məhlulun dərinlikdə istiqamətinin dəyişdirilməsi daha yaxşı nəticələr verir, hasilat quyularında suyun təzahüründən dərhal sonra suvurma xəttinin yaxınlığında izolyasiyanın tətbiq edilməsi ən yaxşı nəticələr verir.

Açar sözlər: köpüklü sistem; qazın generasiyası; dayanıqlıq; həcm; dispersiya; reologiya; lay modeli; sıxışdırma əmsalı; sulaşma; nüfuzun dərinliyi.

Ədəbiyyat siyahısı

1. Bai, B., Huang, F., Liu, Y., Seright, R.S., Wang, Y. (2008, April). Case study on preformed particle gel for in-depth fluid diversion. SPE-113997-MS. In: SPE/DOE Improved Oil Recovery Symposium. Society of Petroleum Engineers. 
2. Sharifpour, E., Riazi, M., Ayatollahi, S. (2015). Smart technique in water shutoff treatment for a layered reservoir through an engineered injection/production scheme. Industrial & Engineering Chemistry Research, 54(44), 11236-11246. 
3. Fielding, R. C. Jr., Gibbons, D. H., Legrand, F. P. (1994, April). In-depth drive fluid diversion using an evolution of colloidal dispersion gels and new bulk gels: an operational case history of North Rainbow Ranch Unit. SPE-27773-MS. In: SPE/DOE Ninth Symposium on Improved Oil Recovery. Society of Petroleum Engineers. 
4. Mack, J. C., Smith, J. E. (1994, April). In-depth colloidal dispersion gels improve oil recovery efficiency. SPE-27780-MS. In: SPE/DOE Ninth Symposium on Improved Oil Recovery. Society of Petroleum Engineers. 
5. Coste, J. P., Liu, Y., Bai, B., et al. (2000, April). In-depth fluid diversion by pre-gelled particles. Laboratory study and pilot testing. SPE-59362-MS. In: SPE/DOE Improved Oil Recovery Symposium. Society of Petroleum Engineers. 
6. Vishnyakov, V., Suleimanov, B., Salmanov, A., Zeynalov, E. (2020). Primer on enhanced oil recovery. Elsevier. 
7. Suleimanov, B. A., Veliyev, E. F. (2016, November). Nanogels for deep reservoir conformance control. SPE-182534-MS. In: SPE Annual Caspian Technical Conference & Exhibition. Society of Petroleum Engineers. 
8. Entov, V. M., Turetskaya, F. D. (1995). Hydrodynamical modeling of the development of nonhomogeneous oil reservoirs. Fluid Dynamics, 30(6), 877-882. 
9. Шахвердиев, А. Х., Сулейманов, Б. А., Панахов, Г.М. и др. (2000). Способ разработки нефтяной залежи. Патент РФ 2178067. 
10. Намиот, А. Ю. (1991). Растворимость газов в воде: Справочное пособие. Москва: Недра. 
11. Aarra, M. G., Skauge, A., Solbakken, J., Ormehaug, P.A. (2014). Properties of N2- and CO₂- foams as a function of pressure. Journal of Petroleum Science and Engineering, 116, 72-80. 
12. Holt, T., Vassenden, F., Svorstol, I. (1996, April). Effects of pressure on foam stability; implications for foam screening. SPE-35398-MS. In: SPE/DOE Improved Oil Recovery Symposium. Society of Petroleum Engineers.
13. Norouzi, H., Madhi, M., Seyyedi, M.,Rezaee, M. (2018). Foam propagation and oil recovery potential at largedistances from an injection well. Chemical Engineering Research and Design, 135, 67-77. 
14. Сулейманов, Б. А., Мамедов, М. Р. (2004). Новый способ пенокислотной обработки призабойной зоны скважин. ANAS Transactions, 3, 78 – 83. 
15. Liu, Q., Liu, Sh., Luo, D., Peng, B. (2019). Ultra-low interfacial tension foam system for enhanced oil recovery. Applied Sciences, 9(10), 2155. 
16. Ahmed, S., Elraies, K. A., Tan, I. M., Hashmet, M. R. (2017). Experimental investigation of associative polymer performance for CO₂, foam enhanced oil recovery. Journal of Petroleum Science and Engineering, 157, 971–979. 
17. Talebian, S. H., Masoudi, R., Tan, I. M., Zitha, P. L. J. (2014). Foam assisted CO₂ - EOR: A review of concept, challenges, and future prospects. Journal of Petroleum Science and Engineering, 120, 202–215 
18. Awan, A.R., Teigland, R., Kleppe, J. (2008). A survey of North Sea enhanced-oil-recovery projects initiated during the years 1975 to 2005. SPE Reservoir Evaluation and Engineering, 11, 497–512. 
19. Jones, S. A., Van Der Bent, V., Farajzadeh, R., et al. (2016). Surfactant screening for foam EOR: correlation between bulk and core-flood experiments. Colloids and Surfaces A: Physicochem. Eng. Aspects, 500, 166–176. 
20. Guo, H., Faber, M. J., Buijse, M. A., Zitha, P. L. (2011, July). A novel alkaline-surfactant-foam EOR process. SPE-145043-MS. In: SPE Enhanced Oil Recovery Conference. Society of Petroleum Engineers. 
21. Ocampo, A., Restrepo, A., Cifuentes, H., et al. (2013). Successful foam EOR pilot in a mature volatile oil reservoir under miscible gas injection. SPE JPT, 65, 117–119. 
22. Druetta, P., Raa, P., Picchioni, F. (2018). Plenty of room at the bottom: nanotechnology as solution to an old issue in enhanced oil recovery. Applied Sciences, 8(12), 2596. 
23. Talebian, S. H., Masoudi, R., Tan, I. M., Zitha, P. L. (2013, July). Foam assisted CO₂ - EOR; concepts, challenges and applications. SPE-165280-MS. In: SPE Enhanced Oil Recovery Conference. Society of Petroleum Engineers. 
24. Ahmed, S., Elraies, K.A., Tan, I.M., Mumtaz, M. (2017). A review on CO2 foam for mobility control: enhanced oil recovery. Singapore: Springer. 
25. Васильев, В. К., Быкова, Т. И., Маркин, А. А. (1976). Устойчивость пены под давлением. Нефтепромысловое дело, 5, 27-28. 
26. Сулейманов, Б. А., (2007). Особенности фильтрации гетерогенных систем. Москва–Ижевск: Институт компьютерных исследований.

Məqalədə Xəzər hövzəsinin cənub hissəsindəki altı yataq və strukturdan (Liman, Şərqi Makat, Şimali Kotırtas, Jolamanov, S. Nurjanov və Qərbi Prorva) götürülmüş 14 qaz nümunəsində karbonun komponent və izotop analizinin nəticələri və şərhi təqdim olunmuşdur. Tədqiqatların nəticələrinə əsasən qazların hamısının termogen mənbəyə malik olması və onların üzvi maddələrinin (ÜM) dəniz mühitində çökməsi müəyyən edilmişdir ki, bu da tədqiq olunan həmin yataqlara məxsus neftin biomarker analizinin nəticələri ilə yaxşı uzlaşır. Şərqi Makatın 55 №li quyusundan götürülən qaz üçün propan karbonunun izotop tərkibinin onların homoloqları fonunda kəskin şəkildə ağırlaşması onun biodeqradasiyasını göstərir ki, bu da həmin quyudan çıxan neftin qaz-xromatoqrafik analizinin nəticələri ilə təsdiqlənir. C₁-C₅ karbonunun izotop tərkibinin normallaşdırılması üzrə qazların ulduz diaqramı qurulmuşdur ki, onun da nəticələrinə görə tədqiq olunan nümunələrini genetik cəhətdən fərqli 5 qrupa ayırmaq olar. Qazın bu tədqiqata əsasən ayrılmış qrupları həmin yataqlara məxsus neftin «finqerprintinq»inin nəticələri ilə də təsdiqlənir. 

Açar sözlər: qazın komponent tərkibi; qazın karbonunun izotop tərkibi; Reley fraksiyaları; Bernard diaqramı; Kleyton diaqramı; Lorant qrafiki; Çanq diaqramı; ağır izotop ilə zənginləşdirmə.

Ədəbiyyat siyahısı

1. Seitkhaziyev, Y. Sh, Uteyev, R. N, Sarsenbekov, N. D. Tassemenov, Y. R. (2020). Integrating biomarker analysis with carbon stable isotope signatures for genetic classification and tracing possible migration pathways of hydrocarbon of Pre-Caspian Basin. SPE-202514-MS. In: SPE Annual Caspian Technical Conference. Society of Petroleum Engineers. 
2. Сейтхазиев, Е. Ш., Утеев, Р. Н., Сарсенбеков, Н. Д. и др. (2020). Геохимический атлас по «фингер-принтингу» нефти месторождений АО «Эмбамунайгаз». Вестник нефтегазовой отрасли Казахстана, 3, 61-70. 
3. Gaspar, J., Davis, D., Camacho, C., Alvares, J. (2016). Biogenic vs thermogenic H2S source determination in bakken wells: considerations for biocide application. In: 2016 American Chemical Society. Environmental Science Technical Letter, 3, 127-132. 
4. Matyasik, I., Spunda, K., Kania, M., Wencel, K. (2018). Genesis of hydrogen sulfide in carbonate reservoirs. Journal «Nafta-gas», 9, 627-635. 
5. Zhongying, M., Jianfa, C., Jing, W., Guannan, W. (2012). Application of butane geochemistry of natural gas in hydrocarbon exploration. Petroleum Science, 9, 455-462. 
6. Дахнова, М. В., Баженова, Т. К., Лебедев, В. С., Киселев, С. М. (2011). Изотопные критерии прогноза фазового состава углеводородов в рифейских и венд-кембрийских отложениях лено-тунгусской нефтегазоносной провинции. Геология и геофизика, 52(8), 1199-1209.

Məqalədə sərbəst həcmdə və məsaməli mühitdə kondensasiyanın başlanğıc təzyiqindən yuxarı təzyiqlərdə qaz-kondensat sisteminin sıxlığının dəyişməsinin eksperimental tədqiqatlarının nəticələri verilmişdir. Aparılan eksperimental tədqiqatlar əsasında kondensasiyanın başlanğıc təzyiqindən yuxarı təzyiqlərdə qaz-kondensat qarışığının sıxlığının azalması effekti müəyyən edilmişdir, hansı ki, yeni faza rüşeymlərinin formalaşdırılması prosesi ilə əlaqədardır. Əldə olunan nəticələr qaz-kondensat sistemlərində kondensasiyanın başlanğıc təzyiqindən yuxarı təzyiqlərdə yeni fazanın rüşeymləriının formalaşması və inkişafı mexanizmini dəqiqləşdirməyə imkan verir.

Açar sözlər: qaz-kondensat sistemi; nukleasiya; kondensasiyanın başlanğıc təzyiqi; sıxlıq; məsaməli mühit.

Ədəbiyyat siyahısı

1. Буевич, Ю. А. (1987). О докритическом образовании зародышей в жидкостях с поверхностно-активным веществом (ПАВ). Инженерно-физический журнал, 52(3), 394-402.
2. Davies, S. R. (2006). Nucleation theory. USA, Colorado School of Mines: Golden. 
3. Мирзаджанзаде, А. Х., Хасанов, М. М., Бахтизин, Р. Н. (1999). Этюды о моделировании сложных систем нефтедобычи. Нелинейность, неравновесность, неоднородность. Уфа: Гилем. 
4. Болотов, А. А., Мирзаджанзаде, А. Х., Нестеров, И. И. (1988). Реологические свойства растворов газа в жидкости в области давления насыщения. Механика жидкости и газа, 1, 172-175. 
5. Меликов, Г. Х. (1987). Исследование влияния неравновесности на гидродинамические характеристики газожидкостных систем при давлениях выше давления насыщения. Диссертация на соискание ученой степени кандидата технических наук. Баку: АзИНЕФТЕХИМ. 
6. Сулейманов, Б. А. (2006). Особенности фильтрации гетерогенных систем. Москва–Ижевск: Институт компьютерных исследований. 
7. Bauget, F., Lenormand, R. (2002, September). Mechanisms of bubble formation by pressure decline in porous media: a critical review. SPE-77457-MS. In: SPE Annual Technical Conference. San Antonio, USA. Society of Petroleum Engineers. 
8. Turta, A., Fisher, D. B., Goldman, J., et al. (2002, June). Experimental investigation of gas release
   and pressure response in foamy-oil depletion tests. PETSOC-2002-186. In: Canadian International Petroleum Conference, Calgary, Canada. 
9. Alshmakhy, A., Maini, B. B. (2011, November). Foaminess and viscosity effects in heavy oil flow. SPE145231-MS. In: Canadian Unconventional Resources and International Petroleum Conference. Calgary, Canada. Society of Petroleum Engineers. 
10. Busahmin, B. S., Maini, B. B. (2010, October). Effect of solution-gas-oil-ratio on performance of solution gas drive in foamy heavy oil systems. SPE-137866-MS. In: Canadian Unconventional Resources and International Petroleum Conference. Calgary, Canada. Society of Petroleum Engineers. 
11. Meyer, V., Pilliez, J., Creux, P., et al. (2007, November). Gas bubble nucleation of extra-heavy oils in porous media: a new computerized tomography technique and physical approach. SPE-110468_MS. In: SPE Annual Technical Conference and Exhibition. Society of Petroleum Engineers. 
12. Сулейманов, А. А. (1989). Экспериментальные исследования фильтрации газоконденсатных систем для разработки способов повышения производительности скважин. Диссертация на соискание ученой степени кандидата технических наук. Баку: АзИНЕФТЕХИМ. 
13. Бабаев, Р. Д., Сулейманов, А. А. (1988). Процессы зародышеобразования в газожидкостных системах /в сборнике научных трудов «Геофизические проблемы нефтегазопромысловой механики». Баку: АзИНЕФТЕХИМ. 
14. Абдель Монейм, М. А. (1992). Экспериментальное исследование процесса зародышео-бразования в газоконденсатных системах. Диссертация на соискание ученой степени кандидата технических наук. Баку: АзИНЕФТЕХИМ. 
15. Шахидуззаман, М. (1994). Экспepимeнтaльныe исследования влияния процесса зародышеобразования на истощение газоконденсатных систем. Диссертация на соискание ученой степени кандидата технических наук. Баку: АзИНЕФТЕХИМ. 
16. Babaev, R. D., Suleymanov, A. A., Shahiduzzaman, M. (1997). Experimental study of unsteady state filtration of gas condensate system at the pressure above the dew point. Energy Sources, 19(3), 245-248. 
17. Al-Meshari, A., Kokal, S., Al-Muhainy, A., et al. (2007, November). Measurement of gas condensate, near-critical and volatile oil densities, and viscosities at reservoir conditions. SPE-108434-MS. In: SPE Annual Technical Conference and Exhibition. Society of Petroleum Engineers. 
18. Suleimanov, B. A., Suleymanov, A. A., Abbasov, E. M., Baspayev, E. T. (2018). A mechanism for generating the gas slippage effect near the dewpoint pressure in a porous media gas condensate flow. Journal of Natural Gas Science and Engineering, 53, 237-248. 
19. Visintin, A. (1998). Introduction to the models of phase transitions. Bollettino dell’Unione Matematica Italiana, Serie 8, 1-B(1), p. 1–47. 
20. Suleimanov, B. A., Azizov, Kh. F., Abbasov, E. M. (1998). Specific features of the gas-liquid mixture filtration. Acta Mechanica, 130(1-2), 121-133. 
21. Overbeek, J. T. G. (1952). Electrochemistry of the double layer. Colloid Science, Irreversible Systems. Amsterdam: Elsevier. 
22. Jouniaux, L., Zyserman, F. (2016). A review on electrokinetically induced seismo-electrics, electro-seismics, and seismo-magnetics for Earth sciences. Solid Earth, 7, 249-284. 
23. Ландау, Л. Д., Ахиезер, А. И., Лифшиц, Е. М. (1969). Механика и молекулярная физика. Москва: Наука. 
24. Матвеев, А. Н. (1981). Молекулярная физика. Москва: Высшая школа. 
25. Butt, H.-J., Graf, K., Kappl, M. (2006). Physics and chemistry of interfaces. Weinheim: Wiley-VCH. 
26. Асхабов, А. М. (2006). Кластерный (кватаронный) механизм образования жидкой воды. Записки Российского минералогического общества, 135(1), 123-129. 
27. Bunkin, N. F., Bunkin, F. V. (1992). Bubbstons: stable microscopic gas bubbles in very dilute electrolytic solutions. Journal of Experimental and Theoretical Physics, 101, 512-527.

Neftqazkondensat layının qazkondensat papağından hasil olunan məhsuldan qaz ayrıldıqdan sonra onun neft araqatına qaytarılması ilə neft araqatının işlənilməsi effektivliyinin qiymətləndirilməsi məsələsinə baxılır. Qəbul edilir ki, qaz qapağından çıxarılan qaz, seperasiyadan sonra neft-su təmasları səviyyəsinə qazılmış vurucu quyuların köməyi ilə neftli hissəsinə qaytarılır. Quru qaz neft araqatından nefti qaz papağına doğru sıxışdırır və eyni zamanda hərəkət edən nefti özündə buxarlandırmaqla qaz papağına daxil olur və qaz papağında işləyən hasilat quyuları ilə çıxarılır və proses kəsilməz olaraq davam edir.

Açar sözlər: neft araqatılı qaz kondensat yataqları; separasiya olunmuş qazın vurulması; neftvermə əmsalı; potensial kondensatsaxlama; stabil və buxarlanmış neftin çıxarılması.

Ədəbiyyat siyahısı

1. Косачук, Г. П., Билалов, Ф. Р. (2009). Оценка коэффициента извлечения нефти нефтегазовых месторождений с нефтяной оторочкой. Газовая промышленность, Специцальный выпуск, 19-22. 
2. Панфилов, Н. Б. (1994). Единая концепция разработки сложнопостроенных нефтегазовых месторождений /обзорная информация, серия «Разработка и эксплуатация газовых и газоконденсатных месторождений». Москва: ИРЦ Газпром. 
3. Люгай, Д. В. (2010). Особенности освоения и проектирования разработки Чаяндинского НГКМ. Газовая промышленность, 1, 56-58. 
4. Ибрагимов, И. И. (2009). Обоснование рациональных технологических параметров разработки горизонтальными скважинами нефтяных оторочек газоконденсатных залежей. Диссертация на соискание ученой степени кандидата технических наук. Москва: РГУНГ. 
5. (2000). Совершенствование технологий разработки месторождений нефти и газа /под ред. Закирова С.Н. Москва: Грааль. 
6. Желтов, Ю. П., Рыжик, В. М., Мартос, В. Н. (1969). Разработка нефтегазоконденсатных залежей с поддержанием пластового давления закачкой воды. Физико-геологические факторы при разработке нефтяных и нефтегазоконденсатных месторождений. Москва: Недра. 
7. Закиров, С. Н. (1998). Разработка газовых, газоконденсатных и нефтегазоконденсатных месторождений. Москва: Струна. 
8. Афанасьева, Ф. И., Зиновьева, Л. А. (1980). Анализ разработки нефтегазовых залежей. Москва: Недра. 
9. Буракова, С. В., Изюмченко, Д. В., Минаков, И. И. и др. (2013). Проблемы освоения тонких нефтяных оторочек газоконденсатных залежей Восточной Сибири (на примере ботуобинской залежи Чаяндинского НГКМ). Научно-технический сборник «Вести газовой науки», 5(16), 124-133. 
10. Амелин, Н. Д. (1980). Особенности разработки нефтегазовых залежей. Москва: Недра. 
11. Фейзуллаев, Х. А. (2011). Совершенствование моделирования гидрогазодинамических основ разработки глубокозалегающих газоконденсатных месторождений. Диссертация на соискание ученой степени доктора технических наук. Баку. 
12. Митлин, В. С. (1986). Новые методы расчета во здействия обогащенного газа на газо конденсатный пласт. Диссертация на соискание ученой степени кандидата технических наук. Москва: ВНИИГАЗ. 
13. Брусиловский, А. И. (2002). Фазовые превращения при разработке месторождений нефти и газа. Москва: Грааль. 
14. Аббасов, З. Я. (1993). Методы расчета статического динамического забойного давления в газовых и газоконденсатных скважинах. Баку: Элм.

Məqalə neft hasilatının texnoloji proseslərində yüksək minerallı lay sularının duz çöküntülərinin qarşısını ala bilən nanostrukturlu tərkibin işlənilməsinə həsr olunmuşdur. Səthi-aktiv maddələr (SAM) və onların kompozisiyalarının qrafen, taunit, fülleren nanohissəciklərlə əmələ gətirdiyi nanostrukturlu tərkiblərin duz çökmələrinə qarşı qoruma təsiri araşdırılmış və onların lay sularının duz kristallarına qarşı yüksək aktivliyi, duz çökmənin induksiya dövrünü artırması müəyyən edilmişdir. 

Açar sözlər: duzçökmə; nanohissəcik; qrafen; taunit; fülleren; səthi-aktiv maddə; polimer; ingibitor.

Ədəbiyyat siyahısı

1. Кащавцев, В. Е. (2004). Роль пластовых вод в процессе осадкообразования солей при добыче нефти. Нефть. Газ. Бизнес, 1, 42-45. 
2. Кащавцев, В. Е., Мищенко, И. Т. (2001). Прогнозирование и контроль солеосаждения при добыче нефти. Москва: Нефть и газ. 
3. Кащавцев, В. Е., Мищенко, И. Т. (2004). Солеобразование при добыче нефти. Москва: Орбита-М. 
4. Рустамов, Ч. Ф., Гордеев, Я. И., Шихиева, Л. А., Багиров, О. Т. (2009). К вопросу реализации технологии новой композиционной системы для борьбы с солеосаждениями. Нефтегазовое дело, 1, 1-11. 
5. (2000). Состав для предотвращения карбонатных, сульфатных, железоокисных отложений. Патент РФ 2146232. 
6. Перекупка, А. Г., Зараева, Ю. С., Машошина, А. А. (2008). Состав для защиты оборудования от коррозии и неорганических солеотложений. Патент РФ 2324005. 
7. Калюкова, Е. Н. (2008). Титриметрические методы анализа. Ульяновск: УлГТУ. 
8. Ткачев, А. Г. (2007). Углеродный наноматериал «Таунит» - структура, свойства, производство и применение. Перспективные материалы, 3, 5-9. 
9. Ткачев, А. Г., Мищенко, С. В., Негров, В. Л. и др. (2006). Углеродные наноматериалы «Таунит» исследование, производство, применение. Нанотехника, 2, 17-21. 
10. Булатова, И. М. (2011). Графен: свойства, получение, перспективы применения в нанотехнологии и нанокомпозитах. Вестник КТУ, 10, 45-48. 
11. Елецкий, А. В., Смирнов, Б. М. (1993). Фуллерены. Успехи физических наук, 2, 33-58. 
12. Елецкий, А. В., Смирнов, Б. М. (1995). Фуллерены и структуры углерода. Успехи физических наук, 165(9), 977-1009. 
13. Шахбазов, Э. К, Кязимов, Э. А., Джаббарова, К. Ш. (2019). Комплексное решение борьбы с пескопроявлением на основе нанокаркасной технологии. Строительство нефтяных и газовых скважин на суше и на море, 1, 47-49. 
14. http://nanotc.ru/ 
15. http://www.akkolab.ru 
16. http://www.neotechproduct.ru/ 
17. http://karbokam.ru/

Məqalədə buxarlanan və buxarlanmayan neft laylarının effektiv keçiriciliyinin ilkin qiymətinin və onun deformasiya nəticəsində dəyişmə əmsalının təyini üçün quyunun iki qərarlaşmış rejimdə hidrodinamiki tədqiqatı nəticələrinin interpretasiyası metodikası təklif olunur. O, buxarlanan neftlərin binar modeli əsasında işlənib hazırlanmışdır. Buinar modelə görə mürəkkəb karbohidrogen sisteminin aralarında karbohidrogenlərin kütlə mübadiləsinin baş verdiyi iki psevdokomponent və iki fazadan ibarət olduğu təsəvvür olunur. Təklif olunan metodologiya iki müxtəlif lay təzyiqi üçün iki müxtəlif qərarlaşmış rejimdə quyu debitinin ölçülməsini və lay şəraitində karbohidrogen sisteminin termodinamik məlumatlarını tələb edir. Metodologiya müxtəlif sıxılma əmsallarına malik süxurlarlara malik və deformasiyaya uğramayan hipotetik buxarlanan və buxarlanmayan neft layları üzərində sınaqdan keçirilmişdir. O, həmçinin işlənmənin müxtəlif mərhələlərində həyata keçirilən ölçmə məlumatları əassında da yoxlanılmışdır. Bunun üçün neft layının tükənmə prosesinin müxtəlif rejimlərdə kompüter simulyasiyası aparılmış və işlənmə göstəricilərindən quyunun hidrodinamik tədqiqatı nəticələri kimi istifadə edilmişdir. Təqdim olunan yanaşmanın qənaətbəxş dəqiqliyi və etibarlılığı müəyyən edilmişdir. Belə ki, tələb olunan parametrlərin hesablanmış qiymətlərinin onların faktiki qiymətindən sapması 8% -dən çox olmamışdır. 

Açar sözlər: keçiricilik; layın deformasiyası; məlumatların interpretasiyası; quyunun hidrodinamiki tədqiqatı; keçiriciliyin dəyişmə əmsalı; buxarlanan neft.

Ədəbiyyat siyahısı

1. Dubrule, O., Haldorsen, H. H. (1986). Geostatistics for permeability estimation /in «Reservoir Characterization», eds. Lake, L. W. and Caroll, H. B., Jr. New York: Academic Press. 
2. Guo, J. (2015, October). Estimation of permeability and viscoelastic properties of shale by threepoint bending test. In: 2015 SEG Annual Meeting, New Orleans, Louisiana. 
3. Wendt, W. A., Sakurai, S., Nelson, P. H. (1986). Permeability prediction from well logs using multiple regression /in «Reservoir Characterization», eds. Lake, L. W. and Caroll, H. B., Jr. New York: Academic Press. 
4. Yuan, Y., Rahman, S., Wang, J., Gholizadeh Doonechaly, N. (2015, November). An innovative technique for estimation of permeability of shale gas reservoirs. SPE-176971-MS. In: SPE Asia Pacific Unconventional Resources Conference and Exhibition. Society of Petroleum Engineers. 
5. Jamalbayov, M., Hasanov, I., Valiyev, N., Ibrahimov, K. (2020, August). Mathematical modeling of the depletion of a compacting gas-condensate reservoir with creeping effects. In: COIA-2020. Proceedings of the 7th International Conference on Control and Optimization with Industrial Applications. 
6. Gorbunov, А. Т. (1981). Development of abnormal oil fields. Moscow: Nedra. 
7. Hasanov, М. М., Spivak, S. I., Yulmuhametov, D. R. (2005). Permeability determination from log data as an incorrectly set problem. Oil and Gas Business, 3(1), 155-166. 
8. Shor, Ya. B. (1962). Statistical methods of analysis and control of quality and reliability. Moscow: Gosenergoizdat. 
9. Valiyev, N. A. (2020, August). An algorithm to predict indicators of the light oil-water displacement process in relaxation-deformable formations. In: COIA-2020. Proceedings of the 7th International Conference on Control and Optimization with Industrial Applications. 
10. Jamalbayov, М. A., Valiyev, N. A., Mahamat Zene, M. T. (2021). Imitation modelling of pumpwell-reservoir systems equipped with submersible rod-free pumps. Automation, Telemechanization and Communication in Oil Industry, 2(571), 49-54. 
11. Salavatov, T. Sh., Hasanov, I. R. (2020). Determining hydraulic resistance with the binomial law of filtration of hydrocarbons in a porous medium with allowance for the influence of the initial gradient. Journal of Engineering Physics and Thermophysics, 93(6), 1387-1393. 
12. Hasanov, I. R. (2020, August). An approximate method for solving the problem of elastic mode theory for one-dimensional translational fluid motion taking into account the limiting pressure gradient. In: COIA-2020.

İşlənmənin son mərhələsində ştanqlı dərinlik nasoslarından istifadə olunması daha geniş yayılmışdır.Lay təzyiqinin düşməsi və digər səbəblərlə əlaqədar quyuya laydan axın azalır. Nasosların verimi aşağı düşür, silindri maye ilə tam dolmayır. Bu əngəllikləri aradan qaldırmaq üçün qəbul klapanı balansir başlığının hərəkəti ilə açılıb-bağlanan yeni dərinlik nasosu işlənmişdir. Sulaşmış - qum təzahürlü quyularda qum nasosun işlək hissələrini, xüsusən də plunjer-silindr cütü arasındakı araboşluğunu böyüdərək sıradan çıxarır, nəticədə nasosun məhsuldarlığı aşağı duşur. İşlənmiş yeni nasos konstruksiyası çıxarılan məhsulun bir hissəsini emulsiyaya cevirməklə problemi həll etməyə imkan verir. Nasosun işi riyazi əsaslandırılıb. 

Açar sözlər: quyu; quyu dibi; maye; qum; nasos; nasosun asqı dərinliyi; nasosun qəbulu; plunjer-silindr; szıma; emulsiya.

Ədəbiyyat siyahısı

1. İsmayılov, F. S., Həsənov, F. Q., Bayramov, S. B. (2019). Kombinə edilmiş quyu nasos qurğusu. Azərbaycan Respublikasının Patenti İ 20190093. 
2. Шашкин, М. А. (2010). Применяемые в ТПП «Лангепаснефтегаз» методы защиты для снижения негативного влияния механических примесей на работу ГНО. Инженерная практика, 2, 26-30. 
3. Gizatullin, F. A., Khakimyanov, M. I., Khusainov, F. F. (2017). Features of electric drive sucker rod pumps for oil production. Journal of Physics: Conference Series, 944, 012039. 
4. Пяльченков, Д. В. (2016). Исследование влияния параметров добывающих скважин на отказы штанговых насосных установок. Интернет-журнал «Науковедение», 8(2), 1-10. 
5. Бахтизин, Р. Н., Уразаков, К. Р., Латыпов, Б. М., Ишмухаметов, Б. Х. (2016). Утечки жидкости в штанговом насосе с регулярным микрорельефом на поверхности плунжера. Нефтегазовое дело, 14(4), 33-39. 
6. Гурбанов, Р. С., Мамедова, М. А, Гурбанова, Т. Г. (2015). Разработка способа уплотнения зазора насоса продукцией скважины. Восточно-европейский журнал передовых технологий, 5/1(77), 59-62. 
7. Молчанов, А. Г. (2014). Пути дальнейшего совершенствоваания штанговых глубинных насосных установок. Москва: ООО «Бурнефть». 
8. Эксплуатация скважин штанговыми насосами http://leksia.comx4258.html 
9. Cкважинные штанговые насосы http://info-neft.ru/php?action=full_article&id=80 
10. Улучшение эксплуатации скважины штанговыми насосами http://www.megadomoz.ru/article1158/274 
11. Штанговые скважинные насосы http://glavteh.ru/files/InPraktika_1_2010_15_Anufriev.pdf 
12. Елгин, А. С., Максимова, Ю. А. (2016). Усовершенствование процесса эксплуатации скважин установками штангового глубинного насоса. Томск: Томский политехнический университет.

Bu məqalədə Azərbaycan yataqlarından hasil olunan qeyri-Nyuton neftləri əsasında yaradılmış su-neft emulsiyalarında səciyyəvi «faza çevrilməsi» hadisəsinin yeni- müqayisəvi şərhi verilir. Alınmış nəticələrin təhlili göstərmişdir ki, bu emulsiyalarda sulaşma həddi astanasının artımı onların reoloji xüsusiyyətlərinə güclü təsir göstərir və nəzərəçarpacaq mikrostruktur dəyişikliklərə səbəb olur. 

Açar sözlər: qeyri-nyuton neftləri; layların sulaşması; su-neft emulsiyası; nisbi özlülük; faza inversiyası( çevrilməsi); dispersiya.

Ədəbiyyat siyahısı

1. Мирзаджанзаде А.Х., Алиев Н.А., Юсифзаде Х.Б. и др. Фрагменты разработки морских нефтегазовых месторождений Баку, «Эльм», 1997, 408 стр. 
2. Антипин Ю.В., Валеев М.Д., Сыртланов А.Ш. Предотвращение осложнений при добыче обводненной нефти, Уфа, 1987, 168 стр. 
3. Мирзаджанзаде А.Х., Ковалев А.Г.,Зайцев Ю.В. Особенности эксплуатации месторождений аномальных нефтей , М., «Недра», 1972, 286 стр. 
4. Oliveira R.C.G. and Goncalves M.A.L. Emulsion Rheology-Theory vs. Field Observation // Papers presented at Offshore Technology Conference, OCT-17386, Houston TX, May 2005. 
5. Orr R. Phase Inversion in Heavy Crude Oil Production // Proceedings of Teknas Conference on Heavy Oil Technology for Offshore Applications 14-15 May 2009, Stavanger, Norway. 
6. Фролов Ю.Г. Курс коллоидной химии. Поверхностные явления и дисперсные системы. М.,изд-во «Химия» ,1982, 399 стр. 
7. Киреев В.А. Краткий курс физической химии. // Изд. 5-е, стереотипное, М., изд-во «Химия» , 1978. 624 стр. 
8. Tadros T.F.. Emulsion Science and Technology / WILEY-VCH Verlag GmbH and Co. KGaA, 2009, Weinheim, Germany, 545 p. 
9. Сафиева Р.З., Магадова Л.А., Климова Л.З., Борисова О.А. Физико-химические свойства нефтяных дисперсных систем. /Под ред. проф. В.Н.Кошелева/ М., Изд. РГУ нефти и газа им.И.М.Губкина, 2001, 60 стр. 
10. Alwadani M.S. Characterization and Rheology of Water-in-Oil Emulsion from Deep Water Fields. Master thesis.// Houston TX: Rice University, 2009, 121 p. 
11. Lee H.M., Lee J.W. and Park O.O. Rheology and dynamics of water-in-oil emulsions under steady and dynamic shear flow // Journal Colloid Iinterface Science,No.185, 1997 , p. 297-305. 
12. Бабак В.Г. Эмульсии – гели, или двужидкостные пены. Получение, свойства, применение// Общемосковский семинар «Новейшие достижения в области науки о полимерах». ИНЭОС РАН, М., 2002, 37 стр. 
13. Исмайылов Ф.С., Исмайылов Г.Г., Сафаров Н.М. и др. Метод транспортировки высоковязких нефтей по трубопроводу //Патент Азербайджанской Республики I 2004 0032 (зарегистрирован в 09.06.2014 г.). 
14. Abdul Manan M., Mat H.B., Ling L.J. Rheological Properties of Crude Oil Emulsion // Proceedings of Regional Symposium on Chemical Engineering, Hyatt Regency, Johor Bahru, Johor, Malaysia, October 13-15, 1997, рр.43-54. 
15. Ахметов А., Телин А., Корнилов А. Дисперсионные и реологические характеристики обратных водонефтяных эмульсий на основе нефтей Приобского и Мамонтовского месторождений // Научно-технический вестник ЮКОС, 2004, № 9, стр. 43-50. 
16. Binks B.P. (Ed.) Modern aspects of emulsion science. – Cambridge: Royal Society of Chemistry, 1998, 430 p. 
17. Evdokimov I. N., Losev A.P.Thixotropy in Native Petroleum Emulsions // Journal of Dispersion Science and Technology, 2011, vol.3, 20 p. 
18. Исмайылов Г.Г., Сафаров Н.М., Нурмамедова Р.Г., Алиев С.Т. О возможности применения фрактального анализа для исследования структурных изменений и свойств водонефтяных эмульсий //Известия НАНА (Серия наук о Земле), 2013, № 1, стр.76-83. 
19. Исмайылов Г.Г., Сафаров Н.М. О перспективах применения реотехнологий в процессах нефтегазодобычи на базе «эмульсий Мирзаджанзаде».// Материалы международной научной конференции, посвященной 85-летнему юбилею академика А.Х.Мирзаджанзаде, Баку, 21-22 ноября, 2013, стр. 131-132.

Mədəndaxili boru kəmərlər isistemində korroziya və eroziyanın qarşısını almaq, həmçinin neftin özlülüyünü azaltmaq üçünt exniki fosfatid və monoetanolamin əsasında çoxfunksiyalı kompozisiya işlənmişdir. Laboratoriya tədqiqatları göstərdiki, reagentin optimal sərfi 500 mq/l olduqda korroziyadan mühafizə effektivliyi 94%, sulfatreduksiyaedici bakteriyaların məhvetmə effektivliyi isə 98% təşkil edir. Tədqiqatlar nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, eyni miqdarda olan reagent parafinçökmə prosesinin qarşısını alır və neftin özlülüyünü azaldır. Mədən sınaqlarının nəticələri göstərdi ki, reagentdən istifadə zamanı korroziya sürəti orta hesabla 0.6726 q/m² . saatdan 0.0631 q/m² . saata qədər azalıb, korroziyadan mühafizə effektiisə 91% təşki ledib. Bundan əlavə, bu reagent neftin özlülüyünü və hidravlik itkiləri azaltmaqla axın təzyiqini 0.14-dən 0.1 MPa-a endirmiş, bu da nəql sisteminin istismar səmərəliliyini artırmışdır. 

Açar sözlər: ətraf mühit; reagent; aqressiv mühit; korroziya; özlülük; parafin çökməsi.

Ədəbiyyat siyahısı

1. Мамедов, К. А., Алиев, C. T., Алиев, Ш. Г. (2011). Мероприятия для борьбы с коррозионно-механическим износом подземных оборудований в глубинно-насосных скважинах. Азербайджанское нефтяное хозяйство, 10, 41-44. 
2. Сулейманов, Б. А., Керимов, М. З., Салманлы, В. А. и др. (2005). Битумно-полимерная композиция. Патент РФ 23007139. 
3. Bodude, M. A., Obidiegwu, E. O., Onovo, H. O., et al. (2012). Experimental studies on the use of sacrificial anode in oil and gas pipeline corrosion protection. International Journal of Mechanical Computational and Manufacturing Research, 1(3), 87-96. 
4. Сулейманов, Б. А., Исмайлов, Ф. С., Искендеров, Д. А. и др. (2012). Композиция для защитного покрытия. Патент Азербайджанской Республики İ 20120169. 
5. Сулейманов, Б. А., Керимов, М. З., Салманлы, В. А. и др. (2006).Способ отливки протекторов. Патент РФ 2275983. 
6. Abbasov, V. M., Mursalov, N. İ., Guliyev, A. A.(2015) Synthesis of imidazoline derivatives on the basis of triethylenetetramine and naphthenic acids and research of imidazoline derivatives as corrosion inhibitor. International Journal of Engineering and Innovative Technology, 5, 21-23. 
7. Гамидова, Н. С., Азимов, Н. А., Ахмедова, А. В. (2013). Защита нефтепромыслового оборудования от микробиологической коррозии реагентами серии «Нефтегаз». SOCAR Proceedings, 2, 71-75. 
8. Mammedov, K. A., Hamidova, N. S., Aliyev, T. S. (2019). Development of a new multifunctional inhibitor for the protection of oilfield equipment. Chemical and Petroleum Engineering, 55(3), 340-346. 
9. Mammedov, K. A., Hamidova, N. S., Aliyev, T. S. (2020). Development of a multifunctional corrosion inhibitor, possessing the properties of a microemulsion. News of the NAS of the Republic of Kazakhstan. Series of Geology and Technical Sciences, 1(439), 64-72. 
10. Askari, M., Aliofkhazraei, M., Ghaffari, S., et al. (2018). Film former corrosion inhibitors for oil and gas pipelines – a technical review. Journal of Natural Gas Science and Engineering, 58(10), 92-114. 
11. Enning, D., Garrelfs, J. (2014). Corrosion of Iron by sulfate-reducing bacteria: new views of an old problem. Applied and Environmental Microbiology, 80(4), 1226–1236. 
12. Исмаилов, О. Д., Шабанова, З. А., Султанов, Э. Ф., Велиев, Ф. Г. (2019). Разработка и защитные свойства ингибитора-бактерицида сероводородной и микробиологической коррозии стали на основе азотсодержащих соединений. SOCAR Proceedings, 3, 29-33.

Məqalə neft şirkətlərinin investisiya cəlbediciliyi səviyyəsinin qiymətləndirilməsi üçün iqtisadi və riyazi vasitələrin işlənib hazırlanmasına həsr olunub. Qeyd olunur ki, neft sənayesi istənilən ölkənin iqtisadi inkişafının aparıcı qüvvəsidir. COVID-19 pandemiyasının yayılması Rusiyanın neft sektorunda ciddi qeyri-sabitlik probleminə səbəb olub. Bu problem strateji xarakter daşıyır və onun həlli neft kompleksi müəssisələri tərəfindən investisiyaların aktivləşdirilməsini və nəticədə investisiya obyektlərinin investisiya cəlbediciliyinin səviyyəsinin qiymətləndirilməsi üçün nümunəvi vasitələrin işlənib hazırlanmasını və istifadəsini tələb edir. Bu məqalədə təklif olunan iqtisadi-riyazi model qeyri-səlis məntiqin riyazi aparatının istifadəsinə əsaslanır və keyfiyyətcə müəyyən edilmiş xüsusiyyətlərlə (multiplikator) işləyərkən neft şirkətlərinin investisiya mühitini kəmiyyətcə qiymətləndirməyə imkan verir. 

Açar sözlər: neft şirkətləri; investisiya cəlbediciliyi; riyazi model; yumşaq (soft) hesablama; qeyri-səlis məntiq.

Ədəbiyyat siyahısı

1. Gorodnova N.V., Skipin D.L., Peshkova A.A. (2019). Research of the digital potential of innovative projects of Russian companies. Economic Relations, 9(3), 2229-2248. 
2. Yakovleva E.A., Platonov V.V., Karlik E.M., Sharich E.E., Yakovleva D.D. (2019). An empirical model for the systematization of financial indicators by management functions as the basis for establishing the innovative potential of an organization. Leadership and Management, 6(2), 73-90. 
3. Mokina L.S., Sumkina O.V., Shadurskaya M.M. (2018). Analysis of the Application of Investment Tax Credit as a Tool for Financing the Innovative Economy in Russian Practice. Creative Economy. 12(1), 59-72. 
4. Shomakhova M.A. (2016). Improving the efficiency of strategic factors in the development of investment activities of the agro-industrial complex of the region. Economics, entrepreneurship and law. 6(4), 397-408. 
5. Karpova V.B., Zaitsev A.V. (2016). The influence of globalization on the formation of factors for the development of the competitive environment of enterprises in high-tech industries. Russian Journal of Entrepreneurship. 17(18), 2257-2270. 
6. Karpova V.B. (2015). Features of financing investment projects in the field of innovation. Issues of innovative economics. 3(2), 33-40. 
7. Lukyanchik A.A. (2015). Mechanisms used by host states for legal failure to fulfill obligations under international investment treaties. Economics, Entrepreneurship and Law. 5(4), 181-190. 
8. Sansyzbayev, A. (2019). Influence of social partnership to the development of enterprise (on the example of oil industry), Entrepreneurship and Sustainability Issues, 7(2), 1613-1627. http://doi. org/10.9770/jesi.2019.7.2(57). 
9. Shitao Gong, С Xin Gao, Zhou Li, Linyan Chen. (2021). Developing a Dynamic Supervision Mechanism to Improve Construction Safety Investment Supervision Efficiency in China: Theoretical Simulation of Evolutionary Game Process. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(7), 3594. 
10. Cong Wang, Zongbao Zou, Shidao Geng. (2021). Green Technology Investment in a Decentralized Supply Chain under Demand Uncertainty. Sustainability, 13(7), 3752. 
11. Rachel Shields, Samer Ajour El Zein, Neus Vila Brunet. (2021). An Analysis on the NASDAQ’s Potential for Sustainable Investment Practices during the Financial Shock from COVID-19. Sustainability, 13(7), 3748. 
12. Henrieta Pavolová, Tomáš Bakalár, Alexander Tokarčík, Ľubica Kozáková, Tomáš Pastyrčák. (2021). An Economic Analysis of Brownfield and Greenfield Industrial Parks Investment Projects: A Case Study of Eastern Slovakia. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(7), 3472. 
13. Dimitris Damigos, Christina Kaliampakou, Anastasios Balaskas, Lefkothea Papada. (2021). Does Energy Poverty Affect Energy Efficiency Investment Decisions? Energies, 14(6), 1698. 
14. Vasconcelos, V.V. (2021). Social justice and sustainable regional development: reflections on discourse and practice in public policies and public budget. Insights into Regional Development, 3(1), 10-28. https://doi.org/10.9770/IRD.2021.3.1(1). 
15. Masood, O., Tvaronavičienė, M., Javaria, K. (2019). Impact of oil prices on stock return: evidence from G7 countries, Insights into Regional Development, 1(2), 129-137. https://doi.org/10.9770/ird.2019.1.2(4). 
16. Fumin Deng, Yanan Jin, Meng Ye, Shuangyi Zheng. (2019). New Fixed Assets Investment Project Environmental Performance and Influencing Factors—An Empirical Analysis in China’s Optics Valley. International Journal of Environmental Research and Public Health, 16(24), 4891. 
17. Giamporcaro S., Leslie D. (2018). Responsible investment at Old Mutual: a case of institutional entrepreneurship. Emerald Emerging Markets Case Studies, https://www.emerald.com/insight/content/doi/10.1108/EEMCS-02-2018-0025/full/html 
18. Harry Hummels, Marieke de Led. (2014). The emergence of impact investments: The case of microfinance. Emerald Group Holdings Limited (EmeraldGroup). Vol. 7, 91-115. 
19. Mc Donald, M. B., DeGennaro, R.P. (2016). A review of angel investing research: analysis of data and returns in the US and abroad. Studies in Economics and Finance. 33(4), 716-734. 
20. Pogodina, T.V., Aleksakhina, V.G., Burenin, V.A, Polianova, T.N., Yunusov, L.A. 2019. Towards the innovation-focused industry development in a climate of digitalization: the case of Russia, Entrepreneurship and Sustainability Issues, 6(4): 1897-1906. http://doi.org/10.9770/jesi.2019.6.4(25). 
21. Roundy, P. T. (2019). Regional differences in impact investment: a theory of impact investing ecosystems. Social Responsibility Journal. 16(4), 467-485. 
22. Najafabadi Z. M., Bijari M., Khashei M. (2019). Making investment decisions in stock markets using a forecasting-Markowitz based decision-making approaches. Journal of Modelling in Management. 15(2), 647-659. 
23. Li W. C., Wu Y., Ojiako U. (2014). Using portfolio optimisation models to enhance decision making and prediction. Journal of Modelling in Management. 9(1), 36-57. 
24. Cardin M., Eisenberg B., Tibiletti L. (2013). Mean‐extended Gini portfolios personalized to the investor's profile. Journal of Modelling in Management. 8(1), 54-64. 
25. Clara Calvo, Carlos Ivorra , Vicente Liern and Blanca Pérez-Gladish. (2021). Grading Investment Diversification Options in Presence of Non-Historical Financial Information. Mathematics. 9(6), 692. 
26. Oesterreich T. D., Teuteberg F. (2019). Integrating system dynamics and VoFI for the dynamic visualization of financial implications arising from IT and IS investments. Journal of Modelling in Management. 15(1), 232-256. 
27. Qureshi M. A.(2007). System dynamics modelling of firm value. Journal of Modelling in Management. 2(1), 2-39. 
28. Basilio M. P., Freitas J.G, Milton G. F., Ricardo B. R. (2018). Investment portfolio formation via multicriteria decision aid: a Brazilian stock market study. Journal of Modelling in Management. 13(2), 394-417. 
29. Hilmola O. P., Henttu V. (2016). Transportation costs do matter: Simulation study from hospital investment decision. Journal of Modelling in Management. 11(2), 560-584. 
30. Jothimani D., Shankar R., Yadav S. S. (2017). A PCA-DEA framework for stock selection in Indian stock market. Journal of Modelling in Management. 12(3), 386-403. 
31. Tavakoli M. M., Shirouyehzad H., Dabestani R. (2016). Proposing a hybrid method based on DEA and ANP for ranking organizational units and prioritizing human capital management drivers. Journal of Modelling in Management. 11(1), 213-239. 
32. Ruth Rios‐Morales, Dragan Gamberger, Ian Jenkins, Tom Smuc. (2011). Modelling investment in the tourism industry using the World Bank's good governance indicators. Journal of Modelling in Management. 6(3), 279-296. 
33. Kaur J. (2018). Investors’ probable solutions to their problems: a study of Punjab. International Journal of Law and Management. 60(2), 355-372. 
34. Kuo-Chih Cheng, Mu-Jung Huang, Cheng-Kai Fu , Kuo-Hua Wang , Huo-Ming Wang and Lan-Hui Lin. (2011). Establishing a Multiple-Criteria Decision-Making Model for Stock Investment Decisions Using Data Mining Techniques. Sustainability, 13(6), 3100. 
35. Shihong Zeng, and Ya Zhou. (2021). Foreign Direct Investment’s Impact on China’s Economic Growth, Technological Innovation and Pollution. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(6), 2839. 
36. Tomiwa Sunday Adebayo, Sema Yılmaz Genç, Rui Alexandre Castanho, and Dervis Kirikkaleli. (2021). Do Public–Private Partnership Investment in Energy and Technological Innovation Matter for Environmental Sustainability in the East Asia and Pacific Region? An Application of a Frequency Domain Causality Test. Sustainability, 13(6), 3039. 
37. Wu C. R., Chang H. Y., Wu L. S. (2008). A framework of assessable mutual fund Performance. Journal of Modeling in Management. 3(2), 125-139. 
38. Bhadani A. K., Shankar R., Rao D. V. (2016). Modeling the factors and their inter-dependencies for investment decision in Indian mobile service sector. Journal of Modelling in Management. 11(1), 189-212. 
39. Schniederjans M. J., Hamaker J. L. (2003). A new strategic information technology investment model. Management Decision. 41(1), pp. 8-17. 
40. Pramanik D., Mondal S. C., Haldar A. (2020). Resilient supplier selection to mitigate uncertainty: Soft-computing approach. Journal of Modelling in Management. 15(4), 1339-1361. 
41. Agrawal S., Singh R. K., Murtaza Q. (2016). Disposition decisions in reverse logistics by using AHP-fuzzy TOPSIS approach. Journal of Modelling in Management. 11(4), 932-948. 
42. Tanaka H., Okuda T., Asai K. (1976). A formulation of fuzzy decision problems and its application to an investment problem. Kybernetes. 1976, 5(1), 25-30. 
43. Ziyadin, S., Streltsova, E., Borodin, A., Yakovenko, I., Baimukhanbetova, E. (2019). Assessment of investment attractiveness of projects on the basis of environmental factors. Sustainability, 11(9), 2544. 
44. Ziyadin, S., Borodin, A., Streltsova, E., Suieubayeva, S., Pshembayeva, D. (2019). Fuzzy logic approach in the modeling of sustainable tourism development management. Polish Journal of Management Studies, 19(1), 492–504. 
45. Zadeh L. A. (1975). The concept of a linguistic variable and its application to approximate reasoning. Information Science. 8(1), 199-249.

İşdə maye dempferli rəqsvari sistemə baxılır, burada kəsr törəmə (p/q) kəsr adımı ilə (1/q) həm hərəkət tənliyinə, həm də uyğun qeyri-lokal sərhəd şərtlərinə daxil olur. Mittag-Leffler funksiyasına əsasən, bircins tənliyin asılı olmayan fundamental həlli qurulur və bunun əsasında uyğun sərhəd məsələsinin həlli üçün düstur verilmişdir. Nəticələr periodik sərhəd məsələsinin nümunəsi ilə illüstrasiya olunur. 

Açar sözlər: rəqsvari sistemlər; maye dempfer; kəsr törəmə; qeyri-lokal sərhəd şərtləri; fundamental matrislər.

Ədəbiyyat siyahısı

1. Bonilla, B., Rivero, M., Trujillo, J. J. (2007). On systems of linear fractional differential equations with constant coefficients. Applied and Computational Mathematics, 187, 68-78. 
2. Harikrishnan, S., Kanagarajan, K., Elsayed, E. M. (2019). Existence and stability results for differentialequations with complex order involving Hilfer fractional derivative. TWMS Journal of Pure and Applied Mathematics, 10(1), 94-101. 
3. Miller, K. S., Ross, B. (1993). An introduction to the fractional calculus and fractional differential equations. New York: John Wiley & Sons, Inc. 
4. Monje, C. A., Chen, Y. Q., Vinagre, B. M, et al. (2010). Fractional–order systems and controls fundamentals and applications. London: Springer. 
5. Abbas, S., Benchohra, M., Hamidi, N., Nieto, J. J. (2019). Hilfer and Hadamard fractional differential equations in Frechet spaces. TWMS Journal of Pure and Applied Mathematics, 10(1), 102-116. 
6. Odibat, Z. (2020). Fractional power series solutions of fractional differential equations by using generalized Taylor series. Applied and Computational Mathematics, 19(1), 47-58. 
7. Aliev, F. A., Aliev, N. A., Safarova, N. A. (2019). Transformation of the Mittag-Leffler function to an exponential function and some of its applications to problems with a fractional derivative. Applied and Computational Mathematics, 18(3), 316-325. 
8. Aliev, F. A., Aliev, N. A., Mutallimov, M. M., Namazov, A. A. (2008). Identification method for determining the order of the fractional derivative of an oscillatory system. Proceedings of IAM, 8(1), 3-13. 
9. Aliev, F. A., Aliev, N. A., Safarova, N. A., et al. (2020). Parameterization to solve the problem of analytical construction of the optimal regulator of oscillatory systems with liquid dampers. Journal of Applied and Computational Mechanics, 6(SI), 1426-1430. 
10. Aliev, F. A., Aliev, N. A., Safarova, N. A., et al. (2017). Analytical construction of regulators for systems with fractional derivatives. Proceedings of the Institute of Applied Mathematics, 6(2), 252-265. 
11. Aliev, F. A., Aliev, N. A., Safarova, N. A., Velieva, N. I. (2020). Algorithm for solving the Cauchy problem for stationary systems of fractional order linear ordinary differential equations. Computational Methods for Differential Equations, 8(1), 212-221. 
12. Aliev, F. A., Aliev, N. A., Velieva, N. I., Gasimova, K. G. (2020). The method of discretization of fractional order linear systems of ordinary differential equations with constant coefficients. Nonlinear Oscillations, 23(1), 3-10. 
13. Petrovsky, I. G. (1952). Lectures on the theory of ordinary equations. Moscow: Gostekhizdat. 
14. Zabreiko, P. P., Kiselev, A. N., Krasnoselsky, M. A., et al. (1968). Integral equations. Moscow: Nauka. 
15. Aliev, F. A., Aliev, N. A., Mutallimov, M. M., Namazov, A. A. (2020). Algorithm for solving the identification problem for determining the fractional-order derivative of an oscillatory system. Applied and Computational Mathematics, 19(3), 415-422. 
16. Samko, S., Marichev, O., Kilbas, A. (1987). Fractional integrals and derivatives and some of their applications. Minsk: Science and Technica.

Müxtəlif aldehidlərin, metilen aktiv birləşmələrin və feniltikarbamidin (karbamid) triflüorsirkə turşunun iştirakı ilə üçkomponentli kondensasiyasına əsaslanan səmərəli sintez üsulu işlənib hazırlanmış və onların bəzi çevrilmələri həyata keçirilmişdir. Müxtəlif aldehidlərin və β-diketonların tiokarbamidlə üçkomponentli kondensasiyası əsasında tetrahidropirimidin-5-karboksilatların bəzi törəmələrinin sintezi üçün səmərəli üsul işlənib hazırlanmışdır. Sintez edilmiş birləşmələrin antioksidant xüsusiyyətləri kinetik üsulla model reaksiyalarında tədqiq edilmişdir. 

Açar sözlər: metilen aktiv birləşmələr; karbamid; hidrofluorik turşu; tiokarbamid; antioksidant; sirkə turşusu.

Ədəbiyyat siyahısı

1. Магеррамов, А. М., Курбанов, А. М., Хрусталёв, В. Н. и др. (2010). Кристаллическая структура этил-9-метил-10-фенил-11-тиоксо-8-окса-10,12-диазатрицикло [7.3.102.7] тридека-2(7), 3,5-триен-13-карбоксилата. Журнал структурной химии, 51(5), 999-1002. 
2. Brginelli, P. G. (1893). Syntheis of some thiocarbamides. Gazzetta Chimica Italiana, 23, 360-416. 
3. Фарзалиев, В. М., Аллахвердиев, М. А., Шамхалова, С. А., Рзаева, И.А. (2004). Синтез и анти-окислительная активность s-замещенных 2-меркапто-1,4-дигидроксибензолов. Журнал прикладной химии, 77(5), 787-790. 
4. Məhərrəmov, A. M., Qocayeva, S. S., Zamanova, A. V., və b. (2006). 3,4-Dihidropirimidin-2(1H)-on(tion)ların sintezi və onların bəzi çevril¬mələri. Kimya problemləri jurnalı, 2, 306-309. 
5. Cappe, C. O. (2000). Pyrimidme and its derivatives in heteroclic compounds. Accounts of Chemical Research, 33, 879.