SOCAR Proceedings

SOCAR Proceedings

Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin "Neftqazelmitədqiqatlayihə" İnstitutunun rəsmi nəşri olan "SOCAR Proceedings" jurnalı 1930-cu ildən nəşr edilir və neft–qaz sənayesinin mütəxəssisləri, aspirantları və elmi işçiləri üçün nəzərdə tutulmuşdur.

Jurnal beynəlxalq sitatgətirmə sistemi Scopus, Rusiya Elmi Sitatgətirmə İndeksi və EI’s Compendex, Petroleum Abstracts (Tulsa), Chemical Abstracts, Inspec xülasələndirmə sistemlərinə daxildir.

2017-ci ildə beynəlxalq indekslədirmə və xülasələndirmə sistemi Emerging Sources Citation Index daxil olunub.

V. Y. Kərimov1,2, R. N. Mustayev1, E. A.Lavrenova1, P. A. Romanov1

1Serqo Orconikidze adına Rusiya Dövlət Geologiya-kəşfiyyat Universiteti, Moskva, Rusiya; 2AMEA-nın Neft və Qaz İnstitutu, Bakı, Azərbaycan

Qara dəniz-Xəzər regionunun mezo-kaynozoy kompleksində karbohidrogen yatağlarının yerləşdirilməsinin qanunauyğunluqları


Məqalədə, Qara dəniz-Xəzər regionunun plitə çexolunda inkişaf etmiş generasiya-akkumulyasiya sistemlərinin təkamülü ilə bağlı mezo-kaynozoy kompleksində karbohidrogenlərin yığımlarının yerləşdirilməsinin qanunauyğunluqlarına baxılmışdır. Plitə çexolu, eləcədə mezozoy generasiyaakkumulyasiya sistemlərinin elementləri Alp struktur-geodinamik sistemlərinin strukturunda formalaşmağa başlamışdır. Struktur-geodinamik sistemlərin sahə üzrə paylanmasının təhlili göstərir ki, çöküntü hövzələrinin maksimal inkişafı, əvvəllər mövcud olan hövzələrin sahələrinin genişlənməsi və yeni deposentrların meydana gəlməsi ilə səciyyələnən, transqressiv təbaşir dövrü ilə əlaqəlidir. Bu zaman iki qrup hövzə ayrılır. Birinci qrupa Karkinit, Böyük Qafqaz, Qərbi Kuban, Mərkəzi və Terek-Xəzər hövzələri daxildir. İkinci qrupa İndolskiy, Şərqi Kuban, Berdyanskiy, Şimalı Azov, Qərbi Stavropol, Qudilovskiy, Ustyurtskiy deposentrları aiddir. Generasiya-akkumulyasiya sistemlərinin təkamülünün xüsusiyyətlərini müəyyən edən ən əhəmiyyətli hadisələr müasir dövrlə əlaqələndirilir.

Açar sözlər: Qara dəniz-Xəzər regionu; çöküntü hövzələrin inkişafı; struktur-geodinamik sistem; tektonik şərait; neftlilik-qazlılıq əlamətləri.

Məqalədə, Qara dəniz-Xəzər regionunun plitə çexolunda inkişaf etmiş generasiya-akkumulyasiya sistemlərinin təkamülü ilə bağlı mezo-kaynozoy kompleksində karbohidrogenlərin yığımlarının yerləşdirilməsinin qanunauyğunluqlarına baxılmışdır. Plitə çexolu, eləcədə mezozoy generasiyaakkumulyasiya sistemlərinin elementləri Alp struktur-geodinamik sistemlərinin strukturunda formalaşmağa başlamışdır. Struktur-geodinamik sistemlərin sahə üzrə paylanmasının təhlili göstərir ki, çöküntü hövzələrinin maksimal inkişafı, əvvəllər mövcud olan hövzələrin sahələrinin genişlənməsi və yeni deposentrların meydana gəlməsi ilə səciyyələnən, transqressiv təbaşir dövrü ilə əlaqəlidir. Bu zaman iki qrup hövzə ayrılır. Birinci qrupa Karkinit, Böyük Qafqaz, Qərbi Kuban, Mərkəzi və Terek-Xəzər hövzələri daxildir. İkinci qrupa İndolskiy, Şərqi Kuban, Berdyanskiy, Şimalı Azov, Qərbi Stavropol, Qudilovskiy, Ustyurtskiy deposentrları aiddir. Generasiya-akkumulyasiya sistemlərinin təkamülünün xüsusiyyətlərini müəyyən edən ən əhəmiyyətli hadisələr müasir dövrlə əlaqələndirilir.

Açar sözlər: Qara dəniz-Xəzər regionu; çöküntü hövzələrin inkişafı; struktur-geodinamik sistem; tektonik şərait; neftlilik-qazlılıq əlamətləri.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Сенин, Б. В., Керимов, В. Ю., Богоявленский, В. И. и др. (2020). Нефтегазоносные провинции морей России и сопредельных акваторий. Москва: Недра.
  2. Хаин, В. Е., Богданов, Н. А. (2003). Международная тектоническая карта Каспийского моря и его обрамления. М 1:2500000. Москва: ПКО Картография.
  3. Леонов, Ю. Г., Волож, Ю. А., Антипов, М. П. и др. (2010). Консолидированная кора Каспийского региона: опыт районирования. Москва: ГЕОС.
  4. Афанасенков, А. П., Никишин, А. М., Обухов, А. Н. (2007). Геологическое строение и углеводородный потенциал Восточно-Черноморского региона. Москва: Научный мир.
  5. Сенин, Б. В., Хаин, В. Е., Попков, В. И. (2009). Черное море /в кн. «Тектоника южного обрамления Восточно-Европейской платформы (объяснительная записка к тектонической карте Черноморско-Каспийского региона. М-б 1:2 500 000)». Краснодар: КУБГУ.
  6. Клавдиева, Н. В. (2007). Тектоническое погружение Предкавказских краевых прогибов в кайнозое. Диссертация на соискание ученой степени кандидата геолого-минералогических наук. Москва.
  7. Сенин, Б. В., Леончик, М. И., Ошерова, Н. А. (2018). Основные итоги геологоразведочных работ и перспективы развития сырьевой базы углеводородов в акваториях Черноморско-Каспийского региона. Минеральные ресурсы России. Экономика и управление, 2, 7.
  8. Афанасенков, А. П., Скворцов, М. Б., Никишин, А. М. и др. (2008). Геологическая история и нефтяные системы Северного Каспия. Вестник Московского Университета. Серия геология, 3, 3-9.
  9. Адамс, Т. (2000). Каспийские углеводороды, политизация региональных трубопроводов и дестабилизация Кавказа. Кавказские региональные исследования, 5(1,2).
  10. Багир-заде, Ф. М., Нариманов, А. А. (1988). Геолого-геохимические особенности месторождений Каспийского моря. Москва: Недра.
  11. Глумов, И. Ф., Маловицкий, Я. П., Новиков, А. А., Сенин, Б. В. (2004). Региональная геология и нефтегазоносность Каспийского моря. Москва: ООО «Недра-Бизнесцентр».
  12. Гулиев, И. С., Федоров, Д. Л., Кулаков, С. И. (2009). Нефтегазоносность Каспийского региона. Баку: Nafta-Press.
  13. Дмитриева, Т. П., Парпарова, Г. М. (1981). Глубинная зональность катагенеза рассеянного органического вещества палеоген-неогеновых отложений Азербайджана. Азербайджанское нефтяное хозяйство, 4, 24-28.
  14. Kerimov, V. Yu., Rachinsky, M. Z., Mustaev, R. N., Osipov, A. V. (2018). Groundwater dynamics forecasting criteria of oil and gas occurrences in Alpine Mobile Belt Basins. Doklady Earth Sciences, 476(2), 209-212.
  15. Kerimov, V. Yu., Mustaev, R. N., Bondarev, A. V. (2016). Evaluation of the organic carbon content in the low-permeability shale formations (as in the case of the Khadum Suite in the Ciscaucasia region). Oriental Journal of Chemistry, 32(6), 3235-3241.
  16. Mustaev, R. N., Lavrenova, E. A., Kerimov, V. Y., Mamedov, R. A. (2021). Peculiarities of Tertiary petroleum systems evolution under prograding shelf environment on the continental margin of the East Siberian Sea. Journal of Petroleum Exploration and Production Technology, 11(10), 3617–3626.
  17. Pepper, A. S., Corvi, P. J. (1995). Simple kinetic models of petroleum formation. Part I: oil and gas generation from kerogen. Marine and Petroleum Geology, 12(3), 291-319.
  18. Mangino, S., Priestley, K. (1998). The crustal structure of the Southern Caspian Region. Geophisical Journal International. Royal Astronomical Society, UK, 133(3), 630‒648.
  19. Kerimov, V. Yu., Gorbunov, A. A., Lavrenova, E. A., Osipov, A. V. (2015). Models of hydrocarbon systems in the Russian Platform-Ural junction zone. Lithology and Mineral Resources, 50, 394-406.
  20. Lapidus, A. L., Kerimov, V. Y., Mustaev, R. N., et al. (2018). Caucasus Maykopian kerogenous shale sequences: generative potential. Oil Shale, 35(2), 113-127.
  21. Zonenshain, L. P., le Pichon, X. (1986). Deep basins of the Black Sea and Caspian Sea as remnants of Mesozoic back - arc basins. Tectonophysics, 123, 181–211.
  22. Kerimov, V., Rachinsky, M., Mustaev, R., Serikova, U. (2018). Geothermal conditions of hydrocarbon formation in the South Caspian basin. Iranian Journal of Earth Sciences, 10(1), 78-89.
  23. Kerimov, V. Y., Mustaev, R. N., Osipov, A. V. (2018). Peculiarities of hydrocarbon generation at great depths in the crust. Doklady Earth Sciences, 483(1), 1413-1417.
  24. Kerimov V. Yu., Lapidus, A. L., Yandarbiev, N. Sh., et al. (2017). Physicochemical properties of shale strata in the Maikop series of Ciscaucasia. Solid Fuel Chemistry, 51(2), 122-130.
  25. Guliyev, I. S., Kerimov, V. Yu., Mustaev, R. N., Bondarev, A. V. (2018). The Estimation of the generation potential of the low permeable shale strata of the Maikop Caucasian series. SOCAR Proceedings, 1, 4-20.
  26. Kuznetsov, N. B., Kerimov, V. Yu., Osipov, A. V., Monakova, A. S. (2018). Geodynamics of the Ural Foredeep and geomechanical modeling of the origin of hydrocarbon accumulations. Geotectonics, 52(3), 297-311.
  27. Rachinsky, M. Z., Kerimov, V. Y. (2015). Fluid dynamics of oil and gas reservoirs / Ed. by Gorfunkel, M. V. NY, USA: Scrivener Publ. - Wiley.
  28. Kerimov, V. Y., Bondarev, A. V., Mustaev, R. N. (2017). Estimation of geological risks in searching and exploration of hydrocarbon deposits. Oil Industry, 8, 36–41.
  29. Mustaev, R. N. (2017). Geochemical environment of oil and gas occurrences in the South-Caspian basin based on the results of the study of Mud Volcano Ejecta. Oriental Journal of Chemistry, 33(4), 2036–2044.
  30. Kerimov, V., Osipov, A. V., Mustaev, R. N., et al. (2019). Conditions of formation and development of the void space at great depths. Oil Industry, 4, 22–27.
  31. Yandarbiyev, N. S., Kozlova, E. V., Mustaev, R., Odintsova, K. Y. (2015). Geochemistry of organic matter formation rocks of Khadum western Caucasus - source non-traditional accumulations. In: Geomodel 2015 - 17th Scientific - Practical Conference on Oil and Gas Geological Exploration and Development.
  32. Mustaev, R. N., Zakharchenko, M. V., Kerimova, L. I., Salihova, I. M. (2018). Chemical structure of kerogen of shale formations (by the example of the shale formations of the East European Platform). Oriental Journal of Chemistry, 34(5), 2317–2324.
  33. Zaicev, V. A., Kerimov, V. Y., Mustaev, R. N., Dmitrievskij, S. S. (2017). Geomechanical modeling of low permeability shale strata of the maikop series Ciscaucasia. In: EAGE/SPE Joint Workshop on Shale Science 2017: Prospecting and Development.
  34. Mustaev, R. N., Serov, S. G., Serikova, U. S., et al. (2017). Assessment of the oil and gas potential of the maikop series ciscaucasia based on the results of hydrocarbon systems modeling. In: Geomodel 2017 - 19th Science and Applied Research Conference on Oil and Gas Geological Exploration and Development.
  35. Leonov, M. G., Kerimov, V. Y., Mustaev, R. N., Hai, V. N. (2020). The origin and mechanism of formation of hydrocarbon deposits of the Vietnamese shelf. Russian Journal of Pacific Geology, 14(5), 387–398.
  36. Kerimov, V. Yu., Leonov, M. G., Mustaev, R. N., Guryanov, S. A. (2020). Postmagmatic tectonics of basement granites of the far eastern seas of Russia. Eurasian Mining, 2, 3–6.
  37. Kerimov, V. Yu., Mustaev, R. N., Etirmishli, G. D., Yusubov, N. P. (2021). Influence of modern geodynamics on the structure and tectonics of the Black sea - Caspian region. Eurasian Mining, 35(1), 3–8.
  38. Tibaldi, A., Oppizzi, P., Gierke, J., et al. (2019). Landslides near Enguri dam (Caucasus, Georgia) and possible seismotectonic effects. Natural Hazards and Earth System Sciences, 19(1), 71–91.
  39. Ziegler, P. (1989). Evolution of Laurussia: a study in Late Paleozoic Plate Tectonics. Dordrecht, Netherlands: Kluver Acad. Publ.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100656

E-mail: r.mustaev@mail.ru


R. N. Mustayev1, E. A. Lavrenova1, V. Y. Kərimov1,2, N. Ş. Yandarbiyev3, P. A. Romanov1

1Serqo Orconikidze adına Rusiya Dövlət Geologiya-kəşfiyyat Universiteti, Moskva, Rusiya; 2AMEA-nın Neft və Qaz İnstitutu, Bakı, Azərbaycan; 3M.V. Lomonosov adına Moskva Dövlət Universiteti, Moskva, Rusiya

Qara dəniz - Xəzər regionunun mezo-kaynozoy kompleksində karbohidrogenlərin miqrasiyası və akkumulyasiyası proseslərinin modelləşdirilməsi


Məqalə Qara dəniz-Xəzər regionunun mezo-kaynozoy kompleksində karbohidrogenlərin miqrasiyası və akumulyasiyası proseslərinin tədqiqinə həsr olunmuşdur. Modelləşdirmənin nəticələri Qara dəniz - Xəzər regionunun mezo-kaynozoy kompleksində karbohidrogen sistemlərində miqrasiya və karbohidrogenlərin yığılması proseslərinin öyrənilməsinə və modelləşdirilməsinə imkan vermişdir. Bütün sistemlər üçün modelləşdirilən ana neftqaz qatının birbaşa üstündə yerləşən əsas rezervuardan yuxarıda yerləşən rezervuarlara miqrasiyası səciyyəvidir. Bu, əvəzlənən regresiyalar və transqresiyalar şəraitində çöküntü törəmələrinin formalaşmasının xüsusiyyətlərinə görədir. Miqrasiyanı stimullaşdıran amil tədqiq olunan çöküntü hövzələrinin aktiv tektonik rejimidir. Modelləşdirmənin nəticələrinə əsasən karbohidrogenlərin axın proseslərinin geniş inkişafı haqqında edilən nəticə çoxlaylı yatağlarının mövcudluğu ilə uyğunlaşır. Müəyyən edilmişdir ki, əyilmə sahələri üçün dartılmış katagenetik zonallıq səciyyəvidir. Bu da, cöküntü toplanmasının və əyilmənin yüksək sürətlərindən və, müvafiq olaraq, neft əmələ gələn ocağında nefttörədən cöküntülərin qalınlığı ilə əlaqəlidir.

Açar sözlər: Qara dəniz-Xəzər regionu; modelləşdirmə; miqrasiya prosesləri; akkumulyasiya; ana neftqaz qatı; yataq; çöküntülər; orqanik maddə.

Məqalə Qara dəniz-Xəzər regionunun mezo-kaynozoy kompleksində karbohidrogenlərin miqrasiyası və akumulyasiyası proseslərinin tədqiqinə həsr olunmuşdur. Modelləşdirmənin nəticələri Qara dəniz - Xəzər regionunun mezo-kaynozoy kompleksində karbohidrogen sistemlərində miqrasiya və karbohidrogenlərin yığılması proseslərinin öyrənilməsinə və modelləşdirilməsinə imkan vermişdir. Bütün sistemlər üçün modelləşdirilən ana neftqaz qatının birbaşa üstündə yerləşən əsas rezervuardan yuxarıda yerləşən rezervuarlara miqrasiyası səciyyəvidir. Bu, əvəzlənən regresiyalar və transqresiyalar şəraitində çöküntü törəmələrinin formalaşmasının xüsusiyyətlərinə görədir. Miqrasiyanı stimullaşdıran amil tədqiq olunan çöküntü hövzələrinin aktiv tektonik rejimidir. Modelləşdirmənin nəticələrinə əsasən karbohidrogenlərin axın proseslərinin geniş inkişafı haqqında edilən nəticə çoxlaylı yatağlarının mövcudluğu ilə uyğunlaşır. Müəyyən edilmişdir ki, əyilmə sahələri üçün dartılmış katagenetik zonallıq səciyyəvidir. Bu da, cöküntü toplanmasının və əyilmənin yüksək sürətlərindən və, müvafiq olaraq, neft əmələ gələn ocağında nefttörədən cöküntülərin qalınlığı ilə əlaqəlidir.

Açar sözlər: Qara dəniz-Xəzər regionu; modelləşdirmə; miqrasiya prosesləri; akkumulyasiya; ana neftqaz qatı; yataq; çöküntülər; orqanik maddə.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Леонов, Ю. Г., Волож, Ю. А., Антипов, М. П. и др. (2010). Консолидированная кора Каспийского региона: опыт районирования. Москва: ГЕОС.
  2. Клавдиева, Н. В. (2007). Тектоническое погружение Предкавказских краевых прогибов в кайнозое. Диссертация на соискание ученой степени кандидата геолого-минералогических наук. Москва.
  3. Сенин, Б. В., Керимов, В. Ю., Богоявленский, В. И. и др. (2020). Нефтегазоносные провинции морей России и сопредельных акваторий. Москва: Недра.
  4. Хаин, В. Е., Богданов, Н. А. (2003). Международная тектоническая карта Каспийского моря и его обрамления. М 1:2500000. Москва: ПКО Картография.
  5. Афанасенков, А. П., Никишин, А. М., Обухов, А. Н. (2007). Геологическое строение и углеводородный потенциал Восточно-Черноморского региона. Москва: Научный мир.
  6. Сенин, Б. В., Хаин, В. Е., Попков, В. И. (2009). Черное море /в кн. «Тектоника южного обрамления Восточно-Европейской платформы (объяснительная записка к тектонической карте Черноморско-Каспийского региона. М-б 1:2 500 000)». Краснодар: КУБГУ.
  7. Сенин, Б. В., Леончик, М. И., Ошерова, Н. А. (2018). Основные итоги геологоразведочных работ и перспективы развития сырьевой базы углеводородов в акваториях Черноморско-Каспийского региона. Минеральные ресурсы России. Экономика и управление, 2, 7.
  8. Афанасенков, А. П., Скворцов, М. Б., Никишин, А. М. и др. (2008). Геологическая история и нефтяные системы Северного Каспия. Вестник Московского Университета. Серия геология, 3, 3-9.
  9. Багир-заде, Ф. М., Нариманов, А. А. (1988). Геолого-геохимические особенности месторождений Каспийского моря. Москва: Недра.
  10. Глумов, И. Ф., Маловицкий, Я. П., Новиков, А. А., Сенин, Б. В. (2004). Региональная геология и нефтегазоносность Каспийского моря. Москва: ООО «Недра-Бизнесцентр».
  11. Гулиев, И. С., Федоров, Д. Л., Кулаков, С. И. (2009). Нефтегазоносность Каспийского региона. Баку: Nafta-Press.
  12. Дмитриева, Т. П., Парпарова, Г. М. (1981). Глубинная зональность катагенеза рассеянного органического вещества палеоген-неогеновых отложений Азербайджана. Азербайджанское нефтяное хозяйство, 4, 24-28.
  13. Kerimov, V. Yu., Rachinsky, M. Z., Mustaev, R. N., Osipov, A. V. (2018). Groundwater dynamics forecasting criteria of oil and gas occurrences in Alpine Mobile Belt Basins. Doklady Earth Sciences, 476(2), 209-212.
  14. Kerimov, V. Yu., Mustaev, R. N., Bondarev, A. V. (2016). Evaluation of the organic carbon content in the low-permeability shale formations (as in the case of the Khadum Suite in the Ciscaucasia region). Oriental Journal of Chemistry, 32(6), 3235-3241.
  15. Mustaev, R. N., Lavrenova, E. A., Kerimov, V. Y., Mamedov, R. A. (2021). Peculiarities of Tertiary petroleum systems evolution under prograding shelf environment on the continental margin of the East Siberian Sea. Journal of Petroleum Exploration and Production Technology, 11(10), 3617–3626.
  16. Pepper, A. S., Corvi, P. J. (1995). Simple kinetic models of petroleum formation. Part I: oil and gas generation from kerogen. Marine and Petroleum Geology, 12(3), 291-319.
  17. Mangino, S., Priestley, K. (1998). The crustal structure of the Southern Caspian Region. Geophisical Journal International. Royal Astronomical Society, UK, 133(3), 630‒648.
  18. Lapidus, A. L., Kerimov, V. Y., Mustaev, R. N., et al. (2018). Caucasus Maykopian kerogenous shale sequences: generative potential. Oil Shale, 35(2), 113-127.
  19. Zonenshain, L. P., le Pichon, X. (1986). Deep basins of the Black Sea and Caspian Sea as remnants of Mesozoic back - arc basins. Tectonophysics, 123, 181–211.
  20. Kerimov, V., Rachinsky, M., Mustaev, R., Serikova, U. (2018). Geothermal conditions of hydrocarbon formation in the South Caspian basin. Iranian Journal of Earth Sciences, 10(1), 78-89.
  21. Kerimov, V. Y., Mustaev, R. N., Osipov, A. V. (2018). Peculiarities of hydrocarbon generation at great depths in the crust. Doklady Earth Sciences, 483(1), 1413-1417.
  22. Kerimov V. Yu., Lapidus, A. L., Yandarbiev, N. Sh., et al. (2017). Physicochemical properties of shale strata in the Maikop series of Ciscaucasia. Solid Fuel Chemistry, 51(2), 122-130.
  23. Guliyev, I. S., Kerimov, V. Yu., Mustaev, R. N., Bondarev, A. V. (2018). The Estimation of the generation potential of the low permeable shale strata of the Maikop Caucasian series. SOCAR Proceedings, 1, 4-20.
  24. Rachinsky, M. Z., Kerimov, V. Y. (2015). Fluid dynamics of oil and gas reservoirs / Ed. by Gorfunkel, M. V. NY, USA: Scrivener Publ. - Wiley.
  25. Kerimov, V. Y., Bondarev, A. V., Mustaev, R. N. (2017). Estimation of geological risks in searching and exploration of hydrocarbon deposits. Oil Industry, 8, 36–41.
  26. Mustaev, R. N. (2017). Geochemical environment of oil and gas occurrences in the South-Caspian basin based on the results of the study of Mud Volcano Ejecta. Oriental Journal of Chemistry, 33(4), 2036–2044.
  27. Kerimov, V., Osipov, A. V., Mustaev, R. N., et al. (2019). Conditions of formation and development of the void space at great depths. Oil Industry, 4, 22–27.
  28. Yandarbiyev, N. S., Kozlova, E. V., Mustaev, R., Odintsova, K. Y. (2015). Geochemistry of organic matter formation rocks of Khadum western Caucasus - source non-traditional accumulations. In: Geomodel 2015 - 17th Scientific - Practical Conference on Oil and Gas Geological Exploration and Development.
  29. Mustaev, R. N., Zakharchenko, M. V., Kerimova, L. I., Salihova, I. M. (2018). Chemical structure of kerogen of shale formations (by the example of the shale formations of the East European Platform). Oriental Journal of Chemistry, 34(5), 2317–2324.
  30. Zaicev, V. A., Kerimov, V. Y., Mustaev, R. N., Dmitrievskij, S. S. (2017). Geomechanical modeling of low permeability shale strata of the maikop series Ciscaucasia. In: EAGE/SPE Joint Workshop on Shale Science 2017: Prospecting and Development.
  31. Mustaev, R. N., Serov, S. G., Serikova, U. S., et al. (2017). Assessment of the oil and gas potential of the maikop series ciscaucasia based on the results of hydrocarbon systems modeling. In: Geomodel 2017 - 19th Science and Applied Research Conference on Oil and Gas Geological Exploration and Development.
  32. Leonov, M. G., Kerimov, V. Y., Mustaev, R. N., Hai, V. N. (2020). The origin and mechanism of formation of hydrocarbon deposits of the Vietnamese shelf. Russian Journal of Pacific Geology, 14(5), 387–398.
  33. Kerimov, V. Yu., Mustaev, R. N., Etirmishli, G. D., Yusubov, N. P. (2021). Influence of modern geodynamics on the structure and tectonics of the Black sea - Caspian region. Eurasian Mining, 35(1), 3–8.
  34. Tibaldi, A., Oppizzi, P., Gierke, J., et al. (2019). Landslides near Enguri dam (Caucasus, Georgia) and possible seismotectonic effects. Natural Hazards and Earth System Sciences, 19(1), 71–91.
  35. Ziegler, P. (1989). Evolution of Laurussia: a study in Late Paleozoic Plate Tectonics. Dordrecht, Netherlands: Kluver Acad. Publ.
  36. Thomas, J. C., Grasso, J. R., Bossu, R., et al. (1999). Recent deformation in the Turan and South Kazakh platforms, western central Asia, and its relation to Arabia–Asia and India–Asia collisions. Tectonics, 18, 201–214.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100657

E-mail: r.mustaev@mail.ru


R. N. Mustayev1, E. A. Lavrenova1, V. Y. Kərimov1,2, P. A. Romanov1

1Serqo Orconikidze adına Rusiya Dövlət Geologiya-kəşfiyyat Universiteti, Moskva, Rusiya; 2AMEA-nın Neft və Qaz İnstitutu, Bakı, Azərbaycan

Qara dəniz-Xəzər regionunun mezo-kaynozoy kompleksində karbohidrogenlərin toplanmasının modelləşdirmənin nəticələrinə dair esasan proqnozu


Aparılan təhlil çərçivəsində tədqiq edilən hövzələr mezozoyda qismən Qara dəniz-Cənubi Xəzər hövzəsi sisteminin tərkibinə daxil olduğu müəyyən edilmişdir. Təkamülün son mərhələlərində onların bir hissəsi tektonik dislokasiyaya cəlb edilmiş və müasir tektonik rayonlaşdırma baxımından qismən Alp qırışıqlıq zonasının tərkibinə daxil edilmişdir. Yerinə yetirilmiş təhlil çöküntü kəsiyinin formalaşmasının əsas mərhələlərini müəyyənləşdirməyə imkan verib, hər birində çöküntü toplanmasının deposentrlarını müəyyən etməyə və onun təkamülünü yenidən qurmağa imkan verib. Aparılan tədqiqatlar nəticəsində tədqiq olunan ərazinin hüdudlarında plitə çexolunun formalaşdığı bütün dövr ərzində davamlı dörd əyilmə sahəsi ayrılmışdır: Karkinit, İndolo-Kuban, Qərb-Kuban və Terek-Xəzər. Hövzələrin hər biri tektonik rejiminin, çöküntü toplanmasının sürətlərinin fərqlərində özünü göstərən unikal təkamül ilə xarakterizə olunur. Bu, hövzələrin geoloji quruluşunun xüsusiyyətlərini – əsas çöküntü komplekslərinin qalınlığı nisbətində fərqləri müəyyən etmişdir.

Açar sözlər: çöküntü hövzələrin inkişafının təhlili; Skif-Turan hövzə sistemi; neftqazaxtarış trendləri; əyilmələr; çöküntülər; reqressiya; çöküntü toplanması; dalma qrafiki.

Aparılan təhlil çərçivəsində tədqiq edilən hövzələr mezozoyda qismən Qara dəniz-Cənubi Xəzər hövzəsi sisteminin tərkibinə daxil olduğu müəyyən edilmişdir. Təkamülün son mərhələlərində onların bir hissəsi tektonik dislokasiyaya cəlb edilmiş və müasir tektonik rayonlaşdırma baxımından qismən Alp qırışıqlıq zonasının tərkibinə daxil edilmişdir. Yerinə yetirilmiş təhlil çöküntü kəsiyinin formalaşmasının əsas mərhələlərini müəyyənləşdirməyə imkan verib, hər birində çöküntü toplanmasının deposentrlarını müəyyən etməyə və onun təkamülünü yenidən qurmağa imkan verib. Aparılan tədqiqatlar nəticəsində tədqiq olunan ərazinin hüdudlarında plitə çexolunun formalaşdığı bütün dövr ərzində davamlı dörd əyilmə sahəsi ayrılmışdır: Karkinit, İndolo-Kuban, Qərb-Kuban və Terek-Xəzər. Hövzələrin hər biri tektonik rejiminin, çöküntü toplanmasının sürətlərinin fərqlərində özünü göstərən unikal təkamül ilə xarakterizə olunur. Bu, hövzələrin geoloji quruluşunun xüsusiyyətlərini – əsas çöküntü komplekslərinin qalınlığı nisbətində fərqləri müəyyən etmişdir.

Açar sözlər: çöküntü hövzələrin inkişafının təhlili; Skif-Turan hövzə sistemi; neftqazaxtarış trendləri; əyilmələr; çöküntülər; reqressiya; çöküntü toplanması; dalma qrafiki.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Борков, Ф. П., Головачев, Э. М., Семендуев, М. М., Щербаков, В. В. (1994). Геологическое строение и нефтегазоносность Азовского моря (по геофизическим данным) /под ред. Маловицкого, Я. П. Москва: ИГиРГИ.
  2. (1989). Альбом структурных карт и карт мощностей кайнозойских отложений Черноморской впадины. М-б. 1:1 500 000. Москва: ГУГК СМ СССР.
  3. Хаин, В. Е., Богданов, Н. А. (2003). Международная тектоническая карта Каспийского моря и его обрамления. М 1:2500000. Москва: ПКО Картография.
  4. Леонов, Ю. Г., Волож, Ю. А., Антипов, М. П. и др. (2010). Консолидированная кора Каспийского региона: опыт районирования. Москва: ГЕОС.
  5. Афанасенков, А. П., Никишин, А. М., Обухов, А. Н. (2007). Геологическое строение и углеводородный потенциал Восточно-Черноморского региона. Москва: Научный мир.
  6. Сенин, Б. В., Хаин, В. Е., Попков, В. И. (2009). Черное море /в кн. «Тектоника южного обрамления Восточно-Европейской платформы (объяснительная записка к тектонической карте Черноморско-Каспийского региона. М-б 1:2 500 000)». Краснодар: КУБГУ.
  7. Клавдиева, Н. В. (2007). Тектоническое погружение Предкавказских краевых прогибов в кайнозое. Диссертация на соискание ученой степени кандидата геолого-минералогических наук. Москва.
  8. Сенин, Б. В., Леончик, М. И., Ошерова, Н. А. (2018). Основные итоги геологоразведочных работ и перспективы развития сырьевой базы углеводородов в акваториях Черноморско-Каспийского региона. Минеральные ресурсы России. Экономика и управление, 2, 7.
  9. Адамс, Т. (2000). Каспийские углеводороды, политизация региональных трубопроводов и дестабилизация Кавказа. Кавказские региональные исследования, 5(1,2).
  10. Багир-заде, Ф. М., Нариманов, А. А. (1988). Геолого-геохимические особенности месторождений
    Каспийского моря. Москва: Недра.
  11. Глумов, И. Ф., Маловицкий, Я. П., Новиков, А. А., Сенин, Б. В. (2004). Региональная геология и нефтегазоносность Каспийского моря. Москва: ООО «Недра-Бизнесцентр».
  12. Гулиев, И. С., Федоров, Д. Л., Кулаков, С. И. (2009). Нефтегазоносность Каспийского региона. Баку: Nafta-Press.
  13. Дмитриева, Т. П., Парпарова, Г. М. (1981). Глубинная зональность катагенеза рассеянного органического вещества палеоген-неогеновых отложений Азербайджана. Азербайджанское нефтяное хозяйство, 4, 24-28.
  14. Kerimov, V. Yu., Rachinsky, M. Z., Mustaev, R. N., Osipov, A. V. (2018). Groundwater dynamics forecasting criteria of oil and gas occurrences in Alpine Mobile Belt Basins. Doklady Earth Sciences, 476(2), 209-212.
  15. Mustaev, R. N., Lavrenova, E. A., Kerimov, V. Y., Mamedov, R. A. (2021). Peculiarities of Tertiary petroleum systems evolution under prograding shelf environment on the continental margin of the East Siberian Sea. Journal of Petroleum Exploration and Production Technology, 11(10), 3617–3626.
  16. Pepper, A. S., Corvi, P. J. (1995). Simple kinetic models of petroleum formation. Part I: oil and gas generation from kerogen. Marine and Petroleum Geology, 12(3), 291-319.
  17. Mangino, S., Priestley, K. (1998). The crustal structure of the Southern Caspian Region. Geophisical Journal International. Royal Astronomical Society, UK, 133(3), 630‒648.
  18. Kerimov, V. Yu., Gorbunov, A. A., Lavrenova, E. A., Osipov, A. V. (2015). Models of hydrocarbon systems in the Russian Platform-Ural junction zone. Lithology and Mineral Resources, 50, 394-406.
  19. Lapidus, A. L., Kerimov, V. Y., Mustaev, R. N., et al. (2018). Caucasus Maykopian kerogenous shale sequences: generative potential. Oil Shale, 35(2), 113-127.
  20. Zonenshain, L. P., le Pichon, X. (1986). Deep basins of the Black Sea and Caspian Sea as remnants of Mesozoic back - arc basins. Tectonophysics, 123, 181–211.
  21. Kerimov, V. Y., Mustaev, R. N., Osipov, A. V. (2018). Peculiarities of hydrocarbon generation at great depths in the crust. Doklady Earth Sciences, 483(1), 1413-1417.
  22. Kerimov V. Yu., Lapidus, A. L., Yandarbiev, N. Sh., et al. (2017). Physicochemical properties of shale strata in the Maikop series of Ciscaucasia. Solid Fuel Chemistry, 51(2), 122-130.
  23. Guliyev, I. S., Kerimov, V. Yu., Mustaev, R. N., Bondarev, A. V. (2018). The Estimation of the generation potential of the low permeable shale strata of the Maikop Caucasian series. SOCAR Proceedings, 1, 4-20.
  24. Kuznetsov, N. B., Kerimov, V. Yu., Osipov, A. V., Monakova, A. S. (2018). Geodynamics of the Ural Foredeep and geomechanical modeling of the origin of hydrocarbon accumulations. Geotectonics, 52(3), 297-311.
  25. Rachinsky, M. Z., Kerimov, V. Y. (2015). Fluid dynamics of oil and gas reservoirs / Ed. by Gorfunkel, M. V. NY, USA: Scrivener Publ. - Wiley.
  26. Kerimov, V. Y., Bondarev, A. V., Mustaev, R. N. (2017). Estimation of geological risks in searching and exploration of hydrocarbon deposits. Oil Industry, 8, 36–41.
  27. Mustaev, R. N. (2017). Geochemical environment of oil and gas occurrences in the South-Caspian basin based on the results of the study of Mud Volcano Ejecta. Oriental Journal of Chemistry, 33(4), 2036–2044.
  28. Kerimov, V., Osipov, A. V., Mustaev, R. N., et al. (2019). Conditions of formation and development of the void space at great depths. Oil Industry, 4, 22–27.
  29. Yandarbiyev, N. S., Kozlova, E. V., Mustaev, R., Odintsova, K. Y. (2015). Geochemistry of organic matter formation rocks of Khadum western Caucasus - source non-traditional accumulations. In: Geomodel 2015 - 17th Scientific - Practical Conference on Oil and Gas Geological Exploration and Development.
  30. Mustaev, R. N., Zakharchenko, M. V., Kerimova, L. I., Salihova, I. M. (2018). Chemical structure of kerogen of shale formations (by the example of the shale formations of the East European Platform). Oriental Journal of Chemistry, 34(5), 2317–2324.
  31. Zaicev, V. A., Kerimov, V. Y., Mustaev, R. N., Dmitrievskij, S. S. (2017). Geomechanical modeling of low permeability shale strata of the maikop series Ciscaucasia. In: EAGE/SPE Joint Workshop on Shale Science 2017: Prospecting and Development.
  32. Mustaev, R. N., Serov, S. G., Serikova, U. S., et al. (2017). Assessment of the oil and gas potential of the maikop series ciscaucasia based on the results of hydrocarbon systems modeling. In: Geomodel 2017 - 19th Science and Applied Research Conference on Oil and Gas Geological Exploration and Development.
  33. Leonov, M. G., Kerimov, V. Y., Mustaev, R. N., Hai, V. N. (2020). The origin and mechanism of formation of hydrocarbon deposits of the Vietnamese shelf. Russian Journal of Pacific Geology, 14(5), 387–398.
  34. Kerimov, V. Yu., Mustaev, R. N., Etirmishli, G. D., Yusubov, N. P. (2021). Influence of modern geodynamics on the structure and tectonics of the Black sea - Caspian region. Eurasian Mining, 35(1), 3–8.
  35. Tibaldi, A., Oppizzi, P., Gierke, J., et al. (2019). Landslides near Enguri dam (Caucasus, Georgia) and possible seismotectonic effects. Natural Hazards and Earth System Sciences, 19(1), 71–91.
  36. Odonne, F., Imbert, P., Remy, D., et al. (2021). Surface structure, activity and microgravimetry modeling delineate contrasted mud chamber types below flat and conical mud volcanoes from Azerbaijan. Marine and Petroleum Geology, 134, 105315.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100658

E-mail: r.mustaev@mail.ru


V. Y. Kərimov1,2, R. N. Mustayev1, E. A. Lavrenova1, N. Ş. Yandarbiyev3

1Serqo Orconikidze adına Rusiya Dövlət Geologiya-kəşfiyyat Universiteti, Moskva, Rusiya; 2AMEA-nın Neft və Qaz İnstitutu, Bakı, Azərbaycan; 3M.V. Lomonosov adına Moskva Dövlət Universiteti, Moskva, Rusiya

Qara dəniz-Xəzər regionunun mezo-kaynozoy kompleksində karbohidrogenlərin generasiyası və emiqrasiyası


Tədqiq edilən ərazinin neft-qaz ehtiyatlarının perspektivlərinin qiymətləndirilməsi çərçivəsində generasiya-akkumulyasiya sistemlərinin rəgamsal modelləşdirilməsi yerinə yetirilmişdir ki, bunun da nəticəsində çöküntü hövzələrin hüdudlarında yerləşən karbohidrogenlərin generasiya ocaqları ayrılmışdır. Neftqaz ana süxurlarının müəyyənləşdirilmiş və ehtimal olunan üzvi maddənin maddələrinin müasir yetkinlik və çevrilmə dərəcələri, həmçinin karbohidrogenlərin emiqrasiyasının xüsusi sıxlıqlarının qiymətləri əsasında, beş stratiqrafik səviyyədə müstəqil generasiya ocaqları ayrılıb: orta Yura, aşağı təbaşir, eosen, Maykop və miyosen. Hövzələrin müxtəlif inkişaf mərhələlərində əyilmə sürətlərinin variasiyaları onların neftqaz ana qatları ilə generasiya potensialının reallaşmasına tənqidi təsir göstərmişdir. Nəticədə, eyni dövrdən olan hövzələrin neftqaz ana qatları müxtəlif vaxtlarda kritik anları aradan qaldıraraq bu günə qədər potensialı müxtəlif dərəcədə realizə etmişlər. Əyilmənin aşağı sürəti olan hövzələrdə emiqrasiya prosesinin generasiyaya nisbətdə gecikməsi müşahidə olunur ki, bu da yüksək sürətli hövzələrə xas deyil. Tədqiq olunan ərazinin hüdudlarında əsas perspektiv kompleks təbaşir çöküntüləridir, burada karbohidrogenləşmə həm öz neftqaz ana qatları hesabına, həm də çöküntü çexolun daha dərin horizontlarından axın hesabına təmin olunur. Əhəmiyyətinə görə ikinci Paleogen kompleksdir.

Açar sözlər: Qara dəniz-Xəzər regionu; mezozoy-kaynozoy kompleksi; katagenetik zonallıq; çöküntülərin müasir yetkinliyi; üzvi maddənin çevrilmə dərəcəsi; generasiya; emiqrasiya; kritik moment.

Tədqiq edilən ərazinin neft-qaz ehtiyatlarının perspektivlərinin qiymətləndirilməsi çərçivəsində generasiya-akkumulyasiya sistemlərinin rəgamsal modelləşdirilməsi yerinə yetirilmişdir ki, bunun da nəticəsində çöküntü hövzələrin hüdudlarında yerləşən karbohidrogenlərin generasiya ocaqları ayrılmışdır. Neftqaz ana süxurlarının müəyyənləşdirilmiş və ehtimal olunan üzvi maddənin maddələrinin müasir yetkinlik və çevrilmə dərəcələri, həmçinin karbohidrogenlərin emiqrasiyasının xüsusi sıxlıqlarının qiymətləri əsasında, beş stratiqrafik səviyyədə müstəqil generasiya ocaqları ayrılıb: orta Yura, aşağı təbaşir, eosen, Maykop və miyosen. Hövzələrin müxtəlif inkişaf mərhələlərində əyilmə sürətlərinin variasiyaları onların neftqaz ana qatları ilə generasiya potensialının reallaşmasına tənqidi təsir göstərmişdir. Nəticədə, eyni dövrdən olan hövzələrin neftqaz ana qatları müxtəlif vaxtlarda kritik anları aradan qaldıraraq bu günə qədər potensialı müxtəlif dərəcədə realizə etmişlər. Əyilmənin aşağı sürəti olan hövzələrdə emiqrasiya prosesinin generasiyaya nisbətdə gecikməsi müşahidə olunur ki, bu da yüksək sürətli hövzələrə xas deyil. Tədqiq olunan ərazinin hüdudlarında əsas perspektiv kompleks təbaşir çöküntüləridir, burada karbohidrogenləşmə həm öz neftqaz ana qatları hesabına, həm də çöküntü çexolun daha dərin horizontlarından axın hesabına təmin olunur. Əhəmiyyətinə görə ikinci Paleogen kompleksdir.

Açar sözlər: Qara dəniz-Xəzər regionu; mezozoy-kaynozoy kompleksi; katagenetik zonallıq; çöküntülərin müasir yetkinliyi; üzvi maddənin çevrilmə dərəcəsi; generasiya; emiqrasiya; kritik moment.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Туголесов, Д. А., Горшков, А. С., Мейснер, Л. Б. и др. (1985). Тектоника мезокайнозойских отложений Черноморской впадины. Москва: Недра.
  2. Brunet, M.-F., Granath, J. W., Wilmsen, M. (2009). South Caspian to Central Iran basins: introduction. Geological Society, London, Special Publication, 312, 1–6.
  3. Леонов, Ю. Г., Волож, Ю. А., Антипов, М. П. и др. (2010). Консолидированная кора Каспийского региона: опыт районирования. Москва: ГЕОС.
  4. Сенин, Б. В., Хаин, В. Е., Попков, В. И. (2009). Черное море /в кн. «Тектоника южного обрамления Восточно-Европейской платформы (объяснительная записка к тектонической карте Черноморско-Каспийского региона. М-б 1:2500000)». Краснодар: КУБГУ.
  5. Афанасенков, А. П., Никишин, А. М., Обухов, А. Н. (2007). Геологическое строение и углеводородный потенциал Восточно-Черноморского региона. Москва: Научный мир.
  6. Клавдиева, Н. В. (2007). Тектоническое погружение Предкавказских краевых прогибов в кайнозое. Диссертация на соискание ученой степени кандидата геолого-минералогических наук. Москва.
  7. Сенин, Б. В., Леончик, М. И., Ошерова, Н. А. (2018). Основные итоги геологоразведочных работ и перспективы развития сырьевой базы углеводородов в акваториях Черноморско-Каспийского региона. Минеральные ресурсы России. Экономика и управление, 2, 7.
  8. Афанасенков, А. П., Скворцов, М. Б., Никишин, А. М. и др. (2008). Геологическая история и нефтяные системы Северного Каспия. Вестник Московского Университета. Серия геология, 3, 3-9.
  9. Адамс, Т. (2000). Каспийские углеводороды, политизация региональных трубопроводов и дестабилизация Кавказа. Кавказские региональные исследования, 5(1,2).
  10. Багир-заде, Ф. М., Нариманов, А. А. (1988). Геолого-геохимические особенности месторождений
    Каспийского моря. Москва: Недра.
  11. Pepper, A. S., Corvi, P. J. (1995). Simple kinetic models of petroleum formation. Part I: oil and gas generation from kerogen. Marine and Petroleum Geology, 12(3), 291-319.
  12. Глумов, И. Ф., Маловицкий, Я. П., Новиков, А. А., Сенин, Б. В. (2004). Региональная геология и нефтегазоносность Каспийского моря. Москва: ООО «Недра-Бизнесцентр».
  13. Гулиев, И. С., Федоров, Д. Л., Кулаков, С. И. (2009). Нефтегазоносность Каспийского региона. Баку: Nafta-Press.
  14. Дмитриева, Т. П., Парпарова, Г. М. (1981). Глубинная зональность катагенеза рассеянного органического вещества палеоген-неогеновых отложений Азербайджана. Азербайджанское нефтяное хозяйство, 4, 24-28.
  15. Kerimov, V. Yu., Mustaev, R. N., Bondarev, A. V. (2016). Evaluation of the organic carbon content in the low-permeability shale formations (as in the case of the Khadum Suite in the Ciscaucasia region). Oriental Journal of Chemistry, 32(6), 3235-3241.
  16. Mustaev, R. N., Lavrenova, E. A., Kerimov, V. Y., Mamedov, R. A. (2021). Peculiarities of Tertiary petroleum systems evolution under prograding shelf environment on the continental margin of the East Siberian Sea. Journal of Petroleum Exploration and Production Technology, 11(10), 3617–3626.
  17. Mangino, S., Priestley, K. (1998). The crustal structure of the Southern Caspian Region. Geophisical Journal International. Royal Astronomical Society, UK, 133(3), 630‒648.
  18. Kerimov, V. Yu., Gorbunov, A. A., Lavrenova, E. A., Osipov, A. V. (2015). Models of hydrocarbon systems in the Russian Platform-Ural junction zone. Lithology and Mineral Resources, 50, 394-406.
  19. Lapidus, A. L., Kerimov, V. Y., Mustaev, R. N., et al. (2018). Caucasus Maykopian kerogenous shale sequences: generative potential. Oil Shale, 35(2), 113-127.
  20. Zonenshain, L. P., le Pichon, X. (1986). Deep basins of the Black Sea and Caspian Sea as remnants of Mesozoic back - arc basins. Tectonophysics, 123, 181–211.
  21. Kerimov, V., Rachinsky, M., Mustaev, R., Serikova, U. (2018). Geothermal conditions of hydrocarbon formation in the South Caspian basin. Iranian Journal of Earth Sciences, 10(1), 78-89.
  22. Kerimov, V. Y., Mustaev, R. N., Osipov, A. V. (2018). Peculiarities of hydrocarbon generation at great depths in the crust. Doklady Earth Sciences, 483(1), 1413-1417.
  23. Guliyev, I. S., Kerimov, V. Yu., Mustaev, R. N., Bondarev, A. V. (2018). The Estimation of the generation potential of the low permeable shale strata of the Maikop Caucasian series. SOCAR Proceedings, 1, 4-20.
  24. Rachinsky, M. Z., Kerimov, V. Y. (2015). Fluid dynamics of oil and gas reservoirs / Ed. by Gorfunkel, M. V. NY, USA: Scrivener Publ. - Wiley.
  25. Kerimov, V. Y., Bondarev, A. V., Mustaev, R. N. (2017). Estimation of geological risks in searching and exploration of hydrocarbon deposits. Oil Industry, 8, 36–41.
  26. Mustaev, R. N. (2017). Geochemical environment of oil and gas occurrences in the South-Caspian basin based on the results of the study of Mud Volcano Ejecta. Oriental Journal of Chemistry, 33(4), 2036–2044.
  27. Kerimov, V., Osipov, A. V., Mustaev, R. N., et al. (2019). Conditions of formation and development of the void space at great depths. Oil Industry, 4, 22–27.
  28. Yandarbiyev, N. S., Kozlova, E. V., Mustaev, R., Odintsova, K. Y. (2015). Geochemistry of organic matter formation rocks of Khadum western Caucasus - source non-traditional accumulations. In: Geomodel 2015 - 17th Scientific - Practical Conference on Oil and Gas Geological Exploration and Development.
  29. Mustaev, R. N., Zakharchenko, M. V., Kerimova, L. I., Salihova, I. M. (2018). Chemical structure of kerogen of shale formations (by the example of the shale formations of the East European Platform). Oriental Journal of Chemistry, 34(5), 2317–2324.
  30. Zaicev, V. A., Kerimov, V. Y., Mustaev, R. N., Dmitrievskij, S. S. (2017). Geomechanical modeling of low permeability shale strata of the maikop series Ciscaucasia. In: EAGE/SPE Joint Workshop on Shale Science 2017: Prospecting and Development.
  31. Mustaev, R. N., Serov, S. G., Serikova, U. S., et al. (2017). Assessment of the oil and gas potential of the maikop series ciscaucasia based on the results of hydrocarbon systems modeling. In: Geomodel 2017 - 19th Science and Applied Research Conference on Oil and Gas Geological Exploration and Development.
  32. Leonov, M. G., Kerimov, V. Y., Mustaev, R. N., Hai, V. N. (2020). The origin and mechanism of formation of hydrocarbon deposits of the Vietnamese shelf. Russian Journal of Pacific Geology, 14(5), 387–398.
  33. Kerimov, V. Yu., Leonov, M. G., Mustaev, R. N., Guryanov, S. A. (2020). Postmagmatic tectonics of basement granites of the far eastern seas of Russia. Eurasian Mining, 2, 3–6.
  34. Kerimov, V. Yu., Mustaev, R. N., Etirmishli, G. D., Yusubov, N. P. (2021). Influence of modern geodynamics on the structure and tectonics of the Black sea - Caspian region. Eurasian Mining, 35(1), 3–8.
  35. Ziegler, P. (1989). Evolution of Laurussia: a study in Late Paleozoic Plate Tectonics. Dordrecht, Netherlands: Kluver Acad. Publ.
  36. Natal’ina, B. A., Sengör, A. M. C. (2005). Late Palaeozoic to Triassic evolution of the Turan and Scythian platforms: the pre-history of the Palaeo‒Tethyan closure. Tectonophysics, 404, 175–202.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100659

E-mail: r.mustaev@mail.ru


R. N. Mustayev, V. Y. Kərimov, E. A. Lavrenova, P. A. Romanov

Serqo Orconikidze adına Rusiya Dövlət Geologiya-kəşfiyyat Universiteti, Moskva, Rusiya

Qara dəniz-Xəzər regionunun mezo-kaynozoy kompleksində karbohidrogenlərin generasiya ocaqları


Aparılan tədqiqatlar nəticəsində tədqiq olunan ərazinin hüdudlarında plitə çexolunun formalaşdığı bütün dövr ərzində dörd davamlı dalma sahəsi (hövzəsi) ayrılmışdır: Karkinit, İndolo-Kuban, Şərqi Kuban və Terek-Xəzər. Hövzələrin hər biri tektonik rejimin, çöküntü toplanmasının sürətlərinin fərqlərində özünü göstərən unikal təkamül ilə xarakterizə olunur. Bu, hövzələrin geoloji quruluşunun, onların hüdudlarında generasiya ocaqlarının və sistemdə karbohidrogenlərin akkumulyasiya – miqrasiya – generasiya prosesini xarakterizə edən kritik anının xüsusiyyətlərini müəyyən etmişdir. Karbohidrogenlərin 50% - dən çoxu neftqaz ana süxurundan köçüb tələlərdə yığılıb-qaldıqda, kritik anın aradan qaldırılması karbohidrogenlərin generasiya ocaqlarında baş verir. Bir qayda olaraq, ocaqlar çöküntü hövzəsinin ən batırılmış, çöküntülərin daha sərt termobarik şəraitində olduğu, hissələrinə uyğunlaşdırılıb.

Açar sözlər: çöküntü hövzə; karbohidrogen sistemi; generasiya ocağı; plitə çexolu; tektonik rejimi; çöküntü toplanmasının sürəti; hövzə təhlili; neftqaz ana süxurları; Qara dəniz-Xəzər regionu.

Aparılan tədqiqatlar nəticəsində tədqiq olunan ərazinin hüdudlarında plitə çexolunun formalaşdığı bütün dövr ərzində dörd davamlı dalma sahəsi (hövzəsi) ayrılmışdır: Karkinit, İndolo-Kuban, Şərqi Kuban və Terek-Xəzər. Hövzələrin hər biri tektonik rejimin, çöküntü toplanmasının sürətlərinin fərqlərində özünü göstərən unikal təkamül ilə xarakterizə olunur. Bu, hövzələrin geoloji quruluşunun, onların hüdudlarında generasiya ocaqlarının və sistemdə karbohidrogenlərin akkumulyasiya – miqrasiya – generasiya prosesini xarakterizə edən kritik anının xüsusiyyətlərini müəyyən etmişdir. Karbohidrogenlərin 50% - dən çoxu neftqaz ana süxurundan köçüb tələlərdə yığılıb-qaldıqda, kritik anın aradan qaldırılması karbohidrogenlərin generasiya ocaqlarında baş verir. Bir qayda olaraq, ocaqlar çöküntü hövzəsinin ən batırılmış, çöküntülərin daha sərt termobarik şəraitində olduğu, hissələrinə uyğunlaşdırılıb.

Açar sözlər: çöküntü hövzə; karbohidrogen sistemi; generasiya ocağı; plitə çexolu; tektonik rejimi; çöküntü toplanmasının sürəti; hövzə təhlili; neftqaz ana süxurları; Qara dəniz-Xəzər regionu.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Magoon, L. B., Dow, W. G. (1994). The petroleum system / In: The petroleum system—from source to trap. Vol. 60. Tulsa: AAPG Memoir.
  2. 2. Баженова, О. К., Фадеева, Н. П., Петриченко, Ю. А., Суслова, Э. Ю. (2004). Закономерности нефтеобразования в осадочных бассейнах Кавказско-Скифского региона. Экологический вестник научных центров Черноморского экономического сотрудничества, 1.
  3. Хаин, В. Е., Богданов, Н. А. (2003). Международная тектоническая карта Каспийского моря и его обрамления. М 1:2500000. Москва: ПКО Картография.
  4. Леонов, Ю. Г., Волож, Ю. А., Антипов, М. П. и др. (2010). Консолидированная кора Каспийского региона: опыт районирования. Москва: ГЕОС.
  5. Афанасенков, А. П., Никишин, А. М., Обухов, А. Н. (2007). Геологическое строение и углеводородный потенциал Восточно-Черноморского региона. Москва: Научный мир.
  6. Сенин, Б. В., Хаин, В. Е., Попков, В. И. (2009). Черное море /в кн. «Тектоника южного обрамления Восточно-Европейской платформы (объяснительная записка к тектонической карте Черноморско-Каспийского региона. М-б 1:2500000)». Краснодар: КУБГУ.
  7. Клавдиева, Н. В. (2007). Тектоническое погружение Предкавказских краевых прогибов в кайнозое. Диссертация на соискание ученой степени кандидата геолого-минералогических наук. Москва.
  8. Сенин, Б. В., Леончик, М. И., Ошерова, Н. А. (2018). Основные итоги геологоразведочных работ и перспективы развития сырьевой базы углеводородов в акваториях Черноморско-Каспийского региона. Минеральные ресурсы России. Экономика и управление, 2, 7.
  9. Афанасенков, А. П., Скворцов, М. Б., Никишин, А. М. и др. (2008). Геологическая история и нефтяные системы Северного Каспия. Вестник Московского Университета. Серия геология, 3, 3-9.
  10. Адамс, Т. (2000). Каспийские углеводороды, политизация региональных трубопроводов и дестабилизация Кавказа. Кавказские региональные исследования, 5(1,2).
  11. Багир-заде, Ф. М., Нариманов, А. А. (1988). Геолого-геохимические особенности месторождений Каспийского моря. Москва: Недра.
  12. Глумов, И. Ф., Маловицкий, Я. П., Новиков, А. А., Сенин, Б. В. (2004). Региональная геология и нефтегазоносность Каспийского моря. Москва: ООО «Недра-Бизнесцентр».
  13. Гулиев, И. С., Федоров, Д. Л., Кулаков, С. И. (2009). Нефтегазоносность Каспийского региона. Баку: Nafta-Press.
  14. Дмитриева, Т. П., Парпарова, Г. М. (1981). Глубинная зональность катагенеза рассеянного органического вещества палеоген-неогеновых отложений Азербайджана. Азербайджанское нефтяное хозяйство, 4, 24-28.
  15. Kerimov, V. Yu., Mustaev, R. N., Bondarev, A. V. (2016). Evaluation of the organic carbon content in the low-permeability shale formations (as in the case of the Khadum Suite in the Ciscaucasia region). Oriental Journal of Chemistry, 32(6), 3235-3241.
  16. Mustaev, R. N., Lavrenova, E. A., Kerimov, V. Y., Mamedov, R. A. (2021). Peculiarities of Tertiary petroleum systems evolution under prograding shelf environment on the continental margin of the East Siberian Sea. Journal of Petroleum Exploration and Production Technology, 11(10), 3617–3626.
  17. Pepper, A. S., Corvi, P. J. (1995). Simple kinetic models of petroleum formation. Part I: oil and gas generation from kerogen. Marine and Petroleum Geology, 12(3), 291-319.
  18. Mangino, S., Priestley, K. (1998). The crustal structure of the Southern Caspian Region. Geophisical Journal International. Royal Astronomical Society, UK, 133(3), 630‒648.
  19. Kerimov, V. Yu., Gorbunov, A. A., Lavrenova, E. A., Osipov, A. V. (2015). Models of hydrocarbon systems in the Russian Platform-Ural junction zone. Lithology and Mineral Resources, 50, 394-406.
  20. Zonenshain, L. P., le Pichon, X. (1986). Deep basins of the Black Sea and Caspian Sea as remnants of Mesozoic back - arc basins. Tectonophysics, 123, 181–211.
  21. Kerimov, V., Rachinsky, M., Mustaev, R., Serikova, U. (2018). Geothermal conditions of hydrocarbon formation in the South Caspian basin. Iranian Journal of Earth Sciences, 10(1), 78-89.
  22. Kerimov, V. Y., Mustaev, R. N., Osipov, A. V. (2018). Peculiarities of hydrocarbon generation at great depths in the crust. Doklady Earth Sciences, 483(1), 1413-1417.
  23. Kerimov V. Yu., Lapidus, A. L., Yandarbiev, N. Sh., et al. (2017). Physicochemical properties of shale strata in the Maikop series of Ciscaucasia. Solid Fuel Chemistry, 51(2), 122-130.
  24. Guliyev, I. S., Kerimov, V. Yu., Mustaev, R. N., Bondarev, A. V. (2018). The Estimation of the generation potential of the low permeable shale strata of the Maikop Caucasian series. SOCAR Proceedings, 1, 4-20.
  25. Kuznetsov, N. B., Kerimov, V. Yu., Osipov, A. V., Monakova, A. S. (2018). Geodynamics of the Ural Foredeep and geomechanical modeling of the origin of hydrocarbon accumulations. Geotectonics, 52(3), 297-311.
  26. Rachinsky, M. Z., Kerimov, V. Y. (2015). Fluid dynamics of oil and gas reservoirs / Ed. by Gorfunkel, M. V. NY, USA: Scrivener Publ. - Wiley.
  27. Kerimov, V. Y., Bondarev, A. V., Mustaev, R. N. (2017). Estimation of geological risks in searching and exploration of hydrocarbon deposits. Oil Industry, 8, 36–41.
  28. Mustaev, R. N. (2017). Geochemical environment of oil and gas occurrences in the South-Caspian basin based on the results of the study of Mud Volcano Ejecta. Oriental Journal of Chemistry, 33(4), 2036–2044.
  29. Kerimov, V., Osipov, A. V., Mustaev, R. N., et al. (2019). Conditions of formation and development of the void space at great depths. Oil Industry, 4, 22–27.
  30. Yandarbiyev, N. S., Kozlova, E. V., Mustaev, R., Odintsova, K. Y. (2015). Geochemistry of organic matter formation rocks of Khadum western Caucasus - source non-traditional accumulations. In: Geomodel 2015 - 17th Scientific - Practical Conference on Oil and Gas Geological Exploration and Development
  31. Mustaev, R. N., Zakharchenko, M. V., Kerimova, L. I., Salihova, I. M. (2018). Chemical structure of kerogen of shale formations (by the example of the shale formations of the East European Platform). Oriental Journal of Chemistry, 34(5), 2317–2324.
  32. Mustaev, R. N., Serov, S. G., Serikova, U. S., et al. (2017). Assessment of the oil and gas potential of the maikop series ciscaucasia based on the results of hydrocarbon systems modeling. In: Geomodel 2017 - 19th Science and Applied Research Conference on Oil and Gas Geological Exploration and Development.
  33. Leonov, M. G., Kerimov, V. Y., Mustaev, R. N., Hai, V. N. (2020). The origin and mechanism of formation of hydrocarbon deposits of the Vietnamese shelf. Russian Journal of Pacific Geology, 14(5), 387–398.
  34. Милановский, Е. Е. (1996). Геология России и ближнего зарубежья. Москва: МГУ.
  35. Kerimov, V. Yu., Leonov, M. G., Mustaev, R. N., Guryanov, S. A. (2020). Postmagmatic tectonics of basement granites of the far eastern seas of Russia. Eurasian Mining, 2, 3–6.
  36. Kerimov, V. Yu., Mustaev, R. N., Etirmishli, G. D., Yusubov, N. P. (2021). Influence of modern geodynamics on the structure and tectonics of the Black sea - Caspian region. Eurasian Mining, 35(1), 3–8.
  37. (2004). Осадочные бассейны: методика изучения, строение, эволюция /под ред. Леонова, Ю. Г., Воложа, Ю. А. Москва: Научный Мир.
  38. Tibaldi, A., Oppizzi, P., Gierke, J., et al. (2019). Landslides near Enguri dam (Caucasus, Georgia) and possible seismotectonic effects. Natural Hazards and Earth System Sciences, 19(1), 71–91.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100660

E-mail: r.mustaev@mail.ru


B. V. Senin1, V. Y. Kərimov2, R. N. Mustayev2, M. İ. Leonçik1

1«Yujmorgeologiya» SC, Gəlincik, Rusiya; 2Serqo Orconikidze adına Rusiya Dövlət Geologiya-kəşfiyyat Universiteti , Moskva, Rusiya

Struktur-geodinamik sistemlərin Qara dəniz-Xəzər regionunun karbohidrogen potensialının formalaşmasına və bölüşdürülməsinə təsiri


Məqalədə, Qara dəniz-Xəzər regionunda müxtəlif yaşlı struktur-geodinamik sistemlərinin paylanmasının xüsusiyyətləri ilə ifadə edilmiş, strukturunun əsas elementlərinin formalaşmasının geodinamik şəraitinin yenidən qurulmasının və təhlilinin nəticələri nəzərdən keçirilib. Tektogenezin müəyyən bir mərhələsində tektonik enerjinin xarici və ya daxili (sistemə münasibətdə) mənbəyi tərəfindən tektipli (ümumi) reaksiya ilə birləşdirilmiş yer qabığının yuxarı hissəsinin (fundament və çöküntü çexolu) blok və zonal strukturunun elementlərinin məcmusuna struktur-geodinamik sistemləri kimi baxılmışdır. Tədqiqatların nəticələri onu təstiqləyir ki, əsasən dəniz şelf-dərin Qara dəniz və Cənubi Xəzər əyalətləri tektogenezin Alp və yeni dövrdə formalaşmış meqa çökəklikləri ilə idarə olunur. Eyni zamanda, hər iki əyalət öz daxili strukturuna Alp və yeni struktur formalaşmasının müxtəlif mərhələlərində yaranan elementlərlə yanaşı, müxtəlif dərəcədə bu dövrlərdə yenidən işlənmiş və kaynozoy və ya təbaşir-kaynozoy çöküntüləri altında gömülmüş daha qədim plitəli və qırışıq strukturların fraqmentlərini daxil edir. Sonuncular isə öz növbəsində bu əyalətlərin tərkibində neftli-qazlı sahələrinin vəziyyəti və konfiqurasiyasına qismən və ya tamamilə nəzarət edirlər.

Açar sözlər: struktur-geodinamik sistemləri; müxtəlif dövrlü çöküntü hövzələri; ana neft-qaz qatı; neftliliyin perspektivləri; faza tərkibi; karbohidrogen potensialı.

Məqalədə, Qara dəniz-Xəzər regionunda müxtəlif yaşlı struktur-geodinamik sistemlərinin paylanmasının xüsusiyyətləri ilə ifadə edilmiş, strukturunun əsas elementlərinin formalaşmasının geodinamik şəraitinin yenidən qurulmasının və təhlilinin nəticələri nəzərdən keçirilib. Tektogenezin müəyyən bir mərhələsində tektonik enerjinin xarici və ya daxili (sistemə münasibətdə) mənbəyi tərəfindən tektipli (ümumi) reaksiya ilə birləşdirilmiş yer qabığının yuxarı hissəsinin (fundament və çöküntü çexolu) blok və zonal strukturunun elementlərinin məcmusuna struktur-geodinamik sistemləri kimi baxılmışdır. Tədqiqatların nəticələri onu təstiqləyir ki, əsasən dəniz şelf-dərin Qara dəniz və Cənubi Xəzər əyalətləri tektogenezin Alp və yeni dövrdə formalaşmış meqa çökəklikləri ilə idarə olunur. Eyni zamanda, hər iki əyalət öz daxili strukturuna Alp və yeni struktur formalaşmasının müxtəlif mərhələlərində yaranan elementlərlə yanaşı, müxtəlif dərəcədə bu dövrlərdə yenidən işlənmiş və kaynozoy və ya təbaşir-kaynozoy çöküntüləri altında gömülmüş daha qədim plitəli və qırışıq strukturların fraqmentlərini daxil edir. Sonuncular isə öz növbəsində bu əyalətlərin tərkibində neftli-qazlı sahələrinin vəziyyəti və konfiqurasiyasına qismən və ya tamamilə nəzarət edirlər.

Açar sözlər: struktur-geodinamik sistemləri; müxtəlif dövrlü çöküntü hövzələri; ana neft-qaz qatı; neftliliyin perspektivləri; faza tərkibi; karbohidrogen potensialı.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Алиева, С. А., Авербух, Б. М., Серикова, У. С., Мустаев, Р. Н. (2019). Геология и нефтегазоносность Каспийской впадины / под. ред. Керимова, В. Ю. Москва: ИНФРА-М.
  2. Сенин, Б. В., Леончик, М. И., Ошерова, Н. А. (2018). Основные итоги геологоразведочных работ и перспективы развития сырьевой базы углеводородов в акваториях Черноморско-Каспийского региона. Минеральные ресурсы России. Экономика и управление, 2, 7.
  3. Сенин, Б. В., Хаин, В. Е., Попков, В. И. (2009). Черное море /в кн. «Тектоника южного обрамления Восточно-Европейской платформы (объяснительная записка к тектонической карте Черноморско-Каспийского региона. М-б 1:2500000)». Краснодар: КУБГУ.
  4. Дикенштейн, Г. Х., Максимов, С. П., Семенович, В. В. (1983). Нефтегазоносные провинции СССР. Справочник. Москва: Недра.
  5. Глумов, И. Ф., Маловицкий, Я. П., Новиков, А. А., Сенин, Б. В. (2004). Региональная геология и нефтегазоносность Каспийского моря. Москва: ООО «Недра-Бизнесцентр».
  6. Глумов, И. Ф., Гулев, В. Л., Сенин, Б. В., Карнаухов, С. М. (2014). Региональная геология и перспективы нефтегазоносности Черноморской глубоководной впадины и прилегающих шельфовых зон / под ред. Сенина, Б. В., в 2 частях. Часть 1. Москва: ООО «Издательский дом Недра».
  7. Шатский, Н. С. (1948). О глубоких дислокациях, охватывающих платформы и складчатые области (Поволжье и Кавказ). Известия АН СССР, Серия «Геология», 5, 39-66.
  8. Маловицкий, Я. П., Сенин, Б. В. (1988). Пелагогенные впадины на современных и древних континентальных окраинах. Геотектоника, 1, 11-23.
  9. Афанасенков, А. П., Скворцов, М. Б., Никишин, А. М. и др. (2008). Геологическая история и нефтяные системы Северного Каспия. Вестник Московского Университета, Серия «Геология», 3, 3-9.
  10. Гурбанов, А. Г., Богатиков, О. А., Докучаев, А. Я. и др. (2007). Транскавказское направление вулканизма: причины, следствие, эпитермальная минерализация. Вестник Владикавказского научного центра, 7(3), 25-44.
  11. Чочиа, Н. Г., Евдокимов, С. П. (1993). Палеогеография позднего кайнозоя Восточной Европы и Западной Сибири (ледниковая и ледовая морская концепция). Саранск: Изд-во Мордовского Университета.
  12. Клещёв, К. А., Шеин, В. С. (2010). Нефтяные и газовые месторождения России. Справочник. Москва: ВНИГНИ.
  13. Афанасенков, А. П., Никишин, А. М., Обухов, А. Н. (2007). Геологическое строение и углеводородный потенциал Восточно-Черноморского региона. Москва: Научный мир.
  14. Kerimov, V. Yu., Rachinsky, M. Z., Mustaev, R. N., Osipov, A. V. (2018). Groundwater dynamics forecasting criteria of oil and gas occurrences in Alpine Mobile Belt Basins. Doklady Earth Sciences, 476(2), 209-212.
  15. Орёл, В. Е., Распопов, Ю. В., Скрипкин, А. П. (2001). Геология и нефтегазоносность Предкавказья / под. ред. Орла, В. Е. Москва: ГЕОС.
  16. Гинсбург, Г. Д., Соловьёв, В. А. (1994). Субмаринные газовые гидраты. Санкт-Петербург: ВНИИОкеангеология.
  17. Толмачёва, Е. К. (2009). Влияние геологического строения и неотектонической активности зоны сочленения Пугачёвского свода и Бузулукской впадины на распределение углеводородных газов в приповерхностных отложениях. Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата геолого-минералогических наук. Саратов: СГУ им. Н.Г. Чернышевского.
  18. Толмачёва, Е. К., Колотухин, А. Т., Волкова, Е. Н., Логинова, М. П. (2006). Использование геофизических, геохимических и неотектонических исследований для прогноза нефтегазоносности. Вестник ВГУ, Серия «Геология», 2, 193-198.
  19. Горелов, С. К., Розанов, Л. Н. (1970). Роль новейших движений в размещении месторождений нефти и газа. Геоморфология, 4, 32-39.
  20. Керимов, В. Ю., Сенин, Б. В., Богоявленский, В. И., Шилов, Г. Я. (2018). Геология, поиски и разведка месторождений углеводородов на акваториях Мирового океана. Москва: Недра.
  21. Делингов, М. Т., Соколов, Д. В., Мусихин, К. В., Богданов, О. А. (2021). Геохимические свидетельства генерационного потенциала триасовых нефтегзоматеринских толщ в пределах Среднего Каспия. Материалы конференции «Новые идеи в геологии нефти и газа. Новая реальность». Москва: МГУ им. М.В. Ломоносова.
  22. Кочарьянц, С. Б., Павлинова, Н. М., Абдуллин, Ф. Р. (2014). Эволюция триасовых бассейнов северного и западного обрамления Каспия в пределах Российской Федерации в связи с их нефтегазоносностью. Вестник РУДН, Серия «Инженерные исследования», 3, 102-112.
  23. Мурзин, Ш. М., Никишин, А. М., Паньков, С. Ю., Поляков, А. А. (2010). Хроностратиграфия и история формирования углеводородных систем юрско-меловых отложений акватории Среднего Каспия. Геология нефти и газа, 1, 41-50.
  24. Максимов, С. П. (1987). Нефтяные и газовые месторождения СССР. Справочник. Москва: Недра.
  25. Савельева, Л. М. (1987). Триас Восточного Предкавказья. Москва: Наука.
  26. Ступакова, А., Митронов, Д. (2014). Мифы о сланцевом газе. Oil & Gas Journal Russia, 10, 28-35.
  27. Ступакова, А. В., Калмыков, Г. А., Фадеева, Н. П. и др. (2015). К оценке ресурсов и запасов сланцевой нефти. Вестник Московского университета, Серия «Геология», 3, 3-10.
  28. Суслова, Э. Ю. (2006). Нефтематеринский потенциал юрских и меловых отложений Западного Предкавказья. Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата геолого-минералогических наук. Москва: МГУ им. М.В. Ломоносова.
  29. Яндарбиев, Н. Ш., Фадеева, Н. П., Козлова, Е. В., Наумов, Ю. В. (2017). Геология и геохимия хадумской свиты Предкавказья – как потенциального источника «сланцевых» углеводородов. Георесурсы, 2, 208-226.
  30. Kerimov, V. Yu., Mustaev, R. N., Bondarev, A. V. (2016). Evaluation of the organic carbon content in the low-permeability shale formations (as in the case of the Khadum Suite in the Ciscaucasia region). Oriental Journal of Chemistry, 32(6), 3235-3241.
  31. Kerimov, V. Yu., Gorbunov, A. A., Lavrenova, E. A., Osipov, A. V. (2015). Models of hydrocarbon systems in the Russian Platform-Ural junction zone. Lithology and Mineral Resources, 50, 394-406.
  32. Lapidus, A. L., Kerimov, V. Y., Mustaev, R. N., et al. (2018). Caucasus Maykopian kerogenous shale sequences: generative potential. Oil Shale, 35(2), 113-127.
  33. Kerimov, V., Rachinsky, M., Mustaev, R., Serikova, U. (2018). Geothermal conditions of hydrocarbon formation in the South Caspian basin. Iranian Journal of Earth Sciences, 10(1), 78-89.
  34. Kerimov, V. Y., Mustaev, R. N., Osipov, A. V. (2018). Peculiarities of hydrocarbon generation at great depths in the crust. Doklady Earth Sciences, 483(1), 1413-1417.
  35. Kerimov V. Yu., Lapidus, A. L., Yandarbiev, N. Sh., et al. (2017). Physicochemical properties of shale strata in the Maikop series of Ciscaucasia. Solid Fuel Chemistry, 51(2), 122-130.
  36. Guliyev, I. S., Kerimov, V. Yu., Mustaev, R. N., Bondarev, A. V. (2018). The Estimation of the generation potential of the low permeable shale strata of the Maikop Caucasian series. SOCAR Proceedings, 1, 4-20.
  37. Kerimov, V. Yu., Mustaev, R. N., Yandarbiev, N. Sh., Movsumzade, E. M. (2017). Environment for the formation of shale oil and gas accumulations in low-permeability sequences of the Maikop Series, Fore-Caucasus. Oriental Journal of Chemistry, 33(2), 879-892.
  38. Kuznetsov, N. B., Kerimov, V. Yu., Osipov, A. V., Monakova, A. S. (2018). Geodynamics of the Ural Foredeep and geomechanical modeling of the origin of hydrocarbon accumulations. Geotectonics, 52(3), 297-311.
  39. Rachinsky, M. Z., Kerimov, V. Y. (2015). Fluid dynamics of oil and gas reservoirs / Ed. by Gorfunkel, M. V. NY, USA: Scrivener Publ. - Wiley.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100661

E-mail: r.mustaev@mail.ru


E. A. Lavrenova, V. Yu. Kərimov, Yu. P. Panov, R. N. Mustaev, U. S. Serikova

Serqo Orconikidze adına Rusiya Dövlət Geologiya-kəşfiyyat Universiteti , Moskva, Rusiya

Neft və qaz geoloji kəşfiyyat işlərinin problemlərinin həllində qabaqcıl texnologiyaları


Məqalədə istehsalda qabaqcıl texnologiyalarının tətbiqi ilə geoloji kəşfiyyat işlərinin səmərəliliyinin artırılmasının əsas amilləri təsvir edilmişdir. Göstərilmişdir ki, standart texnologiyalar qeyri-standart məsələlərin həllini təmin edə bilmir, çünki bu sahədə onlar çox az effektlidir. İstehsal prosesinin standart texnologiyalara mütləq istiqamətləndirilməsi müəyyən edilmişdir. Qabaqcıl texnologiyaları yolunda əsas maneələr təhlil edilmişdir. Geoloji-kəşfiyyat işlərinin rəqəmsal transformasiyası üçün qabaqcıl texnologiyalarının tətbiqi əhəmiyyətini dərk etmək, onların tətbiqi zərurətini anlamaq, həmçinin mövcud istehsal prosesini elə uyğunlaşdırmaq lazımdır ki, innovativ yanaşmaların cəlb edilməsi, inkişafı və tətbiqi onun ayrılmaz hissəsinə çevrilsin. Bu zaman əsas amil müstəqil meyarların formalaşması probleminin həlli və bu və ya digər texnologiyaların tətbiqinin effektivliyinin anlaşılan kəmiyyət qiymətləndirilməsidir.

Açar sözlər: qabaqcıl texnologiyalar; geoloji-kəşfiyyat işləri; istehsal; maneələr; proseslər; transformasiya; modernizasiya.

Məqalədə istehsalda qabaqcıl texnologiyalarının tətbiqi ilə geoloji kəşfiyyat işlərinin səmərəliliyinin artırılmasının əsas amilləri təsvir edilmişdir. Göstərilmişdir ki, standart texnologiyalar qeyri-standart məsələlərin həllini təmin edə bilmir, çünki bu sahədə onlar çox az effektlidir. İstehsal prosesinin standart texnologiyalara mütləq istiqamətləndirilməsi müəyyən edilmişdir. Qabaqcıl texnologiyaları yolunda əsas maneələr təhlil edilmişdir. Geoloji-kəşfiyyat işlərinin rəqəmsal transformasiyası üçün qabaqcıl texnologiyalarının tətbiqi əhəmiyyətini dərk etmək, onların tətbiqi zərurətini anlamaq, həmçinin mövcud istehsal prosesini elə uyğunlaşdırmaq lazımdır ki, innovativ yanaşmaların cəlb edilməsi, inkişafı və tətbiqi onun ayrılmaz hissəsinə çevrilsin. Bu zaman əsas amil müstəqil meyarların formalaşması probleminin həlli və bu və ya digər texnologiyaların tətbiqinin effektivliyinin anlaşılan kəmiyyət qiymətləndirilməsidir.

Açar sözlər: qabaqcıl texnologiyalar; geoloji-kəşfiyyat işləri; istehsal; maneələr; proseslər; transformasiya; modernizasiya.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Christensen, C. M. (1997). The innovator's dilemma: when new technologies cause great firms to fail. Boston: Harvard Business School Press.
  2. Christensen, C. M. (2013). The innovator's solution: creating and sustaining successful growth. Boston: Harvard Business Press.
  3. Senin, B. V., Kerimov, V. Yu., Mustaev, R. N., Leonchik, M. I. (2022). Structural-geodynamic systems of the basement of the Black Sea–Caspian Sea region: evolution in the late Paleozoic‒Cenozoic. Geotektonika, 1, 27-50.
  4. Senin, B. V., Kerimov, V. Yu., Bogoyavlensky, V. I., et al. (2020). Oil and gas provinces of the Russian seas and adjacent water areas. Moscow: Nedra.
  5. Leonov, Yu. G., Volozh, Yu. A., Antipov, M. P., et al. (2010). Consolidated crust of the Caspian Region: zoning experience. Moscow: GEOS.
  6. Senin, B. V., Khain, V. E., Popkov, V. I. (2009). Black Sea / in the book. «Tectonics of the southern framing of the East European Platform (explanatory note to the tectonic map of the Black Sea-Caspian region. Scale 1:2 500 000)». Krasnodar: KUBGU.
  7. Klavdieva, N. V. (2007). Tectonic subsidence of Ciscaucasian marginal troughs in the Cenozoic. PhD Thesis. Moscow.
  8. Senin, B. V., Leonchik, M. I., Osherova, N. A. (2018). The main results of geological exploration and prospects for the development of the raw material base of hydrocarbons in the waters of the Black Sea-Caspian region. Mineral resources of Russia. Economics and Management, 2, 7.
  9. Afanasenkov, A. P., Skvortsov, M. B., Nikishin, A. M., et al. (2008). Geological history and oil systems of the Northern Caspian. Bulletin of Moscow University, Series Geology, 3, 3-9.
  10. Adams, T. (2000). Caspian hydrocarbons, politicization of regional pipelines and destabilization of the Caucasus. Caucasian Regional Studies, 5(1,2).
  11. Bagir-zade, F. M., Narimanov, A. A. (1988). Geological and geochemical features of the deposits of the Caspian Sea. Moscow: Nedra.
  12. Glumov, I. F., Malovitsky, Ya. P, Novikov, A. A., Senin, B. V. (2004). Regional geology and oil and gas potential of the Caspian Sea. Moscow: Nedra.
  13. Guliyev, I. S., Fedorov, D. L., Kulakov. S. I. (2009). Oil and gas potential of the Caspian region. Baku: Nafta-Press.
  14. Dmitrieva, T. P., Parparova, G. M. (1981). Deep zonality of catagenesis of dispersed organic matter in the Paleogene-Neogene deposits of Azerbaijan. Azerbaijan Oil Industry, 4, 24-28.
  15. Kerimov, V. Yu., Rachinsky, M. Z., Mustaev, R. N., Osipov, A. V. (2018). Groundwater dynamics forecasting criteria of oil and gas occurrences in Alpine Mobile Belt basins. Doklady Earth Sciences, 476(2), 209-21.
  16. Kerimov, V. Yu., Mustaev, R. N., Bondarev, A. V. (2016). Evaluation of the organic carbon content in the low-permeability shale formations (as in the case of the Khadum Suite in the Ciscaucasia region). Oriental Journal of Chemistry, 32(6), 3235-3241.
  17. Kerimov, V. Yu., Gorbunov, A. A., Lavrenova, E. A., Osipov, A. V. (2015). Models of hydrocarbon systems in the Russian Platform-Ural junction zone. Lithology and Mineral Resources, 50, 394-406.
  18. Lapidus, A. L., Kerimov, V. Y., Mustaev, R. N., et al. (2018). Caucasus Maykopian kerogenous shale sequences: generative potential. Oil Shale, 35(2), 113-127.
  19. Kerimov, V., Rachinsky, M., Mustaev, R., Serikova, U. (2018). Geothermal conditions of hydrocarbon formation in the South Caspian basin. Iranian Journal of Earth Sciences, 10(1), 78-89.
  20. Kerimov, V. Y., Mustaev, R. N., Osipov, A. V. (2018). Peculiarities of hydrocarbon generation at great depths in the crust. Doklady Earth Sciences, 483(1), 1413-1417.
  21. Kerimov V. Yu., Lapidus, A. L., Yandarbiev, N. Sh., et al. (2017). Physicochemical properties of shale strata in the Maikop series of Ciscaucasia. Solid Fuel Chemistry, 51(2), 122-130.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100662

E-mail: r.mustaev@mail.ru


V. Ş. Qurbanov1, A. B. Həsənov1, Q. Q. Abbasova2

1AMEA-nın Neft və Qaz İnstitutu, Bakı, Azərbaycan; 2Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti, Bakı, Azərbaycan

Qeyri-səlis xətti reqressiya üsulu ilə süxurların kollektorlarının böyük dərinliklərdə flüid keçiriciliyinin qiymətləndirilməsi


Dərinə basdırılmış karbohidrogenlərin ehtiyatlarının qiymətləndirilməsi zamanı qeyri-səlis çoxluqlar nəzəriyyəsindən istifadə imkanları nəzərdən keçirilmişdir. Bu zaman bir tərəfdən ayrı-ayrı petrofiziki xarakteristikalar, digər tərəfdən relevant informasiyanın qeyri-müəyyənliyi arasındakı qarşılıqlı əlaqələrin mürəkkəbliyini nəzərə alaraq, qeyri-səlis məntiq və çevik hesablama metodlarının böyük səmərəliliyi aşkar edilmişdir. Xüsusilə, törəmə funksiyalarının (mənsubiyyət funksiyaları) seçilməsi ilə məlumatların klasterizasiyası metodu (Sugeno qeyri-səlis modelləri) sınaqdan keçirilmişdir. Bu metodda süxur kollektorlarının xassələrinin böyük dərinliklərdə proqnozlaşdırılması, xüsusiyyətlərin qarşılıqlı asılılığını əks etdirən və informasiyanın təbii qeyri-müəyyənliyini əks etdirən, qeyri-səlis xətti reqressiya əsasında həyata keçirilir. Metodun yoxlanılması Azərbaycanda Bakı arxipelaqının məşhur yataqlar qrupunun kollektorlarının keyfiyyətinin real göstəriciləri əsasında aparılmışdır. Böyük dərinliklərdə kollektorların gözlənilən keyfiyyət göstəricilərinin proqnozlaşdırılmasının nəticələri göstərir ki, tədqiq olunan yataqların kəsiyində 4900 m - dən çox olan dərinlikdə kollektorların nisbi gilliyinin və sıxlığının aşağı düşməsini, həm də maye flüidləri üçün keçiriciliyin artırılmasını gözləmək olar.

Açar sözlər: dərin dalma; karbohidrogenlərin çətin çıxarıla bilən ehtiyatları; qeyri-səlis çoxluq nəzəriyyəsi; kollektorların xüsusiyyətlərinin proqnozlaşdırılması.

Dərinə basdırılmış karbohidrogenlərin ehtiyatlarının qiymətləndirilməsi zamanı qeyri-səlis çoxluqlar nəzəriyyəsindən istifadə imkanları nəzərdən keçirilmişdir. Bu zaman bir tərəfdən ayrı-ayrı petrofiziki xarakteristikalar, digər tərəfdən relevant informasiyanın qeyri-müəyyənliyi arasındakı qarşılıqlı əlaqələrin mürəkkəbliyini nəzərə alaraq, qeyri-səlis məntiq və çevik hesablama metodlarının böyük səmərəliliyi aşkar edilmişdir. Xüsusilə, törəmə funksiyalarının (mənsubiyyət funksiyaları) seçilməsi ilə məlumatların klasterizasiyası metodu (Sugeno qeyri-səlis modelləri) sınaqdan keçirilmişdir. Bu metodda süxur kollektorlarının xassələrinin böyük dərinliklərdə proqnozlaşdırılması, xüsusiyyətlərin qarşılıqlı asılılığını əks etdirən və informasiyanın təbii qeyri-müəyyənliyini əks etdirən, qeyri-səlis xətti reqressiya əsasında həyata keçirilir. Metodun yoxlanılması Azərbaycanda Bakı arxipelaqının məşhur yataqlar qrupunun kollektorlarının keyfiyyətinin real göstəriciləri əsasında aparılmışdır. Böyük dərinliklərdə kollektorların gözlənilən keyfiyyət göstəricilərinin proqnozlaşdırılmasının nəticələri göstərir ki, tədqiq olunan yataqların kəsiyində 4900 m - dən çox olan dərinlikdə kollektorların nisbi gilliyinin və sıxlığının aşağı düşməsini, həm də maye flüidləri üçün keçiriciliyin artırılmasını gözləmək olar.

Açar sözlər: dərin dalma; karbohidrogenlərin çətin çıxarıla bilən ehtiyatları; qeyri-səlis çoxluq nəzəriyyəsi; kollektorların xüsusiyyətlərinin proqnozlaşdırılması.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Кочарли, Ш. С. (2015). Проблемные вопросы нефтегазовой геологии Азербайджана. Баку: Ганун.
  2. Гулиев, И. С., Шихалиев, Ю. А., Фейзуллаев, А. А., Кочарли, Ш. С. (2014). К концепции геологоразведочных работ по подготовке ресурсов углеводородов в Азербайджане. Азербайджанское нефтяное хозяйство, 9, 8-15.
  3. Юсифов, Х. М., Асланов, Б. С. (2018). Нефтегазоносные бассейны Азербайджана. Баку: Марс-Принт.
  4. Гасанов, А. Б., Мамедова, Д. Н., Аббасов, Э. Ю. (2017). Гелого-геофизическая изученность разреза ПТ Южно-Каспийской впадины (некоторые вопросы прогнозной оценки осадочного комплекса). Moсква: Lambert Academic Publishing.
  5. Aliyarov, R. Y., Hasanov, A. B., Ibrahimli, M. S., et al. (2018). Forecasting oil and gas reservoirs properties using of fuzzy-logic based methods. In: 13th International Conference on Theory and Application of Fuzzy Systems and Soft Computing, ICAFS 2018.
  6. Aliyarov, R. Y., Ramazanov, R. A. (2016). Prediction of multivariable properties of reservoir rocks byusing fuzzy clustering. In: 12th International Conference on Application of Fuzzy Systems and Soft Computing, ICAFS 2016.
  7. Buryakovski, L. A., Chilingar, G. V., Aminzadeh, F. (2001). Petroleum geology in the South Caspian Basin. Boston: Gulf Professional Publishing.
  8. Anifowose, F., Abdulraheem, A. (2010). Prediction of porosity and permeability of oil and gas reservoirs using hybrid computational intelligence models. In: Proceeding of North Africa Technical Conference and Exhibition, Cairo, Egypt.
  9. Olatunji, S. O., Selamat, A., Azeez, A. R. A. (2015, April). Harnessing the power of type-2 fuzzy logic system in the prediction of reservoir properties. SPE-178005-MS. In: SPE Saudi Arabia Section Annual Technical Symposium and Exhibition. Society of Petroleum Engineers.
  10. Cuddy, S. (1997, June). The application of the mathematics of fuzzy logic to petrophysics. SPWLA-1997-S. In: SPWLA 38th Annual Logging Symposium. Society of Petroleum Engineers.
  11. Aliyarov, R. Y., Hasanov, A. B. (2018). Forecasting of qualitative characteristics of oil reservoirs. In: Republican Scientific-Practical Conference devoted to the 95th Anniversary of H. Aliyev: Unity of science, education and production at the present stage of development.
  12. Латышова, М. Г., Мартынов, В. Г., Соколова, Т. Ф. (1991). Практическое руководство по интерпретации результатов геофизических исследований скважин. Москва: Недра.
  13. Вендельштейн, Б. Ю., Резванов, Р. А. (1978). Геофизические методы определения параметров коллекторов нефти и газа: при подсчете запасов и проектировании разработки месторождений. Москва: Недра.
  14. Kerimov, V. Yu., Rachinsky, M. Z., Mustaev, R. N., Osipov, A. V. (2018). Groundwater dynamics forecasting criteria of oil and gas occurrences in Alpine Mobile Belt basins. Doklady Earth Sciences, 476(2), 209-212.
  15. Kerimov, V. Yu., Mustaev, R. N., Bondarev, A. V. (2016). Evaluation of the organic carbon content in the low-permeability shale formations (as in the case of the Khadum Suite in the Ciscaucasia region). Oriental Journal of Chemistry, 32(6), 3235-3241.
  16. Kerimov, V. Yu., Gorbunov, A. A., Lavrenova, E. A., Osipov, A. V. (2015). Models of hydrocarbon systems in the Russian Platform-Ural junction zone. Lithology and Mineral Resources, 50, 394-406.
  17. Lapidus, A. L., Kerimov, V. Y., Mustaev, R. N., et al. (2018). Caucasus Maykopian kerogenous shale sequences: generative potential. Oil Shale, 35(2), 113-127.
  18. Kerimov, V., Rachinsky, M., Mustaev, R., Serikova, U. (2018). Geothermal conditions of hydrocarbon formation in the South Caspian basin. Iranian Journal of Earth Sciences, 10(1), 78-89.
  19. Kerimov, V. Y., Mustaev, R. N., Osipov, A. V. (2018). Peculiarities of hydrocarbon generation at great depths in the crust. Doklady Earth Sciences, 483(1), 1413-1417.
  20. Kerimov V. Yu., Lapidus, A. L., Yandarbiev, N. Sh., et al. (2017). Physicochemical properties of shale strata in the Maikop series of Ciscaucasia. Solid Fuel Chemistry, 51(2), 122-130.
  21. Guliyev, I. S., Kerimov, V. Yu., Mustaev, R. N., Bondarev, A. V. (2018). The Estimation of the generation potential of the low permeable shale strata of the Maikop Caucasian series. SOCAR Proceedings, 1, 4-20.
  22. Kerimov, V. Yu., Mustaev, R. N., Yandarbiev, N. Sh., Movsumzade, E. M. (2017). Environment for the formation of shale oil and gas accumulations in low-permeability sequences of the Maikop series, Fore-Caucasus. Oriental Journal of Chemistry, 33(2), 879-892.
  23. Kuznetsov, N. B., Kerimov, V. Yu., Osipov, A. V., Monakova, A. S. (2018). Geodynamics of the Ural Foredeep and geomechanical modeling of the origin of hydrocarbon accumulations. Geotectonics, 52(3), 297-311.
  24. Rachinsky, M. Z., Kerimov, V. Y. (2015). Fluid dynamics of oil and gas reservoirs / Ed. by Gorfunkel, M. V. NY, USA: Scrivener Publ. - Wiley.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100663

E-mail: vaqifqurbanov@mail.ru


A. İ. Sivtsev1, İ. İ. Rojin2

1M.K. Ammosov adına Şimal-Şərq Federal Universiteti, Yakutsk, Rusiya; 2REA-nın Sibir Bölməsinin Neft və Qaz Problemləri İnstitutu, REA-nın Sibir Bölməsinin Yakutsk Elmi Mərkəzi, Yakutsk, Rusiya

Vilyui sineklizi hüdudlarında donuşluq-hidrat fluid dayaqları altında yerləşən texnogen yataqların axtarışı


Məqalədə daimi donuşluq-hidrat flüid dayaları altındakı texnogen qaz yataqlarının əmələgəlmə imkanlarına baxılmışdır. Ən perspektivli obyekt kimi Mastaxskoye qaz-kondensat yatağı kəsiyinin yuxarı hissəsi əsaslandırılmış və nəzərdən keçirilmişdir. Hidratəmələgəlmənin tarazlıq şərtlərinin lay təzyiqi və temperaturu ilə müqayisə edilməsi yolu ilə qazların yatağın daha dərin horizontlarından quyunun kəmərarxası fəzası boyunca axınları hesabına onların toplanması üçün potensial tələ əmələ gətirən daimi donuşluq-hidrat flüid dayaqlarının aşağı sərhədi müəyyən edilmişdir. Aparılmış tədqiqatların nəticələrinə əsasən çoxillik donuşluq süxurunun döşəməsinin və hidratəmələgəlmə zonasının döşəməsinin xəritələri tərtib edilmişdir. Aşağı Yura yatağından kəsiyin yuxarı hissəsinə qədər olan axınlı qazların potensial həcmlərinin qiymətləndirilməsi aparılmışdır. Həm texnogen qaz yataqlarının axtarışı, həm də texnogen yataqlarla bağlı mürəkkəbləşmə və qəzaların qarşısının alınması məqsədilə Xapçaqay meqabəndinin yuxarı hissəsinin əlavə olaraq tədqiq edilməsinin zəruriliyi qeyd edilmişdir.

Açar sözlər: Vilyui sineklizinin Xapçaqay meqabəndi; kəmərarxası axınlar; Mastaxskoye yatağı; donuşluq-hidrat flüid dayaqları; neft-qazlılğın perspektivləri.

Məqalədə daimi donuşluq-hidrat flüid dayaları altındakı texnogen qaz yataqlarının əmələgəlmə imkanlarına baxılmışdır. Ən perspektivli obyekt kimi Mastaxskoye qaz-kondensat yatağı kəsiyinin yuxarı hissəsi əsaslandırılmış və nəzərdən keçirilmişdir. Hidratəmələgəlmənin tarazlıq şərtlərinin lay təzyiqi və temperaturu ilə müqayisə edilməsi yolu ilə qazların yatağın daha dərin horizontlarından quyunun kəmərarxası fəzası boyunca axınları hesabına onların toplanması üçün potensial tələ əmələ gətirən daimi donuşluq-hidrat flüid dayaqlarının aşağı sərhədi müəyyən edilmişdir. Aparılmış tədqiqatların nəticələrinə əsasən çoxillik donuşluq süxurunun döşəməsinin və hidratəmələgəlmə zonasının döşəməsinin xəritələri tərtib edilmişdir. Aşağı Yura yatağından kəsiyin yuxarı hissəsinə qədər olan axınlı qazların potensial həcmlərinin qiymətləndirilməsi aparılmışdır. Həm texnogen qaz yataqlarının axtarışı, həm də texnogen yataqlarla bağlı mürəkkəbləşmə və qəzaların qarşısının alınması məqsədilə Xapçaqay meqabəndinin yuxarı hissəsinin əlavə olaraq tədqiq edilməsinin zəruriliyi qeyd edilmişdir.

Açar sözlər: Vilyui sineklizinin Xapçaqay meqabəndi; kəmərarxası axınlar; Mastaxskoye yatağı; donuşluq-hidrat flüid dayaqları; neft-qazlılğın perspektivləri.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Железняк, M. Н., Семенов, В. П. (2020). Геотемпературное поле и криолитозона Вилюйской синеклизы. Новосибирск: СО РАН.
  2. Семенов, В. П., Железняк, M. Н. (2013). Геотермические условия Вилюйской синеклизы. Криосфера Земли, 17(4), 3-10.
  3. Семенов, В. П., Железняк, M. Н. (2018). Особенности геотемпературного поля и залегания многолетнемерзлой толщи Вилюйской синеклизы. Природные ресурсы Арктики и Субарктики, 26(4), 45-54.
  4. Дучков, A. Д., Железняк, M. Н., Соколова, Л. С., Семенов, В. П. (2019). Зоны стабильности гидратов метана и диоксида углерода в осадочном чехле Вилюйской синеклизы. Криосфера Земли, 23(6), 19-26.
  5. Matveeva, T. V., Kaminsky, V. D., Semenova, A. A., Shchur, N. A. (2020). Factors affecting the formation and evolution of permafrost and stability zone of gas hydrates. Geosciences, 10(12), 504.
  6. Истомин, В. A., Квон, В. Г. (2004). Предупреждение и ликвидация газовых гидратов в системах добычи газа. Москва: ООО «ИРЦ Газпром».
  7. Sloan, E. D., Koh, C. A. (2008). Clathrate hydrates of natural gases. Boca Raton: Taylor & Francis Group/CRC Press.
  8. Чувилин, E. M., Давлетшина, Д. A., Лупачик, M. В. (2019). Гидратообразование в мерзлых и оттаивающих метанонасыщенных породах. Криосфера Земли, 23(2), 50-61.
  9. Якуцени, В. П. (2013). Газогидраты – нетрадиционное газовое сырье, их образование, свойства, распространение и геологические ресурсы. Нефтегазовая геология. Теория и практика, 8(4), 24.
  10. Chong, Z. R., Yang, S. H. B., Babu, P., et al. (2016). Review of natural gas hydrates as an energy resource: Prospects and challenges. Applied Energy, 162, 1633-1652.
  11. Minshull, T. A., Marin-Moreno, H., Betlem, P., et. al. (2020). Hydrate occurrence in Europe: A review of available evidence. Marine and Petroleum Geology, 111, 735-764.
  12. Шиц, E. Ю., Корякина, В. В., Варфоломеев, M. A., Замрий, A. В. (2021). Газовые гидраты: краткий информационный обзор современных российских исследований в 2015-2020 гг. Газовая промышленность, 2(812), 46-56.
  13. Шиц, E. Ю., Корякина, В. В. (2020) Газовые гидраты: краткий информационный обзор современных зарубежных исследований. Газовая промышленность, 12(810), 24-32.
  14. Манаков, A. Ю., Дучков, A. Д. (2017). Лабораторное моделирование гидратообразования в горных породах (обзор). Геология и геофизика, 58(2), 290-307.
  15. Manakov, A. Yu., Rodionova, T. V., Penkov, N. V., et al. (2017). Kinetics of formation and dissociation of gas hydrates. Russian Chemical Reviews, 86(9), 845-869.
  16. Manakov, A. Yu., Stoporev, А. S. (2021). Physical chemistry and industrial applications of gas hydrates: topical aspects. Russian Chemical Reviews, 90(5), 566-600.
  17. Макогон, Ю. Ф. (2003). Эффект самоконсервации газогидратов. Доклады академии наук, 390(1), 85-89.
  18. Истомин, В. A., Якушев, В. С., Махонина, Н. A. и др. (2006). Эффект самоконсервации газовых гидратов. Газовая промышленность, Спецвыпуск: Газовые гидраты, 36-46.
  19. Александров, A. Р., Рожин, И. И., Сивцев, A. И., Сюндюков, И. Ш. (2010). Об уровне мерзлотно-гидратного флюидоупора в пределах погребенного Якутского поднятия / в сборнике материалов всероссийской конференции с международным участием к 100-летию со дня рождения академика П.Н. Кропоткина «Дегазация Земли: геотектоника, геодинамика, геофлюиды; нефть и газ; углеводороды и жизнь». Москва: ГЕОС.
  20. Сюндюков, И. Ш., Сивцев, A. И. (2013). Обоснование потенциальных скоплений газа под мерзлотно-гидратным флюидоупором. Материалы всероссийской конференции с международным участием «Нетрадиционные ресурсы углеводородов: распространение, генезис, прогнозы, перспективы развития». Москва: ГЕОС.
  21. Конищев, В. Н. (1999). Эволюция температуры пород арктической зоны России в верхнем кайнозое. Криосфера Земли, 3(4), 39-47.
  22. Шполянская, Н. A. (2015). Плейстоцен-голоценовая история развития криолитозоны Российской Арктики «глазами» подземных льдов. Москва–Ижевск: Институт компьютерных исследований.
  23. Сафронов, A. Ф., Сивцев, A. И., Черненко, В. Б. (2014). Нефтеносность нижнемезозойских отложений Хапчагайского мегавала Вилюйской синеклизы. Геология и геофизика, 55(8), 1263-1269.
  24. Погодаев, A. В., Ситников, В. С., Лысов, Б. A. (2012). Литологические и гидродинамические особенности газоносности верхнепермских и нижнетриасовых отложений Хапчагайского района Вилюйской нефтегазоносной области. Геология нефти и газа, 4, 2-12.
  25. Сивцев, A. И. (2011). Изучение неоднородности продуктивного горизонта Т1-III и ее влияние на геолого-промысловые характеристики залежи (на примере Средневилюйского ГКМ). Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата геолого-минералогических наук. Якутск: Институт проблем нефти и газа СО РАН.
  26. Дмитриевский, A. Н., Томилова, Н. Н., Юрова, M. П., Рудов, A. A. (2010). Строение и формирование неджелинского природного резервуара Хапчагайского мегавала Вилюйской синеклизы. Геология нефти и газа, 6, 29-43.
  27. Погодаев, A. В. (2018). Влияние режима аномально высокого пластового давления на условия формирования и сохранения залежей газа в верхнепермских отложениях Хапчагайского мегавала. Нефтегазовая геология. Теория и практика, 13(4), 19.
  28. Юрова, M. П. (2019). Роль глинистых минералов в вулканогенных залежах углеводородов с аномально высоким пластовым давлением (Хапчагайский мегавал Вилюйской синеклизы). Геология, геофизика и разработка нефтяных и газовых месторождений, 12, 34-39.
  29. Железняк, M. Н., Семенов, В. П., Шац, M. M. (2019). Углеводородные ресурсы Вилюйской синеклизы. Наука и техника в газовой промышленности, 3(79), 3-19.
  30. Геология нефти и газа Сибирской платформы. (1981) / под. ред. Конторовича А. Э., Суркова В. С., Трофимука А. А.. Москва: Недра.
  31. Булатов, A. И. (2007). Главнейшая проблема строительства нефтяных и газовых скважин. Наука Кубани, 1, 44-50.
  32. Гасумов, Р. A., Гридин, В. A., Овчаров, С. Н., Гасумов, Э. Р. (2017). Исследование причин заколонных проявлений при цементировании скважин эксплуатационной колонны. Наука. Инновации. Технологии, 4, 125-136.
  33. Богоявленский, В. И., Богоявленский, И. В. (2018). Природные и техногенные угрозы при поиске, разведке и разработке месторождений углеводородов в Арктике. Минеральные ресурсы России. Экономика и управление, 2, 60-70.
  34. Сивцев, A. И., Рожин, И. И. (2011). Нетрадиционный флюидоупор мерзлотно-гидратного генезиса. Материалы международной научно-практической конференции по инженерному мерзлотоведению, посвященной ХХ-летию ООО НПО «Фундаментстройаркос». Тюмень: Сити-Пресс.
  35. Черненко, В. Б., Сивцев, A. И. (2015). К проблеме релаксации юрской залежи Мастахского ГКМ. Наука и образование, 1, 16-21.
  36. Сивцев, A. И. (2008). Причины низкой эффективности разработки Толон-Мастахского ГКМ. Электронное издание «Нефтегазовое дело», 20. http://www.ogbus.ru/authors/Sivtzev/Sivtzev_1.pdf
  37. Изюмченко, Д. В., Косачук, Г. П., Буракова, С. В. и др. (2014). Обобщение выработки запасов на Мастахском газоконденсатном месторождении Якутии. Газовая промышленность, S(708), 16-22.
  38. Сурнин, A. И. (1986). Гидрогеологические критерии нефтегазоносности Вилюйской синеклизы. Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата геолого-минералогических наук. Томск.
  39. Фролов, С. В., Карнюшина, E. E., Коробова, Н. И. и др. (2019). Особенности строения, осадочные комплексы и углеводородные системы Лено-Вилюйского нефтегазоносного бассейна. Георесурсы, 21(2), 13-30.
  40. Афанасенков, A. П., Волков, Р. П., Яковлев, Д. В. (2015). Аномалии повышенного электрического сопротивления под слоем многолетнемерзлых пород – новый поисковый признак залежей углеводородов. Геология нефти и газа, 6, 40-52.
  41. Якушев, В. С. (2009). Формирование скоплений природного газа и газовых гидратов в криолитозоне. Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата геолого-минералогических наук. Москва: ООО «ВНИИГАЗ».
  42. Сивцев, A. И. (2013). Генезис Хапчагайского и Логлорского валов Вилюйской синеклизы. Материалы второго всероссийского симпозиума с международным участием и молодежной научной школы, посвященных памяти академиков Н.А. Логачева и Е.Е. Милановского «Континентальный рифтогенез, сопутствующие процессы». Иркутск: Институт земной коры Сибирского отделения РАН.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100666

E-mail: maraday@yandex.ru


A. P. Çijov1,2, V. V. Muxametşin1, V. E. Andreyev1,2, L. S. Kuleşova1, A. V. Andreyev1, A. R. Safiullina1

1Ufa Dövlət Neft Texniki Universiteti, Ufa, Rusiya; 2"Başqırdıstan Respublikasının Strateji Tədqiqatlar İnstitutu" Dövlət Muxtar Elmi Müəssisəsi

Mürəkkəb dağ-mədən şəraitində quyu qazımasının təkmilləşdirilməsinin geomexaniki aspektləri


Aparılmış tədqiqatlar mürəkkəb dağ şəraitində quyu qazıması texnologiyasının təkmilləşdirilməsinə imkan vermişdir. Təklif olunan yanaşma quyu divarlarının möhkəmləndirilməsi və onun açılmış kollektor süxurlarının lay sistemlərinin flüidlərindən izolyasiyası üçün sistemli yanaşmaya əsaslanır. Tədqiqatlar Rusiya Platformasının şərq hissəsinin çöküntü örtüyünün dayanıqsız və qeyri-möhkəm süxurlarını və onlarda quyuların qazılması şərtlərini əhatə edir. Maili-istiqamətli quyuların lülələrinin sonluqları horizontaldır. Natura sınaqları göstərmişdir ki, təklif olunan texniki və texnoloji həllər qarşıya qoyulan elmi-texniki məsələləri uğurla həll etməyə imkan verir. Təklif olunan həllərin Rusiyanın digər bölgələrinin və xarici ölkələrin yataq şəraitlərində sınaqdan keçirilməsi tövsiyə olunur.

Açar sözlər: quyu tikintisi; geomexanika; divarların dayanıqlığı; yaxşılaşdırma; sistemli yanaşma; mürəkkəb mədən şəraiti.

DOI: 10.5510/OGP2022SI100651

E-mail: 4ap@list.ru


R. T. Axmetov, L. S. Kuleşova, V. V. Muxametşin, P. M. Malışev, A. R. Safiullina

Ufa Dövlət Neft Texniki Universiteti, Ufa, Rusiya

Kapilyarimetrik tədqiqat məlumatlarına əsasən məsamə kanallarının əyrilik amilinin nəzərə alınması ilə mütləq keçiricilik modelinin əsaslandırılması


Məqalədə göstərilmişdir ki, Qərbi Sibir kollektorlarının kapilyar təzyiq əyrilərinin parametrləri layın qalıq su ilə doyma göstəricilərinə görə yaxşı dəqiqliklə qiymətləndirilə bilər, mütləq keçiriciliyin kəmiyyət qiymətləndirməsi zamanı isə hidravlik əyrilik effektiv məsaməliliyin tərs qüvvət funksiyası kimi nəzərə alınır. Göstərilmişdir ki, təklif olunan mütləq keçiricilik modeli kollektor layn keçiriciliyinin kifayət qədər yüksək dəqiqliklə qiymətləndirilməsinə imkan verir.

Açar sözlər: model; keçiricilik; məsaməlilik; hidravlik əyrilik; kapilyar təzyiq əyriləri; qalıq su ilə doyma.

Məqalədə göstərilmişdir ki, Qərbi Sibir kollektorlarının kapilyar təzyiq əyrilərinin parametrləri layın qalıq su ilə doyma göstəricilərinə görə yaxşı dəqiqliklə qiymətləndirilə bilər, mütləq keçiriciliyin kəmiyyət qiymətləndirməsi zamanı isə hidravlik əyrilik effektiv məsaməliliyin tərs qüvvət funksiyası kimi nəzərə alınır. Göstərilmişdir ki, təklif olunan mütləq keçiricilik modeli kollektor layn keçiriciliyinin kifayət qədər yüksək dəqiqliklə qiymətləndirilməsinə imkan verir.

Açar sözlər: model; keçiricilik; məsaməlilik; hidravlik əyrilik; kapilyar təzyiq əyriləri; qalıq su ilə doyma.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Михайлов, Н.Н. (2011). Петрофизическое обеспечение новых технологий доизвлечения остаточной нефти из техногенно измененных залежей. Каротажник, 7(205), 126-137.
  2. Дмитриев, Н.М., Максимов, В.М., Михайлов, Н.Н., Кузьмичев, А.Н. (2015). Экспериментальное изучение фильтрационных свойств анизотропных коллекторов углеводородного сырья. Бурение и нефть, 11, 6-9.
  3. Грищенко, В.А., Циклис, И.М., Мухаметшин, В.Ш. и др. (2021). Методические подходы к повышению эффективности системы заводнения на поздней стадии разработки. SOCAR Proceedings, SI2, 161-171.
  4. Фаттахов, И.Г., Кулешова, Л.С., Бахтизин, Р.Н. и др. (2021). Комплексирование результатов моделирования ГРП при проведении гибридных кислотно-пропантных обработок и при одновременной инициации трещины ГРП в разделенных интервалах. SOCAR Proceedings, SI2, 103-111.
  5. Михайлов, Н.Н., Гурбатова, И.П., Моторова, К.А., Сечина, Л.С. (2016). Новые представления о смачиваемости коллекторов нефти и газа. Нефтяное хозяйство, 7, 80-85.
  6. Экономидес, М., Олини, Р., Валько, П. (2007). Унифицированный дизайн гидроразрыва пласта: наведение мостов между теорией и практикой. Ижевск: Институт компьютерных исследований.
  7. Хисамиев, Т.Р., Баширов, И.Р., Мухаметшин, В.Ш. и др. (2021). Результаты оптимизации системы разработки и повышения эффективности выработки запасов карбонатных отложений турнейского яруса Четырманского месторождения. SOCAR Proceedings, SI2, 131-142.
  8. Якупов, Р.Ф., Хакимзянов, И.Н., Мухаметшин, В.В. и др. (2021). Использование гидродинамической модели при создании обратного конуса нефти в условиях водонефтяных зон. SOCAR Proceedings, 2, 54-61.
  9. Велиев, Э.Ф. (2021). Применение амфифильных блок-полимерных систем для эмульсионного заводнения пласта. SOCAR Proceedings, 3, 78-86.
  10. Дмитриевский, А.Н. (2017). Ресурсно-инновационная стратегия развития экономики России. Нефтяное хозяйство, 5, 6-7.
  11. Мухаметшин, В.Ш., Хакимзянов, И.Н., Бахтизин, Р.Н. и др. (2021). Дифференциация и группирование сложнопостроенных залежей нефти в карбонатных коллекторах в решении задач управления разработкой. SOCAR Proceedings, SI1, 88-97.
  12. Грищенко, В.А., Асылгареев, И.Н., Бахтизин, Р.Н. и др. (2021). Методический подход к мониторингу эффективности использования ресурсной базы при разработке нефтяных месторождений. SOCAR Proceedings, SI2, 229-237.
  13. Муслимов, Р.Х. (2008). Методы повышения эффективности разработки нефтяных месторождений на поздней стадии. Нефтяное хозяйство, 3, 30-35.
  14. Велиев, Э.Ф. (2021). Полимерно-дисперсная система для изменения фильтрационных потоков в пласте. Prospecting and Development of Oil and Gas Fields, 1(78), 61–72.
  15. Collins, P.M., Dusseault, M.B., Dorscher, D., Kueber, E. (2008, March). Implementing CHOPS in the Karazhanbas heavy oil field. Paper 2008-500. In World Heavy Oil Congress.
  16. Мухаметшин, В.В., Бахтизин, Р.Н., Кулешова, Л.С. и др. (2021). Скрининг и оценка условий эффективного применения методов увеличения нефтеотдачи высокообводненных залежей с трудноизвлекаемыми запасами. SOCAR Proceedings, SI2, 48-56.
  17. Хакимзянов, И.Н., Мухаметшин, В.Ш., Бахтизин, Р.Н. и др. (2021). Определение объемного коэффициента сетки скважин для оценки конечного коэффициента нефтеизвлечения при разработке залежей нефти горизонтальными скважинами. SOCAR Proceedings, 2, 47-53.
  18. Велиев, Э.Ф., Алиев, А.А., Маммедбейли, Т.Е. (2021). Применение машинного обучения для прогнозирования эффективности внедрения технологий борьбы с конусообразованием. SOCAR Procceedings, 1, 104-113.
  19. Хакимзянов, И.Н., Мухаметшин, В.Ш., Бахтизин, Р.Н. и др. (2021). Обоснование необходимости учета интерференции между скважинами при разряжении сетки скважин на пашийском горизонте Бавлинского месторождения. SOCAR Proceedings, SI1, 77-87.
  20. Грищенко, В.А., Позднякова, Т.В., Мухамадиев, Б.М. и др. (2021). Повышение эффективности разработки залежей нефти в карбонатных коллекторах на примере турнейского яруса. SOCAR Proceedings, SI2, 238-247.
  21. Муслимов, Р.Х. (1999). Планирование дополнительной добычи и оценка эффективности методов увеличения нефтеотдачи пластов. Казань: Изд-во Казанского университета.
  22. Сургучев, М.Л. (1985). Вторичные и третичные методы увеличения нефтеотдачи пластов. Москва: Недра.
  23. Грищенко, В.А., Рабаев, Р.У., Асылгареев, И.Н. и др. (2021). Методический подход к определению оптимальных геолого-технологических характеристик при планировании ГРП на многопластовых объектах. SOCAR Proceedings, SI2, 182-191.
  24. Грищенко, В.А., Гареев, Р.Р., Циклис, И.М. и др. (2021). Расширение круга льготируемых объектов, содержащих трудноизвлекаемые запасы нефти. SOCAR Proceedings, SI2, 8-18.
  25. Велиев, Э.Ф. (2020). Обзор современных методов увеличения нефтеотдачи пласта с применением потокоотклоняющих технологий. SOCAR Proceedings, 2, 50-66.
  26. Olarte, J.D., Haldar, S., Said, R., et al. (2011, May). New approach of water shut off techniques in open holes - and world first applications of using fiber optic services with tension-compression sub. In: SPE/DGS Saudi Arabia Section Technical Symposium and Exhibition. Society of Petroleum Engineers.
  27. Рабаев, Р.У., Чибисов, А.В., Котенев, А.Ю., и др. (2021). Математическое моделирование растворения карбонатных коллекторов и прогнозирование эффективности регулируемой солянокислотного воздействия. SOCAR Proceedings, 2, 40-46.
  28. Хузин, Р.Р., Бахтизин, Р.Н., Андреев, В.Е. и др. (2021). Интенсификация добычи нефти методом гидравлического сжатия пласта. SOCAR Proceedings, SI1, 98-108.
  29. Лейк, Ларри. (2005). Основы методов увеличения нефтеотдачи. Остин: Техасский университет.
  30. Каневская, Р.Д. (1999). Математическое моделирование разработки месторождений нефти и газа с применением гидравлического разрыва пласта. Москва: Недра-Бизнесцентр.
  31. Ахметов, Р.Т., Мухаметшин, В.В., Андреев, А.В. и др. (2017). Некоторые результаты опробования методики прогноза показателя смачиваемости продуктивных пластов. SOCAR Procеedings, 4, 83-87.
  32. Ахметов, Р.Т., Кулешова, Л.С., Рабаев, Р.У. и др (2021). Плотность распределения фильтрующих поровых каналов пластов-коллекторов Западной Сибири. SOCAR Proceedings, SI2, 221-228.
  33. Муслимов, Р.Х. (2009). Особенности разведки и разработки нефтяных месторождений в условиях рыночной экономики. Казань: ФЭН.
  34. Лысенко, В.Д. (2009). Разработка нефтяных месторождений. Эффективные методы. Москва: Недра-Бизнесцентр.
  35. Purcell, W.R. (1949). Capillary pressures - their measurement using mercury and the calculation of permeability therefrom. Trans AIME, 186.
  36. Ромм, Е.С. (1985). Структурные модели порового пространства горных пород. Ленинград: Недра.
  37. Ахметов, Р.Т., Маляренко, А.М., Кулешова, Л.С., и др. (2021). Количественная оценка гидравлической извилистости коллекторов нефти и газа Западной Сибири на основе капилляриметрических исследований. SOCAR Proceedings, 2, 77-84.
  38. Akhmetov, R.T., Mukhametshin, V.V. (2018). Range of application of the Brooks-Corey model for approximation of capillary curves in reservoirs of Western Siberia. Advances in Engineering Research, 157, 5–8.
  39. Ахметов, Р.Т., Андреев, А.В., Мухаметшин, В.В. (2017). Методика прогноза остаточной нефтенасыщенности и коэффициента вытеснения по данным геофизических исследований для оценки эффективности применения нанотехнологий. Нанотехнологии в строительстве, 9(5), 116–133.
  40. Akhmetov, R.T., Kuleshova, L.S., Mukhametshin, V.V. (2019). Application of the Brooks-Corey model in the conditions of lower cretaceous deposits in terrigenous reservoirs of Western Siberia. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, 560, 012004, 1-4.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100639

E-mail: vv@of.ugntu.ru


V. V. Muxametşin, L. S. Kuleşova

Ufa Dövlət Neft Texniki Universiteti, Ufa, Rusiya

Neftveriminin artırılması üsullarının istifadəsilə Qərbi Sibirin Aşağı Təbaşir yataqlarındakı ehtiyatların işlənməsinin səmərəliliyinin artırılması


Qərbi Sibirin aşağı təbaşir çöküntülərinə aid terrigen kollektorlarındakı neft yataqlarının on bir qrupunun şərtləri üçün meyar təhlili əsasında və son nefçıxarma əmsalının artırılması baxımından ədədi modelləşdirmədən istifadə etməklə layların neftveriminin artırılması üçün ən effektiv texnologiyalar seçilmişdir. Neftveriminin artırılması üsullarının istifadəsi zamanı diferensial yanaşmanın zəruriliyi göstərilmişdir. Analogiya metodu əsasında tədqiqatda iştirak etməyən yataqlarda alınan nəticələrin təkrarlanması alqoritmi təqdim olunmuşdur.

Açar sözlər: layların neftveriminin artırılması üsulları; neftçıxartma əmsalı; çətin çıxarılabilən ehtiyatlar; analogiya metodu; neft yataqlarının diferensiallaşdırılması və qruplaşdırılması.

Qərbi Sibirin aşağı təbaşir çöküntülərinə aid terrigen kollektorlarındakı neft yataqlarının on bir qrupunun şərtləri üçün meyar təhlili əsasında və son nefçıxarma əmsalının artırılması baxımından ədədi modelləşdirmədən istifadə etməklə layların neftveriminin artırılması üçün ən effektiv texnologiyalar seçilmişdir. Neftveriminin artırılması üsullarının istifadəsi zamanı diferensial yanaşmanın zəruriliyi göstərilmişdir. Analogiya metodu əsasında tədqiqatda iştirak etməyən yataqlarda alınan nəticələrin təkrarlanması alqoritmi təqdim olunmuşdur.

Açar sözlər: layların neftveriminin artırılması üsulları; neftçıxartma əmsalı; çətin çıxarılabilən ehtiyatlar; analogiya metodu; neft yataqlarının diferensiallaşdırılması və qruplaşdırılması.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Мухаметшин, В.В., Бахтизин, Р.Н., Кулешова, Л.С. и др. (2021). Скрининг и оценка условий эффективного применения методов увеличения нефтеотдачи высокообводненных залежей с трудноизвлекаемыми запасами. SOCAR Proceedings, SI2, 48-56.
  2. Конторович А.Э., Бейзель А.Л., Борисов Е.В. и др. (2017). Фациально-стратиграфическое районирование баженовского, георгиевского и васюганского горизонтов в Западно-Сибирском осадочном бассейне. Юрская система России: проблемы стратиграфии и палеогеографии. Седьмое Всероссийское совещание. Москва: Геологический институт РАН.
  3. Бриллиант, Л.С., Комягин, А.И. (2016). Формализованный подход к оперативному управлению заводнением нефтяного месторождения. Нефть. Газ. Новации, 2, 66-72.
  4. Рогачев, М.К., Мухаметшин, В.В., Кулешова, Л.С. (2019). Повышение эффективности использования ресурсной базы жидких углеводородов в юрских отложениях Западной Сибири. Записки Горного института, 240, 711-715.
  5. Конторович, А.Э., Лившиц, В.Р., Бурштейн, Л.М. и др. (2021). Оценка начальных и прогнозных (перспективных и прогнозируемых) геологических и извлекаемых ресурсов нефти Западно-Сибирской нефтегазоносной провинции и их структуры. Геология и геофизика, 62(5), 711-726.
  6. Stenkin, A.V., Kotenev, Yu.A., Mukhametshin, V.Sh., Sultanov, Sh.Kh. (2019). Use of low-mineralized water for displacing oil from clay productive field formations. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, 560, 012202, 1-5.
  7. Михайлов, Н.Н. (1992). Остаточное нефтенасыщение разрабатываемых пластов. Москва: Недра.
  8. Valeev, A.S., Kotenev, Yu.A., Mukhametshin, V.Sh., Sultanov, Sh.Kh. (2019). Substantiation of the recovery of residual oil from low-productive and heterogeneous formations in Western Siberia by improving the waterflood system using gas and water-gas impacts. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, 560, 012204, 1-6.
  9. Мухаметшин, В.В., Андреев, В.Е. Дубинский, Г.С. и др. (2016). Использование принципов системного геолого-технологического прогнозирования при обосновании методов воздействия на пласт. SOCAR Proceedings, 3, 46–51.
  10. Федоров, К.М., Тимчук, А.С. (2006). Анализ эффективности систем разработки нефтяных залежей в юрских отложениях на примере Ершового и Хохряковского месторождений. Известия ВУЗов. Нефть и газ, 3, 11-17.
  11. Ахметов, Р.Т., Маляренко, А.М., Кулешова, Л.С. и др. (2021). Количественная оценка гидравлической извилистости коллекторов нефти и газа Западной Сибири на основе капилляриметрических исследований. SOCAR Proceedings, 2, 77-84.
  12. Хуснуллина, Г.Р., Копыльцов, А.А. (2016). Актуальность проведения геолого-разведочных работ в регионах традиционной добычи нефти на примере открытия пропущенных ранее залежей (Широтное Приобье, Западная Сибирь). Нефтяное хозяйство, 11, 78-79.
  13. Сергеев, В.В., Беленкова, Н.Г., Зейгман, Ю.В. и др. (2017). Физические свойства эмульсионных систем с содержанием наночастиц SiO2. Нанотехнологии в строительстве, 9(6), 37–64.
  14. Курамшин, Р.М., Бриллиант, Л.С., Ревенко, В.М. (1989). Экспресс-метод оценки коэффициента охвата. Труды СибНИИНП «Проблемы геологии и разработки нефтяных месторождений Западной Сибири». Тюмень: Изд-во СибНИИНП.
  15. Грищенко, В.А., Асылгареев, И.Н., Бахтизин, Р.Н. и др. (2021). Методический подход к мониторингу эффективности использования ресурсной базы при разработке нефтяных месторождений. SOCAR Proceedings, SI2, 229-237.
  16. Юрьев, А.Н. (1986). Метод идентификации песчанистости в вероятностно-статистической модели прерывистого нефтяного пласта. Труды СибНИИНП «Вопросы интенсификации разработки нефтяных месторождений Западной Сибири». Тюмень: Изд-во СибНИИНП, 55–61.
  17. Соколов, В.С., Тигеев, М.Ю. (2016). Исследование особенностей заводнения прерывистых коллекторов. Нефтепромысловое дело, 1, 25-29.
  18. Akhmetov, R.T., Mukhametshin, V.V., Kuleshova, L.S. (2019). Simulation of the absolute permeability based on the capillary pressure curves using the dumbbell model. Journal of Physics: Conference Series, 1333, 032001, 1-8.
  19. Велиев, Э.Ф. (2021). Применение амфифильных блок-полимерных систем для эмульсионного заводнения пласта. SOCAR Proceedings, 3, 78-86.
  20. Мухаметшин, В.Ш. (1989). Зависимость нефтеизвлечения от плотности сетки скважин при разработке низкопродуктивных карбонатных залежей. Нефтяное хозяйство, 12, 26–29.
  21. Сергеев, В.В., Шарапов, Р.Р., Кудымов, А.Ю. и др. (2020). Экспериментальное исследование влияния коллоидных систем с наночастицами на фильтрационные характеристики трещин гидравлического разрыва пласта. Нанотехнологии в строительстве, 12(2), 100–107.
  22. Rzayeva, S.J. (2019). New microbiological method of oil recovery increase containing highly mineralized water. SOCAR Procеedings, 2, 38-44.
  23. Мухаметшин, В.В., Кулешова, Л.С. (2020). О снижении уровня неопределенности при управлении заводнением залежей с трудноизвлекаемыми запасами. Известия ТПУ. Инжиниринг георесурсов, 331, 5, 140–146.
  24. Мухаметшин, В.Ш., Хакимзянов, И.Н., Бахтизин, Р.Н. и др. (2021). Дифференциация и группирование сложнопостроенных залежей нефти в карбонатных коллекторах в решении задач управления разработкой. SOCAR Proceedings, SI1, 88-97.
  25. Бравичев, К.А., Казаков, К.В., Раянов, Р.Р. (2016). Поиск оптимального варианта разработки низкопроницаемого и неоднородного ачимовского пласта месторождения Западной Сибири. Нефть, газ и бизнес, 2, 23-29.
  26. Мухаметшин, В.В., Кулешова, Л.С. (2019). Обоснование систем заводнения низкопродуктивных залежей нефти в условиях ограниченного объема информации. SOCAR Procеedings, 2, 16–22.
  27. Хамитов, И.Г., Лепихин, В.А., Елисеев, А.Н. и др. (2016). Оценка интенсивности обводнения добывающих скважин в породах различного гранулометрического состава по Вахитовскому месторождению. Нефтепромысловое дело, 3, 47-50.
  28. Владимиров, И.В., Бакиров, И.И., Лощева, З.А. и др. (2017). К вопросу о размещении добывающих и нагнетательных скважин в нефтяных залежах с протяженными зонами разуплотнения коллектора. Нефтепромысловое дело, 7, 5-9.
  29. Мухаметшин, В.Ш., Зейгман, Ю.В., Андреев, А.В. (2017). Экспресс-оценка потенциала добывных возможностей залежей для определения эффективности применения нанотехнологий и необходимости стимулирования ввода их в разработку. Нанотехнологии в строительстве, 9(3), 20–34.
  30. Колова, Т.А., Миллер, М.Н., Мазитов, Р.Ф. и др. (2017). Опыт применения физико-химических методов увеличения нефтеотдачи пластов на месторождениях ТПП «Урайнефтегаз». Нефтепромысловое дело, 10, 17-26.
  31. Мухаметшин, В.В. (2021). Повышение эффективности управления разработкой залежей Западно-Сибирской нефтегазоносной провинции на основе дифференциации и группирования. Геология и геофизика, 62(12), 1672–1685.
  32. Черепанова, Н.А., Попова, Л.В., Исаев, А.В. и др. (2017). Апробация высокотемпературной технологии SiXell в низкопроницаемых коллекторах. Нефтепромысловое дело, 10, 33-36.
  33. Алтунина, Л.К., Кувшинов, В.А., Кувшинов, И.В. и др. (2016). Физико-химические технологии увеличения нефтеотдачи месторождений с трудноизвлекаемыми запасами. Нефть. Газ. Новации, 6, 22-25.
  34. Зейгман, Ю.В., Мухаметшин, В.Ш., Хафизов, А.Р. и др (2016). Перспективы применения многофункциональных жидкостей глушения скважин в карбонатных пластах. SOCAR Procеedings, 3, 33–39.
  35. Титов, А.П., Бодрягин, А.В., Митрофанов, А.Д., и др. (2017). Анализ режимов закачки воды в пласт ЮВ1 Тюменского месторождения для выявления оптимальных давлений нагнетания. Горные ведомости, 3 (34), 48-61.
  36. Мухаметшин, В.В. (2018). Обоснование трендов повышения степени выработки запасов нефти нижнемеловых отложений Западной Сибири на основе идентификации объектов. Известия ТПУ. Инжиниринг георесурсов, 329(5), 117–124.
  37. Михайлов, Н.Н. (2011). Петрофизическое обеспечение новых технологий доизвлечения остаточной нефти из техногенно измененных залежей. Каротажник, 7(205), 126-137.
  38. Михайлов, Н.Н., Семенова, Н.А., Сечина, Л.С. (2010). Условия формирования микроструктурной смачиваемости и их влияние на фильтрационно-емкостные свойства продуктивных пластов. Георесурсы, геоэнергетика, геополитика, 1 (1), 30.
  39. Мухаметшин, В.В. (2020). Повышение эффективности управления объектами добычи нефти с использованием метода аналогий. SOCAR Proceedings, 4, 42-50.
  40. Сургучев, М.Л., Горбунов, А.Т., Забродин, Д.П. и др. (1991). Методы извлечения остаточной нефти. Москва: Недра.
  41. Зейгман, Ю.В., Мухаметшин, В.Ш., Сергеев, В.В., и др. (2017). Экспериментальное исследование вязкостных свойств эмульсионных систем с содержанием наночастиц SiO2. Нанотехнологии в строительстве, 9(2), 16–38.
  42. Велиев, Э.Ф., Алиев, А.А., Маммедбейли, Т.Е. (2021). Применение машинного обучения для прогнозирования эффективности внедрения технологий борьбы с конусообразованием. SOCAR Procceedings, 1, 104-113.
  43. Муслимов, Р.Х. (2014). Нефтеотдача: прошлое, настоящее, будущее (оптимизация добычи, максимизация КИН). Казань: ФЭН.
  44. Велиев, Э.Ф. (2020). Обзор современных методов увеличения нефтеотдачи пласта с применением потокоотклоняющих технологий. SOCAR Proceedings, 2, 50-66.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100640

E-mail: vv@of.ugntu.ru


L. S. Kuleşova, V. Ş. Muxametşin, R. U. Rabayev, Ş. X. Sultanov, R. R. Stepanova, D. I. Kobişa

Ufa Dövlət Neft Texniki Universiteti, Ufa, Rusiya

İşlənmənin idarə edilməsi məsələlərinin həlli üçün məhsuldarlıq əmsalının qiymətləndirilməsi və istifadəsi


Göstərilmişdir ki, Volqa-Ural neftli-qazlı əyalətinin Birsk çökəkliyi və Perm-Başqırd yəhərinin Orta Karbon çöküntülərinə aid, çətin çıxarılabilən ehtiyatları olan aşağı məhsuldar karbonat yataqları şəraitində quyunun mənimsənilməsindən sonra debitinin sabitləşməsi dövründə müəyyən edilən məhsuldarlıq əmsalı əsasən son texnoloji işlənmə göstəricilərini müəyyən edir. Layın quyu ilə açılma nöqtəsində onun real xassələrini əks etdirən məhsuldarlıq qiymətlərini maksimum dərəcədə müəyyən etməyə imkan verən geoloji-statistik modellər təklif olunmuşdur. Əldə olunan nəticələr neft şirkətlərinin aktivlərinin maksimum gəlirliliyinə nail olunması üçün qəbul edilmiş idarəedici qərarların səmərəliliyinin artırılmasına yönəldilmiş tədbirlərin effektivliyini qiymətləndirməyə imkan verir.

Açar sözlər: məhsuldarlıq əmsalı; geoloji-statistik modellər; empirik baza modelləri; neftçıxartma əmsalı; geoloji-fiziki parametrlər; işlənmənin texnoloji göstəriciləri.

Göstərilmişdir ki, Volqa-Ural neftli-qazlı əyalətinin Birsk çökəkliyi və Perm-Başqırd yəhərinin Orta Karbon çöküntülərinə aid, çətin çıxarılabilən ehtiyatları olan aşağı məhsuldar karbonat yataqları şəraitində quyunun mənimsənilməsindən sonra debitinin sabitləşməsi dövründə müəyyən edilən məhsuldarlıq əmsalı əsasən son texnoloji işlənmə göstəricilərini müəyyən edir. Layın quyu ilə açılma nöqtəsində onun real xassələrini əks etdirən məhsuldarlıq qiymətlərini maksimum dərəcədə müəyyən etməyə imkan verən geoloji-statistik modellər təklif olunmuşdur. Əldə olunan nəticələr neft şirkətlərinin aktivlərinin maksimum gəlirliliyinə nail olunması üçün qəbul edilmiş idarəedici qərarların səmərəliliyinin artırılmasına yönəldilmiş tədbirlərin effektivliyini qiymətləndirməyə imkan verir.

Açar sözlər: məhsuldarlıq əmsalı; geoloji-statistik modellər; empirik baza modelləri; neftçıxartma əmsalı; geoloji-fiziki parametrlər; işlənmənin texnoloji göstəriciləri.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Economides, J.M., Nolte, K.I. (2000). Reservoir stimulation. West Sussex, England: John Wiley and Sons.
  2. Якупов, Р.Ф., Хакимзянов, И.Н., Мухаметшин, В.В., Кулешова, Л.С. (2021). Использование гидродинамической модели при создании обратного конуса нефти в условиях водонефтяных зон. SOCAR Proceedings, 2, 54-61.
  3. Хакимзянов, И.Н., Мухаметшин, В.Ш., Бахтизин, Р.Н., Шешдиров, Р.И. (2021). Определение объемного коэффициента сетки скважин для оценки конечного коэффициента нефтеизвлечения при разработке залежей нефти горизонтальными скважинами. SOCAR Proceedings, 2, 47-53.
  4. Велиев, Э.Ф. (2020). О механизмах удерживания полимера пористой средой. SOCAR Procеedings, 3, 126-134.
  5. Грищенко, В.А., Гареев, Р.Р., Циклис, И.М., Мухаметшин, В.В., Якупов, Р.Ф. (2021). Расширение круга льготируемых объектов, содержащих трудноизвлекаемые запасы нефти. SOCAR Proceedings, SI2, 8-18.
  6. Муслимов, Р.Х. (2014). Нефтеотдача: прошлое, настоящее, будущее (оптимизация добычи, максимизация КИН). Казань: ФЭН.
  7. Велиев, Э.Ф., Алиев, А.А., Маммедбейли, Т.Е. (2021). Применение машинного обучения для прогнозирования эффективности внедрения технологий борьбы с конусообразованием. SOCAR Procceedings, 1, 104-113.
  8. Хисамиев, Т.Р., Баширов, И.Р., Мухаметшин, В.Ш., Кулешова, Л.С., Якупов, Р.Ф., Вагизов, А.М. (2021). Результаты оптимизации системы разработки и повышения эффективности выработки запасов карбонатных отложений турнейского яруса Четырманского месторождения. SOCAR Proceedings, SI2, 2, 131-142.
  9. Кулешова, Л.С., Фаттахов, И.Г., Султанов, Ш.Х., Рабаев, Р.У., Мухаметшин, В.В., Сираева, Г.М. (2021). Опыт проведения многозонного кислотного ГРП на месторождении ПАО «Татнефть». SOCAR Proceedings, SI1, 68-76.
  10. Мухаметшин, В.В. (2021). Повышение эффективности управления разработкой залежей Западно-Сибирской нефтегазоносной провинции на основе дифференциации и группирования. Геология и геофизика, 62(12), 1672–1685.
  11. Велиев, Э.Ф. (2020). Обзор современных методов увеличения нефтеотдачи пласта с применением потокоотклоняющих технологий. SOCAR Proceedings, 2, 50-66.
  12. Рабаев, Р.У., Чибисов, А.В., Котенев, А.Ю., Котенев, М.Ю., Дубинский, Г.С., Мухаметшин, В.Ш., Ефимов, Е.Р. (2021). Математическое моделирование растворения карбонатных коллекторов и прогнозирование эффективности регулируемой солянокислотного воздействия. SOCAR Proceedings, 2, 40-46.
  13. Ахметов, Р.Т., Маляренко, А.М., Кулешова, Л.С., Мухаметшин, В.В., Сафиуллина, А.Р. (2021). Количественная оценка гидравлической извилистости коллекторов нефти и газа Западной Сибири на основе капилляриметрических исследований. SOCAR Proceedings, 2, 77-84.
  14. Велиев, Э.Ф. (2021). Применение амфифильных блок-полимерных систем для эмульсионного заводнения пласта. SOCAR Proceedings, 3, 78-86.
  15. Хакимзянов, И.Н., Мухаметшин, В.Ш., Бахтизин, Р.Н., Лифантьев, А.В., Шешдиров, Р.И. (2021). Обоснование необходимости учета интерференции между скважинами при разряжении сетки скважин на пашийском горизонте Бавлинского месторождения. SOCAR Proceedings, SI1, 77-87.
  16. Велиев, Э.Ф. (2021). Полимерно-дисперсная система для изменения фильтрационных потоков в пласте. Prospecting and Development of Oil and Gas Fields, 1(78), 61–72.
  17. Мухаметшин, В.В., Бахтизин, Р.Н., Кулешова, Л.С., Стабинскас, А.П., Сафиуллина, А.Р. (2021). Скрининг и оценка условий эффективного применения методов увеличения нефтеотдачи высокообводненных залежей с трудноизвлекаемыми запасами. SOCAR Proceedings, SI2, 48-56.
  18. Муслимов, Р.Х. (2005). Современные методы повышения нефтеизвлечения: проектирование, оптимизация и оценка эффективности. Казань: ФЭН.
  19. Гасумов, Э.Р., Гасумов, Р.А. (2020). Управление инновационными рисками при выполнении геолого-технических (технологических) мероприятий на нефтегазовых месторождениях. SOCAR Proceedings, 2, 8-16.
  20. Грищенко, В.А., Циклис, И.М., Мухаметшин, В.Ш., Якупов, Р.Ф. (2021). Методические подходы к повышению эффективности системы заводнения на поздней стадии разработки. SOCAR Proceedings, SI2, 161-171.
  21. Грищенко, В.А., Позднякова, Т.В., Мухамадиев, Б.М. и др. (2021). Повышение эффективности разработки залежей нефти в карбонатных коллекторах на примере турнейского яруса. SOCAR Proceedings, SI1, 238-247.
  22. Каналин, В.Г., Капралова, М.К. (1981). Исследование изменения коэффициента продуктивности при разработке залежей нефти Западной Сибири. Нефтепромысловое дело, 11, 10-12.
  23. Аббасов, А.А., Аббасов, Э.М., Исмайлов, Ш.З., Сулейманов, А.А. (2021). Оценка эффективности процесса заводнения нефтяных пластов на основе емкостно-резистивной модели с нелинейным коэффициентом продуктивности. SOCAR Procеedings, 3, 45-53.
  24. Грищенко, В.А., Рабаев, Р.У., Асылгареев, И.Н., Мухаметшин, В.Ш., Якупов, Р.Ф. (2021). Методический подход к определению оптимальных геолого-технологических характеристик при планировании ГРП на многопластовых объектах. SOCAR Proceedings, SI2, 182-191.
  25. Грищенко, В.А., Асылгареев, И.Н., Бахтизин, Р.Н., Мухаметшин, В.В., Якупов, Р.Ф. (2021). Методический подход к мониторингу эффективности использования ресурсной базы при разработке нефтяных месторождений. SOCAR Proceedings, SI2, 229-237.
  26. Ибатуллин, Р.Р. (2011). Технологические процессы разработки нефтяных месторождений. Москва: ОАО «ВНИИОЭНГ».
  27. Mardashov, D.V., Rogachev, M.K., Zeigman, Yu.V., Mukhametshin, V.V. (2021). Well killing technology before workover operation in complicated conditions. Energies, 14(3), 654, 1-15.
  28. Yakupov, R.F., Mukhametshin, V.Sh., Tyncherov, K.T. (2018). Filtration model of oil coning in a bottom waterdrive reservoir. Periodico Tche Quimica, 15(30), 725-733.
  29. Дмитриевский, А.Н., Еремин, Н.А., Шабалин, Н.А. (2018). Углеводородный потенциал Арктической зоны Сибирской платформы. Геология, геофизика и разработка нефтяных и газовых месторождений, 1, 4–10.
  30. Конторович, А.Э., Эдер, Л.В. (2020). Новая парадигма стратегии развития сырьевой базы нефтедобывающей промышленности Российской Федерации. Минеральные ресурсы России. Экономика и управление, 5, 8–17.
  31. Дмитриевский, А.Н. (2017). Ресурсно-инновационная стратегия развития экономики России. Нефтяное хозяйство, 5, 6-7.
  32. Мухаметшин, В.Ш., Зейгман, Ю.В., Андреев, А.В. (2017). Экспресс-оценка потенциала добывных возможностей залежей для определения эффективности применения нанотехнологий и необходимости стимулирования ввода их в разработку. Нанотехнологии в строительстве, 9(3), 20–34.
  33. Хузин, Р.Р., Бахтизин, Р.Н., Андреев, В. Е. и др. (2021). Интенсификация добычи нефти методом гидравлического сжатия пласта. SOCAR Proceedings, SI1, 98-108.
  34. Шустеф, И.Н. (1988). Геологические основы технологических решений в разработке нефтяных месторождений. Москва: Недра.
  35. Каналин, В.Г. (1984). Интерпретация геолого-промысловой информации при разработке нефтяных месторождений. Москва: Недра.
  36. Фаттахов, И.Г., Кулешова, Л.С., Бахтизин, Р. Н. и др. (2021). Комплексирование результатов моделирования ГРП при проведении гибридных кислотно-пропантных обработок и при одновременной инициации трещины ГРП в разделенных интервалах. SOCAR Proceedings, SI2, 103-111.
  37. Шустеф, И.Н. (1976). О зависимости нефтеотдачи от продуктивности и гидропроводности пластов. Нефтегазовая геология и геофизика, 8, 15-16.
  38. Хисамутдинов, Н. И., Хасанов, М. М., Ибрагимов, Г. З. и др. (1997). Влияние техногенных факторов на физико-гидродинамические характеристики и технологические процессы добычи нефти. Нефтепромысловое дело, 12, 2-10.
  39. Мухаметшин, В.Ш., Хакимзянов, И.Н., Бахтизин, Р.Н., Кулешова, Л.С. (2021). Дифференциация и группирование сложнопостроенных залежей нефти в карбонатных коллекторах в решении задач управления разработкой. SOCAR Proceedings, SI1, 88-97.
  40. Мухаметшин, В.Ш., Кулешова, Л.С., Сафиуллина, А.Р. (2021). Группирование и выделение залежей нефти в карбонатных коллекторах по продуктивности на стадии проведения геолого-разведочных работ. Известия ТПУ. Инжиниринг георесурсов, 332(12), 43–51.
  41. Поплыгин, В.В. (2011). Динамика продуктивности добывающих скважин при высокой газонасыщенности пластовой нефти. Нефтяное хозяйство, 10, 28–29.
  42. Мухаметшин, В.В., Андреев, В.Е. (2018). Повышение эффективности оценки результативности технологий, направленных на расширение использования ресурсной базы месторождений с трудноизвлекаемыми запасами. Известия ТПУ. Инжиниринг георесурсов, 329(8), 30–36.
  43. Ивахненко, А.Г., Зайченко, Ю.П., Димитров, В.Д. (1976). Принятие решения на основе самоорганизации. Москва: Сов. Радио.
  44. Андреев, А.В., Мухаметшин, В.Ш., Котенёв, Ю.А. (2016). Прогнозирование продуктивности залежей в карбонатных коллекторах с трудноизвлекаемыми запасами. SOCAR Procеedings, 3, 40–45.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100641

E-mail: vv@of.ugntu.ru


V.Ş. Muxametşin

Ufa Dövlət Neft Texniki Universiteti, Ufa, Rusiya

Karbonatlı kollektorlardakı yataqların təbii rejimlərdə işlənməsi zaman neftçıxartma əmsalının ekspress qiymətləndirməsi


Məqalədə Volqa-Ural neftli-qazlı əyalətinin Aşağı və Orta Daş kömür sistemlərinə aid edilən karbonatlı kollektorlarında müxtəlif qrup yataqlara görə hər quyuya düşən məhsuldarlıq əmsalının və xüsusi balans ehtiyatlarının yataqların təbii rejimlərdə işlənməsi zamanı cari və yekun neftçıxartma əmsalına təsirinin geoloji-mədən təhlili aparılmışdır. Yataqların işlənməsinin monitorinqini aparmağa, layların neftveriminin artırılmasının ikinci və üçüncü üsullarının tətbiqinin səmərəliliyini qiymətləndirməyə, yalnız təhlil obyektləri deyil, eyni zamanda analoji obyektlər üzrə də işlənmə prosesinin təkmilləşdirilməsi üçün əsaslı idarəetmə qərarları qəbul etməyə imkan verən empirik asılılıqlar əldə edilmişdir.

Açar sözlər: neftvermə; quyu şəbəkəsinin sıxlığı; xüsusi balans ehtiyatları; neft debiti; hasilat; neftçıxartma əmsalı; məhsuldarlıq əmsalı.

Məqalədə Volqa-Ural neftli-qazlı əyalətinin Aşağı və Orta Daş kömür sistemlərinə aid edilən karbonatlı kollektorlarında müxtəlif qrup yataqlara görə hər quyuya düşən məhsuldarlıq əmsalının və xüsusi balans ehtiyatlarının yataqların təbii rejimlərdə işlənməsi zamanı cari və yekun neftçıxartma əmsalına təsirinin geoloji-mədən təhlili aparılmışdır. Yataqların işlənməsinin monitorinqini aparmağa, layların neftveriminin artırılmasının ikinci və üçüncü üsullarının tətbiqinin səmərəliliyini qiymətləndirməyə, yalnız təhlil obyektləri deyil, eyni zamanda analoji obyektlər üzrə də işlənmə prosesinin təkmilləşdirilməsi üçün əsaslı idarəetmə qərarları qəbul etməyə imkan verən empirik asılılıqlar əldə edilmişdir.

Açar sözlər: neftvermə; quyu şəbəkəsinin sıxlığı; xüsusi balans ehtiyatları; neft debiti; hasilat; neftçıxartma əmsalı; məhsuldarlıq əmsalı.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Shakhverdiev, A.Kh., Shestopalov, Yu.V. (2019). Qualitative analysis of quadratic polynomial dynamical systems associated with the modeling and monitoring of oil fields. Lobachevskii journal of mathematics, 40(10), 1695–1710.
  2. Хисамиев, Т.Р., Баширов, И.Р., Мухаметшин, В.Ш., и др. (2021). Результаты оптимизации системы разработки и повышения эффективности выработки запасов карбонатных отложений турнейского яруса Четырманского месторождения. SOCAR Proceedings, SI2, 131-142.
  3. Грищенко, В.А., Гареев, Р.Р., Циклис, И.М., и др. (2021). Расширение круга льготируемых объектов, содержащих трудноизвлекаемые запасы нефти. SOCAR Proceedings, SI2, 8-18.
  4. Economides, J.M., Nolte, K.I. (2000). Reservoir stimulation. West Sussex, England: John Wiley and Sons.
  5. Alvarado, V., Thyne, G., Murrel, G.R. (2008, September). Screening strategy for chemical enhanced oil recovery in Wyoming Basin. SPE-115940-MS. In: SPE Annual Technical Conference and Exhibition. Society of Petroleum Engineers.
  6. Ахметов, Р.Т., Кулешова, Л.С., Рабаев, Р.У., и др. (2021). Плотность распределения фильтрующих поровых каналов пластов-коллекторов Западной Сибири. SOCAR Proceedings, SI2, 221-228.
  7. Yakupov, R.F., Mukhametshin, V.Sh., Tyncherov, K.T. (2018). Filtration model of oil coning in a bottom waterdrive reservoir. Periodico Tche Quimica, 15(30), 725-733.
  8. Грищенко, В.А., Асылгареев, И.Н., Бахтизин, Р.Н., и др. (2021). Методический подход к мониторингу эффективности использования ресурсной базы при разработке нефтяных месторождений. SOCAR Proceedings, SI2, 229-237.
  9. Гасумов, Э.Р., Гасумов, Р.А. (2020). Управление инновационными рисками при выполнении геолого- технических (технологических) мероприятий на нефтегазовых месторождениях. SOCAR Proceedings, 2, 8-16.
  10. Изотов, А.А., Афонин, Д.Г. (2020). О взаимосвязи факторов, влияющих на эффективность разработки низкопроницаемых коллекторов с применением заводнения. Нефтяное хозяйство, 12, 106-109.
  11. Алварадо, В., Манрик, Э. (2011). Методы увеличения нефтеотдачи пластов. Планирование и стратегии применения. Москва: Премиум инжиниринг.
  12. Зейгман, Ю.В., Мухаметшин, В.Ш., Хафизов, А.Р., Харина, С.Б. (2016). Перспективы применения многофункциональных жидкостей глушения скважин в карбонатных пластах. SOCAR Procеedings, 3, 33–39.
  13. Мухаметшин, В.В. (2018). Обоснование трендов повышения степени выработки запасов нефти нижнемеловых отложений Западной Сибири на основе идентификации объектов. Известия ТПУ. Инжиниринг георесурсов, 329(5), 117–124.
  14. Шахвердиев, А.Х., Арефьев, С.В. (2021). Концепция мониторинга и оптимизации процесса заводнения нефтяных пластов при неустойчивости фронта вытеснения. Нефтяное хозяйство, 11, 104-109.
  15. Хатмуллин, И.Ф., Хатмуллина, Е.И., Хамитов, А.Т., и др. (2015). Идентификация слабо выработанных зон на месторождениях с трудноизвлекаемыми запасами. Нефтяное хозяйство, 1, 74-79.
  16. Велиев, Э.Ф. (2020). О механизмах удерживания полимера пористой средой. SOCAR Procеedings, 3, 126-134.
  17. Sun, S.Q., Wan, J.C. (2002). Geological analogs usage rates high in global survey. Oil & Gas Journal, 100(46), 49-50.
  18. Мухаметшин, В.В., Бахтизин, Р.Н., Кулешова, Л.С., и др. (2021). Скрининг и оценка условий эффективного применения методов увеличения нефтеотдачи высокообводненных залежей с трудноизвлекаемыми запасами. SOCAR Proceedings, SI2, 48-56.
  19. Мухаметшин, В.Ш., Зейгман, Ю.В., Андреев, А.В. (2017). Экспресс-оценка потенциала добывных возможностей залежей для определения эффективности применения нанотехнологий и необходимости стимулирования ввода их в разработку. Нанотехнологии в строительстве, 9(3), 20–34.
  20. Мухаметшин, В.В. (2021). Повышение эффективности управления разработкой залежей Западно- Сибирской нефтегазоносной провинции на основе дифференциации и группирования. Геология и геофизика, 62(12), 1672–1685.
  21. Шпуров, И.В., Захаренко, В.А., Фурсов, А.Я. (2015). Дифференцированный анализ степени вовлечения и выработанности запасов юрских залежей в пределах Западно-Сибирской НГП. Недропользование XXI век, 1 (51), 12-19.
  22. Муслимов, Р.Х. (2009). Особенности разведки и разработки нефтяных месторождений в условиях рыночной экономики. Казань: ФЭН.
  23. Велиев, Э.Ф. (2021). Применение амфифильных блок-полимерных систем для эмульсионного заводнения пласта. SOCAR Proceedings, 3, 78-86.
  24. Грищенко, В.А., Рабаев, Р.У., Асылгареев, И.Н., и др. (2021). Методический подход к определению оптимальных геолого-технологических характеристик при планировании ГРП на многопластовых объектах. SOCAR Proceedings, SI2, 182-191.
  25. Мухаметшин, В.В., Андреев, В.Е., Дубинский, Г.С., и др.(2016). Использование принципов системного геолого-технологического прогнозирования при обосновании методов воздействия на пласт. SOCAR Proceedings, 3, 46–51.
  26. Грищенко, В.А., Циклис, И.М., Мухаметшин, В.Ш., Якупов, Р.Ф. (2021). Методические подходы к повышению эффективности системы заводнения на поздней стадии разработки. SOCAR Proceedings, SI2, 161-171.
  27. Велиев, Э.Ф. (2021). Полимерно-дисперсная система для изменения фильтрационных потоков в пласте. Prospecting and Development of Oil and Gas Fields, 1(78), 61–72.
  28. Муслимов, Р.Х. (2020). Становление и перспективы дальнейшего развития гидродинамических методов разработки нефтяных месторождений России. Нефтяное хозяйство, 12, 96-100.
  29. Велиев, Э.Ф. (2020). Обзор современных методов увеличения нефтеотдачи пласта с применением потокоотклоняющих технологий. SOCAR Proceedings, 2, 50-66.
  30. Мухаметшин, В.В. (2017). Устранение неопределенностей при решении задач воздействия на призабойную зону скважин. Известия Томского политехнического университета. Инжиниринг георесурсов, 328, 7, 40–50.
  31. Мухаметшин, В.Ш. (1989). Зависимость нефтеизвлечения от плотности сетки скважин при разработке низкопродуктивных карбонатных залежей. Нефтяное хозяйство, 12, 26–29.
  32. Рогачев, М.К., Мухаметшин, В.В. (2018). Контроль и регулирование процесса солянокислотного воздействия на призабойную зону скважин по геолого-промысловым данным. Записки Горного института, 231, 275-280.
  33. Муслимов, Р.Х. (2014). Нефтеотдача: прошлое, настоящее, будущее (оптимизация добычи, максимизация КИН). Казань: ФЭН.
  34. Шахвердиев, А.Х. (2014). Еще раз о нефтеотдаче. Нефтяное хозяйство, 1, 44–48.
  35. Муляк, В.В., Веремко, Н.А. (2021). Инновационные технологии повышения нефтеотдачи пластов и ограничения газо- и водопритока. Нефтяное хозяйство, 3, 62-65.
  36. Хайрединов, Н.Ш., Попов, А.М., Мухаметшин, В.Ш. (1992). Повышение эффективности заводнения низкопродуктивных залежей нефти в карбонатных коллекторах. Нефтяное хозяйство, 9, 18–20.
  37. Мухаметшин, В.В., Андреев, В.Е. (2018). Повышение эффективности оценки результативности технологий, направленных на расширение использования ресурсной базы месторождений с трудноизвлекаемыми запасами. Известия ТПУ. Инжиниринг георесурсов, 329(8), 30–36.
  38. Мухаметшин, В.В., Кулешова, Л.С. (2020). О снижении уровня неопределенности при управлении заводнением залежей с трудноизвлекаемыми запасами. Известия ТПУ. Инжиниринг георесурсов, 331, 5, 140–146.
  39. Мандрик, И.Э., Панахов, Г.М., Шахвердиев, А.Х. (2010). Научно-методические и технологические основы оптимизации процесса повышения нефтеотдачи пластов. Москва: Нефтяное хозяйство.
  40. Мухаметшин, В.Ш., Кулешова, Л.С., Сафиуллина, А.Р. (2021). Группирование и выделение залежей нефти в карбонатных коллекторах по продуктивности на стадии проведения геолого-разведочных работ. Известия ТПУ. Инжиниринг георесурсов, 332(12), 43–51.
  41. Мухаметшин, В.Ш., Хакимзянов, И.Н., Бахтизин, Р.Н., Кулешова, Л.С. (2021). Дифференциация и группирование сложнопостроенных залежей нефти в карбонатных коллекторах в решении задач управления разработкой. SOCAR Proceedings, SI1, 88-97.
  42. Андреев, А.В., Мухаметшин, В.Ш., Котенёв, Ю.А. (2016). Прогнозирование продуктивности залежей в карбонатных коллекторах с трудноизвлекаемыми запасами. SOCAR Procеedings, 3, 40–45.
  43. Мухаметшин, В.В. (2018). Оценка эффективности использования нанотехнологий после завершения строительства скважин, направленных на ускорение ввода месторождений нефти в разработку. Нанотехнологии в строительстве, 10 (1), 113–131.
  44. Конторович, А.Э., Лившиц, В.Р. (2017). Новые методы оценки, особенности структуры и пути освоения прогнозных ресурсов нефти зрелых нефтегазоносных провинций (на примере Волго–Уральской провинции). Геология и геофизика, 58 (12), 1835–1852.
  45. Токарев, М.А. (1990). Комплексный геолого-промысловый контроль за текущей нефтеотдачей при вытеснении нефти водой. Москва: Недра.
  46. Мухаметшин, В.Ш. (2003). Разработка низкопродуктивных залежей нефти на естественных режимах. Уфа: Изд-во УГНТУ.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100642

E-mail: vv@of.ugntu.ru


V. Ş. Muxametşin

Ufa Dövlət Neft Texniki Universiteti, Ufa, Rusiya

Karbonatlı kollektorlarda neft yataqlarının suvurma ilə idarə olunması


Neft ehtiyatlarının işlənməyə cəlb olunma dərəcəsinin artırılması üçün laya suvurmanın idarə olunması effektivliyinin əldə edilməsi məqsədilə Volqa-Ural neftli-qazlı əyalətinə məxsus yataqların nisbətən bircins sayılan qrupunun Tournais mərhələsinin Kizelovsk horizontunun karbonatlı kollektorlarında yataqların suvurma prosesinin təhlili və ümumiləşdirilməsi aparılmışdır. Layın suvurma ilə əhatə əmsalına və vurucu quyularda qalınlığa görə qəbuletmə profilinin variasiyasına yüksək təsir göstərən geoloji-fiziki parametrlər müəyyən edilmişdir. Yataqların İstər işlənməyə daxil edilməsi edilməsi mərhələsində, istərsə də tam qazılması mərhələsində cari geoloji-mədən məlumatlarından istifadə etməklə suvurma ilə əhatə əmsalını və qalınlığa görə qəbuletmə profilinin variasiyasını qiymətləndirməyə və proqnozlaşdırmağa imkan verən modellər əldə edilmişdir. Alınmış nəticələrin həm tədqiqat obyektlərində, həm də analoji yataqlarda işlənmənin idarə edilməsi effektivliyinin yüksəldilməsi üçün istifadə edilməsi təklif olunmuşdur.

Açar sözlər: işlənmənin idarə edilməsi; karbonatlı kollektor; sulaşma; çoxölçülü modellər; suvurma ilə əhatə əmsalı; korrelyasiya əmsalı; qəbuletmə profili.

Neft ehtiyatlarının işlənməyə cəlb olunma dərəcəsinin artırılması üçün laya suvurmanın idarə olunması effektivliyinin əldə edilməsi məqsədilə Volqa-Ural neftli-qazlı əyalətinə məxsus yataqların nisbətən bircins sayılan qrupunun Tournais mərhələsinin Kizelovsk horizontunun karbonatlı kollektorlarında yataqların suvurma prosesinin təhlili və ümumiləşdirilməsi aparılmışdır. Layın suvurma ilə əhatə əmsalına və vurucu quyularda qalınlığa görə qəbuletmə profilinin variasiyasına yüksək təsir göstərən geoloji-fiziki parametrlər müəyyən edilmişdir. Yataqların İstər işlənməyə daxil edilməsi edilməsi mərhələsində, istərsə də tam qazılması mərhələsində cari geoloji-mədən məlumatlarından istifadə etməklə suvurma ilə əhatə əmsalını və qalınlığa görə qəbuletmə profilinin variasiyasını qiymətləndirməyə və proqnozlaşdırmağa imkan verən modellər əldə edilmişdir. Alınmış nəticələrin həm tədqiqat obyektlərində, həm də analoji yataqlarda işlənmənin idarə edilməsi effektivliyinin yüksəldilməsi üçün istifadə edilməsi təklif olunmuşdur.

Açar sözlər: işlənmənin idarə edilməsi; karbonatlı kollektor; sulaşma; çoxölçülü modellər; suvurma ilə əhatə əmsalı; korrelyasiya əmsalı; qəbuletmə profili.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Муслимов, Р.Х. (2014). Нефтеотдача: прошлое, настоящее, будущее (оптимизация добычи, максимизация КИН). Казань: ФЭН.
  2. Хисамиев, Т.Р., Баширов, И.Р., Мухаметшин, В.Ш., и др. (2021). Результаты оптимизации системы разработки и повышения эффективности выработки запасов карбонатных отложений турнейского яруса Четырманского месторождения. SOCAR Proceedings, SI2, 131-142.
  3. Gonzalez, I.J.F., Gammiero, A., Llamedo, M.A. (2012). Design of a neural network model for predicting well performance after water shutoff treatments using polymer gels. In: SPE Latin America and Caribbean Petroleum Engineering Conference (Mexico City, Mexico, 16-18 April 2012).
  4. Abbasi, J., Ghaedi, M., Riazi, M. (2018). A new numerical approach for investigation of the effects of dynamic capillary pressure in imbibition process. Journal of Petroleum Science and Engineering, 162, 44–54.
  5. Якупов, Р.Ф., Хакимзянов, И.Н., Мухаметшин, В.В., Кулешова, Л.С. (2021). Использование гидродинамической модели при создании обратного конуса нефти в условиях водонефтяных зон. SOCAR Proceedings, 2, 54-61.
  6. Economides, M., Oligney, R., Valko, P. (2002). Unified fracture design: bridging the gap between theory and practice. Alvin, Texas: Orsa Press.
  7. Хакимзянов, И.Н., Мухаметшин, В.Ш., Бахтизин, Р.Н., и др. (2021). Обоснование необходимости учета интерференции между скважинами при разряжении сетки скважин на пашийском горизонте Бавлинского месторождения. SOCAR Proceedings, SI1, 77-87.
  8. Мухаметшин, В.В., Бахтизин, Р.Н., Кулешова, Л.С., и др. (2021). Скрининг и оценка условий эффективного применения методов увеличения нефтеотдачи высокообводненных залежей с трудноизвлекаемыми запасами. SOCAR Proceedings, SI2, 48-56.
  9. Яртиев, А.Ф., Хабибрахманов, А.Г., Подавалов, В.Б., Бакиров, А.И. (2017). Циклическое заводнение бобриковского горизонта Сабанчинского нефтяного месторождения. Нефтяное хозяйство, 3, 85-87.
  10. Yonggang, D., Ting, L., Mingqiang, W., Yu, B., Zhang, Z. (2015). Buckley-leverett analysis for transient two-phase flow in fractal porous medium. CMES, 109–110 (6), 481–504.
  11. Грищенко, В.А., Асылгареев, И.Н., Бахтизин, Р.Н., и др. (2021). Методический подход к мониторингу эффективности использования ресурсной базы при разработке нефтяных месторождений. SOCAR Proceedings, SI2, 229-237.
  12. Shakhverdiev, A.Kh., Shestopalov, Yu.V. (2019). Qualitative analysis of quadratic polynomial dynamical systems associated with the modeling and monitoring of oil fields. Lobachevskii journal of mathematics, 40(10), 1695–1710.
  13. Грищенко, В.А., Циклис, И.М., Мухаметшин, В.Ш., Якупов, Р.Ф. (2021). Методические подходы к повышению эффективности системы заводнения на поздней стадии разработки. SOCAR Proceedings, SI2, 161-171.
  14. Велиев, Э.Ф. (2021). Полимерно-дисперсная система для изменения фильтрационных потоков в пласте. Prospecting and Development of Oil and Gas Fields, 1(78), 61–72.
  15. Мухаметшин, В.В., Кулешова, Л.С. (2020). О снижении уровня неопределенности при управлении заводнением залежей с трудноизвлекаемыми запасами. Известия ТПУ. Инжиниринг георесурсов, 331, 5, 140–146.
  16. Imqam, A., Bai, B., Wei, M., et al. (2016). Use of hydrochloric acid to remove filter-cake damage from preformed particle gel during conformance-control treatments. SPE Production & Operations, 31(3), 11.
  17. Mason, H.E., Smith, M.M., Carroll, S.A. (2019). Calibration of NMR porosity to estimate permeability in carbonate reservoirs. International Journal of Greenhouse Gas Control, 87, 19-26.
  18. Wijaya, N., Sheng, J.J. (2020). Comparative study of well soaking timing (pre vs. post flowback) for water blockage removal from matrix-fracture interface. Petroleum, 6(3), 286–292.
  19. Грищенко, В.А., Гареев, Р.Р., Циклис, И.М., и др. (2021). Расширение круга льготируемых объектов, содержащих трудноизвлекаемые запасы нефти. SOCAR Proceedings, SI2, 8-18.
  20. Rzayeva, S.J. (2019). New microbiological method of oil recovery increase containing highly mineralized water. SOCAR Procеedings, 2, 38-44.
  21. Якупов, Р.Ф., Мухаметшин, В.Ш., Хакимзянов, И.Н., Трофимов, В.Е. (2019). Оптимизация выработки запасов из водонефтяных зон горизонта D3ps Шкаповского нефтяного месторождения с помощью горизонтальных скважин. Георесурсы, 21, 3, 55-61.
  22. Велиев, Э.Ф. (2020). О механизмах удерживания полимера пористой средой. SOCAR Procеedings, 3, 126-134.
  23. Грищенко, В.А., Позднякова, Т.В., Мухамадиев, Б.М., и др. (2021). Повышение эффективности разработки залежей нефти в карбонатных коллекторах на примере турнейского яруса. SOCAR Proceedings, SI2, 238-247.
  24. Велиев, Э.Ф. (2020). Обзор современных методов увеличения нефтеотдачи пласта с применением потокоотклоняющих технологий. SOCAR Proceedings, 2, 50-66.
  25. Мухаметшин, В.В., Кулешова, Л.С. (2019). Обоснование систем заводнения низкопродуктивных залежей нефти в условиях ограниченного объема информации. SOCAR Procеedings, 2, 16–22.
  26. Du, X., Lu, Zh., Li, D., et al. Yandong Xu, Peichao Li, Detang Lu (2019). A novel analytical well test model for fractured vuggy carbonate reservoirs considering the coupling between oil flow and wave propagation. Journal of Petroleum Science and Engineering, 173, 447–461.
  27. Шпуров, И.В., Коносавский, П.К., Черушникова, А.С. и др. (2021). К вопросу изучения процесса фильтрации в низкопроницаемых коллекторах. Нефтяное хозяйство, 9, 46-50.
  28. Wang, X., Sheng, J.J. (2017). Effect of low-velocity non-Darcy flow on well production performance in shale and tight oil reservoirs. Fuel, 190, 41–46.
  29. Мухаметшин, В.В., Андреев, В.Е. (2018). Повышение эффективности оценки результативности технологий, направленных на расширение использования ресурсной базы месторождений с трудноизвлекаемыми запасами. Известия ТПУ. Инжиниринг георесурсов, 329(8), 30–36.
  30. Ran, X., Li, A., Zhao, J., Li, S. (March, 2013). Classification and evaluation of ultra-low permeability reservoirs in the changqing oilfield. In International Petroleum Technology Conference. European Association of Geoscientists & Engineers.
  31. Kundu, P., Kumar, V., Indra, M. (2016). Experimental and numerical investigation of fluid flow hydrodynamics in porous media: Characterization of Darcy and non-Darcy flow regimes. Powder Technology, 303(4), 278-291.
  32. Мухаметшин, В.Ш., Хакимзянов, И.Н., Бахтизин, Р.Н., Кулешова, Л.С. (2021). Дифференциация и группирование сложнопостроенных залежей нефти в карбонатных коллекторах в решении задач управления разработкой. SOCAR Proceedings, SI1, 88-97.
  33. Baikov, V.A.; Davletbaev, A.Ya.; Ivaschenko, D.S. (October, 2014). Non-Darcy flow numerical simulation for low–permeability reservoirs. SPE 154890. In: SPE Russian Oil and Gas Exploration & Production Technical Conference and Exhibition. Society of Petroleum Engineers.
  34. Андреев, А.В., Мухаметшин, В.Ш., Котенёв, Ю.А. (2016). Прогнозирование продуктивности залежей в карбонатных коллекторах с трудноизвлекаемыми запасами. SOCAR Procеedings, 3, 40–45.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100643

E-mail: vv@of.ugntu.ru


İ. N. Xakimzyanov1,2, V. Ş. Muxametşin2, A. V. Lifantiyev1, R. N. Baxtizin2, R. İ. Şeşdirov1, İ. V. Kuçinskaya1

1«TatNETLİ» V.D.Şaşin adına «Tatneft» ASC, Buqulma, Rusiya; 2Ufa Dövlət Neft Texniki Universiteti, Ufa, Rusiya

Su vurmanın məhdudlaşdırılması yolu ilə Bavlinsk yatağının Paşi horizontunun əsas yatağının işlənməsinin tənzimlənməsi


Müxtəlif sulaşma növlərindən birincisi olan konturarxası sulaşma 50-ci illərin əvvəllərində Bavlinsk yatağının Paşi horizontunun terrigen yataqlarında tətbiq olunmuşdur. Geoloji-texnoloji modelləşdirmənin nəticələrinə əsasən müəyyən edilmişdir ki, layın aşağı keçiricilikli hissələrinin, vurucu və hasilat sıraları sahəsindəki aralıq zonalarının işlənməsi gecikir və şübhəsiz ki, hasilat məhsulunun sürətlə sulaşmasına və neftvermə əmsalının aşağı düşməsinə gətirib çıxarır. Bu səbəbdən də müəlliflər geolojitexnoloji 3D modelləşdirməsindən istifadə edərək, laya vurulan su həcminin məhdudlaşdırılması yolu ilə Paşi obyektinin yataqlarında vurulan suyun irəliləmə önünün tənzimlənməsi üzrə ədədi təcrübələr aparmışlar. Laya vurulan su həcminin məhdudlaşdırılması yolu ilə Paşi obyektindəki yatağın işlənməsinin tənzimlənməsi üzrə aparılan ədədi təcrübələrin nəticələrinin təhlili göstərmişdir ki, bu halda işlənmənin texnoloji göstəricilərini yaxşılaşdırmaq (neft hasilatını artırmaq və su hasilatını azaltmaq) və vurulan suyun texnoloji və iqtisadi baxımdan rentabelli ola biləcək ən uyğun miqdarını seçmək imkanı yaranacaqdır.

Açar sözlər: konturarxası və konturdaxili sulaşma; neftlilik konturu; suvurmanın məhdudlaşdırılması; bir günlük hasilat; sənaye təcrübəsi; vurucu quyu halqası; quyunun qəbuletmə qabiliyyəti; monolit qumdaşları; süzülmə axınlarının istiqaməti.

Müxtəlif sulaşma növlərindən birincisi olan konturarxası sulaşma 50-ci illərin əvvəllərində Bavlinsk yatağının Paşi horizontunun terrigen yataqlarında tətbiq olunmuşdur. Geoloji-texnoloji modelləşdirmənin nəticələrinə əsasən müəyyən edilmişdir ki, layın aşağı keçiricilikli hissələrinin, vurucu və hasilat sıraları sahəsindəki aralıq zonalarının işlənməsi gecikir və şübhəsiz ki, hasilat məhsulunun sürətlə sulaşmasına və neftvermə əmsalının aşağı düşməsinə gətirib çıxarır. Bu səbəbdən də müəlliflər geolojitexnoloji 3D modelləşdirməsindən istifadə edərək, laya vurulan su həcminin məhdudlaşdırılması yolu ilə Paşi obyektinin yataqlarında vurulan suyun irəliləmə önünün tənzimlənməsi üzrə ədədi təcrübələr aparmışlar. Laya vurulan su həcminin məhdudlaşdırılması yolu ilə Paşi obyektindəki yatağın işlənməsinin tənzimlənməsi üzrə aparılan ədədi təcrübələrin nəticələrinin təhlili göstərmişdir ki, bu halda işlənmənin texnoloji göstəricilərini yaxşılaşdırmaq (neft hasilatını artırmaq və su hasilatını azaltmaq) və vurulan suyun texnoloji və iqtisadi baxımdan rentabelli ola biləcək ən uyğun miqdarını seçmək imkanı yaranacaqdır.

Açar sözlər: konturarxası və konturdaxili sulaşma; neftlilik konturu; suvurmanın məhdudlaşdırılması; bir günlük hasilat; sənaye təcrübəsi; vurucu quyu halqası; quyunun qəbuletmə qabiliyyəti; monolit qumdaşları; süzülmə axınlarının istiqaməti.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Мирзаджанзаде, А.Х., Шахвердиев, А.Х. (1997). Динамические процессы в нефтегазодобыче: системный анализ, диагноз, прогноз. Москва: Наука.
  2. Alvarado, V., Reich, E.-M., Yunfeng, Yi, Potsch, K. (2006, June). Integration of a risk management tool and an analytical simulator for assisted decision-making in IOR. In: SPE Europec/EAGE Annual Conference and Exhibition. Society of Petroleum Engineers.
  3. Хисамов, Р.С., Хакимзянов, И.Н., Лифантьев, А.В., и др. (2021). Результаты эксперимента по разрежению сетки скважин на основной залежи пласта Д1 Бавлинского месторождения через 60 лет. Нефтяное хозяйство, 7, 18-22.
  4. Муслимов, Р.Х. (2021). О новой парадигме развития нефтегазового комплекса России. Нефтяное хозяйство, 3, 8-13.
  5. Мухаметшин, В.В. (2021). Повышение эффективности управления разработкой залежей Западно-Сибирской нефтегазоносной провинции на основе дифференциации и группирования. Геология и геофизика, 62(12), 1672–1685.
  6. Кудряшов, С.И., Хасанов, М.М., Краснов, В.А. и др. (2007). Шаблоны применения технологий – эффективный способ систематизации знаний. Нефтяное хозяйство, 11, 7-9.
  7. Shakhverdiev, A.Kh., Shestopalov, Yu.V. (2019). Qualitative analysis of quadratic polynomial dynamical systems associated with the modeling and monitoring of oil fields. Lobachevskii Journal of Mathematics, 40(10), 1695–1710.
  8. Мухаметшин, В.Ш., Хакимзянов, И.Н., Бахтизин, Р.Н., Кулешова, Л.С. (2021). Дифференциация и группирование сложнопостроенных залежей нефти в карбонатных коллекторах в решении задач управления разработкой. SOCAR Proceedings, SI1, 88-97.
  9. Муслимов, Р.Х. (2014). Нефтеотдача: прошлое, настоящее, будущее (оптимизация добычи, максимизация КИН). Казань: ФЭН.
  10. Кулешова, Л.С., Фаттахов, И.Г., Султанов, Ш.Х. и др. (2021). Опыт проведения многозонного кислотного ГРП на месторождении ПАО «Татнефть». SOCAR Proceedings, SI1, 68-76.
  11. Муслимов, Р.Х. (2008). Освоение супергигантского Ромашкинского месторождения – выдающийся вклад ученых и специалистов России в мировую нефтяную науку и практику разработки нефтяных месторождений. Георесурсы, 4(27), 2–5.
  12. Гасумов, Э.Р., Гасумов, Р.А. (2020). Управление инновационными рисками при выполнении геолого- технических (технологических) мероприятий на нефтегазовых месторождениях. SOCAR Proceedings, 2, 8-16.
  13. Грищенко, В.А., Рабаев, Р.У., Асылгареев, И.Н. и др. (2021). Методический подход к определению оптимальных геолого-технологических характеристик при планировании ГРП на многопластовых объектах. SOCAR Proceedings, SI2, 182-191.
  14. Economides, J.M., Nolte, K.I. (2000). Reservoir stimulation. West Sussex, England: John Wiley and Sons.
  15. Мухаметшин, В.В., Кулешова, Л.С. (2019). Обоснование систем заводнения низкопродуктивных залежей нефти в условиях ограниченного объема информации. SOCAR Procеedings, 2, 16–22.
  16. Велиев, Э.Ф. (2020). О механизмах удерживания полимера пористой средой. SOCAR Procеedings, 3, 126-134.
  17. Хисамиев, Т.Р., Баширов, И.Р., Мухаметшин, В.Ш. и др. (2021). Результаты оптимизации системы разработки и повышения эффективности выработки запасов карбонатных отложений турнейского яруса Четырманского месторождения. SOCAR Proceedings, SI2, 131-142.
  18. Шахвердиев, А.Х. (2014). Еще раз о нефтеотдаче. Нефтяное хозяйство, 1, 44–48.
  19. Велиев, Э.Ф. (2021). Применение амфифильных блок-полимерных систем для эмульсионного заводнения пласта. SOCAR Proceedings, 3, 78-86.
  20. Мухаметшин, В.В., Андреев, В.Е. (2018). Повышение эффективности оценки результативности технологий, направленных на расширение использования ресурсной базы месторождений с трудноизвлекаемыми запасами. Известия Томского политехнического университета. Инжиниринг георесурсов, 329(8), 30–36.
  21. Valeev, A.S., Kotenev, Yu.A., Mukhametshin, V.Sh., Sultanov, Sh.Kh. (2019). Substantiation of the recovery of residual oil from low-productive and heterogeneous formations in Western Siberia by improving the waterflood system using gas and water-gas impacts. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, 560, 012204, 1-6.
  22. Яртиев, А.Ф., Хакимзянов, И.Н., Петров, В.Н., Идиятуллина, З.С. (2016). Совершенствование технологий по выработке запасов нефти из неоднородных и сложнопостроенных коллекторов Республики Татарстан. Казань: Ихлас.
  23. Мухаметшин, В.В., Кулешова, Л.С. (2020). О снижении уровня неопределенности при управлении заводнением залежей с трудноизвлекаемыми запасами. Известия ТПУ. Инжиниринг георесурсов, 331(5), 140–146.
  24. Аббасов, А.А., Аббасов, Э.М., Исмайлов, Ш.З., Сулейманов, А.А. (2021). Оценка эффективности процесса заводнения нефтяных пластов на основе емкостно-резистивной модели с нелинейным коэффициентом продуктивности. SOCAR Procеedings, 3, 45-53.
  25. Крейг, Ф.Ф. (1974). Разработка нефтяных месторождений при заводнении. Москва: Недра.
  26. Ахметов, Р.Т., Андреев, А.В., Мухаметшин, В.В. (2017). Методика прогноза остаточной нефтенасыщенности и коэффициента вытеснения по данным геофизических исследований для оценки эффективности применения нанотехнологий. Нанотехнологии в строительстве, 9(5), 116–133.
  27. Хабибрахманов, А.Г., Зарипов, А.Т., Хакимзянов, И.Н., и др. (2017). Оценка эффективности уплотнения сетки скважин на низкопроницаемых карбонатных коллекторах (на примере месторождений Республики Татарстан). Казань: Слово.
  28. Якупов, Р.Ф., Мухаметшин, В.Ш., Хакимзянов, И.Н., Трофимов, В.Е. (2019). Оптимизация выработки запасов из водонефтяных зон горизонта D3ps Шкаповского нефтяного месторождения с помощью горизонтальных скважин. Георесурсы, 21 (3), 55-61.
  29. Хисамов, Р.С., Ганиев, Г.Г., Ханнанов, Р.Г. и др. (2006). Научно-практическое значение открытия и разработки Бавлинского нефтяного месторождения. Георесурсы, 3(20), 8-10.
  30. Хакимзянов, И.Н., Мухаметшин, В.Ш., Бахтизин, Р.Н. и др. (2021). Обоснование необходимости учета интерференции между скважинами при разряжении сетки скважин на пашийском горизонте Бавлинского месторождения. SOCAR Proceedings, SI1, 77-87.
  31. Batalov, S.A., Andreev, V.E., Lobankov, V.M., Mukhametshin, V.Sh. (2019). Numerical simulation of oil formation with regulated disturbances. Oil recovery quality simulation. Journal of Physics: Conference Series, 1333, 032006, 1-6.
  32. Хаммадеев, Ф.М, Султанов, С.А., Полуян, И.Г. (1975). Экспериментальная разработка Бавлинского месторождения. Казань: Таткнигоиздат.
  33. Фаттахов, И.Г., Кулешова, Л.С., Султанов, Ш.Х. и др. (2021). Повышение эффективности водоизоляции применением тампонирующего состава. SOCAR Proceedings, SI2, 192-200.
  34. Велиев, Э.Ф. (2021). Полимерно-дисперсная система для изменения фильтрационных потоков в пласте. Prospecting and Development of Oil and Gas Fields, 1(78), 61–72.
  35. Шахвердиев, А.Х., Арефьев, С.В. (2021). Концепция мониторинга и оптимизации процесса заводнения нефтяных пластов при неустойчивости фронта вытеснения. Нефтяное хозяйство, 11, 104-109.
  36. Сергеев, В.В., Шарапов, Р.Р., Кудымов, А.Ю. и др. (2020). Экспериментальное исследование влияния коллоидных систем с наночастицами на фильтрационные характеристики трещин гидравлического разрыва пласта. Нанотехнологии в строительстве, 12(2), 100–107.
  37. Rose, W., Rose, D.M. (2004). «Revisiting» the enduring Buckley–Leverett ideas. Journal of Petroleum Science and Engineering, 45(3), 263–290.
  38. Грищенко, В.А., Асылгареев, И.Н., Бахтизин, Р.Н. и др. (2021). Методический подход к мониторингу эффективности использования ресурсной базы при разработке нефтяных месторождений. SOCAR Proceedings, SI2, 229-237.
  39. Шешдиров, Р.И., Хакимзянов, И.Н., Хакимзянова, О.И. и др. (2021). Особенности эксплуатации скважин с миллионной добычей нефти на Основной залежи пашийского горизонта Бавлинского месторождения. Нефтяная провинция, 2(26), 116-133.
  40. Batalov, S.A., Andreev, V.E., Lobankov, V.M., Mukhametshin, V.Sh. (2019). Numerical simulation of the oil reservoir with regulated disturbances. Oil recovery stability simulation. Journal of Physics: Conference Series, 1333, 032007, 1-6.
  41. Дорохов, О.И., Полуян, И.Г., Султанов, С.А. (1959). Крупный промышленный эксперимент на Бавлинском месторождении. Нефтяное хозяйство, 3, 41-46.
  42. Муслимов, Р.Х., Николаев, В.А., Султанов, С.А., Полуян, И.Г. (1981). Предварительные результаты Бавлинского эксперимента. Нефтяное хозяйство, 7, 30-38.
  43. Грищенко, В.А., Позднякова, Т.В., Мухамадиев, Б.М. и др. (2021). Повышение эффективности разработки залежей нефти в карбонатных коллекторах на примере турнейского яруса. SOCAR Proceedings, SI2, 238-247.
  44. Муслимов, Р.Х. (2020). Становление и перспективы дальнейшего развития гидродинамических методов разработки нефтяных месторождений России. Нефтяное хозяйство, 12, 96-100.
  45. Муслимов, Р.Х. (2006). Выдающаяся роль Бавлинского нефтяного месторождения в формировании высоких технологий выработки продуктивных пластов. Георесурсы, 3 (20), 3-7.
  46. Хайрединов, Н.Ш., Попов, А.М., Мухаметшин, В.Ш. (1992). Повышение эффективности заводнения низкопродуктивных залежей нефти в карбонатных коллекторах. Нефтяное хозяйство, 9, 18–20.
  47. Велиев, Э.Ф. (2020). Обзор современных методов увеличения нефтеотдачи пласта с применением потокоотклоняющих технологий. SOCAR Proceedings, 2, 50-66.
  48. Мухаметшин, В.В., Кадыров, Р.Р. (2017). Влияние нанодобавок на механические и водоизолирующие свойства составов на основе цемента. Нанотехнологии в строительстве, 9(6), 18–36.
  49. Хакимзянов, И.Н., Хисамов, Р.С., Бакиров, И.М. и др. (2014). Вопросы оптимизации и повышения эффективности эксплуатации скважин с горизонтальным окончанием на основе математического моделирования месторождений Татарстана. Казань: ФЭН.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100644

E-mail: vv@of.ugntu.ru


Y. Ə. İbrahimov

Təlim, Tədris və Sertifikatlaşdırma İdarəsi, SOCAR, Bakı, Azərbaycan

İstismar kəmərində daralmış zonaları olan quyularda qəza işlərinin aparılması


Məqalədə istismar kəmərinin bütün uzunluğu boyu üzrə müxtəlif divar qalınlıqlı eyni ölçülü qoruyucu borulardan ibarət olması, bəzi hallarda isə yuxarı hissəsində daha qalın, aşağı hissəsində nisbətən nazik divar qalınlıqlı olması, qoruyucu kəmərin hermetikliyinin bərpasının bəzi üsullarında kəmərin daxili diametrinin azalması haqqında məlumat verilir. Hasilatdan dayanmış belə quyularda borunun qəzalı sonluğunun və ya onun boruarxası fəzasının məcburi tədbir olaraq kiçik diametrli frezerlərlə frezlənməsində qəzalı sonluq daha böyük deformasiyaya uğrayır, hətta onun cırılması baş verir. Bu, quyuda mürəkkəbləşməyə, son nəticədə təmirə sərf olunan müddətin xeyli uzanmasına səbəb olur. Həmçinin istismar kəmərinin daha geniş aşağı hissəsində ekssentrik yerləşmiş və divara yatmış borunu tutulması üçün, mərkəzləşdirici tərtibat – qıfın tətbiqi mümkünsüzlüyünü nəzərə alaraq mərkəzləşdirici tərtibatsız endirilmiş tutucu alətlər istismar kəmərində qəzalı sonluqdan yuxarıda yerləşən daralmış zonadan maneəsiz keçsədə, kolokolla qapanması, habelə borututan milinin tutulan borunun daxili səthinə yönəldilməsi mümkünsüzlüyü ilə əlaqədar tutma işi uğursuzluqla nəticələnir. Qeyd edilmiş hallarda qazma kəmərinin alt quruluşunda ekssentrik keçiricini tətbiqində, nisbətən kiçik diametrli frezerin istifadəsilə daralmış zonadan aşağıda yerləşən qəzalı sonluq istismar kəmərinin daxili diametrinə uyğun tələb olunan diametrli frezerlə frezlənməsi təmin olunur, həmçinin mərkəzləşdirici tərtibatsız qəzalı borunun tutulması mümkünlüyü təmin edilir. Onun konstruktiv xüsusiyyətləri və müvafiq quyu şəraitində tətbiqinin üstünlükləri haqqında məlumat verilmişdir.

Açar sözlər: qəzalı sonluq; frezerlər, tutucu alətlər; QKAQ; ekssentrik keçirici.

Məqalədə istismar kəmərinin bütün uzunluğu boyu üzrə müxtəlif divar qalınlıqlı eyni ölçülü qoruyucu borulardan ibarət olması, bəzi hallarda isə yuxarı hissəsində daha qalın, aşağı hissəsində nisbətən nazik divar qalınlıqlı olması, qoruyucu kəmərin hermetikliyinin bərpasının bəzi üsullarında kəmərin daxili diametrinin azalması haqqında məlumat verilir. Hasilatdan dayanmış belə quyularda borunun qəzalı sonluğunun və ya onun boruarxası fəzasının məcburi tədbir olaraq kiçik diametrli frezerlərlə frezlənməsində qəzalı sonluq daha böyük deformasiyaya uğrayır, hətta onun cırılması baş verir. Bu, quyuda mürəkkəbləşməyə, son nəticədə təmirə sərf olunan müddətin xeyli uzanmasına səbəb olur. Həmçinin istismar kəmərinin daha geniş aşağı hissəsində ekssentrik yerləşmiş və divara yatmış borunu tutulması üçün, mərkəzləşdirici tərtibat – qıfın tətbiqi mümkünsüzlüyünü nəzərə alaraq mərkəzləşdirici tərtibatsız endirilmiş tutucu alətlər istismar kəmərində qəzalı sonluqdan yuxarıda yerləşən daralmış zonadan maneəsiz keçsədə, kolokolla qapanması, habelə borututan milinin tutulan borunun daxili səthinə yönəldilməsi mümkünsüzlüyü ilə əlaqədar tutma işi uğursuzluqla nəticələnir. Qeyd edilmiş hallarda qazma kəmərinin alt quruluşunda ekssentrik keçiricini tətbiqində, nisbətən kiçik diametrli frezerin istifadəsilə daralmış zonadan aşağıda yerləşən qəzalı sonluq istismar kəmərinin daxili diametrinə uyğun tələb olunan diametrli frezerlə frezlənməsi təmin olunur, həmçinin mərkəzləşdirici tərtibatsız qəzalı borunun tutulması mümkünlüyü təmin edilir. Onun konstruktiv xüsusiyyətləri və müvafiq quyu şəraitində tətbiqinin üstünlükləri haqqında məlumat verilmişdir.

Açar sözlər: qəzalı sonluq; frezerlər, tutucu alətlər; QKAQ; ekssentrik keçirici.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Расчет эксплуатационной колонны для нефтяной скважины. http://www.drillings.ru/primer1/
  2. Серенко, И. А., Сидоров, Н. А., Кошелев, А. Т. и др. (1982). Вторичное цементирование нефтяных и газовых скважин. Москва: ВНИИОЭНГ.
  3. Способы и средства восстановления герметичности обсадных колонн. https://cyberpedia.su/3x50dc.html
  4. Гасанов, А. П. (1983). Восстановление аварийных скважин. Москва: Недра.
  5. Гасанов, А. П. (1987). Аварийно-восстановительные работы в нефтяных и газовых скважинах. Москва: Недра.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100645

E-mail: yusif.ibrahimov1954@gmail.com


A. A. İsayev1, M. D. Valeyev2, İ. Ş. Minqulov3, V. V. Muxametşin3, L. S. Kuleşova3, Ş. Q. Minqulov3, Z. N. Saqitova3

1«Şeşmaoil» İdarəetmə Şirkəti MMC, Rusiya; 2«Virtual maşın sistemi» Elmi İstehsal Müəssisəsi SC, Kumlekul, Rusiya; 3Ufa Dövlət Neft Texniki Universiteti, Ufa, Rusiya

Özlü neft yataqlarında quyudibinə içiboş ştanq kəməri vasitəsilə istilik daşıyıcısının vurulmasına dair eksperimental tədqiqatlar


Yataqlarda özlü neft ehtiyatlarının məlum işlənmə üsullarından biri də layın quyudibi zonasına istilik daşıyıcısının vurulmasıdır. Bu məqsədlə, içiboş ştanqlardan və ya vakuum kameraları əmələ gətirən, ətraf dağ-mədən süxurlarında az istilik itkisi verən iki divarlı nasos-kompressor borular istifadə olunur. Mayenin özlülüyünün azaldılması məqsədilə daxil olan məhsulun qızdırılması üçün istilik daşıyıcısının quyudibinə verilməsi nasos qaldırıcısında yerinə yetirilə bilər. İstilik daşıyıcısının içiboş ştanqlar vasitəsilə vurulmasının başqa bir üsulla tətbiq edilməsi texnologiyası istilik daşıyıcısının lay flüidinin qızdırılması və onun süxurdan süzülmə sürətinin artırılması məqsədilə laya vurucu quyular vasitəsilə bilavasitə vurulmasından ibarətdir. Məqalədə bu cür texnologiyaların «Şeşmaoil» MMC-də tətbiqi ilə bağlı aparılan eksperimental işlərin nəticələri verilmiş, həmin texnologiyaların tətbiqinin prinsipial imkanları və perspektivləri göstərilmişdir.

Açar sözlər: istilik daşıyıcısının vurulması; içiboş ştanq kəməri; nasos-kompressor boruları; neftin özlülüyü; qatılaşdırılmış buxar.

Yataqlarda özlü neft ehtiyatlarının məlum işlənmə üsullarından biri də layın quyudibi zonasına istilik daşıyıcısının vurulmasıdır. Bu məqsədlə, içiboş ştanqlardan və ya vakuum kameraları əmələ gətirən, ətraf dağ-mədən süxurlarında az istilik itkisi verən iki divarlı nasos-kompressor borular istifadə olunur. Mayenin özlülüyünün azaldılması məqsədilə daxil olan məhsulun qızdırılması üçün istilik daşıyıcısının quyudibinə verilməsi nasos qaldırıcısında yerinə yetirilə bilər. İstilik daşıyıcısının içiboş ştanqlar vasitəsilə vurulmasının başqa bir üsulla tətbiq edilməsi texnologiyası istilik daşıyıcısının lay flüidinin qızdırılması və onun süxurdan süzülmə sürətinin artırılması məqsədilə laya vurucu quyular vasitəsilə bilavasitə vurulmasından ibarətdir. Məqalədə bu cür texnologiyaların «Şeşmaoil» MMC-də tətbiqi ilə bağlı aparılan eksperimental işlərin nəticələri verilmiş, həmin texnologiyaların tətbiqinin prinsipial imkanları və perspektivləri göstərilmişdir.

Açar sözlər: istilik daşıyıcısının vurulması; içiboş ştanq kəməri; nasos-kompressor boruları; neftin özlülüyü; qatılaşdırılmış buxar.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Конторович, А. Э., Лившиц, В. Р., Бурштейн, Л. М., Курчиков, А. Р. (2021). Оценка начальных и прогнозных (перспективных и прогнозируемых) геологических и извлекаемых ресурсов нефти Западно-Сибирской нефтегазоносной провинции и их структуры. Геология и геофизика, 62(5), 711-726.
  2. Муслимов, Р. Х. (2009). Особенности разведки и разработки нефтяных месторождений в условиях рыночной экономики. Казань: ФЭН.
  3. Грищенко, В. А., Гареев, Р. Р., Циклис, И. М. и др. (2021). Расширение круга льготируемых объектов, содержащих трудноизвлекаемые запасы нефти. SOCAR Proceedings, SI2, 8-18.
  4. Хисамиев, Т. Р., Баширов, И. Р., Мухаметшин, В. Ш. и др. (2021). Результаты оптимизации системы разработки и повышения эффективности выработки запасов карбонатных отложений турнейского яруса Четырманского месторождения. SOCAR Proceedings, SI2, 131-142.
  5. Минниханов, Р. Н., Маганов, Н. У., Хисамов, Р. С. (2016). О создании научных полигонов по изучению трудноизвлекаемых запасов нефти в Татарстане. Нефтяное хозяйство, 8, 60-63.
  6. Грищенко, В. А., Асылгареев, И. Н., Бахтизин, Р. Н. и др. (2021). Методический подход к мониторингу эффективности использования ресурсной базы при разработке нефтяных месторождений. SOCAR Proceedings, SI2, 229-237.
  7. Грищенко, В. А., Рабаев, Р. У., Асылгареев, И. Н. и др. (2021). Методический подход к определению оптимальных геолого-технологических характеристик при планировании ГРП на многопластовых объектах. SOCAR Proceedings, SI2, 182-191.
  8. Yakupov, R. F., Mukhametshin, V. Sh., Tyncherov, K. T. (2018). Filtration model of oil coning in a bottom waterdrive reservoir. Periodico Tche Quimica, 15(30), 725-733.
  9. Велиев, Э. Ф. (2021). Полимерно-дисперсная система для изменения фильтрационных потоков в пласте. Prospecting and Development of Oil and Gas Fields, 1(78), 61–72.
  10. Грищенко, В. А., Позднякова, Т. В., Мухамадиев, Б. М. и др. (2021). Повышение эффективности разработки залежей нефти в карбонатных коллекторах на примере турнейского яруса. SOCAR Proceedings, SI2, 238-247.
  11. Сулейманов, Б. А., Велиев, Э. Ф. (2016). О влиянии гранулометрического состава и наноразмерных добавок на качество изоляции затрубного пространства в процессе цементирования скважин. SOCAR Proceedings, 4, 4-10.
  12. Велиев, Э. Ф. (2020). О механизмах удерживания полимера пористой средой. SOCAR Procеedings, 3, 126-134.
  13. Хакимзянов, И. Н., Мухаметшин, В. Ш., Бахтизин, Р. Н. и др. (2021). Обоснование необходимости учета интерференции между скважинами при разряжении сетки скважин на пашийском горизонте Бавлинского месторождения. SOCAR Proceedings, SI1, 77-87.
  14. Мухаметшин, В. В., Бахтизин, Р. Н., Кулешова, Л. С. и др. (2021). Скрининг и оценка условий эффективного применения методов увеличения нефтеотдачи высокообводненных залежей с трудноизвлекаемыми запасами. SOCAR Proceedings, SI2, 48-56.
  15. Alvarado, V., Reich, E.-M., Yunfeng, Yi, Potsch, K. (2006, June). Integration of a risk management tool and an analytical simulator for assisted decision-making in IOR. In: SPE Europec/EAGE Annual Conference and Exhibition. Society of Petroleum Engineers.
  16. Дмитриевский, А. Н. (2017). Ресурсно-инновационная стратегия развития экономики России. Нефтяное хозяйство, 5, 6-7.
  17. Хузин, Р. Р., Бахтизин, Р. Н., Андреев, В. Е. и др. (2021). Интенсификация добычи нефти методом гидравлического сжатия пласта. SOCAR Proceedings, SI1, 98-108.
  18. Сергеев, В. В., Шарапов, Р. Р., Кудымов, А. Ю. и др. (2020). Экспериментальное исследование влияния коллоидных систем с наночастицами на фильтрационные характеристики трещин гидравлического разрыва пласта. Нанотехнологии в строительстве, 12(2), 100–107.
  19. Мухаметшин, В. В. (2021). Повышение эффективности управления разработкой залежей Западно- Сибирской нефтегазоносной провинции на основе дифференциации и группирования. Геология и геофизика, 62(12), 1672–1685.
  20. Велиев, Э. Ф. (2021). Применение амфифильных блок-полимерных систем для эмульсионного заводнения пласта. SOCAR Proceedings, 3, 78-86.
  21. Фаттахов, И. Г., Кулешова, Л. С., Бахтизин, Р. Н. и др. (2021). Комплексирование результатов моделирования ГРП при проведении гибридных кислотно-пропантных обработок и при одновременной инициации трещины ГРП в разделенных интервалах. SOCAR Proceedings, SI2, 103-111.
  22. Здольник, С. Е., Некипелов, Ю. В., Гапонов, М. А., Фоломеев, А. Е. (2016). Внедрение новых технологий гидроразрыва пласта на карбонатных объектах месторождений ПАО АНК «Башнефть». Нефтяное хозяйство, 7, 92-95.
  23. Якупов, Р. Ф., Мухаметшин, В. Ш., Хакимзянов, И. Н., Трофимов, В. Е. (2019). Оптимизация выработки запасов из водонефтяных зон горизонта D3ps Шкаповского нефтяного месторождения с помощью горизонтальных скважин. Георесурсы, 21, 3, 55-61.
  24. Якупов, Р. Ф., Хакимзянов, И. Н., Мухаметшин, В. В., Кулешова, Л. С. (2021). Использование гидродинамической модели при создании обратного конуса нефти в условиях водонефтяных зон. SOCAR Proceedings, 2, 54-61.
  25. Велиев, Э. Ф., Алиев, А. А., Маммедбейли, Т. Е. (2021). Применение машинного обучения для прогнозирования эффективности внедрения технологий борьбы с конусообразованием. SOCAR Procceedings, 1, 104-113.
  26. Хакимзянов, И. Н., Мухаметшин, В. Ш., Бахтизин, Р. Н., Шешдиров, Р. И. (2021). Определение объемного коэффициента сетки скважин для оценки конечного коэффициента нефтеизвлечения при разработке залежей нефти горизонтальными скважинами. SOCAR Proceedings, 2, 47-53.
  27. Кулешова, Л. С., Фаттахов, И. Г., Султанов, Ш. Х. и др. (2021). Опыт проведения многозонного кислотного ГРП на месторождении ПАО «Татнефть». SOCAR Proceedings, SI1, 68-76.
  28. Гасумов, Э. Р., Гасумов, Р. А. (2020). Управление инновационными рисками при выполнении геолого-технических (технологических) мероприятий на нефтегазовых месторождениях. SOCAR Proceedings, 2, 8-16.
  29. Грищенко, В. А., Циклис, И. М., Мухаметшин, В. Ш., Якупов, Р. Ф. (2021). Методические подходы к повышению эффективности системы заводнения на поздней стадии разработки. SOCAR Proceedings, SI2, 161-171.
  30. Ахметов, Р. Т., Маляренко, А. М., Кулешова, Л. С. и др. (2021). Количественная оценка гидравлической извилистости коллекторов нефти и газа Западной Сибири на основе капилляриметрических исследований. SOCAR Proceedings, 2, 77-84.
  31. Велиев, Э. Ф. (2020). Обзор современных методов увеличения нефтеотдачи пласта с применением потокоотклоняющих технологий. SOCAR Proceedings, 2, 50-66.
  32. Мухаметшин, В. Ш., Хакимзянов, И. Н., Бахтизин, Р. Н., Кулешова, Л. С. (2021). Дифференциация и группирование сложнопостроенных залежей нефти в карбонатных коллекторах в решении задач управления разработкой. SOCAR Proceedings, SI1, 88-97.
  33. Ященко, И. Г., Полищук, Ю. М. (2008). Трудноизвлекаемые запасы нефти Волго-Уральской нефтегазоносной провинции. Нефтепромысловое дело, 8, 11-18.
  34. Хисамов, Р. С. (2015). Эффективность выработки трудноизвлекаемых запасов нефти. Альметьевск: Альметьевский государственный нефтяной институт.
  35. Ахмадуллин, Р. Р., Трифонов, В. В. (2004). Добыча высоковязких нефтей в НГДУ «Нурлатнефть». Нефтяное хозяйство, 7, 31-33.
  36. Beauquin, J.-L., Ndinemenu, F. O., Chalier, G., et al. (2007, November). World’s first metal PCP SAGD field test shows promising artificial – lift technology for heavy-oil production: joslyn field case. In: SPE Annual Technical Conference and Exhibition. Society of Petroleum Engineering.
  37. Petrov, A., Mikhailov, A., Litvinenko, K., Ramazanov, R. (2010, October). Artificial lift practice for heavy oil production with sand control. In: SPE Russian Oil and Gas Conference and Exhibition. Society of Petroleum Engineering.
  38. Исаев, А. А. (2016). Разработка штанговых лопаток для винтовых насосных установок при эксплуатации осложненных скважин. Диссертация на соискание ученой степени кандидата технических наук. Уфа: УГНТУ.
  39. Исаев, А. А., Наниш, С. В., Голев, К. В. и др. (2020). Закачка рабочего агента через термостойкое оборудование. Нефть. Газ. Новации, 7(236), 39-42.
  40. Исаев, А. А., Наниш, С. В., Голев, К. В. и др. (2020). Разработка оборудования для снижения теплопотерь при закачке рабочего агента (пара). Нефть. Газ. Новации, 8(237), 54-57.
  41. Зайнашев, Р. А., Валеев, М. Д., Сыртланов, А. Ш. и др. (1986). Скважинная штанговая насосная установка. Авторское свидетельство СССР 1231261.
  42. Валеев, М. Д., Давлетов, М. Ш., Кутлуяров, Ю. Х., Уразаков, К. Р. (2000). Штанговая насосная установка. Патент РФ 2161268.
  43. Валеев, А. М., Мингулов, Ш. Г., Рамазанов, Г. С. и др. (2013). Скважинная штанговая насосная установка для добычи тяжелых высоковязких нефтей. Патент РФ 132503.
  44. Тахаутдинов, Р. Ш., Ахунов, Р. М., Кочубей, М. В. и др. (2014). Способ разработки месторождения высоковязкой нефти. Патент РФ 2504647.
  45. Ахунов, Р. М., Цинк, А. А., Исаев, А. А. (2019). Комплекс мероприятий по повышению нефтеотдачи месторождения высоковязкой нефти. Экспозиция Нефть Газ, 1(68), 34-37.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100646

E-mail: isaev@shoil.tatais.ru


L. S. Kuleşova, V. Ş. Muxametşin

Ufa Dövlət Neft Texniki Universiteti, Ufa, Rusiya

Mürəkkəbləşmiş şəraitlərdə innovativ karbohidrogen hasilatı üsullarının axtarışı və tətbiqinin əsaslandırılması


Volqa-Ural neftli-qazlı əyalətinin şərq hissəsinin karbonatlı kollektorlarında müxtəlif obyektlər qrupunun mürəkkəb işlənmə şərtləri üçün karbohidrogen hasilatının innovativ üsullarının axtarışına və tətbiqinin əsaslandırılmasına imkan verən modellər yaradılmışdır. Qeyri-bircins informasiya və müxtəlif qeyri-müəyyənliklər şəraitində son neftçıxartma əmsalının proqnozlaşdırılması üçün alqoritmlər təklif edilmişdir. Geoloji-statistik modellərin qurulması üçün arqumentlərin qrup uçotu metodu alqoritminin istifadəsi əsaslandırılmışdır. Neftçıxartma prosesinin əldə edilmiş modellərinin fiziki interpretasiyası verilmişdir. Karbonatlı kollektorlarda müxtəlif obyektlər qrupunun işlənməsinin idarə olunması ilə bağlı müxtəlif məsələlərin həllində differensiallaşdırılmış yanaşmanın zəruriliyi göstərilmişdir.

Açar sözlər: neftçıxartma əmsalı; mərhələli reqressiya analizi; arqumentlərin qrup uçotu metodu.

Volqa-Ural neftli-qazlı əyalətinin şərq hissəsinin karbonatlı kollektorlarında müxtəlif obyektlər qrupunun mürəkkəb işlənmə şərtləri üçün karbohidrogen hasilatının innovativ üsullarının axtarışına və tətbiqinin əsaslandırılmasına imkan verən modellər yaradılmışdır. Qeyri-bircins informasiya və müxtəlif qeyri-müəyyənliklər şəraitində son neftçıxartma əmsalının proqnozlaşdırılması üçün alqoritmlər təklif edilmişdir. Geoloji-statistik modellərin qurulması üçün arqumentlərin qrup uçotu metodu alqoritminin istifadəsi əsaslandırılmışdır. Neftçıxartma prosesinin əldə edilmiş modellərinin fiziki interpretasiyası verilmişdir. Karbonatlı kollektorlarda müxtəlif obyektlər qrupunun işlənməsinin idarə olunması ilə bağlı müxtəlif məsələlərin həllində differensiallaşdırılmış yanaşmanın zəruriliyi göstərilmişdir.

Açar sözlər: neftçıxartma əmsalı; mərhələli reqressiya analizi; arqumentlərin qrup uçotu metodu.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Мандрик, И. Э., Панахов, Г. М., Шахвердиев, А. Х. (2010). Научно-методические и технологические основы оптимизации процесса повышения нефтеотдачи пластов. Москва: Нефтяное хозяйство.
  2. Муслимов, Р. Х. (2009). Особенности разведки и разработки нефтяных месторождений в условиях рыночной экономики. Казань: ФЭН.
  3. Конторович, А.Э. (2018). Пора идти вглубь. Нефтедобыче нужны новые технологии. Поиск, 3, 77.
  4. Кулешова, Л. С., Фаттахов, И. Г., Султанов, Ш. Х. и др. (2021). Опыт проведения многозонного кислотного ГРП на месторождении ПАО «Татнефть». SOCAR Proceedings, SI1, 68-76.
  5. Фаттахов, И. Г., Кулешова, Л. С., Бахтизин, Р. Н. и др. (2021). Комплексирование результатов моделирования ГРП при проведении гибридных кислотно-пропантных обработок и при одновременной инициации трещины ГРП в разделенных интервалах. SOCAR Proceedings, SI2, 103-111.
  6. Гасумов, Э. Р., Гасумов, Р. А. (2020). Управление инновационными рисками при выполнении геолого-технических (технологических) мероприятий на нефтегазовых месторождениях. SOCAR Proceedings, 2, 8-16.
  7. Грищенко, В. А., Циклис, И. М., Мухаметшин, В. Ш., Якупов, Р. Ф. (2021). Методические подходы к повышению эффективности системы заводнения на поздней стадии разработки. SOCAR Proceedings, SI2, 161-171.
  8. Ахметов, Р. Т., Маляренко, А. М., Кулешова, Л. С. и др. (2021). Количественная оценка гидравлической извилистости коллекторов нефти и газа Западной Сибири на основе капилляриметрических исследований. SOCAR Proceedings, 2, 77-84.
  9. Economides, J. M., Nolte, K. I. (2000). Reservoir stimulation. West Sussex, England: John Wiley and Sons.
  10. Грищенко, В. А., Рабаев, Р. У., Асылгареев, И. Н. и др. (2021). Методический подход к определению оптимальных геолого-технологических характеристик при планировании ГРП на многопластовых объектах. SOCAR Proceedings, SI2, 182-191.
  11. Мухаметшин, В. В., Бахтизин, Р. Н., Кулешова, Л. С. и др. (2021). Скрининг и оценка условий эффективного применения методов увеличения нефтеотдачи высокообводненных залежей с трудноизвлекаемыми запасами. SOCAR Proceedings, SI2, 48-56.
  12. Велиев, Э. Ф. (2020). Обзор современных методов увеличения нефтеотдачи пласта с применением потокоотклоняющих технологий. SOCAR Proceedings, 2, 50-66.
  13. Sun, S. Q., Wan, J. C. (2002). Geological analogs usage rates high in global survey. Oil & Gas Journal, 100(46), 49-50.
  14. Рабаев, Р. У., Чибисов, А. В., Котенев, А. Ю. и др. (2021). Математическое моделирование растворения карбонатных коллекторов и прогнозирование эффективности регулируемой солянокислотного воздействия. SOCAR Proceedings, 2, 40-46.
  15. Мухаметшин, В. В., Андреев, В. Е. (2018). Повышение эффективности оценки результативности технологий, направленных на расширение использования ресурсной базы месторождений с трудноизвлекаемыми запасами. Известия ТПУ. Инжиниринг георесурсов, 329(8), 30–36.
  16. Антоневич, Ю. С., Ефимов, А. В. (2013). Интегрированный подход к управлению инвестиционным портфелем в нефтегазодобывающих компаниях. Нефтяное хозяйство, 12, 83-85.
  17. Rzayeva, S. J. (2019). New microbiological method of oil recovery increase containing highly mineralized water. SOCAR Procеedings, 2, 38-44.
  18. Хакимзянов, И. Н., Мухаметшин, В. Ш., Бахтизин, Р. Н. и др. (2021). Обоснование необходимости учета интерференции между скважинами при разряжении сетки скважин на пашийском горизонте Бавлинского месторождения. SOCAR Proceedings, SI1, 77-87.
  19. Мухаметшин, В. В., Кулешова, Л. С. (2019). Обоснование систем заводнения низкопродуктивных залежей нефти в условиях ограниченного объема информации. SOCAR Procеedings, 2, 16–22.
  20. Мирзаджанзаде А. Х., Хасанов М. М., Бахтизин Р. Н. (2004). Моделирование процессов нефтегазодобычи. Нелинейность, неравновесность, неопределенность. Москва, Ижевск: Институт компьютерных исследований.
  21. Велиев, Э. Ф. (2020). О механизмах удерживания полимера пористой средой. SOCAR Procеedings, 3, 126-134.
  22. Мухаметшин, В. Ш. (1989). Зависимость нефтеизвлечения от плотности сетки скважин при разработке низкопродуктивных карбонатных залежей. Нефтяное хозяйство, 12, 26–29.
  23. Мухаметшин, В. В. (2021). Повышение эффективности управления разработкой залежей Западно-Сибирской нефтегазоносной провинции на основе дифференциации и группирования. Геология и геофизика, 62(12), 1672–1685.
  24. Сулейманов, Б. А., Исмайлов, Ф. С., Велиев, Э. Ф., Дышин, О. А. (2013). О влиянии наночастиц на прочность полимерных гелей, применяемых в нефтедобыче. SOCAR Proceedings, 2, 24-28.
  25. Тер-Саркисов, Р. М., Максимов, В. М., Басниев, К. С. и др. (2012). Геологическое и гидротермодинамическое моделирование месторождений нефти и газа. Ижевск: Ижевский институт компьютерных исследований.
  26. Сергеев, В. В., Шарапов, Р. Р., Кудымов, А. Ю. и др. (2020). Экспериментальное исследование влияния коллоидных систем с наночастицами на фильтрационные характеристики трещин гидравлического разрыва пласта. Нанотехнологии в строительстве, 12(2), 100–107.
  27. Хузин, Р. Р., Бахтизин, Р. Н., Андреев, В. Е. и др. (2021). Интенсификация добычи нефти методом гидравлического сжатия пласта. SOCAR Proceedings, SI1, 98-108.
  28. Дмитриевский, А. Н. (2017). Ресурсно-инновационная стратегия развития экономики России. Нефтяное хозяйство, 5, 6-7.
  29. Мухаметшин, В. Ш., Хакимзянов, И. Н. (2021). Особенности группирования низкопродуктивных залежей нефти в карбонатных коллекторах для рационального использования ресурсов в пределах Урало-Поволжья. Записки Горного института, 252, 896-907.
  30. Шпуров, И. В., Захаренко, В. А., Фурсов, А. Я. (2015). Дифференцированный анализ степени вовлечения и выработанности запасов юрских залежей в пределах Западно-Сибирской НГП. Недропользование XXI век, 1 (51), 12-19.
  31. Якупов, Р. Ф., Хакимзянов, И. Н., Мухаметшин, В. В., Кулешова, Л. С. (2021). Использование гидродинамической модели при создании обратного конуса нефти в условиях водонефтяных зон. SOCAR Proceedings, 2, 54-61.
  32. Велиев, Э. Ф. (2021). Полимерно-дисперсная система для изменения фильтрационных потоков в пласте. Prospecting and Development of Oil and Gas Fields, 1(78), 61–72.
  33. Велиев, Э. Ф., Алиев, А. А., Маммедбейли, Т. Е. (2021). Применение машинного обучения для прогнозирования эффективности внедрения технологий борьбы с конусообразованием. SOCAR Procceedings, 1, 104-113.
  34. Хакимзянов, И. Н., Мухаметшин, В. Ш., Бахтизин, Р. Н., Шешдиров, Р. И. (2021). Определение объемного коэффициента сетки скважин для оценки конечного коэффициента нефтеизвлечения при разработке залежей нефти горизонтальными скважинами. SOCAR Proceedings, 2, 47-53.
  35. Грищенко, В. А., Асылгареев, И. Н., Бахтизин, Р. Н. и др. (2021). Методический подход к мониторингу эффективности использования ресурсной базы при разработке нефтяных месторождений. SOCAR Proceedings, SI2, 229-237.
  36. Муслимов, Р. Х. (2008). Методы повышения эффективности разработки нефтяных месторождений на поздней стадии. Нефтяное хозяйство, 3, 30-35.
  37. Хисамиев, Т. Р., Баширов, И. Р., Мухаметшин, В. Ш. и др. (2021). Результаты оптимизации системы разработки и повышения эффективности выработки запасов карбонатных отложений турнейского яруса Четырманского месторождения. SOCAR Proceedings, SI2, 131-142.
  38. Хатмуллин, И. Ф., Хатмуллина, Е. И., Хамитов, А. Т. и др. (2015). Идентификация слабо выработанных зон на месторождениях с трудноизвлекаемыми запасами. Нефтяное хозяйство, 1, 74-79.
  39. Грищенко, В. А., Гареев, Р. Р., Циклис, И. М. и др. (2021). Расширение круга льготируемых объектов, содержащих трудноизвлекаемые запасы нефти. SOCAR Proceedings, SI2, 8-18.
  40. Конторович, А. Э., Лившиц, В. Р. (2017). Новые методы оценки, особенности структуры и пути освоения прогнозных ресурсов нефти зрелых нефтегазоносных провинций (на примере Волго–Уральской провинции). Геология и геофизика, 58 (12), 1835–1852.
  41. Грищенко, В. А., Позднякова, Т. В., Мухамадиев, Б. М. и др. (2021). Повышение эффективности разработки залежей нефти в карбонатных коллекторах на примере турнейского яруса. SOCAR Proceedings, SI2, 238-247.
  42. Мухаметшин, В. Ш., Хакимзянов, И. Н., Бахтизин, Р. Н., Кулешова, Л. С. (2021). Дифференциация и группирование сложнопостроенных залежей нефти в карбонатных коллекторах в решении задач управления разработкой. SOCAR Proceedings, SI1, 88-97.
  43. Мухаметшин, В. Ш., Кулешова, Л. С., Сафиуллина, А. Р. (2021). Группирование и выделение залежей нефти в карбонатных коллекторах по продуктивности на стадии проведения геолого-разведочных работ. Известия ТПУ. Инжиниринг георесурсов, 332(12), 43–51.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100647

E-mail: vsh@of.ugntu.ru


V. X. Nurullayev, F. T. Mürvətov, Z. A. Abdullayeva

«Neftin Qazın Geotexnoloji Problemləri və Kimya» EТİ, Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti, Bakı, Azərbaycan

Neftvermə əmsalının artırılması üçün kondensatın nano-strukturlu polimer əsaslı kompozitlərin sintezində tətbiqi


Məqalədə uzun illər istismar edilən neft yataqlarında işlənmənin müəyyən mərhələlərində süzülmə müqavimətinin dəyişməsinə bir sıra xarici və daxili amillərin, əsasən temperatur rejiminin pozulmasının təsirinə baxılmışdır. Müyyən edilmişdir ki, temperaturun aşağı düşməsilə neftin tərkibindəki asfalten, qatran və parafin assosiatlarının əmələ gəlməsi nəticəsində özlülük artır. Bu assosiatlar məsamələrə çökərək keçiriciliyin aşağı düşməsinə, qaldırıcı boru xətlərinin daxili diametrinin kiçilməsinə və hidravlik müqavimətin yüksəlməsinə səbəb olur. Nanoquruluşlu koordinasion polimerlər əsaslı texnologiyanın tətbiqindən sonra qatranın reagent tərəfindən udulmasına baxmayaraq, neftin özlülüyünün artması müşahidə edilmişdi. Problemi aradan qaldırmaq məqsədilə quyudibi sahəyə vurulacaq kompozitin tərkibinə daxil olan qələviləşdirilmiş dizel fraksiyası tullantısının bir hissəsi kondensatla əvəzlənmiş və yüksək effekt əldə olunmuşdur.

Açar sözlər: neft; özlülük; parafin; qatran; kondensat; assosiat; nanoquruluşlu reagent.

Məqalədə uzun illər istismar edilən neft yataqlarında işlənmənin müəyyən mərhələlərində süzülmə müqavimətinin dəyişməsinə bir sıra xarici və daxili amillərin, əsasən temperatur rejiminin pozulmasının təsirinə baxılmışdır. Müyyən edilmişdir ki, temperaturun aşağı düşməsilə neftin tərkibindəki asfalten, qatran və parafin assosiatlarının əmələ gəlməsi nəticəsində özlülük artır. Bu assosiatlar məsamələrə çökərək keçiriciliyin aşağı düşməsinə, qaldırıcı boru xətlərinin daxili diametrinin kiçilməsinə və hidravlik müqavimətin yüksəlməsinə səbəb olur. Nanoquruluşlu koordinasion polimerlər əsaslı texnologiyanın tətbiqindən sonra qatranın reagent tərəfindən udulmasına baxmayaraq, neftin özlülüyünün artması müşahidə edilmişdi. Problemi aradan qaldırmaq məqsədilə quyudibi sahəyə vurulacaq kompozitin tərkibinə daxil olan qələviləşdirilmiş dizel fraksiyası tullantısının bir hissəsi kondensatla əvəzlənmiş və yüksək effekt əldə olunmuşdur.

Açar sözlər: neft; özlülük; parafin; qatran; kondensat; assosiat; nanoquruluşlu reagent.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Usubaliyev, B. T., Ramazanova, E. E., Murvatov, F. T. (2015). Application of coordination polymers to increase the reservoir oil recovery. Science and Applied Engineering Quarterly, 6, 16-20.
  2. Murvatov, F. T. (2018). The effect of nanostructured reagents on the viscosity of various oils. News of the Azerbaijan Academy of Engineering, 10, 59-62.
  3. Usubaliev, B. T., Ramazanova, E. E., Nurullaev, V. H. (2015). Use of nanostructural coordination units for reduction of viscosity of heavy commodity oil in transportation. Problems of Collection, Preparation and Transportation of Oil and Oil Products, 3, 117-126.
  4. Usubaliev, B. T., Murvatov, F. T., Alieva, F. B. (2016). Application of coordination polymers for the increase of oilbearing strata. News of the Azerbaijan Academy of Engineering, 8, 102-109.
  5. Ramazanova, E. E., Murvatov, F. T., Usubaliyev, B. T. (2018). Study of the effect of nanostructured composite solution on the processes in the wellbore zone. News of Azerbaijan Higher Technical Schools, 20, 25-32.
  6. Usubaliev, B. T., Nurullaev, V. H., Murvatov, F. T. (2019, April). New multifunctional technology based on nanostructural coordination polymers to increase the efficiency of production, transport and oil storage. In: International Scientific-Practical Conference «Status and prospects of exploitation of deposits». Republic of Kazakhstan.
  7. Nurullayev, V. H., Usubaliyev, B. T., Gahramanov, F. S. (2019). Selectivity in improvement of rheological properties of crude oil. American Journal of Applied and Industrial Chemistry, 3, 1-8.
  8. Usubaliev, B. T., Nurullaev, V. H., Murvatov, F. T. (2020). Application of new nanostructured coordination polymers for crushing asphalt-resin-paraffin associations in the volume of oil and petroleum emulsion. Bulletin of the Azerbaijan Academy of Engineering, 12, 47-57.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100648

E-mail: veliehet1973@mail.ru


V. X. Nurullayev, F. T. Mürvətov, A. V. Qasımzadə

Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti nəzdində “Neftin qazın geotexnoloji problemləri və Kimya” Elmi-Tədqiqat İnstitutu, Bakı, Azərbaycan

Azərbaycan Respublikası Siyəzən monoklinal neft yatağının işlənilməsinin perspektivlilik məsələlərinin təhlili


Məqalədə, Siyəzən monoklinal neft yatağının anomal işlənmə şəraiti ilə əlaqədar olaraq baş verən mürəkkəbləşmələrə baxılmışdır. Çətin geoloji-geofiziki və istismar şəraitində, mövcud işlənmə sisteminə yeni innovativ üsulların, tətbiqi və işlənilmənin davam etdirilməsi aktual məsələlərdən hesab edilmişdir. Problemin həlli məqsədi ilə yeni sinif BAF-1 və BAF-2 nanoquruluşa malik kompozitlər yaradılmış, quyudibi sahəyə təsir üsulu işlənilmişdi. Reagentin tətbiqi ilə Cənub-şərqi Səadan sahəsində istismarda olan 111 №-li, Cənub-qərbi Səаdan sahəsində istismarda olan 198 №-li, Əmirxanlı sahəsində istismarda olan 1463 №-li neft hasiledici quyulardan təcrübə sınaq mərhələsində əlavə olaraq 391.1 ton neft hasil olunmuşdur. BAF-1 və BAF-2 nanoquruluşlu kompozit, 3.0%-li lay suyunun codluğunu aradan qaldırır, tərkibindəki sulfatreduksiyaedici bakteriyaları məhv edir.

Açar sözlər: qatran; parafin; nanoquruluşlu kompozit; quyudibi sahə.

Məqalədə, Siyəzən monoklinal neft yatağının anomal işlənmə şəraiti ilə əlaqədar olaraq baş verən mürəkkəbləşmələrə baxılmışdır. Çətin geoloji-geofiziki və istismar şəraitində, mövcud işlənmə sisteminə yeni innovativ üsulların, tətbiqi və işlənilmənin davam etdirilməsi aktual məsələlərdən hesab edilmişdir. Problemin həlli məqsədi ilə yeni sinif BAF-1 və BAF-2 nanoquruluşa malik kompozitlər yaradılmış, quyudibi sahəyə təsir üsulu işlənilmişdi. Reagentin tətbiqi ilə Cənub-şərqi Səadan sahəsində istismarda olan 111 №-li, Cənub-qərbi Səаdan sahəsində istismarda olan 198 №-li, Əmirxanlı sahəsində istismarda olan 1463 №-li neft hasiledici quyulardan təcrübə sınaq mərhələsində əlavə olaraq 391.1 ton neft hasil olunmuşdur. BAF-1 və BAF-2 nanoquruluşlu kompozit, 3.0%-li lay suyunun codluğunu aradan qaldırır, tərkibindəki sulfatreduksiyaedici bakteriyaları məhv edir.

Açar sözlər: qatran; parafin; nanoquruluşlu kompozit; quyudibi sahə.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Kheirov, M. B., Mammadov, Z. C., Osmanova, M. A. (2004). The current state of geological-physical and operational conditions of Zagli-Zeyva field and ways of its effective development. Azerbaijan Journal of Oil Economy, 2, 13-19.
  2. Ismayilov, G. G., Alakbarova, A. A., Murvatov, F. T. (2005). Some ecological aspects of opening the additional filter. Journal of Azerbaijan Oil Economy, 5, 58-60.
  3. Ismayilov, G. G., Murvatov, F. T. (2002). Some ecological consequences of irrigation of production wells in Siyazan monoclinic oil field. News of Azerbaijan Higher Technical Schools, 5(21), 72-77.
  4. Ismayilov, G. G., Murvatov, F. T. (2003). Effectiveness of well impact measures and environmental protection (on the example of Siyazan monoclinic oil fields). Azerbaijan Journal of Oil Economy, 2, 56-58.
  5. Murvatov, F. T., Karimova, A. G. (2014). Research of development of layers in monoclinic oil fields with long filters (on the example of Siyazan field). Journal of Azerbaijan Oil Economy, 3, 25-27.
  6. Murvatov, F. T., Usulbaliyev, B. T., Aliyeva, F. B. (2016, December). Results of application of BAF-1 and BAF-2 technology in Siyazan monoclinic oil field. In: Scientific-Practical Conference «Khazarneftegazyatag».
  7. Murvatov, F. T. (2016). Definition of objects depending on the purpose of application of methods of raising the rate of oil well drilling (for example, Siyazan monoclinic). II Bulletin of the Azerbaijan Academy of Engineering, 8, 60-64.
  8. Murvatov, F. T., Mustafaeva, R. E. (2015). Study of effects of nanostructured composite physicochemical indicators of oil. Oil and gas complex: problems and innovations with international participation. Samarsk: State Technical University.
  9. Murvatov, F. T., Mustafaeva, R. E. (2017, October). Research of improvement methods of layers oil recovery using nanostructured coordination polymer composites. In: International Scientific Practical conference (Achievements, problems and prospects for the development of oil and gas industry). Alymetevsk.
  10. Nurullayev, V. H., Usubaliyev, B. T., Taghiyev, D. B. (2019). The study on the reduction of the viscosity of transported heavy crude oil by Fe(II) and Fe(III) complexes with phthalic acid. Iranian Journal of Chemistry and Chemical Engineering, 38(6), 135-140.
  11. Nurullayev, V. H., Usubaliyev, B. T., Gehremanov, F. S. (2019). Selectivity in improvement of rheological properties of crude oil. American Journal of Applied and Industrial Chemistry, 3(1), 1-8.
  12. Nurullayev, V. H., Ismaylov, G. G., Usubaliyev, B. T., Aliyev, S. Y. (2016). Influence of hydrodynamic cavitation on rheological and transportable properties viscous crude oils. International Journal of Petroleum and Petrochemical Engineering, 2(2), 8-16.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100649

E-mail: veliehet1973@mail.ru


S. R. Nurov, R. F. Yakupov, V. V. Muxametşin, А. Т. Gareyev, L. S. Kuleşova, İ. А. Faizov

Ufa Dövlət Neft Texniki Universiteti, Ufa, Rusiya

Birsk yəhərinin Kashiro-Podolsk çöküntülərinin karbonatlı neft yataqlarının işlənməsinin idarə edilməsinin səmərəliliyinin artırılması


Məqalədə Birs yəhərinə aid neft yatağının Kasir-Podolsk çöküntülərinin karbonatlı kollektorlarının təhlili və işlənməsinin layihələndirilməsində yeni kompleks yanaşma təqdim edilmişdir. Bu yanaşmanın tətbiqi əsaslandırılmış idarəetmə qərarlarını qəbul etməyə, həmçinin obyektin işlənməyə aktiv cəlb edilməsi şəraitində layihə qərarlarını optimallaşdırmağa və neft hasilatı əmsalını AV1 ehtiyatları kateqoriyasına əsasən 0.247-dən 0.288-ə qədər artırmağa imkan verən nəticələr əldə etməyə şərait yaratmışdır. Uğurlu təcrübənin gələcəkdə Başqırdıstanın şimalında yerləşən oxşar geoloji quruluşa malik digər yataqlarında da tirajlanması planlaşdırılır.

Açar sözlər: neft yataqlarının işlənməsi; karbonatlar; Kaşir-Podolsk çöküntüləri; ehtiyatların hasilatı; layın turşu ilə hidroyarılması; üfiqi quyu.

Məqalədə Birs yəhərinə aid neft yatağının Kasir-Podolsk çöküntülərinin karbonatlı kollektorlarının təhlili və işlənməsinin layihələndirilməsində yeni kompleks yanaşma təqdim edilmişdir. Bu yanaşmanın tətbiqi əsaslandırılmış idarəetmə qərarlarını qəbul etməyə, həmçinin obyektin işlənməyə aktiv cəlb edilməsi şəraitində layihə qərarlarını optimallaşdırmağa və neft hasilatı əmsalını AV1 ehtiyatları kateqoriyasına əsasən 0.247-dən 0.288-ə qədər artırmağa imkan verən nəticələr əldə etməyə şərait yaratmışdır. Uğurlu təcrübənin gələcəkdə Başqırdıstanın şimalında yerləşən oxşar geoloji quruluşa malik digər yataqlarında da tirajlanması planlaşdırılır.

Açar sözlər: neft yataqlarının işlənməsi; karbonatlar; Kaşir-Podolsk çöküntüləri; ehtiyatların hasilatı; layın turşu ilə hidroyarılması; üfiqi quyu.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Эдер, Л. В., Конторович, А. Э., Филимонова, И. В. и др. (2018). Нефтяная промышленность России: смена институциональной парадигмы. Материалы XII международной научной конференции по институциональной экономике «Новые институты для новой экономики». Казань: Познание.
  2. Дмитриевский, А. Н. (2017). Ресурсно-инновационная стратегия развития экономики России. Нефтяное хозяйство, 5, 6-7.
  3. Юдин, Е. В., Губанова, А. Е., Краснов, В. А. (2018). Метод оценки интерференции скважин с использованием данных технологических режимов их эксплуатации. Нефтяное хозяйство, 8, 64–69.
  4. Стабинскас, А. П., Султанов, Ш. Х., Мухаметшин, В. Ш. и др. (2021). Эволюция жидкости гидроразрыва пласта: от гуаровых систем к синтетическим геллирующим полимерам. SOCAR Proceedings, SI2, 172-181.
  5. Шмаль, Г. И. (2017). Нефтегазовый комплекс в условиях геополитических и экономических вызовов: проблемы и пути решения. Нефтяное хозяйство, 5, 8-11.
  6. Мухаметшин, В. В. (2021). Повышение эффективности управления разработкой залежей Западно-Сибирской нефтегазоносной провинции на основе дифференциации и группирования. Геология и геофизика, 62(12), 1672–1685.
  7. Шустер, В. Л., Пунанова, С. А., Самойлова, А. В., Левянт, В. Б. (2011). Проблемы поиска и разведки промышленных скоплений нефти и газа в трещинно-кавернозных массивных породах доюрского комплекса Западной Сибири. Геология нефти и газа, 2, 26-33.
  8. Якупов, Р. Ф., Хакимзянов, И. Н., Мухаметшин, В. В., Кулешова, Л. С. (2021). Использование гидродинамической модели при создании обратного конуса нефти в условиях водонефтяных зон. SOCAR Proceedings, 2, 54-61.
  9. Конторович, А. Э., Бурштейн, Л. М., Лившиц, В. Р., Рыжкова, С. В. (2019). Главные направления развития нефтяного комплекса России в первой половине XXI века. Вестник Российской академии наук, 89(11), 1095-1104.
  10. Mardashov, D., Islamov, S., Nefedov, Y. (2020). Specifics of well killing technology during well service operation in complicated conditions. Periodico Tche Quimica, 17(34), 782–792.
  11. Велиев, Э. Ф. (2021). Полимерно-дисперсная система для изменения фильтрационных потоков в пласте. Prospecting and Development of Oil and Gas Fields, 1(78), 61–72.
  12. Сергеев, В. В., Шарапов, Р. Р., Кудымов, А. Ю. и др. (2020). Экспериментальное исследование влияния коллоидных систем с наночастицами на фильтрационные характеристики трещин гидравлического разрыва пласта. Нанотехнологии в строительстве, 12(2), 100–107.
  13. Mardashov, D. V., Rogachev, M. K., Zeigman, Yu. V., Mukhametshin, V.V. (2021). Well killing technology before workover operation in complicated conditions. Energies, 14(3), 654, 1-15.
  14. Leusheva, E., Morenov, V., Tabatabaee, M. S. (2020). Effect of carbonate additives on dynamic filtration index of drilling mud. International Journal of Engineering, Transactions B: Applications, 33(5), 934–939.
  15. Кулешова, Л. С., Фаттахов, И. Г., Султанов, Ш. Х. и др. (2021). Опыт проведения многозонного кислотного ГРП на месторождении ПАО «Татнефть». SOCAR Proceedings, SI1, 68-76.
  16. Хакимзянов, И. Н., Мухаметшин, В. Ш., Бахтизин, Р. Н., Шешдиров, Р. И. (2021). Определение объемного коэффициента сетки скважин для оценки конечного коэффициента нефтеизвлечения при разработке залежей нефти горизонтальными скважинами. SOCAR Proceedings, 2, 47-53.
  17. Котлов, С. Н., Шамшев, А. А. (2019). Численное геофильтрационное моделирование горизонтальных дренажных скважин. Горный информационно-аналитический бюллетень, 6, 45–55.
  18. Мухаметшин, В. Ш., Кулешова, Л. С., Сафиуллина, А. Р. (2021). Группирование и выделение залежей нефти в карбонатных коллекторах по продуктивности на стадии проведения геолого-разведочных работ. Известия ТПУ. Инжиниринг георесурсов, 332(12), 43–51.
  19. Shcherbakov, G., Yakovlev, A., Groman, A., Maltcev, A. (2019, October). The development of chemical stimulation method trends in sandstone reservoirs. SPE-196992-MS. In: SPE Russian Petroleum Technology Conference. Society of Petroleum Engineering.
  20. Мухаметшин, В. В. (2020). Повышение эффективности управления объектами добычи нефти с использованием метода аналогий. SOCAR Proceedings, 4, 42-50.
  21. Мухаметшин, В. Ш., Хакимзянов, И. Н., Бахтизин, Р. Н., Кулешова, Л. С. (2021). Дифференциация и группирование сложнопостроенных залежей нефти в карбонатных коллекторах в решении задач управления разработкой. SOCAR Proceedings, SI1, 88-97.
  22. Хисамиев, Т. Р., Баширов, И. Р., Мухаметшин, В. Ш. и др. (2021). Результаты оптимизации системы разработки и повышения эффективности выработки запасов карбонатных отложений турнейского яруса Четырманского месторождения. SOCAR Proceedings, SI2, 131-142.
  23. Велиев, Э. Ф. (2020). О механизмах удерживания полимера пористой средой. SOCAR Procеedings, 3, 126-134.
  24. Рабаев, Р. У., Чибисов, А. В., Котенев, А. Ю. и др. (2021). Математическое моделирование растворения карбонатных коллекторов и прогнозирование эффективности регулируемой солянокислотного воздействия. SOCAR Proceedings, 2, 40-46.
  25. Sharifov, A. R., Perets, D. S., Zhdanov, I. A., et al. (2020, October). Tool for operational well stock management and forecasting. SPE-201927-MS. In: SPE Russian Petroleum Technology Conference. Society of Petroleum Engineering.
  26. Мухаметшин, В. В., Андреев, В. Е. (2018). Повышение эффективности оценки результативности технологий, направленных на расширение использования ресурсной базы месторождений с трудноизвлекаемыми запасами. Известия ТПУ. Инжиниринг георесурсов, 329(8), 30–36.
  27. Хайрединов, Н. Ш., Попов, А. М., Мухаметшин, В. Ш. (1992). Повышение эффективности заводнения низкопродуктивных залежей нефти в карбонатных коллекторах. Нефтяное хозяйство, 9, 18–20.
  28. Хасанов, М. М., Шагиахметов, А. М., Осадчий, Д. Е., Смирнов, В. А. (2021). Обоснование систем разработки и их технологических параметров в условиях освоения трудноизвлекаемых запасов. Нефтяное хозяйство, 12, 39-43.
  29. Хузин, Р. Р., Андреев, В. Е., Мухаметшин, В. В. и др. (2021). Влияние гидравлического сжатия пласта на фильтрационно-емкостные свойства пластов-коллекторов. Записки Горного института, 251(3), 688-697.
  30. Грищенко, В. А., Циклис, И. М., Мухаметшин, В. Ш., Якупов, Р. Ф. (2021). Методические подходы к повышению эффективности системы заводнения на поздней стадии разработки. SOCAR Proceedings, SI2, 161-171.
  31. Jamali, A., Ettehadtavakkol, A. (2017). Application of capacitance resistance models to determining interwell connectivity of large-scale mature oil fields. Petroleum Exploration and Development, 44(1), 132–138.
  32. Грищенко, В. А., Рабаев, Р. У., Асылгареев, И. Н. и др. (2021). Методический подход к определению оптимальных геолого-технологических характеристик при планировании ГРП на многопластовых объектах. SOCAR Proceedings, SI2, 182-191.
  33. Велиев, Э. Ф. (2020). Обзор современных методов увеличения нефтеотдачи пласта с применением потокоотклоняющих технологий. SOCAR Proceedings, 2, 50-66.
  34. Sayarpour, M., Kabir, C. S., Lake, L.W. (2009). Field applications of capacitance-resistance models in waterfloods. SPE Reservoir Evaluation & Engineering, 12(6), 853–864.
  35. Rzayeva, S. J. (2019). New microbiological method of oil recovery increase containing highly mineralized water. SOCAR Procеedings, 2, 38-44.
  36. Симонов, М. В., Пенигин, А. В., Маргарит, А. С. и др. (2019). Методология построения метамоделей и перспективы их применения для решения актуальных задач нефтяного инжиниринга. PROНЕФТЬ. Профессионально о нефти, 2(12), 48-53.
  37. Мухаметшин, В. В., Кулешова, Л. С. (2019). Обоснование систем заводнения низкопродуктивных залежей нефти в условиях ограниченного объема информации. SOCAR Procеedings, 2, 16–22.
  38. Андреев, А. В., Мухаметшин, В. Ш., Котенёв, Ю. А. (2016). Прогнозирование продуктивности залежей в карбонатных коллекторах с трудноизвлекаемыми запасами. SOCAR Procеedings, 3, 40–45.
  39. Конторович, А. Э., Лившиц, В. Р. (2017). Новые методы оценки, особенности структуры и пути освоения прогнозных ресурсов нефти зрелых нефтегазоносных провинций (на примере Волго–Уральской провинции). Геология и геофизика, 58 (12), 1835–1852.
  40. Грищенко, В. А., Гареев, Р. Р., Циклис, И. М. и др. (2021). Расширение круга льготируемых объектов, содержащих трудноизвлекаемые запасы нефти. SOCAR Proceedings, SI2, 8-18.
  41. Фаттахов, И. Г., Кулешова, Л. С., Бахтизин, Р. Н. и др. (2021). Комплексирование результатов моделирования ГРП при проведении гибридных кислотно-пропантных обработок и при одновременной инициации трещины ГРП в разделенных интервалах. SOCAR Proceedings, SI2, 103-111.
  42. Brown, M., Ozkan, E., Raghavan, R., Kazemi, H. (2011). Practical solutions for pressure-transient responses of fractured horizontal wells in unconventional shale reservoirs. SPE Reservoir Evaluation & Engineering, 14(06), 663–676.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100650

E-mail: vsh@of.ugntu.ru


L. P. Kalaçeva, İ. К. İvanova, А. S. Portyaqin, V. К. İvanov

Rusiya Elmlər Akademiyasının Sibir Bölməsinin Neft və Qaz Problemləri İnstitutu, Yakutsk, Rusiya

Təbii və səmt neft qazlarının hidrat vəziyyətində saxlama imkanlarının qiymətləndirilməsi


İşin məqsədi təbii qazların hidratlarının formalaşması və parçalanma proseslərinin öyrənilməsidir. Səmt neft qazlarının modelləri kimi, Otradninskoye və Srednevilyuyskoye qaz-kondensat yataqlarının təbii qazları seçilib. İşdə təbii qazların hidratlarının suda, sodyum bikarbonatın 2% həllində əmələgəlməsi öyrənilmiş və bu qazların hidratlarının parçalanmasının kinetik parametrləri müəyyən edilmişdir. Müəyyən edilmişdir ki, daha yüksək nisbi sıxlıqlı təbii qazın hidrat əmələ gəlməsi eyni temperaturda daha aşağı təzyiqlərdə başlayır. Suyun hidrata çevrilməsi dərəcəsi qazın nisbi sıxlığının azalması ilə artır. Su ilə müqayisədə sodyum bikarbonatın həllində əldə edilən hidratların sabitliyi praktiki olaraq, 2 dəfə yüksəkdir. C2-C4 metan homoloqların hidratlarda cəmləşməsi qazların yağlılıq əmsalının artmasına gətirib çıxarır. Təbii və səmt neft qazlarının hidrat vəziyyətində utilizasiyasının və saxlanılmasının mümkünlüyü qənaətinə gəlinmişdir.

Açar sözlər: təbii qaz; səmt qaz; utilizasiya; təbii qazın hidratları; hidratlaşmanın tarazlıq şərtləri; hidrokarbonat-natrium sular növü; yağlılıq əmsalı.

İşin məqsədi təbii qazların hidratlarının formalaşması və parçalanma proseslərinin öyrənilməsidir. Səmt neft qazlarının modelləri kimi, Otradninskoye və Srednevilyuyskoye qaz-kondensat yataqlarının təbii qazları seçilib. İşdə təbii qazların hidratlarının suda, sodyum bikarbonatın 2% həllində əmələgəlməsi öyrənilmiş və bu qazların hidratlarının parçalanmasının kinetik parametrləri müəyyən edilmişdir. Müəyyən edilmişdir ki, daha yüksək nisbi sıxlıqlı təbii qazın hidrat əmələ gəlməsi eyni temperaturda daha aşağı təzyiqlərdə başlayır. Suyun hidrata çevrilməsi dərəcəsi qazın nisbi sıxlığının azalması ilə artır. Su ilə müqayisədə sodyum bikarbonatın həllində əldə edilən hidratların sabitliyi praktiki olaraq, 2 dəfə yüksəkdir. C2-C4 metan homoloqların hidratlarda cəmləşməsi qazların yağlılıq əmsalının artmasına gətirib çıxarır. Təbii və səmt neft qazlarının hidrat vəziyyətində utilizasiyasının və saxlanılmasının mümkünlüyü qənaətinə gəlinmişdir.

Açar sözlər: təbii qaz; səmt qaz; utilizasiya; təbii qazın hidratları; hidratlaşmanın tarazlıq şərtləri; hidrokarbonat-natrium sular növü; yağlılıq əmsalı.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Сафонов, Г. В. (2020). Декарбонизация мировой экономики и Россия. Нефтегазовая вертикаль, 21-22, 66-70.
  2. https://unfccc.int/process-and-meetings/the-convention/what-is-the-united-nations-framework-convention-onclimate-change
  3. Гимаева, А. Р., Хасанов, И. И. (2019). Перспективные методы утилизации попутного нефтяного газа на морских платформах. Транспорт и хранение нефтепродуктов, 2, 14-18.
  4. Шаймарданова, Г. Р., Шагиева, Г. А. (2019). Проблема эффективной утилизации попутного нефтяного газа в России. Нефтегазовое дело, 3, 237-250.
  5. Marchetti, C. (1977). On geoengineering and the CO2 problem. Climatic Change, 1, 59-68.
  6. Oldenburg, C. M., Pruess, R., Benson, S. M. (2001). Process modeling of CO2 injection into natural gas reservoirs for carbon sequestration and enhanced gas recovery. Energy & Fuel, 15, 293-298.
  7. Rice, W. (2003). Proposed system for hydrogen production from methane hydrate with sequestering of carbon dioxide hydrate. Journal of Energy Resources Technology, 125(4), 253-257.
  8. Шагапов, В. Ш., Мусакаев, Н. Г., Хасанов, М. К. (2005). Нагнетание газа в пористый резервуар, насыщенный газом и водой. Теплофизика и аэромеханика, 12(4), 645-656.
  9. Шагапов, В. Ш., Хасанов, М. К., Мусакаев, Н. Г. (2008). Образование газогидрата в пористом резервуаре, частично насыщенном водой, при инжекции холодного газа. Прикладная механика и техническая физика, 49(3), 137-150.
  10. Шагапов, В. Ш., Хасанов, М. К., Гималтдинов, И. К., Столповский, М. В. (2011). Численное моделирование образования газогидрата в пористом пласте конечной протяженности при продувке его газом. Прикладная механика и техническая физика, 52(4), 116-126.
  11. Sun, Sh.-C., Liu, Ch.-L., Ye, Yu.-G. (2013). Phase equilibrium condition of marine carbon dioxide hydrate. Journal of Chemical Thermodynamics, 57, 256-260.
  12. Bondarev, E. А., Rozhin, I. I., Popov, V. V., Argunova, К. К. (2015). Mathematical modeling of natural gas underground storage in hydrate state. SOCAR Proceedings, 2, 54-67.
  13. Bondarev, E. А., Rozhin, I. I., Popov, V. V., Argunova, К. К. (2015). Assessment of possibility of natural gas hydrates underground storage in permafrost regions. Earth's Cryosphere, 19(4), 58-67.
  14. Bondarev, E. А., Rozhin, I. I., Popov, V. V., Argunova, К. К. (2018). Underground storage of natural gas in hydrate state: primary injection stage. Journal of Engineering Thermophysics, 27(2), 221-232.
  15. Bondarev, E. А., Rozhin, I. I., Argunova, К. К. (2019). Underground storage of natural gas in hydrate state: numerical experiment. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science, 272, 022076.
  16. Rodger, P. M. (1990). Stability of gas hydrates. Journal of Physical Chemistry, 94(15), 6080-6089.
  17. Истомин, В. А., Квон, В. Г. (2004). Предупреждение и ликвидация газовых гидратов в системах добычи газа. Москва: ООО «ИРЦ Газпром».
  18. Sloan, E. D., Koh, C. A. (2008). Clathrate hydrates of natural gases. Boca Raton: Taylor&Francis Group/CRC Press.
  19. Circone, S., Kirby, S. H., Stern, L. A. (2006). Thermodynamic calculations in the system CH4-H2O and methane hydrate phase equilibria. Journal of Physical Chemistry B, 110, 8232-8239.
  20. Железняк, М. Н., Семенов, В. П. (2020). Геотемпературное поле и криолитозона Вилюйской синеклизы. Новосибирск: Издательство СО РАН.
  21. (1969). Лено-Вилюйская нефтегазоносная провинция. Москва: Наука.
  22. (1980). Геология и нефтегазоносность осадочных бассейнов Восточной Сибири. Ленинград: Недра.
  23. Расулов, А. М. (2002). Борьба с гидратообразованием. Газовая промышленность, 2, 50-53.
  24. Дучков, А. Д., Соколова, Л. С., Аюнов, Д. Е., Пермяков, М. Е. (2009). Оценка возможности захоронения углекислого газа в криолитозоне Западной Сибири. Криосфера Земли, 13(4), 62–68.
  25. Дучков, А. Д., Железняк, М. Н., Соколова, Л. С., Семенов, В. П. (2019). Зоны стабильности гидратов метана и диоксида углерода в осадочном чехле вилюйской синеклизы. Криосфера Земли, 23(6), 19-26.
  26. Kalacheva, L. P., Ivanova, I. K., Portnyagin, A. S., et al. (2021). Determination of the lower boundaries of the natural gas hydrates stability zone in the subpermafrost horizons of the Yakut arch of the Vilyui syneclise, saturated with bicarbonate-sodium type waters. SOCAR Proceedings, SI2, 001-011.
  27. (1989). Воды нефтяных и газовых месторождений СССР: справочник / под ред. Л.М. Зорькина. Москва: Недра.
  28. Макогон, Ю. Ф. (1974). Гидраты природных газов. Москва: Недра.
  29. Moridis, G., Collett, T., Boswell, R., et al. (2009). Toward production from gas hydrates: current status, assessment of resources, and simulation-based evaluation of technology and potential. SPE Reservoir Evaluation & Engineering, 12, 745-71.
  30. Liu, B., Yuan, Q., Su, K.-H., et al. (2012). Experimental Simulation of the Exploitation of Natural Gas Hydrate. Energies, 5(2), 466-493.
  31. Jung, J., Jang, J., Santamarina, J., et al. (2012). Gas production from hydrate-bearing sediments: the role of fine particles. Energy Fuels, 26(1), 480-487.
  32. Yamamoto, K., Kanno, T., Wang, X.-X., et al. (2017). Thermal responses of a gas hydrate-bearing sediment to a depressurization operation. The Royal Society of Chemistry, 7, 5554-5577.
  33. Xu, T., Zhang, Z., Li, S., et al. (2021). Numerical evaluation of gas hydrate production performance of the depressurization and backfilling with an in situ supplemental heat method. ACS Omega, 6(18), 12274-12286.
  34. Аксельрод, С. М. (2014). Разработка залежей метаногидратов методом замещения метана углекислым газом (по материалам зарубежной литературы). Каротажник, 242, 70-102.
  35. Бородин, С. Л., Бельских, Д. С. (2018). Современное состояние исследований, связанных с извлечением метана из гидратосодержащей пористой среды. Вестник ТГУ. Физико-математическое моделирование. Нефть, газ, энергетика, 4(4), 131-147.
  36. Цыпкин, Г. Г. (2018). Термодинамические условия образования гидрата CO2 при инжекции углекислоты в пласт, содержащий гидрат метана. Известия РАН. Механика жидкости и газа, 5, 103-112.
  37. Hassanpouryouzband, A., Yang, J., Okwananke, A., et al. (2019). An experimental investigation on the kinetics of integrated methane recovery and CO2 sequestration by injection of flue gas into permafrost methane hydrate reservoirs. Scientific Reports, 9(1), 1-9.
  38. Бурова, И. А. (2010). Карбонатные коллекторы вендско-нижнекембрийского нефтегазоносного комплекса Восточной Сибири. Нефтегазовая геология. Теория и практика, 5(2), http://www.ngtp.ru/rub/4/23_2010.pdf
  39. Ларионова, Т. И. (2014). Перспективы аллохтона Нюйско-Джербинской впадины на нефть и газ (Сибирская платформа). Нефтегазовая геология. Теория и практика, 9(1), http://www.ngtp.ru/rub/4/7_2014.pdf
  40. Подурушин, В. Ф. (2016). Тектоника Отраднинского газоконденсатного месторождения (Южная Якутия). Вести газовой науки: Проблемы ресурсного обеспечения газодобывающих регионов России, 1(25), 68-74.
  41. Сафронов, А. Ф., Сафронов, Т. А. (2008). Геолого-экономические аспекты развития нефтегазового комплекса Республики Саха (Якутия). Якутск: ЯНЦ СО РАН.
  42. Сивцев, А. И. (2009). Потенциальные зоны заводнения залежи Т1-III Средневилюйского газоконденсатного месторождения. Нефтегазовое дело, 10, http://ogbus.ru/files/ogbus/authors/Sivtzev/Sivtzev_2.pdf
  43. Ситников, В. С., Алексеев, Н. Н., Павлова, К. А. и др. (2017). Новейший прогноз и актуализация освоения нефтегазовых объектов Вилюйской синеклизы. Нефтегазовая геология. Теория и практика, 12(1), http://www.ngtp,ru/rub/6/9_2017.pdf
  44. Рыбаков, В. А., Буров, В. Д., Рыбаков, Д. Б., Трушин, К. С. (2008). Особенности сжигания попутного нефтяного газа в газотурбинных установках. Турбины и дизели, 3, 2-8.
  45. Истомин, В. А., Якушев, В. С. (1992). Газовые гидраты в природных условиях. Москва: Недра.
  46. Mei, D.-H., Liao, J., Yang, J.-T. Guo, T.-M. (1996). Experimental and modeling studies on the hydrate formation of a methane + nitrogen gas mixture in the presence of aqueous electrolyte solutions. Industrial & Engineering Chemistry Research, 35(11), 4342-4347.
  47. Zuo, Y., Søren, G., Guo, T. (1996). Equation of state based hydrate model for natural gas systems containing brine and polar inhibitor. Chinese Journal of Chemical Engineering, 4(3), 189-202.
  48. (2001). ГОСТ 4201-79. Реактивы. Натрий углекислый кислый. Технические условия. Москва: ИПК Издательство стандартов.
  49. (2009). ГОСТ 31371.7-2008. Газ природный. Определение состава методом газовой хроматографии с оценкой неопределенности. Часть 7. Методика выполнения измерений молярной доли компонентов. Москва: Стандартинформ.
  50. Kalacheva, L. P., Rozhin, I. I., Portnyagin, A. S. (2018). Study of hydrates formation in mineralized solutions and kinetic regularity of their decomposition. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science, 193(1), 012026.
  51. (2016). ГОСТ 30319.3-2015. Газ природный. Методы расчета физических свойств. Вычисление физических свойств на основе данных о компонентном составе. Москва: Стандартинформ.
  52. (2009). ГОСТ 31369-2008. Газ природный. Вычисление теплоты сгорания, плотности, относительной плотности и числа Воббе на основе компонентного состава. Москва: Стандартинформ.
  53. Пирогов, С. Ю., Акулов, Л. А., Ведерников, М. В. И др. (2006). Природный газ. Метан: справочник. Санкт-Петербург: НПО «Профессионал».
  54. (1971). Нестехиометрические соединения / под ред. Л. Манделькорна. Москва: Химия.
  55. Бык, С. Ш., Фомина, В. И. (1968). Газовые гидраты. Успехи химии, 37(6), 1097-1135.
  56. Намиот, А. Ю. (1991). Растворимость газов в воде. Москва: Недра.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100664

E-mail: lpko@mail.ru


P. L. Pavlova1, K. A. Başmur1, V. V. Buxtoyarov1,2

1Neft və Qaz İnstitutu, Sibir Federal Universiteti, Krasnoyarsk, Rusiya; 2N.E.Bauman adına MDTU-nin «Rəqəmsal materialşünaslıq: yeni materiallar və maddələr» Milli Texnoloji Təşəbbüs Mərkəzi, Moskva, Rusiya

Neft yataqlarında karbon dioksidin tutulmasının və vurulmasının texnika və texnologiyalarının təkmilləşdirilməsi üzrə təkliflərin təhlili və işlənməsi


Məqalədə neft yatağında karbon dioksidin tutulmasının və vurulmasının texnika və texnologiyalarının kompleksli təhlili aparılır. Həmçinin karbon dioksidin tutulmasından başlayaraq onun neft layına vurulmasına qədər aparılan texnoloji prosesinin təkmilləşdirilməsinə dair təkliflər işlənilib hazırlanmışdır. Nəticədə, yerüstü və quyu avadanlığı təhlil edilmişdir, bu da neftveriminin artırılması məqsədilə karbon dioksidin vurulması ilə neft yataqlarının işlənməsinin texnoloji proseslərinin kompleks şəkildə başa düşülməsinə imkan yaradır. Qeyd olunub ki, karbon dioksidin nəqlinin dəyərinin azaldılması məqsədilə, onun tutulması və emalı mərhələlərini yatağın işlənməsinin texnoloji sxeminə daxil etmək olar, səmt qazlarının, məsələn hidrogenin, alınması hesabına isə neft ehtiyacları üçün enerji əldə etmək olar, bu da coğrafi cəhətdən uzaq olan yataqlar üçün çox aktualdır. Quyu dibində superkritik karbon dioksidinin vəziyyətini idarə etmək üçün quyu avadanlığı təklif olunub və onun iş meyarları əsaslandırılıb.

Açar sözlər: karbon dioksidi; superkritik flüid; tutulma; vurma; neft yatağı; texnoloji proses.

Məqalədə neft yatağında karbon dioksidin tutulmasının və vurulmasının texnika və texnologiyalarının kompleksli təhlili aparılır. Həmçinin karbon dioksidin tutulmasından başlayaraq onun neft layına vurulmasına qədər aparılan texnoloji prosesinin təkmilləşdirilməsinə dair təkliflər işlənilib hazırlanmışdır. Nəticədə, yerüstü və quyu avadanlığı təhlil edilmişdir, bu da neftveriminin artırılması məqsədilə karbon dioksidin vurulması ilə neft yataqlarının işlənməsinin texnoloji proseslərinin kompleks şəkildə başa düşülməsinə imkan yaradır. Qeyd olunub ki, karbon dioksidin nəqlinin dəyərinin azaldılması məqsədilə, onun tutulması və emalı mərhələlərini yatağın işlənməsinin texnoloji sxeminə daxil etmək olar, səmt qazlarının, məsələn hidrogenin, alınması hesabına isə neft ehtiyacları üçün enerji əldə etmək olar, bu da coğrafi cəhətdən uzaq olan yataqlar üçün çox aktualdır. Quyu dibində superkritik karbon dioksidinin vəziyyətini idarə etmək üçün quyu avadanlığı təklif olunub və onun iş meyarları əsaslandırılıb.

Açar sözlər: karbon dioksidi; superkritik flüid; tutulma; vurma; neft yatağı; texnoloji proses.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Филенко, Д. Г. , Дадашев, М. Н., Джафаров, Р. Ф., и др. (2018). Экспериментальное исследование зависимости коэффициента извлечения нефти от проницаемости пласта в широком диапазоне параметров состояния. Мониторинг. Наука и технологии, 4(37), 57-61.
  2. Gozalpour, F., Ren, S. R., Bahman, T. (2005). CO2 EOR and storage in oil reservoir. Oil & Gas Science and Technology - Revue de l IFP, 60, 537-546.
  3. Трухина, О. С., Синцов, И. А. (2016). Опыт применения углекислого газа для повышения нефтеотдачи пластов. Успехи современного естествознания, 3, 205-209.
  4. Shu, L., Wang, K., Liu, Z., et al. (2022). A novel physical model of coal and gas outbursts mechanism: Insights into the process and initiation criterion of outbursts. Fuel, 323, 124305.
  5. Abunowara, M., Elgarni, M. (2013). Carbon dioxide capture from flue gases by solid sorbents. Energy Procedia, 37, 16-24.
  6. Roussanaly, S., Grimstad, A.-A. (2014). The economic value of CO2 for EOR applications. Energy Procedia, 63, 7836-7843.
  7. Pavlova, P. L., Minakov, A. V., Platonov, D. V., et al. (2022). Supercritical fluid application in the oil and Gas Industry: A comprehensive review. Sustainability, 14(2), 698.
  8. Дроздова, Т. И., Суковатиков, Р. Н. (2017). Экологический риск от выбросов загрязняющих веществ при сжигании попутного нефтяного газа нефтегазоконденсатного месторождения. XXI век. Техносферная безопасность, 3(2), 88-101.
  9. Madejski, P., Chmiel, K., Subramanian, N., Kuś, T. (2022). Methods and techniques for CO2 capture: review of potential solutions and applications in modern energy technologies. Energies, 15(3), 887.
  10. Wang, Y., Zhao, L., Otto, A., et al. (2017). A review of post-combustion CO2 Capture Technologies from coal-fired power plants. Energy Procedia, 114, 650-665.
  11. Theo, W. L., Lim, J. S., Hashim, H., et al. (2016). Review of pre-combustion capture and Ionic liquid in carbon capture and storage. Applied Energy, 183, 1633-1663.
  12. Yadav, S., Mondal, S. S. (2022). A review on the progress and prospects of oxy-fuel carbon capture and sequestration (CCS) technology. Fuel, 308, 122057.
  13. Custom CO2 capture technology solutions. https://www.carbonclean.com/technology-licence.
  14. Насосы и компрессоры для перекачки углекислоты CO2. https://hiipumps.ru/ru/product/?id=56.
  15. Rizza, C. S. (2014). Experiments and modeling of supercritical CO2 extraction of lipids from microalgae. Master's degree thesis in chemical engineering and industrial processes. Università degli studi di Padova.
  16. Грушевенко, Е., Капитанов, С., Мельников, И. и др. (2021). Декарбонизация в нефтегазовой отрасли: международный опыт и приоритеты России. Москва: Центр энергетики Московской школы управления Сколково.
  17. Aminu, M. D., Nabavi, S. A., Rochelle, C. A., Manovic, V. (2017). A review of developments in carbon dioxide storage. Applied Energy, 208, 1389-1419.
  18. Zhang, Z., Liu, J., Huo, H., et al. (2021). Prediction for corrosion rate of production tubing for CO2 injection of production well. Petroleum Science and Technology, 40(5), 556-570.
  19. Picha, M. S., Abu Bakar, M. A., Patil, P. A., et al. (2021). Overcoming CO2 injector well design and completion challenges in a carbonate reservoir for world's first offshore carbon capture storage CCS SE Asia project. In: SPE Abu Dhabi International Petroleum Exhibition & Conference (Abu Dhabi, UAE, November 2021).
  20. Gaurina-Međimurec, N., Pašić, B. (2011). Design and mechanical integrity of CO2 injection wells. Rudarskogeološkonaftni Zbornik, 23, 1-8.
  21. Стеклопластиковые насосно-компрессорные трубы. Бийский завод стеклопластиков. https://bzs.ru/catalog/truby-nkt-stekloplastikovye
  22. Xu, L., Xu, X., Yin, C., Qiao, L. (2019). CO2 corrosion behavior of 1% CR–13% CR Steel in relation to CR content changes. Materials Research Express, 6(9), 096512.
  23. Benge, G. (2009). Improving wellbore seal integrity in CO2 injection wells. Energy Procedia. 1(1), 3523-3529.
  24. Krilov, Z., Loncaric, B., Miksa, Z. (2000). Investigation of a long-term cement deterioration under a high-temperature, sour gas downhole environment. In: SPE International Symposium on Formation Damage Control (Lafayette, Louisiana, USA, February 2000).
  25. Ridha, S., Setiawan, R. A., Pramana, A. A., Abdurrahman, M. (2019). Impact of wet supercritical CO2 injection on fly ash geopolymer cement under elevated temperatures for well cement applications. Journal of Petroleum Exploration and Production Technology, 10(2), 243-247.
  26. Bjørge, R., Gawel, K., Chavez Panduro, E. A., Torsæter, M. (2019). Carbonation of silica cement at high-temperature well conditions. International Journal of Greenhouse Gas Control, 82, 261-268.
  27. Zhang, B., Zou, C., Peng, Z., et al. (2020). Study on the preparation and anti-CO2 corrosion performance of soapfree latex for oil well cement. ACS Omega, 5(36), 23028-23038.
  28. Takase, K., Barhate, Y., Hashimoto, H., Lunkad, S. F. (2010). Cement-sheath wellbore integrity for CO2 injection and storage wells. In: SPE Oil and Gas India Conference and Exhibition (Mumbai, India, January 2010).
  29. Vilarrasa, V., Silva, O., Carrera, J., Olivella, S. (2013). Liquid CO2 injection for geological storage in deep saline aquifers. International Journal of Greenhouse Gas Control, 14, 84-96.
  30. Павлова, П. Л., Михиенкова, Е. И. (2021). Анализ зарубежной техники и технологии закачки диоксида углерода в нефтегазоностный пласт. Обзорная статья. Нефтегазовое дело. Сетевое издание, 5, 58-91.
  31. Шаяхметов, А. И., Малышев, В. Л., Моисеева, Е. Ф., Пономарёв, А. И. (2021). Оценка эффективности извлечения нефти из низкопроницаемого коллектора экстракцией сверхкритическим диоксидом углерода. SOCAR Proceedings, 2, 210-220.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100687

E-mail: bashmur@bk.ru


A. H. Abdullayev, Q. N. Rəsulov, İ. D. Hüseynov, O. F. İsmayılov

Azərbaycan Texniki Universiteti, Bakı, Azərbaycan

Dəmiryol yoldəyişənlərinin intiqalları üçün innovativ reduktor və ikiqat sürüşmə yastıqlarında sürtünmə işinin qiymətləndirilməsi


Neft və neft məhsullarının daşınmasında dəmir yolu nəqliyyatı xüsusi yer tutur. Daşımanın sürətinin və etibarlılığının təmin edilməsi mühüm məsələlərdən biridir. Bu problemin həllində dəmiryol yoldəyişənlərinin rolu böyükdür. Paket tipli «AN» reduktorları ənənəvi olanlarla müqayisədə bir sıra üstünlüklərə malikdir. Məqalədə AzTU-da işlənmiş yeni paket tipli innovativ «AN» reduktorunun köməyi ilə dəmiryol yoldəyişəninin ötürmə mexanizminin texnoloji və istismar parametrlərinin yüksəldilməsi xüsusiyyətləri və mahiyyəti təqdim olunur. Ənənəvi reduktorlarda tətbiq olunan işgil birləşmələri əvəzinə, paket reduktorlarda istifadə olunan ikiqat sürüşmə yastıqlarının sürtünmə işinin təhlili verilmişdir. Dəmiryol yoldəyişənlərinin elektrik intiqalının ötürmə mexanizmlərində paket tipli «AN» reduktorlarının istifadəsinin səmərəliliyi aşkar edilmişdir.

Açar sözlər: dəmiryol yoldəyişəni; intiqal, mexanizm; innovativ; reduktor; yüksəlmə; etibarlıq.

Neft və neft məhsullarının daşınmasında dəmir yolu nəqliyyatı xüsusi yer tutur. Daşımanın sürətinin və etibarlılığının təmin edilməsi mühüm məsələlərdən biridir. Bu problemin həllində dəmiryol yoldəyişənlərinin rolu böyükdür. Paket tipli «AN» reduktorları ənənəvi olanlarla müqayisədə bir sıra üstünlüklərə malikdir. Məqalədə AzTU-da işlənmiş yeni paket tipli innovativ «AN» reduktorunun köməyi ilə dəmiryol yoldəyişəninin ötürmə mexanizminin texnoloji və istismar parametrlərinin yüksəldilməsi xüsusiyyətləri və mahiyyəti təqdim olunur. Ənənəvi reduktorlarda tətbiq olunan işgil birləşmələri əvəzinə, paket reduktorlarda istifadə olunan ikiqat sürüşmə yastıqlarının sürtünmə işinin təhlili verilmişdir. Dəmiryol yoldəyişənlərinin elektrik intiqalının ötürmə mexanizmlərində paket tipli «AN» reduktorlarının istifadəsinin səmərəliliyi aşkar edilmişdir.

Açar sözlər: dəmiryol yoldəyişəni; intiqal, mexanizm; innovativ; reduktor; yüksəlmə; etibarlıq.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Maslennikov, E. V., Gorb, P. E., Serdyuk, T. N., et al. (2013). Railroad switch drives of high-speed railway lines. Electromagnetic Balance and Safety on Rail Transport, 5, 63-82.
  2. Soroko, V. I., Kainov, V. M., Kaziev, G. D. (2006). Automation, telemechanics, communications and computer technology on the railways of Russia. Encyclopedia, Vol. 1. Moscow: NPF «Planet».
  3. Buryak, S. U., Gavrilyuk, V. I., Gololobova, O. A., Beznarytny, A. M. (2014). Automated control systems for transport. Bulletin of Dnipropetrovsk National University of Railway Transport, 4, (52).
  4. Najafov, A. M., Abdullaev, A. I. (2013). On the results of an industrial test of a three-stage two-line package gearbox of a pumping unit SKD 3-1,5-710. Bulletin of NTU «KhPI». Series: Problems of Mechanical Drive, 40, 87-91.
  5. Abdullaev, A. I., Najafov, A. M. (2008). Qualitative assessment of the technical level of the package reducer. Herald of Mechanical Engineering, 12, 6–9.
  6. Abdullaev, A. I., Najafov, A. M. (2012). The three-stage double-flow cylindrical gearbox. Eurasian Patent 017053.
  7. Abdullaev, A. I., Rasulov, G. N. (2022). The design of an innovative transmission mechanism for railway switch drives. Priority directions of innovative activity in the industry. In: Proceedings of The International Scientific Conference, Kazan.
  8. Abdullaev, A. I., Rasulov, G. N., Ismailov, O. F. (2020). Mathematical modeling of the difference in the angles of the direction of the teeth in the engagement zone and the completeness of contact in gears. Scientific and Technical Bulletin of Information Technologies, Mechanics and Optics, 1(1), 110–117.
  9. Drozdov, U. N., Yudin, E. G., Belov, A. I. (2010). Applied tribology (friction, wear, lubrication in technological systems). Moscow: Eco-Press.
  10. Rasulov, G. N. (2020). Analysis of the work of friction on the plain bearing units of package gearboxes of the AN type. In: XXVI International Scientific and Practical Conference «Advances in Science and Technology», Moscow.
  11. (1978). GOST 16162-78. Reducing gear of general purpose. General technical requirements. Moscow: USSR State Committee for Standards.
  12. Najafov, A. M, Hajiyev, A. B., Rasulov, Q. N., Ismayilov, O. F. (2018). Ways to improve the quality of reducers. In: The International Scientific and Technical Conference on «Measurement and quality: problems, prospects», Baku.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100700

E-mail: qoshqarrasul@gmail.com


K. A. Başmur1, V. V. Buxtoyarov1,2, R. B. Serqiyenko3, A. N. Sokolnikov1, Ya. A. Tınçenko1

1Neft və Qaz İnstitutu, Sibir Federal Universiteti, Krasnoyarsk, Rusiya; 2N.E.Bauman adına MDTU-nin «Rəqəmsal materialşünaslıq: yeni materiallar və maddələr» Milli Texnoloji Təşəbbüs Mərkəzi, Moskva, Rusiya; 3Gini Gmbh, Münhen, Almaniya</

Daxili vintli relyefli rotorun istifadəsi ilə turbin sərfölçənlərin keyfiyyətinin yüksəldilməsi


Tədqiqat maye sərfinin göstəricilərinin turbin sərfölçənlərlə ölçülməsinin keyfiyyətinin artırılması probleminə həsr olunmuşdur. Turbin sərfölçənin keyfiyyət kriteriyalarına ölçü dəqiqliyi və onun həyata keçirilməsi xərcləri aid edilib. Kriteriyaları müqayisə etmək üçün işlənilmiş və standart tipli rotor sərfölçənləri vasitəsilə işçi mühitin axınının hərəkətinin hidrodinamik modelləşdirilməsi məqalədə təqdim olunur. Rotorun işlənilmiş tipi daxili vintli relyefli içi boş valdır. Standart tipi kimi propeller tipli rotordan istifadə edilmişdir. Ədəbiyyat təhlilinin nəticələrinə görə, tədqiqatın məqsədi rotor sərfölçənlərinin sərf-basqı xüsusiyyətlərinin xətliliyinə təsir edən hidravlik müqavimətlərin xüsusiyyətlərinin müəyyənləşdirilməsinə yönəldilmişdir. Hidrodinamik kompüter modelləşdirmənin məqsədi işçi mayenin özlülüyünün müxtəlif göstəriciləri üçün – kiçiközlülükdən yüksəközlülüyə qədər aparılması idi. O göstərmişdir ki, daxili vintli relyefi olan rotor sərfölçənin istifadəsi, propeller tipli rotorla müqayisədə, hidravlik axınının müqavimətini 2 dəfədən çox azaldır, iş mühitinin hər hansı bir özlülüyü üçün, bu da axının hərəkətinə sərf olunan enerji xərclərini əhəmiyyətli dərəcədə azaldır. Eyni zamanda, hər iki növ rotor sərfölçənləri üçün xarakteristikaların xəttliliyi tədqiq olunan xarakteristikalarda təxminən eyni olaraq qalır ki, bu da parametrlər ölçülərinin oxşar dəqiqliyindən xəbər verir.

Açar sözlər: turbin sərfölçəni; özlülük; hidravlik müqavimət; neftin nəqli; kompüter modelləşdirilməsi; hidrodinamik modelləşdirilmə.

Tədqiqat maye sərfinin göstəricilərinin turbin sərfölçənlərlə ölçülməsinin keyfiyyətinin artırılması probleminə həsr olunmuşdur. Turbin sərfölçənin keyfiyyət kriteriyalarına ölçü dəqiqliyi və onun həyata keçirilməsi xərcləri aid edilib. Kriteriyaları müqayisə etmək üçün işlənilmiş və standart tipli rotor sərfölçənləri vasitəsilə işçi mühitin axınının hərəkətinin hidrodinamik modelləşdirilməsi məqalədə təqdim olunur. Rotorun işlənilmiş tipi daxili vintli relyefli içi boş valdır. Standart tipi kimi propeller tipli rotordan istifadə edilmişdir. Ədəbiyyat təhlilinin nəticələrinə görə, tədqiqatın məqsədi rotor sərfölçənlərinin sərf-basqı xüsusiyyətlərinin xətliliyinə təsir edən hidravlik müqavimətlərin xüsusiyyətlərinin müəyyənləşdirilməsinə yönəldilmişdir. Hidrodinamik kompüter modelləşdirmənin məqsədi işçi mayenin özlülüyünün müxtəlif göstəriciləri üçün – kiçiközlülükdən yüksəközlülüyə qədər aparılması idi. O göstərmişdir ki, daxili vintli relyefi olan rotor sərfölçənin istifadəsi, propeller tipli rotorla müqayisədə, hidravlik axınının müqavimətini 2 dəfədən çox azaldır, iş mühitinin hər hansı bir özlülüyü üçün, bu da axının hərəkətinə sərf olunan enerji xərclərini əhəmiyyətli dərəcədə azaldır. Eyni zamanda, hər iki növ rotor sərfölçənləri üçün xarakteristikaların xəttliliyi tədqiq olunan xarakteristikalarda təxminən eyni olaraq qalır ki, bu da parametrlər ölçülərinin oxşar dəqiqliyindən xəbər verir.

Açar sözlər: turbin sərfölçəni; özlülük; hidravlik müqavimət; neftin nəqli; kompüter modelləşdirilməsi; hidrodinamik modelləşdirilmə.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Džemić, Z., Širok, B., Bizjan, B. (2017). Turbine flowmeter response to transitional flow regimes. Flow Measurement and Instrumentation, 59, 18-22.
  2. Кремлевский, П. П. (2004). Расходомеры и счетчики количества вещества. Санкт-Петербург: Политехника.
  3. Liu, S., Ding, F., Ding, C. (2014). A rotor speed sensor of cycloid rotor flowmeter. Advanced Materials Research, 1449-1452.
  4. Saboohi, Z., Sorkhkhah, S., Shakeri, H. (2015). Developing a model for prediction of helical turbine flowmeter performance using CFD. Flow Measurement and Instrumentation, 42, 47-57.
  5. Lee, W., Karlby, H. (1960). A study of viscosity effect and its compensation on turbine-type flowmeters. Journal of Basic Engineering, 82, 717-725.
  6. Ellison, B. A. (1983). Turbine meters for liquid measurement. Mechanical engineering, 52-56.
  7. Guo, S., Sun, L., Zhang, T., et al. (2013). Analysis of viscosity effect on turbine flowmeter performance based on experiments and CFD simulations. Flow Measurement and Instrumentation, 34, 42-52.
  8. Zhen, W., Tao, Z. (2008). Computation study of tangential type turbine flowmeter. Flow Measurement and
    Instrumentation, 19, 233-239.
  9. Wang, B., Du, Y., Xu, N. (2019). Simulation and experimental verification on dynamic calibration of fuel gear
    flowmeters. Measurement, 138, 570-577.
  10. Башмур, К. А., Петровский, Э. А., Бухтояров, В. В. и др. (2021). Влияние гидроциклона-демпфера с рельефом поверхности на разделительную способность текучих неоднородных систем. SOCAR Proceedings, 2, 13-20.
  11. Башта, Т. М., Руднев, С. С., Некрасов, Б. Б., и др. (2010). Гидравлика, гидромашины и гидроприводы. Москва: Альянс.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100686

E-mail: bashmur@bk.ru


İ. A. Həbibov, S. M. Abasova, İ. A. Mayılov

1Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti, Bakı, Azərbaycan; 2Azərbaycan Texniki Universiteti, Bakı, Azərbaycan

Neftmədən avadanlıqlarının konstruksiyasında nanotexnologiyaların tətbiqinin səmərəliliyi


Elm və texnikanın müasir inkişaf mərhələsi nanotexnologiyaların tətbiqi səviyyəsi ilə səciyyələnir. Sənayedə bu texnologiyanın əhatə dairəsi günü-gündən artır. Azərbaycanda ilk dəfə olaraq nanotexnologiyalar neft sektorunda tətbiq edilmiş və neft və qaz hasilatının səviyyəsinə ciddi təsir göstərmişdir. Respublikada 2010-2015, 2016-2020 və 2021-2025-ci illər üçün üç Nano-neft proqramı qəbul edilmişdir. Bu proqramlar bu elm sahəsinin inkişafı üçün böyük stimul oldu. Hazırda nanotexnologiyalar neft hasilatı, quyuların qazılması, neft kimyası, ekologiya, geologiya, neft-qaz biznesi kimi sahələrdə uğurla tətbiq olunur. Məqalədə neft və qaz avadanlıqlarının etibarlılığını və davamlılığını artırmaq üçün onların layihələrində nanotexnologiyalardan istifadə imkanları nəzərdən keçirilir.

Açar sözlər: neft və qaz yataqları üçün avadanlıq; nanotexnologiya; etibarlılıq.

Elm və texnikanın müasir inkişaf mərhələsi nanotexnologiyaların tətbiqi səviyyəsi ilə səciyyələnir. Sənayedə bu texnologiyanın əhatə dairəsi günü-gündən artır. Azərbaycanda ilk dəfə olaraq nanotexnologiyalar neft sektorunda tətbiq edilmiş və neft və qaz hasilatının səviyyəsinə ciddi təsir göstərmişdir. Respublikada 2010-2015, 2016-2020 və 2021-2025-ci illər üçün üç Nano-neft proqramı qəbul edilmişdir. Bu proqramlar bu elm sahəsinin inkişafı üçün böyük stimul oldu. Hazırda nanotexnologiyalar neft hasilatı, quyuların qazılması, neft kimyası, ekologiya, geologiya, neft-qaz biznesi kimi sahələrdə uğurla tətbiq olunur. Məqalədə neft və qaz avadanlıqlarının etibarlılığını və davamlılığını artırmaq üçün onların layihələrində nanotexnologiyalardan istifadə imkanları nəzərdən keçirilir.

Açar sözlər: neft və qaz yataqları üçün avadanlıq; nanotexnologiya; etibarlılıq.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Yusifzade, H. B., Shakhbazov, E. K. (2011). Development and implementation of nanotechnologies in oil and gas production. Baku: SOCAR Printing House.
  2. Patrushev, V. S., Antsiferova, I. V. (2017). The use of nanotechnology in the oil industry. International Research Journal, 7(61), 144-148.
  3. Khavkin, A. Ya. (2014, November). Energy efficiency of oil and gas nanotechnologies. In: Proceedings of the IV International Conference in Moscow «Nanoalloy in the development of hydrocarbon deposits from nanomineralogy and nanochemistry to nanotechnology». Moscow: Oil and Gas.
  4. Shahbazov, E. K., Kyazymov, E. A. (2010). Nanotekhnologii dlya upravleniya svojstvami tribotekhniki bureniya skvazhin nefti i gaza. Azerbajdzhanskoe Neftyanoe Hozyajstvo, 8, 32-37.
  5. Shahbazov, E. K., Dyshin, O. A., Aliev, G. (2011). Nauchnye osnovy sistemy «NANOPAV» dlya bureniya i dobychi nefti i gaza.
  6. Spiridonov, Yu. A., Hramov, R. A., Bokserman, A. A., i dr. (2006). Koncepciya programmy preodoleniya padeniya nefteotdachi. Moskva: OAO «Zarubezhneft’».
  7. Havkin, A. Ya. (2010). Nanoyavleniya i nanotekhnologii v dobyche nefti i gaza /pod red. Safaralieva, G. K. Moskva: NIKI.
  8. Habibov, I. A., Shamilov, V. M., Guseynova, V. Sh. (2018). Sovremennoe sostoyanie i perspektivy primeneniya nanotekhnologij v povyshenii ekspluatacionnyh pokazatelej neftegazopromyslovogo oborudovaniya. Azerbajadzhanskoe Neftyanoe Hozyajstvo, 2, 32-36.
  9. Habibov, I. A., Shamilov, V. M., Kerimov, M. A. (2019). Povyshenie resursa rez’bovyh elementov flancevyh soedinenij elektropogruzhnyh ustanovok. Azerbajdzhanskoe Neftyanoe Hozyajstvo, 1, 71-75.
  10. Kozlov, G. V., Belousov, V. N., Sanditov, D. S., i dr. (1994). Sootnosheniye mejdu koefficientom Puassona i strukturoy dlya amorfnogo poliarilatsulfanova. Izvestiya Vuzov. Severo-Kavkazskii Region. Natural Science, 1-2(86), 52-57.
  11. Magerramov, A. M., Ramazanov, M. A., Gadzhieva, F. V. (2013). Issledovanie struktury i dielektricheskih svojstv nanokompozitov na osnove polipropilena i nanochastic dioksida. Elektronnaya Obrabotka Materialov, 49(5), 1-5.
  12. Babayev, S. G., Kershenbaum, V. Ya., Habibov, A. I. (2018). Evolution of the quality of the friction units of oil and gas equipment. Moscow: NING.
  13. Habibov, I. A., Shamilov, V. M., Gadzhiev, E. G., Rustamova, K. B. (2020). Results of the development and application of nanostructured ceramic fittings. Azerbaijan Oil Industry, 8, 34-38.
  14. Habibov, I. A., Iravanly, K. B. (2021). Development of bitumen-polymer coatings to protect oil and gas pipelines from corrosion. Azerbaijan Journal of Chemical News, №1, Vol. 1, p. 30-35.
  15. Latifov, Y. A., Habibov, I. A., Valiyev, N. A., et al. (2018). Composition for ceramic nozzles. Patent Azerbaijan Republic № a 2018 0095.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100692

E-mail: h.ibo@mail.ru


S. N. Namazov, Ş. M. Maşayev, A. M. Quliyeva

Azərbaycan Texniki Universiteti, Bakı, Azərbaycan

Yüksək sürətli bişirmənin ovuntu poladlarının struktur və xassələrinə təsiri


Poladların bişirilməsi texnologiyası müxtəlif temperatur və şəraitdə həyata keçirildiyi üçün onların strukturunun və xassələrinin formalaşması bir qədər fərqlidir. Düzgün bişirmə texnologiyası yüksək sıxlıqlı və yüksək möhkəmlikli ovuntu poladlarının istehsalına imkan verir. Əksər hallarda ovuntu poladlarının xassələrinin azalmasının səbəbi aşağı bişirmə temperaturu və aşağı bişirmə müddətləri nəticəsində baş verən diffuziya prosesinin zəif olması və ya olmamasıdır. Bildiyimiz kimi, bişirmə zamanı məsamələr diffüzya nəticəsində bağlandıqca poladın sıxlığı və bir çox fiziki-mexaniki xassələri artır.

Açar sözlər: bişirmə; texnologiya; ovuntu; polad; struktur; xassə; neft; qaz; sənaye.

Poladların bişirilməsi texnologiyası müxtəlif temperatur və şəraitdə həyata keçirildiyi üçün onların strukturunun və xassələrinin formalaşması bir qədər fərqlidir. Düzgün bişirmə texnologiyası yüksək sıxlıqlı və yüksək möhkəmlikli ovuntu poladlarının istehsalına imkan verir. Əksər hallarda ovuntu poladlarının xassələrinin azalmasının səbəbi aşağı bişirmə temperaturu və aşağı bişirmə müddətləri nəticəsində baş verən diffuziya prosesinin zəif olması və ya olmamasıdır. Bildiyimiz kimi, bişirmə zamanı məsamələr diffüzya nəticəsində bağlandıqca poladın sıxlığı və bir çox fiziki-mexaniki xassələri artır.

Açar sözlər: bişirmə; texnologiya; ovuntu; polad; struktur; xassə; neft; qaz; sənaye.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Namazov, S. N., Rzayev, E. D., Dzuivishov, V. F. (2013). Technology of lazer cladding of powder mixtures on steel substrate and tribtexnical characteritation of obtained materials. Applied Mechanics and Materials, 379, 145-148.
  2. Namazov, S. N., Hasanli, R. K. (2017). microcapillary features in silicon alloyed high-strength cast iron. Mechanics, Materials Science & Engineering Journal, 11, 7-10.
  3. Nygren, M., Shen, Z. (2004). Novel assemblies via spark plasma sintering. Silicon India Special, 69, 211-218.
  4. Zhang, F. (2013). Spark plasma sintern von nanomaterialien und biomaterialien. Erlangung des akademischen Grades Dr.-Ing. Habil. Fakultät für Maschinenbau und Schiffstechnik und Mathematisch-Naturwissenschaftliche Fakultät der Universität Rostock.
  5. Echeberria, J., Martinez, V., Sanchez, J. M., et al. (2005). Sintering behaviour of low Co content cBNWC/Co composites by Either GEHIP or FAST. In: 16th International Plansee Seminar, 2(HM23), 434–448.
  6. Alvarez, M., Sanchez, J. M. Densification of nanocrystalline Ti(C,N) powders with nickel aluminide binder phases using field assisted sintering (FAST). Submitted for publication to Journal of the American Ceramic Society.
  7. Kessel, H. U., Hennicke, J., Schmidt, J., et al. (2006). Feldaktiviertes sintern „FAST“–ein neues Verfahren zur Herstellung metallischer und keramischer Sinterwerkstoffe. Tagungsband 25. Pulvermetallurgisches Symposium, Hagen.
  8. Hennicke, J., Kessel, H. U. (2004). Field assisted sintering technology („FAST“) for the consolidation of innovative materials. Ceramic Forum International, 81(11), E14-E16.
  9. Van-Meensel, K., Kandukuri, S. Y., Hennicke, J., et al. (2004, September). Spark plasma sintering of nanometer size ZrO2-Al2O3-TiC0.5N0,5 composites. In: EMRS 2004, Poland.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100693

E-mail: subhan_namazov@daad-alumni.de


N. M. Rəsulov, G. V. Dəmirova, İ. Ə. Abbasova, Y. E. Hüseynov

Azərbaycan Texniki Universiteti, Bakı, Azərbaycan

Texnoloji əlaqələri idarə etməklə yivdiyirləmə səmərəliyinin yüksəldilməsi


Yivlərin plastik deformasiya ilə formalaşdırılması onları formalaşdırmanın ən səmərəli üsullarından biri olub, həm də onların yüksək istismar göstəricilərini təmin edir; yiv birləşmələrini avtomatlaşdırılmış yığma prosesinin səmərəli təşkili üçün yivin formalaşdırılma dəqiqliyinin artırılması xüsusilə vacibdir. Məqalədə iki diyircəkli profil diyirləyən dəzgahlarda radial verişlə yiv diyirləmə zamanı və tangensial verişlə tangensial başlıqlarının köməyi ilə yivin dəqiqliyinin təmin edilməsi mexanizmi təhlil edilir; giriş və çıxış parametrləri arasında əlaqə aşkar edilir, məhsuldarlığı praktiki olaraq azaltmadan tangensial verişlə yiv diyirləmənin yeni üsulu təqdim olunur, demək olar ki, texnoloji əməliyyatın məhsuldarlığını azaltmadan diyirləmə qüvvəsinin azaldılması təmin edilir, həmçinin yivi diyirləmə dəqiqliyini artırmaq yolları təklif olunur.

Açar sözlər: yiv; diyirləmə; radial; tangensial; veriş; parametrlərin dəqiqliyi; texnoloji əlaqələr.

Yivlərin plastik deformasiya ilə formalaşdırılması onları formalaşdırmanın ən səmərəli üsullarından biri olub, həm də onların yüksək istismar göstəricilərini təmin edir; yiv birləşmələrini avtomatlaşdırılmış yığma prosesinin səmərəli təşkili üçün yivin formalaşdırılma dəqiqliyinin artırılması xüsusilə vacibdir. Məqalədə iki diyircəkli profil diyirləyən dəzgahlarda radial verişlə yiv diyirləmə zamanı və tangensial verişlə tangensial başlıqlarının köməyi ilə yivin dəqiqliyinin təmin edilməsi mexanizmi təhlil edilir; giriş və çıxış parametrləri arasında əlaqə aşkar edilir, məhsuldarlığı praktiki olaraq azaltmadan tangensial verişlə yiv diyirləmənin yeni üsulu təqdim olunur, demək olar ki, texnoloji əməliyyatın məhsuldarlığını azaltmadan diyirləmə qüvvəsinin azaldılması təmin edilir, həmçinin yivi diyirləmə dəqiqliyini artırmaq yolları təklif olunur.

Açar sözlər: yiv; diyirləmə; radial; tangensial; veriş; parametrlərin dəqiqliyi; texnoloji əlaqələr.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Afonin, A. N. (2010). Povyshеnie effektivnosti nakatyvaniia rezb. Avtoreferat dissertasii na soiskaniye uchenoy stepeni doktora texnicheskix nauk. Oryel.
  2. Kirichek, A. V., Afonin, A. N. (2009). Rez’bonakatyvanie: Biblioteka tekhnoloqa. Мoskva: Мaschinostroenie.
  3. Lapin, V. V., Pisarevskii, М. I., Saмsonov, V. V. i dr. (1986). Nakatyvanie rezb, cherviiakov, shlitsev i zubev. Leningrad: Мashinostroenie.
  4. Rasulov, N. M. (2013). Upravleniye katchestvom izdeliya v protchesse eqo izqotovleniya. Vestnik Мaschinostroeniya, 2, 83-86.
  5. (2013). Spravochnik tekhnoloqa мashinostroitelya / pod red. Dalskoqo, A. М., Kosilovoii, A. Q., Мeshcheriiakova, R. K., i dr. T. 1. Мoskva: Мashinostroenie.
  6. Rasulov, N. M. (2001). Texnoloqicheskiye razmernie svyazi pri nakativani rezbi. Maschinostroitel, 8, 12-16.
  7. Rasulov, N. М., Damirova, Q. V. (2017). Opredeleniye diametra sterjney pod nakativanie rezbi s primeneniyem veroyatnosno-statistitcheskoqo metoda. Mekanika ta Maschinobuduvannya, 1, 267-273.
  8. Rasulov, N. М., Damirova, Q. V. (2016). Yivdiyirlamada silindrik thubuqlarin diametrlarinin tayini. Мashinshunasliq, 1, 71-75 .
  9. Rasulov, N. M., Damirova, G. V. (2016). Yiv və profillerin diyirlenmesi uchun ozusazlanan qurqu. Azerbayjan Patenti İ 2016 0053.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100694

E-mail: mail.az77@mail.ru


A. H. Sofiyev1, F. Kadıoğlu2, İ. Ə. Xəlilov3, H. M. Sedighi4, T. Vergul2, R. Yenialp1

1S. Demirel Universiteti, Isparta, Turkiyə; 2Istanbul Texniki Universiteti, Istanbul, Turkiyə; 3ATU, Bakı, Azərbaycan; 4A. Shahid Chamran Universiteti, Ahvaz, Iran; 5UNEC, Bakı, Azərbaycan; 6İstanbul Ticarət Universiteti, İstanbul, Türkiyə

Pasternak tipli qruntda yerləşən funksional qradasiyalı materiallardan (FGM) hazırlanmış silindrik örtüklərin böhran burucu momenti haqqında


Bu məqalədə Pasternak tipli qruntda yerləşən və burucu momentin təsiri altında olan funksional qradasiyalı materiallardan (FGM) hazırlanmış silindrik örtüklərin dayanıqlıq hesabatı aparılmışdır. Donnell tipli örtüklərin dəyişdirilmiş nəzəriyyəsi çərçivəsində FGM silindrik örtüklərinin xətti asılılıqları qurulduqdan sonra, Pasternak tipli qruntun təsirini nəzərə almaqla burucu momentin təsiri altında FGM silindrik örtüklərinin əsas tənlikləri alınmışdır. Burucu momentin analitik düsturu inteqral mənada sərhəd şərtlərini ödəyən yaxınlaşma funksiyaları seçməklə əldə edilmişdir. Xüsusi hal kimi alınmış ifadədən Vinkler qruntu üçün və qrunt olmayan hal üçün kritik burucu moment düsturları alınmışdır. Müxtəlif qrunt əmsalları, həcm nisbətləri və örtük xüsusiyyətləri üçün kritik burucu momentin dəyişməsi ətraflı tədqiq edilmişdir.

Açar sözlər: funksional qradasiyalı materiallar; silindrik örtük; uzununa əyrilik; kritik burucu moment; Pasternak tipli qrunt.

Bu məqalədə Pasternak tipli qruntda yerləşən və burucu momentin təsiri altında olan funksional qradasiyalı materiallardan (FGM) hazırlanmış silindrik örtüklərin dayanıqlıq hesabatı aparılmışdır. Donnell tipli örtüklərin dəyişdirilmiş nəzəriyyəsi çərçivəsində FGM silindrik örtüklərinin xətti asılılıqları qurulduqdan sonra, Pasternak tipli qruntun təsirini nəzərə almaqla burucu momentin təsiri altında FGM silindrik örtüklərinin əsas tənlikləri alınmışdır. Burucu momentin analitik düsturu inteqral mənada sərhəd şərtlərini ödəyən yaxınlaşma funksiyaları seçməklə əldə edilmişdir. Xüsusi hal kimi alınmış ifadədən Vinkler qruntu üçün və qrunt olmayan hal üçün kritik burucu moment düsturları alınmışdır. Müxtəlif qrunt əmsalları, həcm nisbətləri və örtük xüsusiyyətləri üçün kritik burucu momentin dəyişməsi ətraflı tədqiq edilmişdir.

Açar sözlər: funksional qradasiyalı materiallar; silindrik örtük; uzununa əyrilik; kritik burucu moment; Pasternak tipli qrunt.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Koizumi, M. (1993). The concept of FGM. Ceramic Transactions, Functionally Gradient Materials, 34, 3–10. 
  2. Lannutti, J.  (1994).  Functionally graded materials: properties, potential and design guidelines. Composites Engineering, 4, 81-94.
  3. Leushake, U., Krell, T., Schulz, U.  (1997).  Graded thermal barrier coating systems for gas turbine applications. Materialwissenschaften und Werkstofftechnik, 28, 391-394.
  4. Zoltan, K., Bela, V.  (2012).  Processing of functionally graded aluminium alloys. Metalurgia International, 17, 22-26.
  5. Torres, Y., Trueba, P., Pavon Palacio, J., et al. (2016). Design, processing and characterization of titanium with radial graded porosity for bone implants. Materials & Design, 110, 179-187.
  6. Pelz, J., Ku, N., Shoulders, W., et al. (2020).  Multi-material additive manufacturing of functionally graded carbide ceramics via active, in-line mixing. Additive Manufacturing, 37, 101647.
  7. Suethao, S., Shah, D., Smitthipong, W.  (2020). Recent progress in processing functionally graded polymer foams. Materials, 13, 4060.
  8. Lee, N., Weber, R., Kennedy, J., et al. (2020). Sequential multimaterial additive manufacturing of functionally graded biopolymer composites. 3D Printing and Additive Manufacturing, 7, 205-215.
  9. Vasavi, B., Raghavendra, D. G., Ojha, S., et al. (2021).  State of the art in functionally graded materials. Composite Structures, 262, 113596.
  10. Madan, R., Bhowmick, S.  (2020).  A review on application of FGM fabricated using solid-state processes. Advances in Materials and Processing Technologies, 6, 608-619.
  11. Sofiyev, A. H., Schnack, E.  (2004).  The stability of functionally graded cylindrical shells under linearly increasing dynamic torsional loading. Engineering Structures, 26, 1321-1331.
  12. Huang, H. W., Han, Q. (2010). Nonlinear buckling of torsion–loaded functionally graded cylindrical shells in thermal environment. European Journal Mechanics A-Solids, 29, 42–48.
  13. Sun, J., Xu, X., Lim, C. W.  (2013). Torsional buckling of functionally graded cylindrical shells with temperature-dependent properties. International Journal of Structural Stability and Dynamics, 14, 1350048.
  14. Shen, H.-S.  (2014). Torsional postbuckling of nanotube-reinforced composite cylindrical shells in thermal environments. Composite Structures, 116, 477–488.
  15. Sofiyev, A. H., (2019). Review of research on the vibration and buckling of the FGM conical shells. Composite Structures, 211, 301-317.
  16. Sun, J., Ni, Y., Hanyu, G., et al. (2019).  Torsional buckling of functionally graded multilayer graphene nanoplatelet-reinforced cylindrical shells. International Journal of Structural Stability and Dynamics, 20, 2050005.
  17. Soltani, M., Asgarian, B.  (2020). Lateral-torsional stability analysis of a simply supported axially functionally graded beam with a tapered i-section. Mechanics of Composite Materials, 56, 39-54.
  18. Shen, H. S. (2009). Functionally graded materials, nonlinear analysis of plates and shells. Florida: CRC Press.
  19. Pasternak, P. L. (1954). On a new method of analysis of an elastic foundation by means of two foundation constants. Moscow: State Publishing House Building and Architecture Literature.
  20. Kerr, A. D. (1964). Elastic and visco-elastic foundation models. Journal of Applied Mechanics, 31, 491–498.
  21. Vlasov, V. Z., Leont’ev, N. N. (1966). Beams, plates and shells on elastic foundations. Translated from Russian to Enghlish by Barouch, A, Israel Program for scientific translations, Jarusalem.
  22. Bajenov, V. A., (1975). The bending of the cylindrical shells in an elastic medium. Kiev: Visha Shkola.
  23. Dung, D., Hoa, L.  (2015). A semi-analytical approach to analyze the nonlinear dynamic torsional buckling of stiffened FGM circular cylindrical shells surrounded by elastic medium. Applied Mathematical Modelling, 39, 6951-6967.
  24. Dung, D., Hoa, L. (2015). Nonlinear torsional buckling and postbuckling of eccentrically stiffened FGM cylindrical shells in thermal environment. Composites Part B: Engineering, 69, 378-388.
  25. Ninh, D., Bich, D., Bui, H.  (2015). Torsional buckling and post-buckling behavior of eccentrically stiffened functionally graded toroidal shell segments surrounded by an elastic medium. Acta Mechanica, 226, 3501-3519.
  26. Ninh, D., Bich, D. (2016). Nonlinear torsional buckling and post-buckling of eccentrically stiffened ceramic functionally graded material metal layer cylindrical shell surrounded by elastic foundation subjected to thermo-mechanical load. Journal of Sandwich Structures and Materials, 18, 712-738.
  27. Nam, V., Phuong, N., Minh, K., Hiếu, P.  (2018). Nonlinear thermo-mechanical buckling and post-buckling of multilayer FGM cylindrical shell reinforced by spiral stiffeners surrounded by elastic foundation subjected to torsional loads. European Journal of Mechanics A/Solids, 72, 393-406.
  28. Sofıyev, A. H., Yenialp, R. (2021, December). Analysis of the elastic foundation effect on buckling of functionally graded cylindrical shells under torsional load. Proceeding of International scientific-practical conference «Machine-building and energy: new concepts and technologies». Baku, Azerbaijan: Azerbaijan Technical University.
  29. Sofiyev, A. H., Kuruoglu, N. (2022). Buckling analysis of shear deformable composite conical shells reinforced by CNTs subjected to combined loading on the two-parameter elastic foundation. Defence Technology, 18(2), 205-218.
  30. Volmir, A. S., (1967). The stability of deformable systems. Moscow: Nauka.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100695

E-mail: abdullahavey@sdu.edu.tr


İ. T. Abbasov1, S.Simon1, P. D. Fritzsche1, N. D. Yusubov2

1Brandenburq Texniki Universiteti Kotbus-Senftenberq, Kotbus-Senftenberq, Almaniya; 2Azərbaycan Texniki Univesiteti, Bakı, Azərbaycan

Kobud torna emalında enerji istehlakının azaldılmasının araşdırılması


Enerji istehlakının optimallaşdırılması digər qabaqcıl istehsal sahələrində olduğu kimi maşınqayırma sənayesində də əsas məsələlərdən biridir. Indiyə kimi kəsmə parametrləri, material çıxarılması və digər təsir göstərən parametrlər üçün modellər hazırlanmışdır. Bu modellərin əksəriyyəti bir prinsipə tabedir. Materialın çıxarılması sürəti nə qədər yüksək olarsa, xüsusi enerji sərfiyyatı bir o qədər az olar. Bu məqalədə enerji səmərəliliyinin artırılması üçün bir sıra tapşırıqlar həyata keçirilmişdir. Əvvəlcə emal
prosesində enerjini optimallaşdırmaq üçün kəsmə sürəti, veriş, kəsmə dərinliyi araşdırılır. Sonra emal quru, soyuducu yağlayıcı mayelərlə və boş gedişlərlə aparılır və optimal kəsmə parametrləri seçilir. Bu proseslər kobud torna emalı zamanı həyata keçirilir. Bundan əlavə, soyuducu yağlayıcı mayelərin enerji təsirləri öyrənilmişdir. Bu məqsədlə soyuducu yağlayıcı mayelərin istilik tutumları və dinamik özlülükləri üçün tədqiqatlar aparılmışdır.

Açar sözlər: torna emalı; səthin kələ-kötürlüyü; enerji səmərəliliyi; kəsmə rejimi paramterləri; soyuducu yağlayıcı mayelər; istilik tutumu; dinamik özlülük.

Enerji istehlakının optimallaşdırılması digər qabaqcıl istehsal sahələrində olduğu kimi maşınqayırma sənayesində də əsas məsələlərdən biridir. Indiyə kimi kəsmə parametrləri, material çıxarılması və digər təsir göstərən parametrlər üçün modellər hazırlanmışdır. Bu modellərin əksəriyyəti bir prinsipə tabedir. Materialın çıxarılması sürəti nə qədər yüksək olarsa, xüsusi enerji sərfiyyatı bir o qədər az olar. Bu məqalədə enerji səmərəliliyinin artırılması üçün bir sıra tapşırıqlar həyata keçirilmişdir. Əvvəlcə emal
prosesində enerjini optimallaşdırmaq üçün kəsmə sürəti, veriş, kəsmə dərinliyi araşdırılır. Sonra emal quru, soyuducu yağlayıcı mayelərlə və boş gedişlərlə aparılır və optimal kəsmə parametrləri seçilir. Bu proseslər kobud torna emalı zamanı həyata keçirilir. Bundan əlavə, soyuducu yağlayıcı mayelərin enerji təsirləri öyrənilmişdir. Bu məqsədlə soyuducu yağlayıcı mayelərin istilik tutumları və dinamik özlülükləri üçün tədqiqatlar aparılmışdır.

Açar sözlər: torna emalı; səthin kələ-kötürlüyü; enerji səmərəliliyi; kəsmə rejimi paramterləri; soyuducu yağlayıcı mayelər; istilik tutumu; dinamik özlülük.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Rechtvorschriften Ausgabe in deutscher Sprache: Richtlinie 2010/30/EU des Europaeischen Parlamentes und des Rates vom 19. Mai 2010 über die Angabe des Verbrauchs an Energie und anderen Ressourcen durch energieverbrauchsrelevante Produkte mittels einheitlicher Etiketten und Produktinformationen. 2010. 53. Jahrgang, L153, 18. Hrsg. Von Europaeische Union. Amtsblatt der Europaeischen Union, 1-11.
  2. BMWFW- Energieeffizienz in Zahlen 2015. Bundesministerium für Wissenschaft Forschung und Wirtschaft.
  3. Rechtvorschriften Ausgabe in deutscher Sprache: Richtlinie 2012/27/EU des Europaeischen Parlamentes und des Rates vom 25.Oktober 2012. 55.Jahrgang, L315, 1-109.
  4. DIN 8580 2003. Fertigungsverfahren, Begriffe, Einteilung. Hrsg von Deutsches Institut für Normung Beuth Verlag Berlin, 1-13.
  5. Erlach K. 2013. Energiewertstrom: Steigerung der Energieeffizienz in der Produktion. In, «Handbuch Ressourcenorientierte Produktion» Hrsg. Von R Neugebauer. Carl Hanser Verlag München Wien, 1-63.
  6. Christoph H., Sebastian T., Andre Z., Steffen I., Peter B., 2009. Energy efficiency of machine tools: extending the perspective. In: Proceedings of the 42nd CIRP international conference on manufacturing systems, Grenoble, France, 1-6.
  7. Konstantinos S., Peter B., 2013. Energy efficient manufacturing from machine tools to manufacturing systems. In: Forty sixth CIRP Conference of manufacturing systems, 634-639.
  8. Holkub T., Vyroubal T., Smolik J., 2013. Improving energy efficiency of machine tools. In: 11th global conference on sustainable manufacturing, 125-130.
  9. Energy Value Stream: Increasing Energy Efficiency in Production in «Future Trends in Production Engineering». Hrsg. Von G. Schuh, R. Neugebauer und E. Uhlmann. Springer Verlag Berlin Heidelberg, 396.
  10. Dedalus Consulting 2011. Cutting Tools. World Markets, End-Users, and Competitors: 2010-2015 Analysis and Forecast, Dedalus Consulting International New York, 6-9.
  11. Garant Handbuch, 2020. Zerspanen, Art.-Nr. 110950 DE, 606-607.
  12. S.Simon., I.T. Abbasov., P.Fritzsche., 2021. Influence of optimisation of cutting parameters and tools in turning roughing on surface roughness and energy efficiency. «Machine-building and Energy: New Concepts and Technologies» international Scientific-practical Conference, 2-3 December, Azerbaijan Technical University, Baku, 12-14.
  13. S.F. Amirli., P.Fritzsche., I.T. Abbasov., S. Wichmann., et al., 2022. The impact of high speed mechanical processing efficiency on the production process. «Herald of the Azerbaijan Engineering Academy». Vol 14., no. 1, pp. 41-51.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100696

E-mail: Ilgar.Abbasov@b-tu.de


N.M. Rəsulov, U.M. Nadirov, M.Z. Ələkbərov

Azərbaycan Texniki Universiteti, Bakı, Azərbaycan

Dinamik texnoloji əlaqələri idarə etməklə surətköçürmə ilə diş pardaqlama səmərəliyinin yüksəldilməsi


Mexaniki emal zamanı təsirdə olan dinamik texnoloji əlaqələr konsepsiyası işlənmişdir. Emal zamanı hissənin və onun tərkib elementlərinin istehsal keyfiyyəti göstəriciləri və səthlərin formalaşması zamanı təsirdə olan dinamik texnoloji əlaqələr təqdim olunur. Belə əlaqələrin idarə edilməsi isə hissələrin keyfiyyətlərinin yüksəldilməsini mənbəidir. Emal zamanı hissələrin keyfiyyətini formalaşdıran bəzi çıxış texnoloji parametrləri və onlara təsir edən amillər tədqiq edilir. Surətköçürmə üsulu ilə dişlərin pardaqlanması zamanı faktiki kəsmə dərinliyinin dəyişikənliyinin mexanizmi və onu idarəetmə istiqaməti müəyyən edilir. Dinamik texnoloji əlaqələri idarə etməklə faktiki kəsmə dərinliyinin stabilliyini təmin etmək üsulu müəyyən edilir. Ənənəvi üsulla müqayisədə, dişlərin surətköçürmə ilə pardaqlanması keyfiyyəti və emal göstəriciləri yüksəldilirməsi əldə edilir.

Açar sözlər: dinamik; texnoloji əlaqə; pardaqlama; idarə etmə; kəsmə dərinliyi; keyfiyyət.

Mexaniki emal zamanı təsirdə olan dinamik texnoloji əlaqələr konsepsiyası işlənmişdir. Emal zamanı hissənin və onun tərkib elementlərinin istehsal keyfiyyəti göstəriciləri və səthlərin formalaşması zamanı təsirdə olan dinamik texnoloji əlaqələr təqdim olunur. Belə əlaqələrin idarə edilməsi isə hissələrin keyfiyyətlərinin yüksəldilməsini mənbəidir. Emal zamanı hissələrin keyfiyyətini formalaşdıran bəzi çıxış texnoloji parametrləri və onlara təsir edən amillər tədqiq edilir. Surətköçürmə üsulu ilə dişlərin pardaqlanması zamanı faktiki kəsmə dərinliyinin dəyişikənliyinin mexanizmi və onu idarəetmə istiqaməti müəyyən edilir. Dinamik texnoloji əlaqələri idarə etməklə faktiki kəsmə dərinliyinin stabilliyini təmin etmək üsulu müəyyən edilir. Ənənəvi üsulla müqayisədə, dişlərin surətköçürmə ilə pardaqlanması keyfiyyəti və emal göstəriciləri yüksəldilirməsi əldə edilir.

Açar sözlər: dinamik; texnoloji əlaqə; pardaqlama; idarə etmə; kəsmə dərinliyi; keyfiyyət.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Druzhinskiy, I. A., (1985). Complex surfaces: Mathematical description and technological support. Leningrad:
    Mashinostroenie.
  2. Makarov, V. F., Nikitin, S. P, Norin, A. O. (2016). Povysheniye kachestva i proizvoditel'nosti pri profil'nom glubinnom shlifovanii turbinnykh lopatok. Naukoyomkiye Tekhnologii v Mashinostroyenii, 5, 17-24.
  3. (2003). Spravochnik tekhnologa mashinostroitelya. T. 1 / pod red. A. M. Dal'skogo, A. G. Kosilovoy, R. K. Meshcheryakova i dr. Moskva: Mashinostroyeniye.
  4. Black, J. T., Kohser, R. A. (2019). DeGarmo's, Materials and Processes in Manufacturing. John Wiley & Sons.
  5. Bazrov, B. M. (2005). Osnovy tekhnologii mashinostroyeniya. Moskva: Mashinostroyeniye.
  6. Klocke, F., König, W. (2005). Fertigungsverfahren: Schleifen, Honen, Läppen. 4. Neu bearbeitete Aufgabe. Berlin Heidelberg: Springer-Verlag.
  7. Rasulov, N. M., Alekberov, M. Z., Nadirov, U. M. (2021). Povysheniye effektivnosti shlifovaniya fasonnykh poverkhnostey s kopirovaniyem. Vestnik Mashinostroyeniya, 6, 48-52.
  8. Lischenko, N. V., Larshyn, V. P., Nezhebovskiy, V. V. (2018). Studying of the quality of the surface layer of gears with profile grinding. Cutting and Tool in Technological Systems, 89(101), 88–99.
  9. Rasulov, N. M., (2013). Upravleniye kachestvom izdeliye v protsesse yego izgotovleniya. Vestnik Mashinostroyeniya, 2, 83–86.
  10. Rasulov, N. M., Nadirov, U. M., (2019). Podkhod k otsenke kachestv izgotovleniya detaley v priborostroyenii, Nauchno-Tekhnicheskiy Vestnik Informatsionnykh Tekhnologiy, Mekhaniki i Optiki, 4(19), 747–755.
  11. Kremen', Z. I., Yur'yev, V. G., Baboshkin, A. F., (2007). Tekhnologiya shlifovaniya v ashinostroyenii. Sankt-Peterburg: Politekhnika.
  12. (2007). Tekhnologiya proizvodstva i metody povysheniya kachestva zubchatykh koles i peredach / pod red. V. Ye. Starzhinskogo i M. M. Kane. Sankt-Peterburg: Professiya.
  13. Rasulov, N. M., Shabiyev, E. T., (2017). Povysheniye effektivnosti shlifovaniya zub'yev zubchatykh koles metodom kopirovaniya na osnove upravleniye glubinu rezaniya. Izvestiya VUZ-ov. Mashinostroyeniye, MGTU imeni N. Ye. Baumana, 2, 71-78.
  14. Rasulov, N. M., Alekberov M. Z., (2020). Silindrik dishli charxlarin dishlerinin pardaqlanmasi uchun emal payinin teshkiledicilerinin riyazi modelleri. Maşınşünaslıq, 9(1), 47-52.
  15. Rasulov, N. M., Nadirov, U. M, Alekberov, M. Z. (2020) Obobshchennaya sistema tekhnologicheskikh svyazey pri mekhanicheskoy obrabotke i yeye primeneniye. Vestnik Mashinostroyeniya, 7, 38-41.
  16. Lauro, C. H., Brandão, L. C., Ribeiro Filho, S. L. M., Davim, J. P. (2008). Quality in the machining: characteristics and techniques to obtain good results, in manufacturing engineering: New research. New York: Nova.
  17. Nadirov, U. M., Rasulov, N. M., (2019). Analysis and mathematical model of the circumferential accuracy of the groove cut on the surface of rotation. Journal of the Brazilian Society of Mechanical Sciences and Engineering, 9(41), 481–492.
  18. Vorontsov, A. L., Sultan-Zade, N. M., Albagachiev, A. Yu., Savkin, A. I. (2011). Development of a new theory of thermal cutting processes 21. Determining optimal cutting conditions to extend tool life. Russian Engineering Research, 9(31), 877–879.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100697

E-mail: ugurlu.nadirov@aztu.edu.az


R. Schneider1, T. Fritsch1, Th. Rieder2, S. Hernschier1, S.Simon1, A.S. Mammadov3

1Brandenburq Texniki Universiteti Kotbus-Senftenberq, Brandenburq, Almaniya; 2Ətraf Mühit Texnologiyaları və Təkrar Emal İnstitutu Senftenberq e.V., Senftenberq, Almaniya; 3Azərbaycan Texniki Universiteti, Bakı, Azərbaycan

Seçilmiş lentli konveyor sistemləri nümunəsindən istifadə edərək səsin ölçülməsinə əsaslanan texniki xidmət metodu


Məqalədə qurğunun akustik xüsusiyyətlərinin qiymətləndirilməsinə əsaslanan şəraitə uyğun qulluq metodu təsvir edilmişdir. Baxım üçün ümumi tələblərdən və məqsədlərdən başlayaraq ölçmə proseduru izah edilir. Sonra iki sınaq bölməsi vasitəsilə metodun məqsədəuyğunluğu nümayiş etdirilir və onun məhdudiyyətləri göstərilir. Qısa iqtisadi mülahizə qurğuların artan etibarlılığına əlavə olaraq iqtisadi üstünlüyü göstərir.

Açar sözlər: vəziyyətə əsaslanan texniki xidmət; akustik model; lentli konveyer; açıq mədənçilik.

Məqalədə qurğunun akustik xüsusiyyətlərinin qiymətləndirilməsinə əsaslanan şəraitə uyğun qulluq metodu təsvir edilmişdir. Baxım üçün ümumi tələblərdən və məqsədlərdən başlayaraq ölçmə proseduru izah edilir. Sonra iki sınaq bölməsi vasitəsilə metodun məqsədəuyğunluğu nümayiş etdirilir və onun məhdudiyyətləri göstərilir. Qısa iqtisadi mülahizə qurğuların artan etibarlılığına əlavə olaraq iqtisadi üstünlüyü göstərir.

Açar sözlər: vəziyyətə əsaslanan texniki xidmət; akustik model; lentli konveyer; açıq mədənçilik.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Sternitzke, L. (2021, February). LEAG. Oral communication.
  2. (2018). DIN EN 13306:2018-2. Instandhaltung ‒ Begriffe der Instandhaltung. Germany: Deutsches Institut für Normung.
  3. Sturm, A., Förster, R. (1990). Machinery and plant diagnostics for condition-based maintenance. Stuttgart: B. G. Teubner Stuttgart.
  4. Richter, C., Fessel, K., Katterfeld, A., Chumachenko, Y. (2019). Application scenario of the Internet of Things using the example of idler hot runners in belt conveyor systems. Logistics Journal Proceedings.
  5. Kebbe, J. (2019). Start-up from Hanover develops sensors for the «Internet of Things». Bitmotec GmbH. Hannover: IPH ‒ Institut für Integrierte Produktion Hannover gGmbH.
  6. Weinzierl, S. (2020). How smart sensors help monitor condition: https://www.instandhaltung.de/praxisanwendung/wie-smarte-sensoren-bei-der-zustandsueberwachung-helfen-297.html
  7. Lehman, L.-B., Daus, W., Eckardt, G., Petermann, L. (1999). Method for continuously measuring the wear of all carrying rollers in belt conveyors. Patent DE 19911642B4.
  8. Ziegler, M. (2005). Method for monitoring the band alignment and / or the tape running of a belt conveyor and belt conveyor. Patent DE 102005021627.
  9. Trippler, S. (2014). Method for detecting and locating hot components within a belt conveyor. Patent DE 102014114887.
  10. König, J., Oepen, B., R.W.E. (2017). Garland test rig for condition diagnosis of used idlers. Bergbau.
  11. Mühlenkamp, S. (2021). Monitoring of conveyor belts. Bulk material. Würzburg: Vogel Communications Group GmbH & Co. KG.
  12. (2018). ABB Ltd. Review ‒ Autonomous Collaboration. ABB Group R&D and Technology.
  13. Täschner, D. (2014). Untersuchungen der akustischen wirkung von trarollen zur zielgerichteten lärmminderung an Belurtförderanlagen (Bd. C 546). Freiberg: Technische Universität Bergakademie Freiberg.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100698

E-mail: Sylvio.Simon@b-tu.de


D. V. Ardaşev, A. S. Deqtyareva-Kaşutina

Cənubi Ural Dövlət Universiteti, Çelyabinsk, Rusiya

Neft və qaz sənayesində istifadə olunan titan hissələrinə yüksək keyfiyyətli sərt xrom örtüyünün çəkilməsinin texnoloji aspektləri


Titan hissələrindən dərin dəniz qazıma və dağ-mədən hasilatı qurğularında, nasoslarda, boru kəmərlərində, müxtəlif təyinatlı istilik mübadiləsi avadanlıqlarında, eləcə də dəniz neft və qaz yataqlarında istifadə olunan yüksək təzyiq tutumlarında istifadə olunur. Titan hissələrinin üzərinə sərt xrom örtüklərinin çəkilməsi ilə bağlı mövcud üsulların dəqiq elmi əsaslandırması və tövsiyələri yoxdur. Müəllif metodunun mahiyyəti hissənin səthinin əvvəlcə konsentratlaşdırılmış xlor turşusu olan vannada aşındırılaraq hazırlanmasından, sonradan cərəyanın əks istiqamətdə buraxılması hesabına səthin aktivləşdirilməsindən ibarətdir. Sərt xrom örtüyünün çəkilməsi fırlanan hissəyə onun elektrolitik vannaya qismən batırılması ilə həyata keçirilir.

Açar sözlər: titan; sərt xrom örtük; elektrolit; xromlama; elektrolitik vanna; oksid təbəqə.

Titan hissələrindən dərin dəniz qazıma və dağ-mədən hasilatı qurğularında, nasoslarda, boru kəmərlərində, müxtəlif təyinatlı istilik mübadiləsi avadanlıqlarında, eləcə də dəniz neft və qaz yataqlarında istifadə olunan yüksək təzyiq tutumlarında istifadə olunur. Titan hissələrinin üzərinə sərt xrom örtüklərinin çəkilməsi ilə bağlı mövcud üsulların dəqiq elmi əsaslandırması və tövsiyələri yoxdur. Müəllif metodunun mahiyyəti hissənin səthinin əvvəlcə konsentratlaşdırılmış xlor turşusu olan vannada aşındırılaraq hazırlanmasından, sonradan cərəyanın əks istiqamətdə buraxılması hesabına səthin aktivləşdirilməsindən ibarətdir. Sərt xrom örtüyünün çəkilməsi fırlanan hissəyə onun elektrolitik vannaya qismən batırılması ilə həyata keçirilir.

Açar sözlər: titan; sərt xrom örtük; elektrolit; xromlama; elektrolitik vanna; oksid təbəqə.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Shashkova, Yu. E., Smirnov, V. G. (2008). Projects, technologies and equipment made of titanium alloys for the development of oil and gas fields on the shelf. Exhibition Oil and Gas, 6/H(78), 8-10.
  2. Karlov, A. V., Shakhov, V. P. (2001). External fixation systems and regulatory mechanisms of optimal biomechanics. Tomsk: STT.
  3. Lazarev, E. M., Kornilova, Z. I., Fedorchuk, N. M. (1985). Oxidation of titanium alloys. Moscow: Nauka.
  4. Aleksander, W. A., Pidgeon, L. M. (1950). Кinetics of the oxidation of titanium. Canadian Journal of Research, 28b, 60-72.
  5. Layner, V. I. (1967) Modern electroplating. Moscow: Metallurgy.
  6. Kazakov, V. A., Lipin, A. I., Shluger, M. A. (1962). Electrolytic coatings of light alloys. Moscow: GOSINTI.
  7. Ryaboy, A. Ya., Solovyova, Z. A., Evdokimov, G. N., et al. (1981). A method for preparing the surface of titanium and its alloys. Patent SU850754.
  8. Burdina, S. M., Chistov, N. M., Frumer, L. A. (1961). A method for obtaining low-stress chrome coatings on titanium or its alloys. Patent SU141047.
  9. Plaskeev, E. V., Ovsyannikova, L. V., Kurdyukova, E. A., et al. (1984). Electrolyte for chrome plating of titanium alloys. Patent SU1114712.
  10. Zhirnov, A. D., Ilyin, V. A, Naletov, B. P., et al. (2002). Electrolyte for chrome plating of steels, copper and titanium alloys. Patent RU 2187587.
  11. Smokovich, I. Ya., Loskutova, T. V., Bobina, M. M., et al. (2013). Diffusion coatings based on chrome on titanium alloy VT6. Bulletin of SEVNTU, 137, 239-249.
  12. Solodkova, L. N., Kudryavtsev, V. N. (2007). Electrolytic chrome plating. Moscow: Globus.
  13. Yang, Z., Zhang, M. An, J., et al. (1997). Study of the process & mechanism of plating directly on titanium and its alloys. Plating and Surface Finishing, 84 (12), 68–71
  14. Pavlenko, V. V., Gerasimenko, A. A. (1997). Chrome-plating of titanium alloys and their performance. Zashchita Metallov, 33 (4), 429-433.
  15. Ryaboi, A. Ya., Vashentseva, S. M., Solov'eva, Z. A., et al. (1993). New method for chromium plating articles made of titanium alloys. Zaschita Metallov, 25 (3), 371-372.
  16. Peng, X., Xia, C., Dia, X., Ma, K. (2008). Effect of vacuum heat treatment on NiCrAlY coating/ titanium alloy substrate system. Rare Metal Materials and Engineering, 37 (9), 1619-1623
  17. Xiao, H., Clouser, S. (2011). Selective plating of metal matrix composites on titanium alloys. Corrosion Management, 102, 8-11.
  18. Yan, W., Sun, F.-J., Liu, J.-R. (2010). Cycling thermal shock resistance of Ti-Al-Cr coating deposited on Ti60 alloy by arc ion plating. Journal of Northeastern University, 31(3), 411-414.
  19. Yan, W., Sun, F., Wang, Q., et al. (2009). Hot corrosion behavior of arc-ion plating Ti-Al-Cr(Si, Y) coatings on Ti60 alloy. Acta Metallurgica Sinica, 45(10), 1171-1178
  20. Yan, W., Wang, Q., Liu, J., et al. (2009). Evaluation of oxidation of Ti-Al and Ti-Al-Cr coatings arc-ion plated on Ti-60 high-temperature titanium alloy. Journal of Materials Science and Technology, 25 (5), 637-644
  21. Klots, M. U. (1982). Experience of chemical and electrochemical processing of titanium alloy parts. Leningrad: LDNTP.
  22. Davydov, V. M. (2009) The materialology of the coating of titanium alloys by the methods of physico-chemistry and electric spark alloying. Part 1. Coatings by the methods of physicochemistry. Khabarovsk: TOGU Publishing House.
  23. Ardashev, D. V., Diakonov, A. A., Zherebtsov, D. A., et al. (2019). Installation for electroplating. Patent RU 186265.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100699

E-mail: ardashevdv@susu.ru


Q. Q. İsmayılov1, R. Ə. İsmayılov1, H. N. Bəbirov2

1Аzərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti, Bakı, Azərbaycan; 2«Neftqazelmitədqiqatlayihə» İnstitutu, Bakı, Azərbaycan

Kondensləşən qazların separasiyası zamanı hissəciklərin çökməsi dinamikasının tədqiqi


Separasiya texnoloji qurğularının istismar təcrübəsi göstərir ki, maye hissəciklərin effektiv çökməsini hec də həmişə əldə etmək olmur. Separatorlarda hissəciklərin çökməsi sürətinin təyini üçün mövcud hesabi düsturlar daxil olan qaz axınının əsas parametrlərinin (təzyiq və sıxlığın) termodinamiki tarazlılığına asaslanır. Lakin quyu məhsulu, məsələn kondensləşən qazlar parametrləri müəyyən geçikmə (relaksasiya müddəti) ilə dəyişə bilən qeyri-tarazlı sistemlər kimi səciyyələnir. Həmin geçikmə nəticəsində separatorda hissəciklərin çökmə sürəti effektiv separasiyanı təmin edən Stoksa görə qərarlaşmış rejimə çata bilmir. İşdə hissəciklərin çökmə sürətinin təyini üçün qeyri-tarazlı model təklif olunmuş və onun icrası üçün xüsusi alqoritm tərtib olunmuşdur. Təyin olunmuşdur ki, qravitasiya separatorunda maye hissəciklərinin effektiv ayrılması üçün, çökmə sürətinin relaksasiya müddəti 10 san aşmamalıdır.

Açar sözlər: qazın separasiyası; qravitasiya separatoru; hissəciklərin çökmə sürəti; relaksasiya müddəti.

Separasiya texnoloji qurğularının istismar təcrübəsi göstərir ki, maye hissəciklərin effektiv çökməsini hec də həmişə əldə etmək olmur. Separatorlarda hissəciklərin çökməsi sürətinin təyini üçün mövcud hesabi düsturlar daxil olan qaz axınının əsas parametrlərinin (təzyiq və sıxlığın) termodinamiki tarazlılığına asaslanır. Lakin quyu məhsulu, məsələn kondensləşən qazlar parametrləri müəyyən geçikmə (relaksasiya müddəti) ilə dəyişə bilən qeyri-tarazlı sistemlər kimi səciyyələnir. Həmin geçikmə nəticəsində separatorda hissəciklərin çökmə sürəti effektiv separasiyanı təmin edən Stoksa görə qərarlaşmış rejimə çata bilmir. İşdə hissəciklərin çökmə sürətinin təyini üçün qeyri-tarazlı model təklif olunmuş və onun icrası üçün xüsusi alqoritm tərtib olunmuşdur. Təyin olunmuşdur ki, qravitasiya separatorunda maye hissəciklərinin effektiv ayrılması üçün, çökmə sürətinin relaksasiya müddəti 10 san aşmamalıdır.

Açar sözlər: qazın separasiyası; qravitasiya separatoru; hissəciklərin çökmə sürəti; relaksasiya müddəti.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Исмайлов, Р. А. (2007). Влияние неравновесных свойств газов на технологические процессы их сепарации. Известия ВТУЗ Азербайджана, 6(52), 11-13.
  2. Исмайлов, Р. А. (2009). Особенности сепарации неравновесных газов. Азербайджанское нефтяное хозяйство, 11, 37-39.
  3. Исмайлов, Р. А. (2017). Исследования неравновесных свойств природных газов. Нефтегазовое дело, 15(3), 85-90.
  4. Гужов, А. И., Титов, В. Г., Медведев, В. Ф., Васильев, В. А. (1978). Сбор, транспорт и хранение природных углеводородных газов. Москва: Недра.
  5. Корн, Г., Корн, Т. (1974). Справочник по математике для научных работников и инженеров. Москва: Наука.
  6. ГОСТ 30319.2-2015. Газ природный. Методы расчета физических свойств. Мoсква: Стандартинформ.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100654

E-mail: ramismaylov@mail.ru


Y.Z.Ələkbərov1, H.Q.İsmayılova1, R.Z.Xəlilov1, Ş.F.Musayeva2

1Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti, Bakı, Azərbaycan; 2«Neftin, qazın geotexnoloji problemləri və kimya» ETİ, Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti, Bakı, Azərbaycan

Yeraltı kameralarda qazların hidrat halında saxlanması proseslərinin idarə olunması mümkünlüyü və perspektivləri


Məqalə təbii qazların yeraltı tutumlarda hidrat halında saxlanılması məsələlərinə həsr olunub. Hidratların əmələ gəlməsi və dağılması proseslərində baş verən çoxtərəfli halların analizləri əsasında müəyyən olunub ki,yeraltı kameralarda təbii qazların hidrat halında saxlanılması məqsədə uyğundur. Hidrat halında olan qazların miqdarını nəzərə almaqla yeraltı rezervuarların həndəsi ölçülərini təyin etmək üçün formula təklif olunub. Məqalədə həmçinin qazların hidrat halında saxlanılması və böyük enerji sərf etmədən əks prosesin aparılması üçün bu proseslərin idarə olunmasının mümkünlüyü göstərilib.

Açar sözlər: təbii qaz; qaz hidratı; yeraltı tutum; qazın saxlanması; hidrat əmələgəlmə; temperatur ötürmə əmsalı.

Məqalə təbii qazların yeraltı tutumlarda hidrat halında saxlanılması məsələlərinə həsr olunub. Hidratların əmələ gəlməsi və dağılması proseslərində baş verən çoxtərəfli halların analizləri əsasında müəyyən olunub ki,yeraltı kameralarda təbii qazların hidrat halında saxlanılması məqsədə uyğundur. Hidrat halında olan qazların miqdarını nəzərə almaqla yeraltı rezervuarların həndəsi ölçülərini təyin etmək üçün formula təklif olunub. Məqalədə həmçinin qazların hidrat halında saxlanılması və böyük enerji sərf etmədən əks prosesin aparılması üçün bu proseslərin idarə olunmasının mümkünlüyü göstərilib.

Açar sözlər: təbii qaz; qaz hidratı; yeraltı tutum; qazın saxlanması; hidrat əmələgəlmə; temperatur ötürmə əmsalı.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Кемпбелл, Д. М. (1977). Очистка и переработка природных газов. Москва: Недра.
  2. Бык, С. Ш., Фомина, В. И., Кошелев, B. C. (1972). Эффект ингибирования процесса образования газовых гидратов, вызванный добавкой третьего компонента. Газовое дело, 1, 24-26.
  3. Бекиров, Т. М., Ланчаков, Г. А. (1999). Технология обработки газа и конденсата. Москва: Недра.
  4. Мусаев, Р. М. (1978). Изучение изменения энтальпии образования гидратов системы, газ-вода при образовании гидратов. Научные труды ВНИПИгаз, 5.
  5. Алекперов, Ю. З. (2010). Графический способ определения растворимости метанола в системе природный газ углеводородный конденсат - пластовая вода в условиях промысловой обработка газа. Нефтепромысловое дело, 8, 42-44.
  6. Zhantayev, Zh. Sh., Zholtayev, G. Zh., Iskakov, B., Gaipova, A. (2021). Geomechanical modeling of structures oil and gas fields. News of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan, 3(447), 39-43.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100655

E-mail: ismayilova.hecer@bk.ru


V. V. Buxtoyarov1,2, İ. S. Nekrasov1, V.S. Tınçenko1,2,3, K.A. Başmur1, R.B. Serqiyenko4

1Sibir Federal Universiteti, Krasnoyarsk, Rusiya; 2N.E.Bauman adına MDTU Moskva, Rusiyas; 3M.F.Reşetnev adına Sibir Dövlət Universiteti, Krasnoyarsk, Rusiya; 4Gini Gmbh, Münhen, Almaniya

İntellektual avtomatlaşdırma çərçivəsində neft emalı proseslərinə maşın təliminin proqnozlaşdırıcı alqoritmlərinin tətbiqi


Neft emalında məlumatlarla işləyərkən bir sıra problemlərlə üzləşmək olar. Məlumatların böyük həcmi bir çox müxtəlif proseslər və avadanlıqlarla generasiya edir. Bu məqalə neft emalı müəssisəsində məlumatların böyük həcmlərinin səmərəli təhlili metodlarına həsr olunmuşdur. Xüsusilə, hidrokrekinq prosesinin texnoloji avadanlığının nasazlığının proqnozlaşdırılması üçün maşın təlimi metodlarının effektivliyi araşdırılır. Rəqəmsallaşmanın vacib elementi olan maşın təlimi, bir çox istehsal məsələlərini müvəffəqiyyətlə həll etməyə imkan verir. Məqalədə neftin emalı və dizel yanacağının istehsalı zamanı hidrokrekinq texnoloji avadanlığının yaranan nasazlığının təsnifatı və proqnozlaşdırılması məsələlərinin həlli üçün bəzi maşın təlimi alqoritmlərinin tətbiqi təsvir edilmişdir. Təsadüfi meşə metodlarının tətbiqi, əsas komponentlərin təhlili və hiperparametrlərin tənzimlənməsi nəzərdən keçirilir. Dəqiqlik parametri (Accuracy) əsasında bu metodların tətbiqinin effektivliyi müqayisə edilir. Göstərilmişdir ki, bu metodların kombinasiyası modelin dəqiqliyini 2% artırmağa imkan verəcək

Açar sözlər: avtomatlaşdırma; maşın təlimi; hidrokrekinq; modelləşdirmə; neft emalı.

Neft emalında məlumatlarla işləyərkən bir sıra problemlərlə üzləşmək olar. Məlumatların böyük həcmi bir çox müxtəlif proseslər və avadanlıqlarla generasiya edir. Bu məqalə neft emalı müəssisəsində məlumatların böyük həcmlərinin səmərəli təhlili metodlarına həsr olunmuşdur. Xüsusilə, hidrokrekinq prosesinin texnoloji avadanlığının nasazlığının proqnozlaşdırılması üçün maşın təlimi metodlarının effektivliyi araşdırılır. Rəqəmsallaşmanın vacib elementi olan maşın təlimi, bir çox istehsal məsələlərini müvəffəqiyyətlə həll etməyə imkan verir. Məqalədə neftin emalı və dizel yanacağının istehsalı zamanı hidrokrekinq texnoloji avadanlığının yaranan nasazlığının təsnifatı və proqnozlaşdırılması məsələlərinin həlli üçün bəzi maşın təlimi alqoritmlərinin tətbiqi təsvir edilmişdir. Təsadüfi meşə metodlarının tətbiqi, əsas komponentlərin təhlili və hiperparametrlərin tənzimlənməsi nəzərdən keçirilir. Dəqiqlik parametri (Accuracy) əsasında bu metodların tətbiqinin effektivliyi müqayisə edilir. Göstərilmişdir ki, bu metodların kombinasiyası modelin dəqiqliyini 2% artırmağa imkan verəcək

Açar sözlər: avtomatlaşdırma; maşın təlimi; hidrokrekinq; modelləşdirmə; neft emalı.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Zhang, X., Wen, Z. (2021). Thoughts on the development of artificial intelligence combined with RPA. Journal of Physics: Conference Series, 1883, 012151.
  2. Plattfaut, R., Borghoff, V., Godefroid, M., et al. (2022). The critical success factors for robotic process automation. Computers in Industry, 138, 103646.
  3. Pandey, Y. N., Rastogi, A., Kainkaryam, S., et al. (2020). Machine learning in the oil and gas industry. New York, NY, USA: Apress.
  4. Jeong, H., Shin, M., Jeong, B., et al. (2020). Comparison of activity and stability of supported Ni2P and Pt catalysts in the hydro-processing of palm oil into normal paraffins. Journal of Industrial and Engineering Chemistry, 83, 189-199.
  5.  Srihanun, N., Dujjanutat, P., Muanruksa, P., Kaewkannetra, P. (2020). Biofuels of green diesel–kerosene–gasoline production from palm oil: effect of palladium cooperated with second metal on hydrocracking reaction. Catalysts, 10, 241.
  6. Еремин, Н. А., Столяров, В. Е. (2020). О цифровизации процессов газодобычи на поздних стадиях разработки месторождений. SOCAR Proceedings, 1, 59-69.
  7. Perrons, R. K., Jensen, J. W. (2015). Data as an asset: What the oil and gas sector can learn from other industries about «Big Data». Energy Policy, 81, 117-121.
  8. Ганиев, Б. Г., Насыбуллин, А. В., Саттаров, Р. З., и др. (2021). Применение методов машинного обучения при планировании бурения скважин на объектах разработки нефтяного месторождения. Нефтяное хозяйство, 7, 23-27.
  9. Мартюшев, Д. А., Пономарева, И. Н., Захаров, Л. А., и др. (2021). Применение машинного обучения для прогнозирования пластового давления при разработке нефтяных месторождений. Известия ТПУ. Инжиниринг георесурсов, 10(332), 140-149.
  10. Нужный, А. С., Однолько, И. С., Глухов, А. Ю., и др. (2021). Оптимизация содержания седиментов в процессе гидрокрекинга гудрона с использованием методов машинного обучения. Прикладная математика и вопросы управления, 1, 7-22.
  11. Naveen, B., Ray, A. K., Rangaiah, G. P. (2006). Modeling, simulation, and multi-objective optimization of an industrial hydrocracking unit. Industrial & Engineering Chemistry Research, 45(4), 1354-1372.
  12. Roy, G P. K., Chowdhary, S. S., Bhatia, R. (2020). A machine learning approach for automation of resume recommendation system. Procedia Computer Science, 167, 2318-2327.
  13. Thangavel, S. K., Bkaratki P. D., Sankar, A. (2017). Student placement analyzer: A recommendation system using machine learning. In: Proceedings of the 4th International Conference on Advanced Computing and Communication Systems (ICACCS), Coimbatore, India, 6-7 January 2017.
  14. Garcia-Ceja, E., Hugo, Å., Morin, B. et al. (2019). Towards the automation of a chemical sulphonation process with machine learning. In: 7th International Conference on Control, Mechatronics and Automation (ICCMA), Delft, The Netherlands, 6-8 November 2019.
  15. Lekbangpong, N., Muangprathub, J., Srisawat T., et al. (2019). Precise automation and analysis of environmental factor effecting on growth of St. John’s Wort. IEEE Access, 7, 112848-112858.
  16. Austin, P. C., Tu, J. V. (2004). Automated variable selection methods for logistic regression produced unstable models for predicting acute myocardial infarction mortality. Journal of Clinical Epidemiology, 57(11), 1138-1146.
  17. Hoang, N.-D., Nguyen, Q.-L., Tran, X.-L. (2019). Automatic detection of concrete spalling using piecewise linear stochastic gradient descent logistic regression and image texture analysis. Complexity, 2019, 5910625.
  18. Li, L., Zhang, Y., Zhao, Y. (2008). k-nearest neighbors for automated classification of celestial objects. Science in China Series G: Physics, Mechanics and Astronomy, 51(7), 916-922.
  19. Cho, T.-H., Conners, R. W., Araman, P. A. (1991). A comparison of rule-based, K-nearest neighbor, and neural net classifiers for automated. In: IEEE/ACM International Conference on Developing and Managing Expert System Programs, Washington, DC, USA, 30 September-2 October 1991.
  20. Begg, R. K., Palaniswami, M., Owen, B. (2005). Support vector machines for automated gait classification. IEEE Transactions on Biomedical Engineering, 52(5), 828-838.
  21. Huang, J. Z., Ng, M. K., Rong, H., et al. (2005). Automated variable weighting in k-means type clustering. IEEE Transactions on Pattern Analysis and Machine Intelligence, 27(5), 657-668.
  22. Chen, X., Xu, X., Huang, J. Z., et al. (2013). TW-k-means: Automated two-level variable weighting clustering algorithm for multiview data. IEEE Transactions on Knowledge and Data Engineering, 25(4), 932-944.
  23. Liu, Y., Singleton, A., Arribas-Bel, D. (2019). A principal component analysis (PCA)-based framework for automated variable selection in geodemographic classification. Geo-spatial Information Science, 22(4), 251-264.
  24. Tynchenko, V. S., Kurashkin, S. O., Tynchenko, V. V., et al. (2021). Software to Predict the Process Parameters of Electron Beam Welding. IEEE Access, 9, 92483-92499.
  25. Ferreira, B., Silva, R. G., Pereira, V. (2017). Feature selection using non-binary decision trees applied to condition monitoring. In: 22nd IEEE International Conference on Emerging Technologies and Factory Automation (ETFA), Limassol, Cyprus, 12-15 September 2017.
  26. Nekrasov, I., Tynchenko, V., Bukhtoyarov, V., et al. (2022). Simulation of the hydrocracking process to produce diesel fuel in the Aspen HYSYS system. In: IV International Scientific Conference «Advanced Technologies in Aerospace, Mechanical and Automation Engineering» - «MIST: Aerospace-IV 2021», Krasnoyarsk, Russia, 10-11 December 2021.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100665

E-mail: bashmur@bk.ru


O. A. Kolençukov1, V. V. Buxtoyarov1,2, T. N. Kolençukova1, R. B. Serqiyenko3, K. A. Başmur1

1Neft və Qaz İnstitutu, Sibir Federal Universiteti, Krasnoyarsk, Rusiya; 2N.E.Bauman adına MDTU-nin «Rəqəmsal materialşünaslıq: yeni materiallar və maddələr» Milli Texnoloji Təşəbbüs Mərkəzi, Moskva, Rusiya; 3Gini Gmbh, Münhen, Almaniya

Karbohidrogen qazlarının pirolizi zamanı müxtəlif katalizatorların hidrogen və nanolifli karbon çıxışına təsirinin qiymətləndirilməsi


Məqalədə piroliz katalizatorlarının alternativ enerji yanacağının hidrogen şəklində və həm də faydası heçdə az olmayan məhsulun – nanolifli karbonun alınması üçün ədəbiyyat icmalı keçirilir. Müəyyən edilmişdir ki, sənaye istifadəsi üçün ən perspektivli katalizatorlar yüksək faizli Ni və Ni-Cu katalizatorlarıdır. Hidrogenin karbohidrogen qazlarının katalitik parçalanma üsulu ilə alınması prosesində ən effektiv katalizator 40Ni/SiO2 katalizatorudur. Hidrogenin çıxışı 40Ni/SiO2 istifadə etdikdə 80.7 mol/gkat təşkil edir. Nanolifli karbonun ən böyük çıxışı (449 g/gkat) bimetalik katalizatoru (75 Ni-15 Cu)/Al2O3 əldə etməyə imkan verir. Həmcinin, tətbiq olunan katalizatorların hazırlanması üsulları da nəzərdən keçirilir, hər birinin üstünlükləri və mənfi cəhətləri təsvir olunur.

Açar sözlər: bimetalik Fe-Co katalizatoru; bimetalik Ni-Cu katalizatoru; piroliz katalizatorları; karbohidrogen qazlarının konversiyası; nanolifli karbon; nikel katalizatoru; hidrogen istehsalı.

Məqalədə piroliz katalizatorlarının alternativ enerji yanacağının hidrogen şəklində və həm də faydası heçdə az olmayan məhsulun – nanolifli karbonun alınması üçün ədəbiyyat icmalı keçirilir. Müəyyən edilmişdir ki, sənaye istifadəsi üçün ən perspektivli katalizatorlar yüksək faizli Ni və Ni-Cu katalizatorlarıdır. Hidrogenin karbohidrogen qazlarının katalitik parçalanma üsulu ilə alınması prosesində ən effektiv katalizator 40Ni/SiO2 katalizatorudur. Hidrogenin çıxışı 40Ni/SiO2 istifadə etdikdə 80.7 mol/gkat təşkil edir. Nanolifli karbonun ən böyük çıxışı (449 g/gkat) bimetalik katalizatoru (75 Ni-15 Cu)/Al2O3 əldə etməyə imkan verir. Həmcinin, tətbiq olunan katalizatorların hazırlanması üsulları da nəzərdən keçirilir, hər birinin üstünlükləri və mənfi cəhətləri təsvir olunur.

Açar sözlər: bimetalik Fe-Co katalizatoru; bimetalik Ni-Cu katalizatoru; piroliz katalizatorları; karbohidrogen qazlarının konversiyası; nanolifli karbon; nikel katalizatoru; hidrogen istehsalı.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Пучков, Л. А., Воробьев, Б. М., Васючков, Ю. Ф. (2006). XXI столетие – век водорода. Сверхчистый водородный углеэнергетический комплекс. Горный информационно-аналитический бюллетень, 1, 210-218.
  2. Зубаиров, С. Γ., Ахметов, А. Φ., Байрамгулов, А. С. и др. (2018). Оценка напряженно-деφормированных состояний базовой и усовершенствованной конструкций модулей пиролиза неφтесодержащих шламов. SOCAR Proceedings, 2, 71-76.
  3. Kolenchukov, O. A., Petrovsky, E. A., Bashmur, K. A., et al. (2021). Simulating the hydrocarbon waste pyrolysis in reactors of various designs. SOCAR Proceedings, 2, 1-7.
  4. Timmerberg, S., Kaltschmitt, M., Finkbeiner, M. (2020). Hydrogen and hydrogen-derived fuels through methane decomposition of natural gas – GHG emissions and costs. Energy Conversion and Management: X, 7, 100043.
  5. Кожитов, Л. В, Запороцкова, И. В., Козлов В. В. (2009-2010). Перспективные наноматериалы на основе углерода. Вестник ВолГУ, 10(4), 63-85.
  6. Shinkarev, V. V., Glushenkov, A. M., Kuvshinov, D. G., Kuvshinov, G. G. (2009). New effective catalysts based on mesoporous nanofibrous carbon for selective oxidation of hydrogen sulfide. Applied Catalysis B: Environmental, 85(3-4), 180-191.
  7. Kuvshinov G. G., Shinkarev V. V., Glushenkov A. M., et al. (2006). Catalytic properties of nanofibrous carbon in selective oxidation of hydrogen sulphide. China Particuology, 4(2), 70-72.
  8. Mohamed, A. (2019). Chapter 8: Synthesis, characterization, and applications carbon nanofibers / in: Carbon-based nanofillers and their rubber nanocomposites: Carbon nano-objects / Yaragalla, S., Mishra, R., Thomas, S., et al. (Eds.). Amsterdam, The Netherlands: Elsevier.
  9. Yang, Z., Wang, C., Lu, X. (2019). Chapter 3: Nanofibrous materials. / in: Electrospinning: nanofabrication and applications / Ding, B., Wang, X., Yu, J. (Eds.). Norwich, NY, USA: William Andrew Publishing.
  10. Kolenchukov, O. A., Petrovsky, E. A., Mikhaylov, A. Yu., Bashmur, K. A. (2021). Investigation of nanofiber material production by catalytic pyrolysis. Materials Science Forum, 1031, 37-42.
  11. Li, Y., Li, D., Wang, G. (2011). Methane decomposition to COx-free hydrogen and nano-carbon material on group 8-10 base metal catalysts: A review. Catalysis Today, 162(1), 1-48.
  12. Ashok, J., Naveen Kumar, S., Subrahmanyam, M., Venugopal, A. (2008.) Pure H2 production by decomposition of methane over Ni supported on hydroxyapatite catalysts. Catalysis Letters, 121, 283-290.
  13. Solov’ev, E. A., Kuvshinov, D. G., Chukanov, I. S., et al. (2008). Hydrogen production based on the selective catalytic pyrolysis of propane. Theoretical Foundations of Chemical Engineering, 42, 611-621.
  14. Байрамов, В. М. (2003). Основы химической кинетики и катализа. Москва: Академия.
  15. Кутищева, Е. С., Усольцева, И. О., Передерин, Ю. В. (2021). Способы получения высокодисперсного диоксида кремния. Ползуновский вестник, 2, 188-193.
  16. Чоркендорф, И., Наймантсведрайт, Х. (2010). Современный катализ и химическая кинетика. Долгопрудный: Интеллект.
  17. Knyazeva, E. E., Limova, T. V., Meged, N. F. (1992). Ferrosilicates with the pentasil structure: Synthesis and physicochemical properties. Chemistry and Technology of Fuels and Oils, 28, 84-87.
  18. Ermakova, M. A., Ermakov, D. Yu., Chuvlin, A. L., Kuvshinov G. G. (2001). Decomposition of methane over iron catalysts at the range of moderate temperatures: the influence of structure of the catalytic systems and the reaction conditions on the yield of carbon and morphology of carbon filaments. Journal of Catalysis, 201(2), 183-197.
  19. Pan, Z., Parvari, M., Bukur, D. B. (2014). Fischer-Tropsch synthesis on CO/Al2O3 catalyst: effect of pretreatment procedure. Topics in Catalysis, 57, 470-478.
  20. Rytter, E., Holmen, A. (2016). On the support in cobalt Fischer-Tropsch synthesis –Emphasis on alumina and aluminates. Catalysis Today, 275, 11-19.
  21. Стайлз, Э. Б. (1991). Носители и нанесенные катализаторы. Теория и практика. Москва: Химия.
  22. Takenaka, S., Ishida, M., Serizawa, M., et al. (2004). Formation of carbon nanofibers and carbon nanotubes through methane decomposition over supported cobalt catalysts. Journal of Physical Chemistry B, 108, 11464-11472.
  23. Avdeeva, L. B., Reshetenko, T. V., Ismagilov, Z. R., Likholobov, V. A. (2002). Iron-containing catalysts of methane decomposition: accumulation of filamentous carbon. Applied Catalysis A: General, 228(1-2), 53-63.
  24. Rane, S., Borg, O., Yang, J., et al. (2010). Effect of alumina phases on hydrocarbon selectivity in Fischer-Tropsch synthesis. Applied Catalysis A: General, 388(1-2), 160-167.
  25. Jacobs, G., Das, T. K., Zhang, Y., et al. (2002). Fischer–Tropsch synthesis: support, loading, and promoter effects on the reducibility of cobalt catalysts. Applied Catalysis A: General, 223(1-2), 263-281.
  26. Reshetenko, T. V., Avdeeva, L. B., Ushakov, V. A., et al. (2004). Co-precipitated iron-containing catalysts (Fe-Al2O3, Fe-Co-Al2O3, Fe-Ni-Al2O3) for methane decomposition at moderate temperatures: Part II. Evolution of the catalysts in reaction. Applied Catalysis A: General, 270(1-2), 87-99.
  27. Попов, М. В., Брезгин, П. И., Соловьев, Е. А., Кувшинов, Г. Г. (2013). Производство водорода и нановолокнистого углерода каталитическим пиролизом метана на никельсодержащих катализаторах под давлением. Альтернативная энергетика и экология, 3(2), 36-41.
  28. Takenaka, S., Kobayashi, S., Ogihara, H., Otsuka, K. (2003). Ni/SiO2 catalyst effective for methane decomposition into hydrogen and carbon nanofiber. Journal of Catalysis, 217(1), 79-87.
  29. Hazra, M., Croiset, E., Hudgins, R. R., et al. (2009). Experimental investigation of the catalytic cracking of methane over a supported Ni catalyst. The Canadian Journal of Chemical Engineering, 87(1), 99-105.
  30. Krivoruchko, O. P. (1998). Scientific bases for preparation of oxide supports and catalysts via sol-gel methods. Studies in Surface Science and Catalysis, 118, 593-600.
  31. Shaikhutdinov, Sh. K., Avdeeva, L. B., Goncharova, O. V., et al. (1995). Co-precipitated Ni-Al and Ni-Cu-Al catalysts for methane decomposition and carbon deposition. I. Genesis of calcined and reduced catalysts. Applied Catalysis A: General, 126(1), 125-139.
  32. Kuvshinov, D. G., Kurmashov, P. B., Bannov, A. G ., et al. (2019). Synthesis of Ni-based catalysts by hexamethylenetetraminenitrates solution combustion method for co-production of hydrogen and nanofibrous carbon from methane. International Journal of Hydrogen Energy, 44(31), 16271-16286.
  33. Nasibulin, A. G., Pikhitsa, P. V., Jiang, H., Kauppinen, E. I. (2005). Correlation between catalyst particle and single-walled carbon nanotube diameters. Carbon, 43(11), 2251-2257.
  34. Kuvshinov, G. G., Mogilnykh, Yu. I., Kuvshinov, D. G., et al. (1999). Mechanism of porous filamentous carbon granule formation on catalytic hydrocarbon decomposition. Carbon, 37(8), 1239-1246.
  35. Романовский, Б. В. (2014). Основы катализа. Москва: БИНОМ, Лаборатория знаний.
  36. Reshetenko, T. V., Avdeeva, L. B., Ismagilov, Z. R., et al. (2003). Carbon capacious Ni-Cu-Аl2О3 catalysts for hightemperature methane decomposition. Applied Catalysis A: General, 247(1), 51-63.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100684

E-mail: bashmur@bk.ru


O. A. Kolençukov1, K. A. Başmur1, V. V. Buxtoyarov1,2, R. B. Serqiyenko3, V. S. Tınçenko1,2,4

1Neft və Qaz İnstitutu, SFU, Krasnoyarsk, Rusiya; 2N.E.Bauman ad. MDTU-nin «Rəqəmsal materialşünaslıq: yeni materiallar və maddələr» MTTM, Moskva, Rusiya; 3Gini Gmbh, Münhen, Almaniya; 4M.F.Reşetnev ad. SDU, Krasnoyarsk, Rusiya

Qarışdırıcı qurğusundan istifadə edərkən n-butan pirolizinin eksperimental tədqiqi


Tədqiqat neft şlamlarının emalının termik proseslərinin təkmilləşdirilməsinə yönəlmişdir. Tədqiqatın məqsədi qarışdırıcı qurğunun neft şlamların - n-butan (C4H10) kompleks emalının birinci mərhələsinin məhsulunun katalitik pirolizində qaz karbohidrogen qarışıqlarının və hidrogenin çıxışına təsirini müəyyən etmək idi. Müvafiq tədqiqatların aparılması üçün piroliz reaktorunun qarışdırıcı qurğu ilə sınanmasının mümkünlüyü ilə fərqlənən, n-butanın parçalanmasının son məqsədli məhsullarının – karbohidrogen qarışıqları və hidrogenin çıxışının effektivliyini qiymətləndirmək üçün qurğu işlənib hazırlanmışdır. Bu tədqiqatda 70Ni–20Cu–10Al2O3 katalizatoru tətbiq edilmişdir. Alınan qaz qarışığının komponentlərinin təhlili xromatoqrafiya üsulu ilə həyata keçirilmişdir. Nəticələr göstərir ki, n-butanın katalitik pirolizi zamanı qarışdırıcı qurğunun tətbiqi məqsədli məhsulun çıxışını artıra bilər. Xüsusilə, qarışdırıcısı olmayan bir qurğu ilə müqayisədə, hidrogenin çıxışı bütün reaksiya müddətində (12 saat) 7.2 ~% artmışdır. Hidrogenin və butan–hidrogen qarışığının alınması üçün optimal reaksiya müddəti müəyyən edilmişdir - 4 saat.

Açar sözlər: neftli şlam; qaz karbohidrogen qarışığı; n-butan; katalitik piroliz; eksperimental qurğu; reaktor; qarışdırıcı qurğu.

Tədqiqat neft şlamlarının emalının termik proseslərinin təkmilləşdirilməsinə yönəlmişdir. Tədqiqatın məqsədi qarışdırıcı qurğunun neft şlamların - n-butan (C4H10) kompleks emalının birinci mərhələsinin məhsulunun katalitik pirolizində qaz karbohidrogen qarışıqlarının və hidrogenin çıxışına təsirini müəyyən etmək idi. Müvafiq tədqiqatların aparılması üçün piroliz reaktorunun qarışdırıcı qurğu ilə sınanmasının mümkünlüyü ilə fərqlənən, n-butanın parçalanmasının son məqsədli məhsullarının – karbohidrogen qarışıqları və hidrogenin çıxışının effektivliyini qiymətləndirmək üçün qurğu işlənib hazırlanmışdır. Bu tədqiqatda 70Ni–20Cu–10Al2O3 katalizatoru tətbiq edilmişdir. Alınan qaz qarışığının komponentlərinin təhlili xromatoqrafiya üsulu ilə həyata keçirilmişdir. Nəticələr göstərir ki, n-butanın katalitik pirolizi zamanı qarışdırıcı qurğunun tətbiqi məqsədli məhsulun çıxışını artıra bilər. Xüsusilə, qarışdırıcısı olmayan bir qurğu ilə müqayisədə, hidrogenin çıxışı bütün reaksiya müddətində (12 saat) 7.2 ~% artmışdır. Hidrogenin və butan–hidrogen qarışığının alınması üçün optimal reaksiya müddəti müəyyən edilmişdir - 4 saat.

Açar sözlər: neftli şlam; qaz karbohidrogen qarışığı; n-butan; katalitik piroliz; eksperimental qurğu; reaktor; qarışdırıcı qurğu.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Zhen, X., Li, X., Wang, Y., et al. (2020). Comparative study on combustion and emission characteristics of methanol/hydrogen, ethanol/hydrogen and methane/hydrogen blends in high compression ratio SI engine. Fuel, 267, 117193.
  2. Filippova, D. S., Stolyarov, V. E., Safarova, E. A. (2021). Features of monitoring storage of methane-hydrogen mixtures. SOCAR Proceedings, 2, 23-30.
  3. Johnson, O. A., Affam, A. C. (2019). Petroleum sludge treatment and disposal: A review. Environmental Engineering Research, 24(2), 191-201.
  4. Kriipsalu, M., Marques, M., Maastik, A. (2008). Characterization of oily sludge from a wastewater treatment plant flocculation-flotation unit in a petroleum refinery and its treatment implications. Journal of Material Cycles and Waste Management, 10, 79-86.
  5. Ossai I. C., Ahmed A., Hassan, A. (2020). Remediation of soil and water contaminated with petroleum hydrocarbon: A review. Environmental Technology & Innovation, 17, 100526.
  6. Suleimanov, R. R., Gabbasova, I. M., Sitdikov, R. N. (2005). Changes in the properties of oily gray forest soil during biological reclamation. Biology Bulletin, 32, 109-115.
  7. Trofimov, S. Y., Rozanova, M. S. (2003). Transformation of soil properties under the impact of oil pollution. Eurasian Soil Science, 36, S82-S87.
  8. Robertson, S. J., McGill, W. B., Massicotte, H. B., Rutherford, P. M. (2007). Petroleum hydrocarbon contamination in boreal forest soils: A mycorrhizal ecosystems perspective. Biological Reviews, 82, 213-240.
  9. Mullakayev, M. S., Veksler, G. B., Mullakayev, R. M. (2019). Mobile sonochemical complex оf oil sludge processing. SOCAR Proceedings, 3, 88-96.
  10. Tang, X., Wei, X., Chen, S. (2019). Continuous pyrolysis technology for oily sludge treatment in the chain-slap conveyors. Sustainability, 11, 3614.
  11. Kolenchukov, O. A., Petrovsky, E. A., Bashmur, K. A., et al. (2021). Simulating the hydrocarbon waste pyrolysis in reactors of various designs. SOCAR Proceedings, 2, 1-7.
  12. Petrovsky, E. A., Kolenchukov, O. A., Solovyev, E. A. (2019). Study of pyrolysis of oil sludge. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, 537, 032082.
  13. Molokanov, Yu. K. (1980). Processes and apparatus for oil and gas processing. Moscow: Khimiya.
  14. Zubairov, S. G., Akhmetov, A. F., Bayramgulov, A. S., et al. (2018). Evaluation of strain-stress states of initial and improved designs of the modules for oil sludge pyrolysis. SOCAR Proceedings, 2, 71-76.
  15. Sokolov, L. I., Khazenkamp, P., Flamme, S., Kibardina, S. M. (2019). Collection and recycling of solid municipal waste. Vologda: Infra-Inzheneriya.
  16. Likholobov, V. A. (1997). Catalytic synthesis of carbon materials and their application in catalysis. Soros
    Educational Journal, 5, 35-42.
  17. Milstein, L. M., Boyko, S. I., Zaporozhets, E. P. (1991). Oil and gas separation equipment. Moscow: Nedra.
  18. Krivoruchko, O. P. (1998). Scientific bases for preparation of oxide supports and catalysts via sol-gel methods. Studies in Surface Science and Catalysis, 118, 593-600.
  19. Ermakova, M. A., Ermakov, D. Yu., Kuvshinov, G. G., Plyasova, L. M. (1999). New nickel catalysts for the formation of filamentous carbon in the reaction of methane decomposition. Journal of Catalysis, 187, 77-84.
  20. Popov, M. V., Brezgin, P. I., Solov'yev, Ye. A., Kuvshinov, G. G. (2013). Produce hydrogen and carbon nanofibers by catalytic pyrolysis of methane on ni-based catalysts under pressure. International Scientific Journal for Alternative Energy and Ecology, 3(2), 36-41.
  21. Solov'yov, Ye. A., Kuvshinov, G. G. (2011). Hydrogen and nanofibrous carbon: Obtaining by the method of selective catalytic pyrolysis of hydrocarbons. Saarbrücken: LAP LAMBERT Academic Publishing.
  22. Yeroshov, A. I. (2016). Fundamentals of scientific research and innovation. Minsk: MGEU im. A.D. Sakharova
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100685

E-mail: bashmur@bk.ru


Ə. S. İmanov, İ. Ə. Хəlilov

Azərbaycan Texniki Universiteti, Bakı, Azərbaycan

Kürəklərarası kanalda qazların axının 3D modellənməsi və analizi


Əks məsələ kimi əyriliyin differensial tənliyinin həlli əsasında alnmış tənlik vasitəsilə qurulmuş əyrilərlə, Mathcad proqramında emal olunaraq, kürəyin üç kəsiyindən- əsas, orta və periferiyadan profilin həndəsi modeli qurulmuşdur. Kürəyin profilinin bel və qarın hissələrində sürətin paylanması göstərilmişdir. Kəsiklər (doğuran) və yönəldici xətt əsasında SolidWorks proqramında kürəyin 3D modeli qurulub və parasolid formatında ANSYS AIM 17.2. proqram paketinə göndərilmişdir. Mühəndis analizləri aparmaq üçün sərhəd şərtləri təyin edilmişdir- işçi maddənin növü, mütləq temperatur, axının giriş sürəti, çıxışdakı statik təzyiq və s. Kürəklərarası kanalda abtomatik rejimdə sonlu elementlərin heksoqonal (struktlaşdırılmış) qəfəsi yaradılmışdır. Sərhəd şərtlərinin diqqətli təyini axının parametrlərinin dəqiq hesablanmasına gətirmişdir. Diqqətlə emal edilmiş hesablamaların nəticəsi əsasında kürəyin optimallaşdırması yerinə yetirilmişdir.

Açar sözlər: əyrilik, profilləmə; belin əyrisi; ideal qaz; rəqəmsal modelləmə; turbulent axın; bərk cisim modeli.

Əks məsələ kimi əyriliyin differensial tənliyinin həlli əsasında alnmış tənlik vasitəsilə qurulmuş əyrilərlə, Mathcad proqramında emal olunaraq, kürəyin üç kəsiyindən- əsas, orta və periferiyadan profilin həndəsi modeli qurulmuşdur. Kürəyin profilinin bel və qarın hissələrində sürətin paylanması göstərilmişdir. Kəsiklər (doğuran) və yönəldici xətt əsasında SolidWorks proqramında kürəyin 3D modeli qurulub və parasolid formatında ANSYS AIM 17.2. proqram paketinə göndərilmişdir. Mühəndis analizləri aparmaq üçün sərhəd şərtləri təyin edilmişdir- işçi maddənin növü, mütləq temperatur, axının giriş sürəti, çıxışdakı statik təzyiq və s. Kürəklərarası kanalda abtomatik rejimdə sonlu elementlərin heksoqonal (struktlaşdırılmış) qəfəsi yaradılmışdır. Sərhəd şərtlərinin diqqətli təyini axının parametrlərinin dəqiq hesablanmasına gətirmişdir. Diqqətlə emal edilmiş hesablamaların nəticəsi əsasında kürəyin optimallaşdırması yerinə yetirilmişdir.

Açar sözlər: əyrilik, profilləmə; belin əyrisi; ideal qaz; rəqəmsal modelləmə; turbulent axın; bərk cisim modeli.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Hirsch, C. (2007). Numerical computation of internal and external flows: The Fundamentals of Computational Fluid Dynamics, 2nd Edition. Elsevier, Butterworth-Heinemann.
  2. Van den Braembussche, R. A. (2002). Turbomachinery component design by means of CFD. Task Quarterly, 6(1), 39-61.
  3. Aronov, B. M., Zhukovsky, M. I., Zhuravlev, V. A. (1975). Profiling of blades of aviation gas turbines. Moscow: Mashinostroyeniye.
  4. Imanov, A. S. (2003). Profiling blades according to the geometric quality criterion based on the solution of inverse problems aviation technology. Izvestiya Universities, 1, 64-66.
  5. Imanov, A. S. Khalilov, I. A. (2021, December) Research of development processes in three-dimensional gas flows in turbomachine. In: International Scientific-practical Conference «Machine-building and energy: New concepts and technologies”, Baku, Azerbaijan.
  6. Imanov, A. S. (2015). Profiling of flat aircraft blades based on the differential equation of curvature. Bulletin of Engine Building, 2, 154-158.
  7. Ershov, S. V., Yakovlev, V. A. (2015). On the choice of the degree of mesh refinement in the calculation of three-dimensional viscous gas flows in turbomachines. Bulletin of Engine Building, 2, 171-177.
  8. Khalilov, I. A., Imanov, A. S. (2017). Simulation of a cam mechanism taking into account quality criteria. Bulletin of the Kherson National Technical University, 4(63), 126-134.
  9. Imanov, A. S., Khalilov, I. A. (2018). Kinematic analysis of a fist mechanism based on the quality index of curvature. In: International Scientific and Technical Conference «Measurement and quality: Problems, prospects», Baku, Azerbaijan.
  10. Imanov, A. S., Khalilov, I. A. (2019). Construction of the profile of the stators of two-plate hydraulic machines on the basis of curvature. In: I International Scientific-Practical Conference «Universities of Azerbaijan and Turkey: Education, Science, Technology».
  11. Imanov, A. S., Khalilov, I. A., Aliyev, A. G. (2021, October). New approach to calculation of transition curves on curved roads. In: International Conference on Problems of Logistics, Management and Operation in the East-West Transport Corridor (PLMO), Baku, Azerbaijan.
  12. Khalilov, I. A., Kerimov, S. Kh., Imanov, A. S. (2017). Analytical definition of the radius of curvature of the profile of the fist mechanism with a roller puller. Herald of the Azerbaijan Engineering Academy, 9(4), 25-29.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100690

E-mail: khalilov@aztu.edu.az


S. А. Boqatenkov1, N. S. Sazanova1, N. D. Yusubov2, H. M. Abbasova2, B. B. Bədəlova2, R. İ. Bajenov3

1Cənubi Ural Dövlət Universiteti, Çelyabinsk, Rusiya; 2Azərbaycan Texniki Univesiteti, Bakı, Azərbaycan; 3Şolom Aleyxem adına Priamur Dövlət Universiteti, Birobidjan, Rusiya

Texnoloji proseslərin avtomatlaşdırılmış layihələndirmə sistemlərinin tətbiq edilməsi şəraitində həllərin qəbul olunması


Layihələndirmə işlərin həcminə və istehsalın hazırlanması müddətlərinə tələblərin artırılması şərtlərində peşəkar fəaliyyətin səmərəliliyini təmin etmək məqsədilətexnoloji proseslərin avtomatlaşdırılmış layihələndirmə sistemləri tətbiq olunur (TP ALS). Lakin TP ALS-də təhlükəsiz tətbiq edilməsi problemi mövcuddur. Tədqiqatın məqsədi TP ALS müəssisələrin şəraitinə və personalın işinə adaptasiya olunması üçün təhlükənin analizinə sistemli yanaşması əsasında həllərin qəbul edilməsi metodikasının işlənilməsidir. Metodologiyaya TP ALS seçilməsi üsullarını, informasiyanın daxil edilməsi zamanı mətn və qrafiki şəklində olan köməkdən istifadə, həmçinin müxtəlif ALS-in unifikasiya üsulların tətbiqi və onların verilənlər bazası səviyyəsində müəssisənin şəraitinə adaptasiya edilməsi daxildir.Tədqiqatın nəticələri horizontal çoxspindelli torna avtomatlarda yerinə yetirilən əməliyyatların ALS-də reallaşdırılaraq, Cənubi-Ural Dövlət Universitetində və Azərbaycan Texniki Universitetində istifadə olunur.

Açar sözlər: texnoloji proses; avtomatlaşdırılmış layihələndirmə; həllərin qəbul olunması; layihələndirmə üsulları; adaptasiya üsulları.

Layihələndirmə işlərin həcminə və istehsalın hazırlanması müddətlərinə tələblərin artırılması şərtlərində peşəkar fəaliyyətin səmərəliliyini təmin etmək məqsədilətexnoloji proseslərin avtomatlaşdırılmış layihələndirmə sistemləri tətbiq olunur (TP ALS). Lakin TP ALS-də təhlükəsiz tətbiq edilməsi problemi mövcuddur. Tədqiqatın məqsədi TP ALS müəssisələrin şəraitinə və personalın işinə adaptasiya olunması üçün təhlükənin analizinə sistemli yanaşması əsasında həllərin qəbul edilməsi metodikasının işlənilməsidir. Metodologiyaya TP ALS seçilməsi üsullarını, informasiyanın daxil edilməsi zamanı mətn və qrafiki şəklində olan köməkdən istifadə, həmçinin müxtəlif ALS-in unifikasiya üsulların tətbiqi və onların verilənlər bazası səviyyəsində müəssisənin şəraitinə adaptasiya edilməsi daxildir.Tədqiqatın nəticələri horizontal çoxspindelli torna avtomatlarda yerinə yetirilən əməliyyatların ALS-də reallaşdırılaraq, Cənubi-Ural Dövlət Universitetində və Azərbaycan Texniki Universitetində istifadə olunur.

Açar sözlər: texnoloji proses; avtomatlaşdırılmış layihələndirmə; həllərin qəbul olunması; layihələndirmə üsulları; adaptasiya üsulları.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Korchak, S. N. (1988). Computer-aided design of technological processes, devices and cutting tools. Moscow: Mashinostroenie.
  2. Kondakov, A. I. (2010). CADS of technological processes. Moscow: Academy.
  3. Navigating Complexity: A Practice Guide, PMI. URL: http://www.pmi.org/en/PMBOK-Guide-and-Standards/Standards-Library-of-PMI-Global-Standards.aspx
  4. (2013). Navigating Complexity. Part of Pulse of the Profession®, The High Cost of Low Performance 2013 series. Project Management Institute.
  5. Murugov, V. (2021). New Vertical technology - a modern tool for a process engineer. CADS and Graphics, 5, 20-27.
  6. Bykov, A., Karabcheev, K. (2020). Direct 3D editing and automatic technology development in the ADEM system. Notes on artificial intelligence CADS. CADS and Graphics, 1, 40-45.
  7. Bogatenkov, S. A., Sazonova, N. S., Yusubov, N. D., et al. (2021). Increasing the productivity of multitool machining on automated lathes by optimizing the machining plan. Russian Engineering Research, 41(11), 1071-1074.
  8. Bogatenkov, S. A., Sazonova, N. S., Guzeev, V. I., et al. (2021). Increasing the productivity of multitool machining on automated lathes by optimizing the tool positions. Russian Engineering Research, 41(11), 1075-1079.
  9. Langelaar, M. (2019). Topology optimization for multi-axis machining. Computer Methods in Applied Mechanics and Engineering, 351, 226-252.
  10. Vijay, S., Krishnaraj, V. (2013). Machining parameters optimization in end milling of Ti-6Al-4V. Procedia Engineering, 64, 1079-1088.
  11. Park, H.-S., Qi, B., Dang, D.-V., Park, D. Y. (2018). Development of smart machining system for optimizing feedrates to minimize machining time. Journal of Computational Design and Engineering, 5(3), 299-304.
  12. Petunin, A. A., Stylios, C. (2016). Optimization models of tool path problem for CNC sheet metal cutting machines. IFAC-PapersOnLine, 49(12), 23-28.
  13. Pritchard, T., Smith, C., Ghadbeigi, H., et al. (2019). Modelling orthogonal and oblique cutting via discontinuity layout optimization. Procedia CIRP, 82, 37-42.
  14. Kuntoğlu, M., Sağlam, H. (2019). Investigation of progressive tool wear for determining of optimized machining parameters in turning. Measurement, 140, 427-436.
  15. Chávez-García, H., Castillo-Villar, K. K. (2018). Simulation-based model for the optimization of machining parameters in a metal-cutting operation. Simulation Modelling Practice and Theory, 84, 204-221.
  16. Hu, L., Tang, R., Cai, W., et al. (2019). Optimisation of cutting parameters for improving energy efficiency in machining process. Robotics and Computer-Integrated Manufacturing, 59, 406-416.
  17. Pereverzev, P. P., Akintseva, A. V. (2015). Automatic cycles multiparametric optimization of internal grinding. Procedia Engineering, 129, 121-126.
  18. Koshin, A. A. (1986). Application software package TOPAZ. Moscow: OFAP, CADS T and APCS.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100691

E-mail: nizami.yusubov@aztu.edu.az


Q. Q. Yaqafarova, A. X. Safarov, İ. Q. Miqranova, L. R. Akçurina, D. İ. Mikulik

Ufa Dövlət Neft Texniki Universiteti, Ufa, Rusiya

Neft oksidləşdirici mikroorqanizmlərin ionlaşdırıcı şüaların təsirinə dayanıqlılığının tədqiqi


Məqalədə müəyyən növ torpaq mikroorqanizmlərinin kombinə olunmuş kimyəvi və radiasiya çirklənməsinin təsirinə qarşı dayanıqlılığının tədqiqinin nəticələri təqdim olunmuşdur. Xüsusilə, neftlə çirklənmiş torpaqdan ayrılan aborigen neft oksidləşdirici mikroorqanizmlər konsorsiumunun qamma şüalanmaya qarşı dayanıqlılığı haqqında məlumatlar verilmişdir. Tədqiqatlar iki dəyişən parametrə görə aparılmişdır: şüalanma mənbəyindən məsafəyə və ekspozisiya vaxtına görə. Əlavə olaraq, radiasiyanın tədqiq olunan mühitin fermentativ aktivliyinə təsirinin öyrənilməsi üzrə də tədqiqatlar aparılmışdır. Görülən işlərin gedişatında müəyyən edilmişdir ki, ionlaşdırıcı şüalanma torpaqların fermentativ aktivliyinə depressiv təsir göstərir. Eyni zamanda, aparılan tədqiqatlar neftlə çirklənmiş torpaqların mikrobiosenoz tərkibinə daxil olan müəyyən növ torpaq mikroorqanizmlərinin, xüsusən Rhodococcus erythropolis, Pseudomonas putida və Aspergillus species mikromisetinin 1.55 mk3v/s şüalanma dozası və 60 dəqiqəyə qədər ekspozisiya zamanı qamma şüalanmasına qarşı müəyyən dayanıqlılığı qənaitinə gəlməyə imkan vermişdir.

Açar sözlər: radiasiya; neftlə çirklənmiş torpaqlar; aborigen neft oksidləşdirici mikroorqanizmlər; dayanıqlılıq; fermentativ aktivlik.

Məqalədə müəyyən növ torpaq mikroorqanizmlərinin kombinə olunmuş kimyəvi və radiasiya çirklənməsinin təsirinə qarşı dayanıqlılığının tədqiqinin nəticələri təqdim olunmuşdur. Xüsusilə, neftlə çirklənmiş torpaqdan ayrılan aborigen neft oksidləşdirici mikroorqanizmlər konsorsiumunun qamma şüalanmaya qarşı dayanıqlılığı haqqında məlumatlar verilmişdir. Tədqiqatlar iki dəyişən parametrə görə aparılmişdır: şüalanma mənbəyindən məsafəyə və ekspozisiya vaxtına görə. Əlavə olaraq, radiasiyanın tədqiq olunan mühitin fermentativ aktivliyinə təsirinin öyrənilməsi üzrə də tədqiqatlar aparılmışdır. Görülən işlərin gedişatında müəyyən edilmişdir ki, ionlaşdırıcı şüalanma torpaqların fermentativ aktivliyinə depressiv təsir göstərir. Eyni zamanda, aparılan tədqiqatlar neftlə çirklənmiş torpaqların mikrobiosenoz tərkibinə daxil olan müəyyən növ torpaq mikroorqanizmlərinin, xüsusən Rhodococcus erythropolis, Pseudomonas putida və Aspergillus species mikromisetinin 1.55 mk3v/s şüalanma dozası və 60 dəqiqəyə qədər ekspozisiya zamanı qamma şüalanmasına qarşı müəyyən dayanıqlılığı qənaitinə gəlməyə imkan vermişdir.

Açar sözlər: radiasiya; neftlə çirklənmiş torpaqlar; aborigen neft oksidləşdirici mikroorqanizmlər; dayanıqlılıq; fermentativ aktivlik.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Ефремов, А. Л. (2006). Динамика почвенной микрофлоры и микробных метаболитов в условиях радиоактивного загрязнения. Тезисы докладов международной конференции «Радиоактивность при ядерных взрывах и авариях». Санкт-Петербург: Гидрометеоиздат.
  2. Жданова, Н. Н. (1991). Комплексы почвенных микромицетов в зоне влияния Чернобыльской АЭС. Микробиологический журнал, 53(4), 3-9.
  3. Карбышева, Е. А., Родина, Н. Е. (1985). Летальное и мутагенное действие длинноволнового УФ-излучения на представителей разных групп микроорганизмов. Тезисы VII съезда ВМО. Алма-Ата.
  4. Криволуцкий, Д. А., Тихомиров, Ф. А. (1988). Действие ионизирующей радиации на биогеоценоз. Москва: Наука.
  5. Мейсель М. Н. (1955). О биологическом действии ионизирующих излучений на микроорганизмы. Доклады советской делегации международной конференции по мирному использованию атомной энергии. Действие облучения на организм. Москва: Издательствово Академии наук СССР.
  6. Романовская В. А., Столяр С. М., Малашенко Ю. Р., Шатохина Э. С. (1996). Влияние длительного действия радиации на разнообразие гетеротрофных бактерий в почвах 10-км зоны ЧАЭС. Микробиологический журнал, 58(5), 3-11.
  7. Романовская В. А., Соколов И. Г., Рокитко П. В., Черная Н. А. (1998). Экологические последствия радиоактивного загрязнения для почвенных бактерий в 10-км зоне ЧАЭС. Микробиология, 67(2), 274-280.
  8. Doyi, I., Essumang, D. K., Dampare, S., Glover, E. T. (2009). Technologically enhanced naturally occurring radioactive materials (TENORM) in the oil and gas industry: A review. Reviews of Environmental Contamination and Toxicology, 54(1), 3−9.
  9. Zakaria, Kh. M. (2018). Radiological impacts of NORM and poly aromatic hydrocarbon in petroleum industry process on marine ecosystem at the Red sea, Egypt. International Journal of Environmental Sciences & Natural Resources, 9(1), 4-12.
  10. Герхард, Ф. (1983). Методы общей бактериологии. Москва: Мир.
  11. Хазиев, Ф. Х. (2005). Методы почвенной энзимологии. Москва: Наука.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100652

E-mail: akchurina_lr@mail.ru


N.A. Yusifbəyli1, V.X. Nəsibov2

1Azərbaycan Texniki Universiteti, Bakı, Azərbaycan; 2Azərbaycan Elmi-Tədqiqat və Layihə-Axtarış Energetika İnstitutu, Bakı, Azərbaycan

BEM-nin geniş istifadəsi zamanı enerji təhlükəsizliyinin bəzi problemləri


Məqalədə Azərbaycanda bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadə (istifadə imkanlarından) bəhs edilir. Göstərilir ki, yanacağın yanması ilə bağlı ekoloji problemlər, eləcə də yanacaq ehtiyatlarının tükənməsi ilə əlaqədar olaraq, ekoloji cəhətdən təmiz və tükənməz növ bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadə etmək məqsədəuyğundur.

Açar sözlər: bərpa olunan enerji mənbələri; qoyuluş güc; günəş enerjisi; külək enerjisi; elektrik stansiyası; elektrik enerjisinin istehsalı.

Məqalədə Azərbaycanda bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadə (istifadə imkanlarından) bəhs edilir. Göstərilir ki, yanacağın yanması ilə bağlı ekoloji problemlər, eləcə də yanacaq ehtiyatlarının tükənməsi ilə əlaqədar olaraq, ekoloji cəhətdən təmiz və tükənməz növ bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadə etmək məqsədəuyğundur.

Açar sözlər: bərpa olunan enerji mənbələri; qoyuluş güc; günəş enerjisi; külək enerjisi; elektrik stansiyası; elektrik enerjisinin istehsalı.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Senderov, S. M., Yusifbayli, N. A., Rabchuk, V. I., et al. (2019). Geopolitical features of energy security in the Caspian regions of Russia and Azerbaijan. Geopolitics of Energy, 41(1), 5-9.
  2. Lenzi, V., Ulbig, A., Andersson, G. (2013). Impacts of forecast accuracy on grid integration of renewable energy sources. In: Proceedings of the 2013 IEEE Grenoble Conference Power Tech, POWERTECH 2013.
  3. Renewable Energy Market 2022 - Sector Analysis and Statistics, https://www.reportlinker.com/market-report/Renewable-Energy
  4. Terna Energy - https://www.terna-energy.com/about/advantages-of-res/
  5. IRENA (2020). Renewable capacity statistics 2020 International Renewable Energy Agency (IRENA). Abu Dhabi.
  6. http://www.res-legal.eu/en/search-by-country/italy/
  7. Dreidy, M., Mokhlis, H., Mekhilef, S. (2017). Inertia response and frequency control techniques for renewable energy sources: A review. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 69, 144–155.
  8. Bayindir, R., Demirbas, S., Irmak, E., et al. (2016, September). Effects of renewable energy sources on the power system. In: IEEE International Power Electronics and Motion Control Conference (PEMC), Varna, Bulgaria.
  9. Tambunan, H. B., Hakam, D. F., Prahastono, I., et al. (2020). The challenges and opportunities of renewable energy source (RES) penetration in Indonesia: Case Study of Java-Bali Power System. Energies, 13(22), 5903.
  10. Yusifbayli, N. A., Aghaliyev, N. N. (2020). Assessment of power system flexibility. EEEC - Scientific – Industrial Journal, 10(2), 56-67.
  11. Senderov, S. M., Yusifbeyli, N. A., Rabchuk, V. I., et al. (2020). Analysis of geopolitical factors during development of oil and gas shelf of the Caspain Sea by Azerbaijan. Geopolitics of Energy, 42(1), 13-19.
  12. Yusifbeyli, N. A., Nasibov, V. Kh. (2020). Comparative analysis of Azerbaijan’s energy sector efficiency trend at the current development stage. E3S Web of Conferences. ENERGY-21- Sustainable Development & Smart Management, 209, 01003.
  13. Ackermann, T., Prevost, T., Vittal, V., et al. (2017). Paving the way: A future without inertia is closer than you think. IEEE Power and Energy Magazine, 15(6), 61–69.
  14. Kundur, P., Balu, N. J., Lauby, M. G. (1994). Power system stability and control. New York, NY, USA: McGraw-Hill.
  15. Tielens, P., Van Hertem, D. (2012, April). Grid inertia and frequency control in power systems with high penetration of renewables. In: Proceedings of the Young Researchers Symposium in Electrical Power Engineering, Delft, The Netherlands.
  16. Senderov, M., Yusifbeyli, N. A., Rabchuk, V. I., et al. (2018). Modern problems of energy security of the Caspian regions of Russia and Azerbaijan. E3S Web of Conferences, International Conference Green Energy and Smart Grids (GESG 2018), 69.
  17. Yusifbeyli, N. A., Nasibov, V. X. (2014, June-July) Determination of the efficiency index of the architecture of the functioning of the energy sector in Azerbaijan. In: 86th meeting of the International Scientific Seminar named Yu. N. Rudenko «Methodological issues in the study of the reliability of large energy systems». Reliability of liberalized energy systems, St. Petersburg, Russia.
  18. Yusifbayli, N. A., Nasibov, V. X. (2013). Energy sustainability index of Azerbaijan and the potentials of its improvement. Electroenergetics, Electrotechnics, Electromechanics + Control, 4(4), 13-23.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100701

E-mail: yusifbayli.n@gmail.com


G. M. Talıbov, N. Y. Əhmədova, F. V. Yusubov

Azərbaycan Texniki Universiteti, Bakı, Azərbaycan

Trans-benzoloksi-3(4-xlor(bromfenil) oksiranlar və onların yağlara və yanacaqlara antimikrob əlavələr kimi tətbiqi


Xlormetilbenzil efirinin benzaldehidlərin xlorlu (bromlu) törəmələri ilə natrium hidroksid iştirakında fazalararası kataliz şəraitində kondensləşməsi tədqiq olunmuşdur (katalizator – TEBAX). 2-benziloksi-3-ariloksiranın sintez metodu işlənib hazırlanmışdır. Oksiranların sintezi trans-isomerlərin əmələ gəlməsi istiqamətində stereoselektiv olaraq gedir. Alınan birləşmələr sürtkü yağlarına və yanacaqlara antimikrob əlavələr kimi öyrənilmişdir.

Açar sözlər: benzaldehidlərin xlorlu (bromlu) törəmələri; xlormetilbenzil efiri; trans-izomerlər; 2,3-diəvəzolunmuş oksiranlar; fazalararası kataliz; antimikrob əlavələr.

Xlormetilbenzil efirinin benzaldehidlərin xlorlu (bromlu) törəmələri ilə natrium hidroksid iştirakında fazalararası kataliz şəraitində kondensləşməsi tədqiq olunmuşdur (katalizator – TEBAX). 2-benziloksi-3-ariloksiranın sintez metodu işlənib hazırlanmışdır. Oksiranların sintezi trans-isomerlərin əmələ gəlməsi istiqamətində stereoselektiv olaraq gedir. Alınan birləşmələr sürtkü yağlarına və yanacaqlara antimikrob əlavələr kimi öyrənilmişdir.

Açar sözlər: benzaldehidlərin xlorlu (bromlu) törəmələri; xlormetilbenzil efiri; trans-izomerlər; 2,3-diəvəzolunmuş oksiranlar; fazalararası kataliz; antimikrob əlavələr.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Danilov, A. M. (2010). Application of additives in fuels. St. Petersburg: Himizdat.
  2. Gnatchenko, I. I., Borodin, V. A., Repnikov, V. R. (2000). Automotive oils, lubricants, additives: motorist's guide. St. Petersburg: Poligon.
  3. Kuliyev, A. M. (1972). Chemistry and technology of oil and fuels additives. Moscow: Khimiya.
  4. Druk, V. G., Katzev, V. G., Voezekhovskaya, M. A. (1999). Oxirans – synthesis and biological activity. Мoscow: Bogorodskii pechatnik.
  5. Li, J. J. (2006). Name reactions. Darzens reaction. Moscow: BINOM Laboratoria Znanii.
  6. Talybov, G. M., Dzafarova, N. V., Bairamova, S. T. (2015). Condensation of chloromethyl propargyl ether wuth carbonyl compounds. Russian Journal of Organic Chemistry, 51(7), 1028–1029.
  7. Talybov, G. M. (2015). Condensation of chloromethyl propargyl ether with nitrils. Russian Journal of Organic Chemistry, 53(2), 294–295.
  8. Talybov, G. M. (2017). New synthesis of 1,2-diol monopropargyl ethers. Russian Journal of Organic Chemistry, 53(1), 123–124.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100688

E-mail: gtalibov61@gmail.com


H. S. Əliyev, H. V. Fattayev

Azərbaycan Texniki Universiteti, Bakı, Azərbaycan

Polimer-keramik kompozitlərin impedans spektroskopiyası


Qarışdırılma və pres-formada isti preslənmə metodu ilə hazırlanmış HDPE/PKR-3M 0-3 kompozitləri ACIS köməyi ilə tədqiq edilmişdir. İmpedansın həqiqi və xəyali hissələrinin tezlik asılılığı və Koul-Koul qrafiki analiz edilmişdir. Gələcək işlərimiz müxtəlif tezliklərdə tam impedansın ölçülməsi, həqiqi və xəyali hissələrin analizi və ferroelektrik təbəqədə polyarlaşma prosesləri ilə əlaqədar olacaqdır.

Açar sözlər: polimer kompozit, impedans spektroskopiyası, polimer, kompleks müqavimət, elektrik sahəsi, relaksasiya müddəti, fazaların sürüşmə bucağı.

Qarışdırılma və pres-formada isti preslənmə metodu ilə hazırlanmış HDPE/PKR-3M 0-3 kompozitləri ACIS köməyi ilə tədqiq edilmişdir. İmpedansın həqiqi və xəyali hissələrinin tezlik asılılığı və Koul-Koul qrafiki analiz edilmişdir. Gələcək işlərimiz müxtəlif tezliklərdə tam impedansın ölçülməsi, həqiqi və xəyali hissələrin analizi və ferroelektrik təbəqədə polyarlaşma prosesləri ilə əlaqədar olacaqdır.

Açar sözlər: polimer kompozit, impedans spektroskopiyası, polimer, kompleks müqavimət, elektrik sahəsi, relaksasiya müddəti, fazaların sürüşmə bucağı.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Pandey, M., Joshi, G. I., Deshmukh, K., Ahmed, J. (2015). Impedance spectroscopy and conductivity studies of CdCl2 doped polymer electrolyte. Advanced Materials Letters, 6(2), 165-171.
  2. Senthil, V., Bahapanda, T., Kumar, S. N., et al. (2012). Relaxation and conduction mechanism of PVA:BYZT polymer composites by impedance spectroscopy. Journal of Polymer Research, 19, 9838.
  3. Khan, I., Saeed, K., Khan, I. (2019). Nanoparticles: properties, applications and toxicities. Arabian Journal of Chemistry, 12(7), 908–931.
  4. Kidalov, S. V., Shakhov, F. M., Vul, A. Y. (2008). Thermal conductivity of sintered nanodiamonds and microdiamonds. Diamond and Related Materials, 17(4), 844–847.
  5. Kirsh, I. A., Pomogova, D. A., Sogrina, D. A. (2013). Biodecomposed polymeric compositions on the basis of agriculture’s waste / in «Progress in organic and physical chemistry». Apple Academic Press.
  6. Kochetov, R. (2011). Modeling of the thermal conductivity in polymer nanocomposites and the impact of the interface between filler and matrix. Journal of Physics D: Applied Physics, 44(39), 1-12.
  7. Kurbanov, M. A., Aliev, Kh. S., Kerimov, E. A., Sultanakhmedova, I. S. (2009). Plasma crystallization of polymerferroelectric/ piezoelectric ceramic composites and their piezoelectric properties. Physics of the Solid State, 51(6), 1223-1230.
  8. Kurbanov, M. A., Aliyev, H. S., Allahverdiyev, Z. A., Niftiyev, S. N. (1997). Influence of the polarity of the polymer matrix on thermal, electric and mechanical properties of composites on the basis of polymers-nitrides and carbides of metals. In: Elektik-Elektonic Bilgisayar Muhendisligi 7 Ulusal Kongresi, Turkiye, Ankara.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI100689

E-mail: hikmetaliyev@aztu.edu.az


Yu. İ. Puzin, P. Yu. Puzin

Ufa Dövlət Neft Texniki Universiteti, Ufa, Rusiya

Metil metokrilatın məhlul polimerləşməsinə ferrosenin təsiri


Polarlığı ilə seçilən benzol, toluol, etilasetat həlledicilərində ferrosenin iştirakı ilə metilmetakrilatın məhlul polimerləşməsi prosesinin kinetik tədqiqi aparılmışdır. Göstərilmişdir ki, ferrosenin iştirakı ilə prosesin sürəti əhəmiyyətli dərəcədə artır, polimerləşmənin aktivləşmə enerjisi isə aşağı düşür. Prosesin kinetik parametrlərinə mühitin polyarlığının təsiri izlənilmişdir: prosesin sürətinin ən böyük artımı və polimerləşmənin aktivləşmə enerjisinin düşməsi nisbətən daha polyar etilasetatda müşahidə olunmuşdur.

Açar sözlər: metilmetakrilat; ferrosen; məhlulun polimerləşməsi; mühitin polarlığı.

Polarlığı ilə seçilən benzol, toluol, etilasetat həlledicilərində ferrosenin iştirakı ilə metilmetakrilatın məhlul polimerləşməsi prosesinin kinetik tədqiqi aparılmışdır. Göstərilmişdir ki, ferrosenin iştirakı ilə prosesin sürəti əhəmiyyətli dərəcədə artır, polimerləşmənin aktivləşmə enerjisi isə aşağı düşür. Prosesin kinetik parametrlərinə mühitin polyarlığının təsiri izlənilmişdir: prosesin sürətinin ən böyük artımı və polimerləşmənin aktivləşmə enerjisinin düşməsi nisbətən daha polyar etilasetatda müşahidə olunmuşdur.

Açar sözlər: metilmetakrilat; ferrosen; məhlulun polimerləşməsi; mühitin polarlığı.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Николаев, А. Ф., Крыжановский, В. К., Бурлов, В. В. и др. (2008). Технология полимерных материалов. Санкт-Петербург: Профессия.
  2. Долгоплоск, Б. А., Тинякова, Е. И. (1982). Генерирование радикалов и их реакции. Москва: Наука.
  3. Заикина, А. В., Ярмухамедова, Э. И., Пузин, Ю. И., Монаков, Ю. Б. (2010). Исследование полимеризации метилметакрилата, инициированной системой N,N-диметил-N-бензиламин – пероксид бензоила. Известия ВУЗ. Серия: химия и химическая технология, 53(3), 86-89.
  4. Puzin, Yu. I., Leplyanin, G. V. (1990). Sulfur organic initiators applied to radical polymerization. Sulfur Reports, 10(1), 1-22.
  5. Shchepalov, A. A., Grishin, D. F. (2008). Dicyclopentadienyltitanium chlorides as regulators of free-radical polymerization of vinyl monomers. Polymer Science. Series A, 50(4), 382-387.
  6. Puzin, Yu. I., Yumagulova, R. Kh., Kraikin, V. A. (2001). Radical polymerization of methyl methacrylate and styrene in the presence of ferrocene. European Polymer Journal, 37(9), 1801.
  7. Kraikin, V. A., Ionova, I. А., Puzin, Yu. I., et al. (2000). The effect of ferrocene addition on the molecular mass and thermal stability of PMMA. Polymer Science. Series A, 42(9), 1042-1045.
  8. Киреев, В. В. (2015). Высокомолекулярные соединения. Москва: Юрайт.
  9. Исламова, P. M., Садыкова, Г. Р., Пузин, Ю. И. и др. (2008). Влияние трехкомпонентной инициирующей системы ферроцен-цирконоцендихлорид-пероксид бензоила на процесс радикальной полимеризации метилметакрилата. Высокомолекулярные соединения. Серия Б, 50(5), 938-944.
  10.  Фризен, А. К. (2016). Металлокомплексные соединения в радикально инициируемой полимеризации. Квантово-химическое обоснование концепции радикально-координационной полимеризации. Автореферат диссертации на соискание ученой степени доктора химических наук. Уфа: Уфимский институт химии РАН.
  11. Пузин, Ю. И., Кузнецов, С. И., Голованов, А. А. (2017). Взаимодействие ферроцена со стиролом и метилметакрилатом в средах разной полярности. Журнал общей химии, 87(5), 838-843.
  12. Органикум. Т.2. (2008). Москва: Мир.
  13. Торопцева, А. М., Белогородская, К. В., Бондаренко, В. М. (1972). Лабораторный практикум по химии и технологии высокомолекулярных соединений. Ленинград: Химия.
  14. Сиггиа, С., Ханна Дж. Г. (1983). Количественный органический анализ по функциональным группам. Москва: Химия.
  15. Исламова, Р. М., Пузин, Ю. И., Крайкин, В. А. и др. (2006). Регулирование процесса полимеризации метилметакрилата тройными инициирующими системами. Журнал прикладной химии, 79(9), 1525-1528.
  16. Пузин, Ю. И., Гафуров, М. А. (2015). Взаимодействие металлоценов с малеиновым ангидридом. Журнал общей химии, 85(10), 1704-1707.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2022SI200653

E-mail: ppuziny@mail.ru