SOCAR Proceedings
Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin "Neftqazelmitədqiqatlayihə" İnstitutunun rəsmi nəşri olan "SOCAR Proceedings" jurnalı 1930-cu ildən nəşr edilir və neft–qaz sənayesinin mütəxəssisləri, aspirantları və elmi işçiləri üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Jurnal beynəlxalq sitatgətirmə sistemi Scopus, Rusiya Elmi Sitatgətirmə İndeksi və EI’s Compendex, Petroleum Abstracts (Tulsa), Chemical Abstracts, Inspec xülasələndirmə sistemlərinə daxildir.
2017-ci ildə beynəlxalq indekslədirmə və xülasələndirmə sistemi Emerging Sources Citation Index daxil olunub.
D. F. Hüseynova
Entropiya yanaşması əsasında lay sitminin vəziyyətinin diaqnozlaşdırılması
Neft yataqlarının işlənməsi prosesinin enerji balansının termodinamik üsullarla tədqiqi göstərir ki, lay flüidlərinin çıxarılması bərpa olunmayan enerji itkisinə səbəb olur və optimal texnoloji rejimlərinin tətbiq dilməsi bu itkiləri minimuma endirir. İstehsal dinamikası və entropiyanın artımındakı dəyişikliklərin təhlili əsasında lay sisteminin nizamlılıq dərəcəsi, tarazlıq vəziyyətindən uzaq açıq dinamik sistemlərin özünü təşkili qiymətləndirilmişdir. Entropiya istehsalının konsepsiyası əsasında, neft yatağının işlənməsinin əsas texnoloji göstəricilərinin təhlili aparılıb, lay sisteminin keçid proseslərinin sərhədləri müəyyənləşdirilib və çıxarıla bilən neft ehtiyatları qiymətləndirilib. Təklif olunan yanaşma, dinamik təhlili və entropiya istehsalı anlayışını istifadə edərək lay sisteminin keçid proseslərini nəzərə alaraq, karbohidrogenlərin çıxarıla bilən həcmlərinin etibarlı proqnozlaşdırmaq və neft və qaz yataqlarının işlənmə strategiyasının seçilməsində əsaslandırılmış qərarlar qəbul etməyə imkan verir.
Açar sözlər: neft yatağı; işlənmə, entropiya istehsalı; texnoloji işlənmə göstəriciləri.
Neft yataqlarının işlənməsi prosesinin enerji balansının termodinamik üsullarla tədqiqi göstərir ki, lay flüidlərinin çıxarılması bərpa olunmayan enerji itkisinə səbəb olur və optimal texnoloji rejimlərinin tətbiq dilməsi bu itkiləri minimuma endirir. İstehsal dinamikası və entropiyanın artımındakı dəyişikliklərin təhlili əsasında lay sisteminin nizamlılıq dərəcəsi, tarazlıq vəziyyətindən uzaq açıq dinamik sistemlərin özünü təşkili qiymətləndirilmişdir. Entropiya istehsalının konsepsiyası əsasında, neft yatağının işlənməsinin əsas texnoloji göstəricilərinin təhlili aparılıb, lay sisteminin keçid proseslərinin sərhədləri müəyyənləşdirilib və çıxarıla bilən neft ehtiyatları qiymətləndirilib. Təklif olunan yanaşma, dinamik təhlili və entropiya istehsalı anlayışını istifadə edərək lay sisteminin keçid proseslərini nəzərə alaraq, karbohidrogenlərin çıxarıla bilən həcmlərinin etibarlı proqnozlaşdırmaq və neft və qaz yataqlarının işlənmə strategiyasının seçilməsində əsaslandırılmış qərarlar qəbul etməyə imkan verir.
Açar sözlər: neft yatağı; işlənmə, entropiya istehsalı; texnoloji işlənmə göstəriciləri.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20220200667
E-mail: dinara-huseynova@mail.ru
А. М. Aşurova
Yan lülələrin qazılması üçün qazma məhlulu komponentlərinin elektrik keçiriciliyinin tədqiqi
Yan lülələrin qazılması məhsuldar horizontların geoloji xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla bir sıra problemləri həll etməyə imkan verir. Avadanlıqların və istehlak materiallarının maya dəyərinin aşağı salınmasıda yan lülələrin qazılmasının üstünlüklərindən biridir. Bu əməliyyatların uğurla həyata keçirilməsi həm əsas quyu lüləsinin qazılması, həm də məhsuldar layların kollektor xassələrinin saxlanılması ilə əlaqədar mühüm texnoloji funksiyanı yerinə yetirən qazma məhlulu növünün düzgün seçilməsi ilə ayrılmaz şəkildə bağlıdır. Bu baxımdan potensial dayanıqsız gil süxurları şəraitində aparılan qazma işlərində yaxşı elektrik keçiriciliyinə malik yüksək ingibirli qazma məhlullarına üstünlük verilməlidir. Məhsuldar horizontların qazma ilə açılması prosesi səmərəliliyinin artırılması qazma parametrləri barədə daxil olan texnoloji məlumatlardan xeyli dərəcədə asılıdır ki, bu işlərdə də qazma məhlulunun elektrik keçirmə qabiliyyətinin mühüm əhəmiyyəti vardır. Bu da öz növbəsində qazma işlərinin səmərəliliyini artırılmasına və qazmanın texniki-iqtisadi göstəricilərinin yaxşılaşdırmasına zəmin yaradır. Beləliklə, qazma məhlulunun elektrik keçiriciliyinin ölçülməsi texnoloji mayenin optimal tərkibinin səmərəli şəkildə seçilməsinə, qazma prosesində məhsuldar horizontların açılma dərəcəsini təyin etməyə imkan verir.
Açar sözlər: qazma məhlulu; elektrik keçiriciliyi; müqavimət; yan lülə; məhsuldar horizont.
Yan lülələrin qazılması məhsuldar horizontların geoloji xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla bir sıra problemləri həll etməyə imkan verir. Avadanlıqların və istehlak materiallarının maya dəyərinin aşağı salınmasıda yan lülələrin qazılmasının üstünlüklərindən biridir. Bu əməliyyatların uğurla həyata keçirilməsi həm əsas quyu lüləsinin qazılması, həm də məhsuldar layların kollektor xassələrinin saxlanılması ilə əlaqədar mühüm texnoloji funksiyanı yerinə yetirən qazma məhlulu növünün düzgün seçilməsi ilə ayrılmaz şəkildə bağlıdır. Bu baxımdan potensial dayanıqsız gil süxurları şəraitində aparılan qazma işlərində yaxşı elektrik keçiriciliyinə malik yüksək ingibirli qazma məhlullarına üstünlük verilməlidir. Məhsuldar horizontların qazma ilə açılması prosesi səmərəliliyinin artırılması qazma parametrləri barədə daxil olan texnoloji məlumatlardan xeyli dərəcədə asılıdır ki, bu işlərdə də qazma məhlulunun elektrik keçirmə qabiliyyətinin mühüm əhəmiyyəti vardır. Bu da öz növbəsində qazma işlərinin səmərəliliyini artırılmasına və qazmanın texniki-iqtisadi göstəricilərinin yaxşılaşdırmasına zəmin yaradır. Beləliklə, qazma məhlulunun elektrik keçiriciliyinin ölçülməsi texnoloji mayenin optimal tərkibinin səmərəli şəkildə seçilməsinə, qazma prosesində məhsuldar horizontların açılma dərəcəsini təyin etməyə imkan verir.
Açar sözlər: qazma məhlulu; elektrik keçiriciliyi; müqavimət; yan lülə; məhsuldar horizont.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20220200668
E-mail: elchin.kazimov@socar.az
C. Eyvazov
Karbohidrogen yataqlarının istər işlənmə layihəsinin hazırlanmsı və istərsə də istismarı zamanı maksimum iqtisadi səmərə əldə etmək üçün quyuların qazılması, digər horizontlara qaytarılması müəyyən ardıcıllıq və intervallarla planlaşdırılır. Hasilat quyularının real yerləşmə sxeminin müəyyənləşdirilməsi, müxtəlif parametrlərdən asılı olaraq onlar arasında qarşılıqlı əlaqənin öyrənilməsi mühüm məsələlərdəndir. Təqdim olunan işdə lay və quyu parametrlərindən asılı olaraq üfqi quyuların drenaj sahələri və bu quyular arasında qarşılıqlı əlaqələr təyin olunmuş, bu tip quyuların maksimum son hasilatları müəyyən olunmuşdur. Hesablamaların aparılmasında lay-quyu birgə hidrodinamiki modelindən istifadə olunmuşdur. İşin nəticələrindən üfqi yerləşmiş quyuların əyilmə bucağından asılı olaraq drenaj sahələrinin təyini və onlar arasında qarşılıqlı əlaqənin müəyyən olunması, yatağın işlənməsi dövründə lazımsız quyuların qazılmasına çəkilən əlavə xərcləri azaltmaqla yatağın iqtisadı səmərəliliyinin artırılması məqsədilə istifadə oluna bilər.
Açar sözlər: həssaslıq analizi; drenaj sahəsi; skin faktor; hidravlik qırılma; turşu ilə işlənmə; lay zədələnməsi; hasilat miqdarı.
Karbohidrogen yataqlarının istər işlənmə layihəsinin hazırlanmsı və istərsə də istismarı zamanı maksimum iqtisadi səmərə əldə etmək üçün quyuların qazılması, digər horizontlara qaytarılması müəyyən ardıcıllıq və intervallarla planlaşdırılır. Hasilat quyularının real yerləşmə sxeminin müəyyənləşdirilməsi, müxtəlif parametrlərdən asılı olaraq onlar arasında qarşılıqlı əlaqənin öyrənilməsi mühüm məsələlərdəndir. Təqdim olunan işdə lay və quyu parametrlərindən asılı olaraq üfqi quyuların drenaj sahələri və bu quyular arasında qarşılıqlı əlaqələr təyin olunmuş, bu tip quyuların maksimum son hasilatları müəyyən olunmuşdur. Hesablamaların aparılmasında lay-quyu birgə hidrodinamiki modelindən istifadə olunmuşdur. İşin nəticələrindən üfqi yerləşmiş quyuların əyilmə bucağından asılı olaraq drenaj sahələrinin təyini və onlar arasında qarşılıqlı əlaqənin müəyyən olunması, yatağın işlənməsi dövründə lazımsız quyuların qazılmasına çəkilən əlavə xərcləri azaltmaqla yatağın iqtisadı səmərəliliyinin artırılması məqsədilə istifadə oluna bilər.
Açar sözlər: həssaslıq analizi; drenaj sahəsi; skin faktor; hidravlik qırılma; turşu ilə işlənmə; lay zədələnməsi; hasilat miqdarı.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20220200669
E-mail: jabrayil.eyvazov88@gmail.com
Z. S. Əliyev, D. A. Marakov, F. A. Adzınova
Bir qayda olaraq, layihələndirilən üfiqi quyuların ilkin debitinin müəyyənləşdirilməsində axtarış və ya axtarış-kəşfiyyat şaquli quyularının tədqiqi zamanı əldə edilən, həmçinin laya verilən depressiyaya və quyu lüləsinin üfiqi hissəsinin uzunluğuna əsaslanan məlumatlardan istifadə olunur. Bu məqalədə layihələndirilən üfiqi quyuların məhsuldarlığının müəyyənləşdirilməsi zamanı ortaya çıxan problemlər sadalanır. Müəlliflər tərəfindən yataqların rentabelli mənimsənilməsi məqsədi ilə ilkin quyu debetinin müəyyənləşdirilməsi zamanı quyu lüləsinin üfiqi hissəsinin uzunluğunun və laya verilən depressiyanın əsaslandırılması və seçimi üçün üsul təklif edilmişdir.
Açar sözlər: üfiqi quyu; laya verilən depressiya; layın drenaj zonasının forması; layihə quyusu; kəşfiyyat quyusu.
Bir qayda olaraq, layihələndirilən üfiqi quyuların ilkin debitinin müəyyənləşdirilməsində axtarış və ya axtarış-kəşfiyyat şaquli quyularının tədqiqi zamanı əldə edilən, həmçinin laya verilən depressiyaya və quyu lüləsinin üfiqi hissəsinin uzunluğuna əsaslanan məlumatlardan istifadə olunur. Bu məqalədə layihələndirilən üfiqi quyuların məhsuldarlığının müəyyənləşdirilməsi zamanı ortaya çıxan problemlər sadalanır. Müəlliflər tərəfindən yataqların rentabelli mənimsənilməsi məqsədi ilə ilkin quyu debetinin müəyyənləşdirilməsi zamanı quyu lüləsinin üfiqi hissəsinin uzunluğunun və laya verilən depressiyanın əsaslandırılması və seçimi üçün üsul təklif edilmişdir.
Açar sözlər: üfiqi quyu; laya verilən depressiya; layın drenaj zonasının forması; layihə quyusu; kəşfiyyat quyusu.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20220200670
A. Q. Qurbanov1, E. T. Baspayev2
Qaz təzahürlü quyuların boğulması üçün yeni üsul
Boğucu mayelərin quyu məhsuldarlığına mənfi təsirinin, yəni quyu təmiri zamanı qaz təzahürünün və boğucu mayenin udulmasının azaldılması məqsədilə optimal bloklayıcı tərkiblər müəyyən edilmişdir. Qaz təzahürlü quyuların boğulması üsulunun effektivliyinin artırılması üçün quyuya geləbənzər kütlənin və basıcı mayenin ardıcıl vurulmasına əsaslanan boğulma üsulu işlənmişdir. Bu zaman quyuya vurulan penogelin zəruri həcmi quyunun perforasiya edilmiş intervalının hündürlüyü ilə müəyyən edilir. Penogelin tam olaraq tikilməsinə qədər basıcı maye ilə qarışmasının qarşısının alınması üçün quyuya kondensat və ya yüngül neft vurulur. Penogelin quyudan çıxarılması üçün onun parçalanması üçün xüsusi tərkiblərdən istifadə etmək tələb olunmur. Penogel sıxlığının aşağı olması hesabına təzyiq düşməsi ilə quyudan asanlıqla çıxarıla bilir.
Açar sözlər: boğucu mayelər; qaz təzahürlü quyular; kollektor xassələri; penogel; sıxlıq; basıcı maye.
Boğucu mayelərin quyu məhsuldarlığına mənfi təsirinin, yəni quyu təmiri zamanı qaz təzahürünün və boğucu mayenin udulmasının azaldılması məqsədilə optimal bloklayıcı tərkiblər müəyyən edilmişdir. Qaz təzahürlü quyuların boğulması üsulunun effektivliyinin artırılması üçün quyuya geləbənzər kütlənin və basıcı mayenin ardıcıl vurulmasına əsaslanan boğulma üsulu işlənmişdir. Bu zaman quyuya vurulan penogelin zəruri həcmi quyunun perforasiya edilmiş intervalının hündürlüyü ilə müəyyən edilir. Penogelin tam olaraq tikilməsinə qədər basıcı maye ilə qarışmasının qarşısının alınması üçün quyuya kondensat və ya yüngül neft vurulur. Penogelin quyudan çıxarılması üçün onun parçalanması üçün xüsusi tərkiblərdən istifadə etmək tələb olunmur. Penogel sıxlığının aşağı olması hesabına təzyiq düşməsi ilə quyudan asanlıqla çıxarıla bilir.
Açar sözlər: boğucu mayelər; qaz təzahürlü quyular; kollektor xassələri; penogel; sıxlıq; basıcı maye.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20220200671
V. İ. Şetnikov1, V. V. Muxametşin2, L. S. Kuleşova3, E. M. Vəliyev3, R. R. Stepanova3, L. Z. Samiqullina3
Məqələdə göstərilir ki, Vyetnam yataqları şəraitində yüksək minerallaşma və temperatur səbəbindən, lay şəraitində enzimlərin aktivliyinin azalmasının qarşısını almaq və metal ionlarının təsirini məhdudlaşdırmaq üçün helat birləşmələri daxil etmək lazımdır. EDTA-helat birləşməsinin tətbiqi ilə aparılan eksperimentin nəticələri göstərmişdir ki, EDTA-nın 2.0-dan 0.8% - ə qədər konsentrasiyası zamanı enzim məhlulunun bulanıqlığı test müddəti ərzində azalmışdır ki, bu da duzlu su mühitində enzimlərlə EDTA-ın tətbiqinin müsbət effektini nümayiş etdirir. Enzim və SAM məhlullarının səthi gərilmə dəyişikliklərinin müqayisəsi tədqiqatının nəticələri göstərmişdir ki, 1% EDT stabilizatorunun, 1% alfaolefinsulfonatın səthi aktiv maddəsinin enzim məhluluna əlavə edilməsi - sistemin fəaliyyətini artırır. Modde 5.0 proqram təminatı ilə əldə edilən eksperimental məlumatlar əsasında, səthi gərilmənin minimal qiyməti üçün enzim və SAM - larin optimal konsentrasiyaları müəyyən edilmişdir. Səthi gərilmənin optimal effektinin minimal qiyməti – 1.735 mH/m komponentlərlə enzim komponentlərinin nisbəti ilə əldə edilmişdir: SAM = 0.477:0.3. Optimallaşdırmanın nəticələrinə görə sistemin komponent tərkibi alınmışdır: enzim mənşəli mikrob məhsulu – 50%; SAM – 30%; stabilizator – 1.0%; mikroorqanizmlərin inhibitoru – 0.5%.
Açar sözlər: enzim; səthi-aktiv maddələr; quyudibi zona; helat birləşmələri; səthi gərilmə.
Məqələdə göstərilir ki, Vyetnam yataqları şəraitində yüksək minerallaşma və temperatur səbəbindən, lay şəraitində enzimlərin aktivliyinin azalmasının qarşısını almaq və metal ionlarının təsirini məhdudlaşdırmaq üçün helat birləşmələri daxil etmək lazımdır. EDTA-helat birləşməsinin tətbiqi ilə aparılan eksperimentin nəticələri göstərmişdir ki, EDTA-nın 2.0-dan 0.8% - ə qədər konsentrasiyası zamanı enzim məhlulunun bulanıqlığı test müddəti ərzində azalmışdır ki, bu da duzlu su mühitində enzimlərlə EDTA-ın tətbiqinin müsbət effektini nümayiş etdirir. Enzim və SAM məhlullarının səthi gərilmə dəyişikliklərinin müqayisəsi tədqiqatının nəticələri göstərmişdir ki, 1% EDT stabilizatorunun, 1% alfaolefinsulfonatın səthi aktiv maddəsinin enzim məhluluna əlavə edilməsi - sistemin fəaliyyətini artırır. Modde 5.0 proqram təminatı ilə əldə edilən eksperimental məlumatlar əsasında, səthi gərilmənin minimal qiyməti üçün enzim və SAM - larin optimal konsentrasiyaları müəyyən edilmişdir. Səthi gərilmənin optimal effektinin minimal qiyməti – 1.735 mH/m komponentlərlə enzim komponentlərinin nisbəti ilə əldə edilmişdir: SAM = 0.477:0.3. Optimallaşdırmanın nəticələrinə görə sistemin komponent tərkibi alınmışdır: enzim mənşəli mikrob məhsulu – 50%; SAM – 30%; stabilizator – 1.0%; mikroorqanizmlərin inhibitoru – 0.5%.
Açar sözlər: enzim; səthi-aktiv maddələr; quyudibi zona; helat birləşmələri; səthi gərilmə.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20220200672
V. İ. Şetnikov1, V. V. Muxametşin2, M. M. Vəliyev1, L. S. Kuleşova3, R. V. Vafin3, Ş. Q. Minqulov3
Neft hasilatinin intensivləşdirməsi üçün enzim məhlulları əsasinda komplekslərin tədqiqi
Məqalədə enzimlərə əsaslanan komplekslərin laboratoriya tədqiqatlarının nəticələri verilmişdir. Göstərilmişdir ki, yüksək minerallaşma və temperatur səbəbindən lay şəraitində enzim aktivliyinin azalmasının qarşısını almaq, metal ionlarının təsirini məhdudlaşdırmaq üçün xelat birləşmələrinin daxil edilməsi lazımdır. EDTA-helat birləşməsinin tətbiqi ilə aparılan eksperimentin nəticələri göstərmişdir ki, EDTA-nın 2.0-dan 0.8% - ə qədər konsentrasiyası zamanı enzim məhlulunun bulanıqlığı test müddəti ərzində azalmışdır ki, bu da duzlu su mühitində enzimlərlə EDTA-ın tətbiqinin müsbət effektini nümayiş etdirir. Eksperimental tədqiqatlar əsasında səthi gərilmənin minimal qiyməti üçün enzim-məhlulların və SAM - lərin optimal konsentrasiyası müəyyən edilmişdir. Səthi gərilmənin optimal effektinin minimal qiyməti – 1.735 mH/m komponentlərlə enzim nisbəti ilə əldə edilmişdir: SAM = 0,477 : 0.3. Enzim kompleksinin istiliyədavamlılığı tədqiqatının nəticələri göstərdi ki, enzim kompleksinin məhlulu ilə kerosin arasında fazaarası gərilmə dəniz suyu və kerosin arasında olan gərginlikdən xeyli azdır (21.75 mH/m) və bu, lay temperaturunda enzim kompleksinin istiliyədavamlılığının sübutudur
Açar sözlər: enzim-məhlullu; istiliyədavamlılıq; islanma qabiliyyəti; neft hasilatının intensifikasiyası; səthi-aktiv maddə.
Məqalədə enzimlərə əsaslanan komplekslərin laboratoriya tədqiqatlarının nəticələri verilmişdir. Göstərilmişdir ki, yüksək minerallaşma və temperatur səbəbindən lay şəraitində enzim aktivliyinin azalmasının qarşısını almaq, metal ionlarının təsirini məhdudlaşdırmaq üçün xelat birləşmələrinin daxil edilməsi lazımdır. EDTA-helat birləşməsinin tətbiqi ilə aparılan eksperimentin nəticələri göstərmişdir ki, EDTA-nın 2.0-dan 0.8% - ə qədər konsentrasiyası zamanı enzim məhlulunun bulanıqlığı test müddəti ərzində azalmışdır ki, bu da duzlu su mühitində enzimlərlə EDTA-ın tətbiqinin müsbət effektini nümayiş etdirir. Eksperimental tədqiqatlar əsasında səthi gərilmənin minimal qiyməti üçün enzim-məhlulların və SAM - lərin optimal konsentrasiyası müəyyən edilmişdir. Səthi gərilmənin optimal effektinin minimal qiyməti – 1.735 mH/m komponentlərlə enzim nisbəti ilə əldə edilmişdir: SAM = 0,477 : 0.3. Enzim kompleksinin istiliyədavamlılığı tədqiqatının nəticələri göstərdi ki, enzim kompleksinin məhlulu ilə kerosin arasında fazaarası gərilmə dəniz suyu və kerosin arasında olan gərginlikdən xeyli azdır (21.75 mH/m) və bu, lay temperaturunda enzim kompleksinin istiliyədavamlılığının sübutudur
Açar sözlər: enzim-məhlullu; istiliyədavamlılıq; islanma qabiliyyəti; neft hasilatının intensifikasiyası; səthi-aktiv maddə.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20220200673
M. M. Vəliyev1, V.İ. Şetnikov1, V.V. Muxametşin2, L.S. Kuleşova3, R.V. Vafin3
Məqalədə "Beliy Tiqr" yatağının miosen çöküntülərinin lay modelində enzim-məhlulların tətbiqinin laboratoriya sınaqlarının nəticələri verilmişdir. Müəyyən edilmişdir ki, enzim-məhlullarının istifadəsi 7.23–10.59% həddində neftin sıxışdırılma əmsalını artırmağa imkan verir. Qiymətlərin variasiyası məsaməlilik, keçiricilik, ilkin neftlə doyma, həmçinin litoloji tərkibi baxımından kern nümunələrinin müxtəlif xüsusiyyətləri ilə əlaqələndirilir. Enzim-məhlul ilə işləndikdən sonra diferensial təzyiq azalır, bu da neftin neftli süxurla islanma qabiliyyətinin dəyişilməsindən xəbər verir.
Açar sözlər: enzim-məhlul; lay modeli; neftin sıxışdırılma əmsalı; islanma qabiliyyəti; layın quyudibi zonası.
Məqalədə "Beliy Tiqr" yatağının miosen çöküntülərinin lay modelində enzim-məhlulların tətbiqinin laboratoriya sınaqlarının nəticələri verilmişdir. Müəyyən edilmişdir ki, enzim-məhlullarının istifadəsi 7.23–10.59% həddində neftin sıxışdırılma əmsalını artırmağa imkan verir. Qiymətlərin variasiyası məsaməlilik, keçiricilik, ilkin neftlə doyma, həmçinin litoloji tərkibi baxımından kern nümunələrinin müxtəlif xüsusiyyətləri ilə əlaqələndirilir. Enzim-məhlul ilə işləndikdən sonra diferensial təzyiq azalır, bu da neftin neftli süxurla islanma qabiliyyətinin dəyişilməsindən xəbər verir.
Açar sözlər: enzim-məhlul; lay modeli; neftin sıxışdırılma əmsalı; islanma qabiliyyəti; layın quyudibi zonası.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20220200674
R. N. Bahtizin1, М. Ya. Habibullin2, G. G. Gilayev3
Elastik içiboş kürənin divarından maye süzülməsi zamanı gərginlik vəziyyəti məsələsinə dair
İçiboş elastik kürənin divarından maye süzülməsi zamanı onun gərginlik vəziyyəti təyin edilərkən kürənin boşluğundakı təzyiqin azalması zamanı onun mərkəzinə doğru maye süzülməsi hallarındakı gərginliklər məsələsini həll etmək lazımdır (χ = - 1). Süzülmə potensialı işarəsinin dəyişməsi quyu divarındakı tangensial gərginliklərin lay təzyiqinin üçqat depressiyasına bərabər qiymətdə dəyişməsinə gətirib çıxarır (bu halda radial gərginliklər sıfıra bərabər olur). Quyuların dayandırılmasının, xüsusən də layın quyuətrafı hissəsində süzülmə axınının istiqamətinin dəyişməsinin qum təzahürü ilə mürəkkəbləşmiş laylarda istismar olunan quyuların divarlarının dayanıqlığına mənfi təsiri bununla izah olunur. Beləliklə, əsas normal gərginliklərin maksimal müxtəlifliyi quyu divarında müşahidə olunur, buna görə də quyudibi yaxınlığındakı layın dağılmasının qarşısının alınması üçün dağ süxurlarının möhkəmlik xassələrinin bu zonadakı gərginliklərə uyğun olması zəruri şərtdir. Tıxacəmələgəlməyə meylli quyuların istismarı zamanı (süzülmə ətrafı zonanın materialının bütün həcmi elastik vəziyyətdə olduqda) lay təzyiqinin depressiyasını
yolverilən həddə məhdudlaşdırmaq lazımdır.
Açar sözlər: gərginlik vəziyyəti; qoruyucu kəmər; quyu; inteqrasiya; tənliklər.
İçiboş elastik kürənin divarından maye süzülməsi zamanı onun gərginlik vəziyyəti təyin edilərkən kürənin boşluğundakı təzyiqin azalması zamanı onun mərkəzinə doğru maye süzülməsi hallarındakı gərginliklər məsələsini həll etmək lazımdır (χ = - 1). Süzülmə potensialı işarəsinin dəyişməsi quyu divarındakı tangensial gərginliklərin lay təzyiqinin üçqat depressiyasına bərabər qiymətdə dəyişməsinə gətirib çıxarır (bu halda radial gərginliklər sıfıra bərabər olur). Quyuların dayandırılmasının, xüsusən də layın quyuətrafı hissəsində süzülmə axınının istiqamətinin dəyişməsinin qum təzahürü ilə mürəkkəbləşmiş laylarda istismar olunan quyuların divarlarının dayanıqlığına mənfi təsiri bununla izah olunur. Beləliklə, əsas normal gərginliklərin maksimal müxtəlifliyi quyu divarında müşahidə olunur, buna görə də quyudibi yaxınlığındakı layın dağılmasının qarşısının alınması üçün dağ süxurlarının möhkəmlik xassələrinin bu zonadakı gərginliklərə uyğun olması zəruri şərtdir. Tıxacəmələgəlməyə meylli quyuların istismarı zamanı (süzülmə ətrafı zonanın materialının bütün həcmi elastik vəziyyətdə olduqda) lay təzyiqinin depressiyasını
yolverilən həddə məhdudlaşdırmaq lazımdır.
Açar sözlər: gərginlik vəziyyəti; qoruyucu kəmər; quyu; inteqrasiya; tənliklər.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20220200675
E. Q. Şahbazov1, X. İ. Həsənov2, N. N. Xəlilov2
Etanolammoniumfosfat əsaslı nanotərkibli duzçökmə inhibitorları
Mineral duz çöküntülərinin nano tərkibli kompozisiya (NTK) inhibitorları hazırlanmışdır. Mineral duz çöküntülərinin NTK inhibitorunun alınma üsuluna amin spirtlərinin ortofosfat turşusu və nanohissəciyin əlavə edilməsiilə qarşılıqlı təsiri, daha sonra isə 2%-li məhlul alınana qədər su ilə durulaşdırılması daxildir. Müəyyən edilmişdir ki, hazırlanmış mineral duz çöküntülərinin NTK inhibitorlarını lay suyu modelinə 20-30 mq/l dozada əlavə etməklə kalsium və maqnezium sulfat çöküntülərinin qarşısını almaqda yüksək effektivlik göstərir. Bu hallarda inhibitorun müdafiə effekti 86.3-99.4% təşkil edir.
Açar sözlər: inhibitor; amintərkibli birləşmələr; ortofosfat turşusu; mineral duz çöküntüləri; nanohissəciklər.
Mineral duz çöküntülərinin nano tərkibli kompozisiya (NTK) inhibitorları hazırlanmışdır. Mineral duz çöküntülərinin NTK inhibitorunun alınma üsuluna amin spirtlərinin ortofosfat turşusu və nanohissəciyin əlavə edilməsiilə qarşılıqlı təsiri, daha sonra isə 2%-li məhlul alınana qədər su ilə durulaşdırılması daxildir. Müəyyən edilmişdir ki, hazırlanmış mineral duz çöküntülərinin NTK inhibitorlarını lay suyu modelinə 20-30 mq/l dozada əlavə etməklə kalsium və maqnezium sulfat çöküntülərinin qarşısını almaqda yüksək effektivlik göstərir. Bu hallarda inhibitorun müdafiə effekti 86.3-99.4% təşkil edir.
Açar sözlər: inhibitor; amintərkibli birləşmələr; ortofosfat turşusu; mineral duz çöküntüləri; nanohissəciklər.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20220200676
E-mail: nurlan.xalilov1@gmail.com
N. M. Səfərov1, F. B. Ismayılova2 , S. G. Hacızadə1
«Su-neft-qum» tipli qarışıqların sıxlığının təyini üçün diaqnostik üsulun işlənilməsi
Məqalədə quyu məhsulunun hasilatı, yığımı və nəqli proseslərində neftin su və qumla ixtiyari qarışmasından yaranan «su-neft-qum» tipli reoloji mürəkkəb qarışıqların sıxlıq göstəricisinin riyazı hesablamalar və ya təcrübü ölçmələr aparılmadan - birbaşa təyini məqsədilə empirik asılılıqlar təklif edilmişdir. Həmçinin, «Color xarakteristikası»-nın tətbiqi əsasında, boru kəmərilə nəql edilən heterogen mayelərin əsas keyfiyyət göstəricilərindən biri sayılan sıxlığın sulaşma və temperatur amillərindən, eləcə də doldurucu ünsürün konsentrasiyasından asılılığını izah etməyə imkan verən yeni diaqnostik üsulun, hasilat və nəql proseslərində yeni trivial həllərə yol açdığını, praktiki cəhətdən əhəmiyyətini və hidravliki hesablamalarda istifadəsinin məqsədəuyğunluğunu nəzərə alaraq, onun tətbiq perspektivləri şərh edilmişdir.
Açar sözlər: dənəvər doldurucu; dispers sistemlər; heterogen mayelər; suspenziya; sıxlıq amili; empirik asılılıq.
Məqalədə quyu məhsulunun hasilatı, yığımı və nəqli proseslərində neftin su və qumla ixtiyari qarışmasından yaranan «su-neft-qum» tipli reoloji mürəkkəb qarışıqların sıxlıq göstəricisinin riyazı hesablamalar və ya təcrübü ölçmələr aparılmadan - birbaşa təyini məqsədilə empirik asılılıqlar təklif edilmişdir. Həmçinin, «Color xarakteristikası»-nın tətbiqi əsasında, boru kəmərilə nəql edilən heterogen mayelərin əsas keyfiyyət göstəricilərindən biri sayılan sıxlığın sulaşma və temperatur amillərindən, eləcə də doldurucu ünsürün konsentrasiyasından asılılığını izah etməyə imkan verən yeni diaqnostik üsulun, hasilat və nəql proseslərində yeni trivial həllərə yol açdığını, praktiki cəhətdən əhəmiyyətini və hidravliki hesablamalarda istifadəsinin məqsədəuyğunluğunu nəzərə alaraq, onun tətbiq perspektivləri şərh edilmişdir.
Açar sözlər: dənəvər doldurucu; dispers sistemlər; heterogen mayelər; suspenziya; sıxlıq amili; empirik asılılıq.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20220200677
Y. N. Mamalov1, Q. İ. Calalov1, Y. V. Qorşkova1, A. S. Hadiyeva2
Su-hava qarışığının tədbiqi ilə neft hasilatının intensivləşdirilməsi
Məqalə ışlənilmənin son mərhələsində istismar edilən yataqlardan neft hasilatının intensivləşdirilməsinə həsr edilmişdir. Bu məqsədlə tükənmiş neft layına təsirin bir sıra kombinə edilmiş üsulları eksperimental qurğunun köməyi ilə nəzərdən keçirilmişdir. Əsas texnologiya kimi laydan neftin sıxışdırilması üçün polimer qatılmış sulu məhluldan istifadə edilmişdir. Polimer kimi poliakrilamiddən istifadə olunmuşdur. Eksperimental qurğuda eyni şərait saxlanılmaq şərti ilə analoji tədqiqatlar neftin laydan sixışdirilması zamanı su-hava və su-hava polimer qatışığından istifadə etməklə aparılmışdır. Müqayisəli təhlil əsasında qeydedilən texnologiyiların neft veriminin artırılmasında effektivliyi müəyyən edilmişdir.
Açar sözlər: neftlədoyma; keçiricilik; lay; polimer; su-hava qarışığı; özlülük.
Məqalə ışlənilmənin son mərhələsində istismar edilən yataqlardan neft hasilatının intensivləşdirilməsinə həsr edilmişdir. Bu məqsədlə tükənmiş neft layına təsirin bir sıra kombinə edilmiş üsulları eksperimental qurğunun köməyi ilə nəzərdən keçirilmişdir. Əsas texnologiya kimi laydan neftin sıxışdırilması üçün polimer qatılmış sulu məhluldan istifadə edilmişdir. Polimer kimi poliakrilamiddən istifadə olunmuşdur. Eksperimental qurğuda eyni şərait saxlanılmaq şərti ilə analoji tədqiqatlar neftin laydan sixışdirilması zamanı su-hava və su-hava polimer qatışığından istifadə etməklə aparılmışdır. Müqayisəli təhlil əsasında qeydedilən texnologiyiların neft veriminin artırılmasında effektivliyi müəyyən edilmişdir.
Açar sözlər: neftlədoyma; keçiricilik; lay; polimer; su-hava qarışığı; özlülük.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20220200678
E-mail: evgeniy_mamalov@rambler.ru
N. Ş. İskəndərov
İstilik təchizatı sistemlərində temperatur ölçmələrinin dəqiqliyinin artırılması
Hal-hazırki dövrdə termodinamikada və istilik təchizatı sistemlərində ən vacib məsələlərdən biri də temperatur ölçmə vasitələrinin ölçmə dəqiqliyinin artırılmasıdır. İstilik təchizatı sistemlərində temperatur ölçmələrinin dəqiqliyinin artırılması maddiyyat sərfinin qarşısını almağa kömək edən ən əhəmiyyətli üsullardan biridir. Daha əvvəl bu istiqamətdə yetəri qədər tədqiqatlar aparılmış və müxtəlif təkliflər verilmişdir. Hətta bəzi tədqiqat işlərində bu istiqamətdə yarana biləcək bütün sistematik xətalarının qarşısının alındığı da qeyd edilmişdir. Bizim apardığımız tədqiqat işində müəyyənləşdirildi ki, temodinamik temperatur ölçülməsi zamanı ətraf mühitin təsiri, börunun giriş-çıxış nöqtəsindəki temperaturu və qeyri-müəyyənlik bu ölçmə nəticəsinə əhəmiyyətli şəkildə təsir göstərə bilir. Hal-hazırki məqalədə müxtəlif istilik təchizatı və ölçmə sistemlərində temperaturun ölçülməsi zamanı yaranan xətaları minimuma endirmək üçün həllər təklif edilir.
Açar sözlər: temperaturun ölçülməsi; ölçmə xətası; istilik enerjisi; termodinamika; metrologiya.
Hal-hazırki dövrdə termodinamikada və istilik təchizatı sistemlərində ən vacib məsələlərdən biri də temperatur ölçmə vasitələrinin ölçmə dəqiqliyinin artırılmasıdır. İstilik təchizatı sistemlərində temperatur ölçmələrinin dəqiqliyinin artırılması maddiyyat sərfinin qarşısını almağa kömək edən ən əhəmiyyətli üsullardan biridir. Daha əvvəl bu istiqamətdə yetəri qədər tədqiqatlar aparılmış və müxtəlif təkliflər verilmişdir. Hətta bəzi tədqiqat işlərində bu istiqamətdə yarana biləcək bütün sistematik xətalarının qarşısının alındığı da qeyd edilmişdir. Bizim apardığımız tədqiqat işində müəyyənləşdirildi ki, temodinamik temperatur ölçülməsi zamanı ətraf mühitin təsiri, börunun giriş-çıxış nöqtəsindəki temperaturu və qeyri-müəyyənlik bu ölçmə nəticəsinə əhəmiyyətli şəkildə təsir göstərə bilir. Hal-hazırki məqalədə müxtəlif istilik təchizatı və ölçmə sistemlərində temperaturun ölçülməsi zamanı yaranan xətaları minimuma endirmək üçün həllər təklif edilir.
Açar sözlər: temperaturun ölçülməsi; ölçmə xətası; istilik enerjisi; termodinamika; metrologiya.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20220200679
E-mail: nabi.iskandarov@engineer.com
A. N. Qurbanov1, İ. Z. Sərdarova2
Yeraltı qurğuların mikrobioloji mühafizəsinin səmərəliliyinin artırılması
Yeraltı qurğuların mikrobioloji mühafizəsinin mühüm aspektləri qeyd olunmuş, göstərilmişdir ki, mühüm ekoloji və texnoloji problem yeraltı neft və qaz kəmərlərinin həlledici rol oynayan sulfat reduksiyaedici (SRB) və tion bakteriyaları (TB) daxil olmaqla, torpağın korroziyaya uğradan mikroorqanizmlərin mikrob korroziyasından qorunmasıdır. İnhibitorun təbiətinin və zədələnmiş boru kəmərindən təcrid olunmuş əsas və dəyişdirilmiş mastikaların və heterotrof bakteriyaların elektrolit tərkibinin hidrofobikliyinin təsiri, dəyişdirilmiş bitum-polimer mastikasının dayanıqlığı və azot tərkibli korroziya inhibitorlarının böyüməsinə təsiri, bakteriyaların fermentlərinin aktivliyi və kükürd dövranı, tion bakteriyalarının bloklanması mexanizmi və korroziyada fəal SRB-nin hidrogenaz reaksiyası, deka hidroakridin dioksid törəmələrinin SRB-nin və tion bakteriyalarının təsiri altında poladın mikrob korroziya sürətinə təsir effektivliyi tədqiq edilmişdir. Bu inhibitorların sənaye inhibitoru ilə müqayisəli effektivliyinin qiymətləndirilməsi aparılmışdır. Bu inhibitorlar SRB-nin (90%) iştirakı ilə korroziyaya qarşı yüksək dərəcədə qorunma təmin edir ki, bu da onların antibakterial xüsusiyyətlərini göstərir və SRB-nin yaratdığı anaerob korroziyaya qarşı sənaye tətbiqlərində istifadə perspektivini açır.
Açar sözlər: neft və qaz kəmərləri; mikroorqanizmlər; inhibitor; mexanizm; korroziya.
Yeraltı qurğuların mikrobioloji mühafizəsinin mühüm aspektləri qeyd olunmuş, göstərilmişdir ki, mühüm ekoloji və texnoloji problem yeraltı neft və qaz kəmərlərinin həlledici rol oynayan sulfat reduksiyaedici (SRB) və tion bakteriyaları (TB) daxil olmaqla, torpağın korroziyaya uğradan mikroorqanizmlərin mikrob korroziyasından qorunmasıdır. İnhibitorun təbiətinin və zədələnmiş boru kəmərindən təcrid olunmuş əsas və dəyişdirilmiş mastikaların və heterotrof bakteriyaların elektrolit tərkibinin hidrofobikliyinin təsiri, dəyişdirilmiş bitum-polimer mastikasının dayanıqlığı və azot tərkibli korroziya inhibitorlarının böyüməsinə təsiri, bakteriyaların fermentlərinin aktivliyi və kükürd dövranı, tion bakteriyalarının bloklanması mexanizmi və korroziyada fəal SRB-nin hidrogenaz reaksiyası, deka hidroakridin dioksid törəmələrinin SRB-nin və tion bakteriyalarının təsiri altında poladın mikrob korroziya sürətinə təsir effektivliyi tədqiq edilmişdir. Bu inhibitorların sənaye inhibitoru ilə müqayisəli effektivliyinin qiymətləndirilməsi aparılmışdır. Bu inhibitorlar SRB-nin (90%) iştirakı ilə korroziyaya qarşı yüksək dərəcədə qorunma təmin edir ki, bu da onların antibakterial xüsusiyyətlərini göstərir və SRB-nin yaratdığı anaerob korroziyaya qarşı sənaye tətbiqlərində istifadə perspektivini açır.
Açar sözlər: neft və qaz kəmərləri; mikroorqanizmlər; inhibitor; mexanizm; korroziya.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20220200680
E-mail: ebdulaga.qurbanov@socar.az
M. Ya. Xabibullin1, R. N. Baxtizin2, Q. Q. Qilayev3
Mancanaq-dəzgahın dördbəndli şarnirli çevirici mexanizminin layihələndirilməsinin yeni metodikası
Mancanaq-dəzgahların çevirici mexanizmi simmetrik və qeyri-simmetrik kinematik sxemlərə əsasən hazırlanmış dördbəndli şarnirli mexanizmdir. Simmetrik sxemdə çarx qolunun fırlanma mərkəzi pistonqolu və balansir birləşməsinin kənar mövqelərinə uyğun gələn nöqtələrdən keçən düz xətt üzərində yerləşir. Digər bütün hallar qeyri-simmetrik sxemə uyğundur. Hal-hazırda, simmetrik sxemli çevirici mexanizmin layihələndirilməsi üçün mövcud metodikaya uyğun olaraq, ilkin verilənlər kimi r/k və r/l kinematik nisbətlərindən – çarx qolunun radiusunun müvafiq olaraq balansirin arxa qoluna və pistonqoluna nisbətlərindən istifadə olunur. Üstunlük verilən və daha praktik hesab olunan metodika mexanizmi qabaqcadan verilmiş çıxış parametrlərə əsasən layihələndirməyə imkan verən metodikadır. Nəticədə, simmetrik sxemli yerli mancanaq-dəzgahlarının çevirici mexanizminin qabarit ölçüləri (uzunluğu 45...60%, hündürlüyü isə 25...30%) qeyri-simmetrik sxemli xarici mancanaq-dəzgahların çevirici mexanizminin ölçülərindən daha kiçikdir. İşlənmiş metodika müxtəlif kinematik sxemlərə əsasən hazırlanmış mancanaqdəzgahların texniki-istismar göstəricilərini müqayisə etməyə imkan verir.
Açar sözlər: pistonqolu; balansir; çarx qolları; travers; radius; mexanizm.
Mancanaq-dəzgahların çevirici mexanizmi simmetrik və qeyri-simmetrik kinematik sxemlərə əsasən hazırlanmış dördbəndli şarnirli mexanizmdir. Simmetrik sxemdə çarx qolunun fırlanma mərkəzi pistonqolu və balansir birləşməsinin kənar mövqelərinə uyğun gələn nöqtələrdən keçən düz xətt üzərində yerləşir. Digər bütün hallar qeyri-simmetrik sxemə uyğundur. Hal-hazırda, simmetrik sxemli çevirici mexanizmin layihələndirilməsi üçün mövcud metodikaya uyğun olaraq, ilkin verilənlər kimi r/k və r/l kinematik nisbətlərindən – çarx qolunun radiusunun müvafiq olaraq balansirin arxa qoluna və pistonqoluna nisbətlərindən istifadə olunur. Üstunlük verilən və daha praktik hesab olunan metodika mexanizmi qabaqcadan verilmiş çıxış parametrlərə əsasən layihələndirməyə imkan verən metodikadır. Nəticədə, simmetrik sxemli yerli mancanaq-dəzgahlarının çevirici mexanizminin qabarit ölçüləri (uzunluğu 45...60%, hündürlüyü isə 25...30%) qeyri-simmetrik sxemli xarici mancanaq-dəzgahların çevirici mexanizminin ölçülərindən daha kiçikdir. İşlənmiş metodika müxtəlif kinematik sxemlərə əsasən hazırlanmış mancanaqdəzgahların texniki-istismar göstəricilərini müqayisə etməyə imkan verir.
Açar sözlər: pistonqolu; balansir; çarx qolları; travers; radius; mexanizm.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20220200681
R. M. Əkbərov, E. A. Qəribli
Müasir şəraitdə diferensial mədən rentasının məbləğinin makro səviyyədə müəyyən edilməsi maksimum hasilat həddlərini müəyyən etməklə neft hasilatında vergi sistemini optimallaşdırmağa imkan verməlidir. Siyasi iqtisad klassiklərinin baxışlarına əsaslanan metodikaya uyğun olaraq, hasilat obyekti səviyyəsində diferensial mədən rentası hasilatın həcminə və onun faktiki xərclərinə əsasən hesablanmış tamamlama xərcləri arasındakı fərq kimi işdə makro səviyyəli diferensial mədən rentası metodikası təklif edilmişdir. Belə ki, bu da məqalədə ayrı-ayrı hasilat obyektləri (quyu, yataq) üzrə göstərilən rentabelli gəlirlərin məbləği kimi əks olunmuşdur. Təklif olunan metodologiya əsasında 2020-ci ildə Azərbaycanda neft hasilatı üzrə diferensial mədən rentasının dövlətin statistik məlumatlarına əsasən hesablanması həyata keçirilib. Praktiki əhəmiyyətə malik olan diferensial mədən rentasının məbləğinin hesablanması və sonradan dövlət gəlirinin müəyyənləşdirilməsi neft hasilatının vahid dərəcələrlə yaxud təbii və nəqliyyat komponenti nəzərə alınmadan diferensiallaşdırılmış vergilərin daha da tutulmasına imkan verəcəkdir.
Açar sözlər: diferensial mədən rentası; limit məsrəflər; faktiki məsrəflər; hasilat obyekti; hasilatın həcmi; makro səviyyəli renta; vergitutmanın optimallaşdırılması.
Müasir şəraitdə diferensial mədən rentasının məbləğinin makro səviyyədə müəyyən edilməsi maksimum hasilat həddlərini müəyyən etməklə neft hasilatında vergi sistemini optimallaşdırmağa imkan verməlidir. Siyasi iqtisad klassiklərinin baxışlarına əsaslanan metodikaya uyğun olaraq, hasilat obyekti səviyyəsində diferensial mədən rentası hasilatın həcminə və onun faktiki xərclərinə əsasən hesablanmış tamamlama xərcləri arasındakı fərq kimi işdə makro səviyyəli diferensial mədən rentası metodikası təklif edilmişdir. Belə ki, bu da məqalədə ayrı-ayrı hasilat obyektləri (quyu, yataq) üzrə göstərilən rentabelli gəlirlərin məbləği kimi əks olunmuşdur. Təklif olunan metodologiya əsasında 2020-ci ildə Azərbaycanda neft hasilatı üzrə diferensial mədən rentasının dövlətin statistik məlumatlarına əsasən hesablanması həyata keçirilib. Praktiki əhəmiyyətə malik olan diferensial mədən rentasının məbləğinin hesablanması və sonradan dövlət gəlirinin müəyyənləşdirilməsi neft hasilatının vahid dərəcələrlə yaxud təbii və nəqliyyat komponenti nəzərə alınmadan diferensiallaşdırılmış vergilərin daha da tutulmasına imkan verəcəkdir.
Açar sözlər: diferensial mədən rentası; limit məsrəflər; faktiki məsrəflər; hasilat obyekti; hasilatın həcmi; makro səviyyəli renta; vergitutmanın optimallaşdırılması.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20220200683
K. A. Süleymanov
Azərbaycan EES-in inkişafının təhlili əsasında onun güc və şəbəkə strukturunun xüsusiyyətləri, sistemlərarası kommunikasiyaların genişləndirilməsi, rejimin etibarlılığı, rejim vəziyyətinin göstəricisi - sinxronfazor ölçüləri əsasında monitorinq və nəzarət aparılır. Effektivlik Azərbaycanda EES-də PMU quraşdırılması nümunəsində hesablama ilə təsdiqlənir.
Açar sözlər: enerji təhlükəsizliyi; rejimin etibarlılığı; enerji sistemi; SCADA/EMS - WAMS, PMU.
Azərbaycan EES-in inkişafının təhlili əsasında onun güc və şəbəkə strukturunun xüsusiyyətləri, sistemlərarası kommunikasiyaların genişləndirilməsi, rejimin etibarlılığı, rejim vəziyyətinin göstəricisi - sinxronfazor ölçüləri əsasında monitorinq və nəzarət aparılır. Effektivlik Azərbaycanda EES-də PMU quraşdırılması nümunəsində hesablama ilə təsdiqlənir.
Açar sözlər: enerji təhlükəsizliyi; rejimin etibarlılığı; enerji sistemi; SCADA/EMS - WAMS, PMU.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20220200682
E-mail: kamran.suleymanov99@gmail.com