SOCAR Proceedings

SOCAR Proceedings

Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin "Neftqazelmitədqiqatlayihə" İnstitutunun rəsmi nəşri olan "SOCAR Proceedings" jurnalı 1930-cu ildən nəşr edilir və neft–qaz sənayesinin mütəxəssisləri, aspirantları və elmi işçiləri üçün nəzərdə tutulmuşdur.

Jurnal beynəlxalq sitatgətirmə sistemi Scopus, Rusiya Elmi Sitatgətirmə İndeksi və EI’s Compendex, Petroleum Abstracts (Tulsa), Chemical Abstracts, Inspec xülasələndirmə sistemlərinə daxildir.

2017-ci ildə beynəlxalq indekslədirmə və xülasələndirmə sistemi Emerging Sources Citation Index daxil olunub.

Q. C. Yetirmişli, S. E. Kazımova, S. S. İsmayilova, İ. E. Kazımov

AMEA nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzi, Bakı, Azərbaycan

Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunun müasir geodinamikası və seysmikliyi


Məlum olduğu kimi, respublikanın neft və qaz yataqları Cənubi Xəzər neft-qaz hövzəsi daxilində, Abşeron yarımadasının və Xəzər dənizinin ərazisində yerləşir. Həmin ərazilərdə 80-dən çox neft və qaz yatağları mövcuddur. Məqalədə Cənubi Xəzər çökəkliyinin geoloji quruluşu təqdim olunur, həmçinin Abşeron-Pribalxan zonasının seysmik aktivlik nəzərdən keçirilir. Xəzər dənizinin neft və qaz tərkibinin və müasir seysmikliyinin təhlili aparılıb. Çıxarılan neft ehtiyatlarının artırılması, neft və qaz hasilatının sabitləşdirilməsi neft sənayesi üçün bir nömrəli vəzifədir. Xəzər dənizində baş vermiş zəlzələlərin ocaq mexanizmlərinin, zəlzələ ocaqlarının dinamik parametrlərinin qiymətləndirilməsi, onların formalaşması şəraiti və analizi əsasında ocaqda yerdəyişmənin qiymətləri qırılıb düşmə tipli hərəkətlərin üstünlük təşkil etdiyini göstərir. Lakin Mərkəzi Xəzər və neft yataqları sahəsində qırılıb qalxma tipli hərəkətlər əmələ gəlir. Belə ki, gərilmə oxların dərinliyə görə analizi cənub-şimal istiqamətində oriyentasiya olunur. Hiposentlərinin ən böyük hissəsi konsolidə qatında və yuxarı mantiyada toplanması müşahidə olunur. Güman etmək olar Xəzərin orta hissəsində seysmik aktivliyin artımı və həmin ərazidə maqnitudası ml > 3.0 olan zəlzələlərin intensivliyi bir çox dəniz yataqlarında neftin debitinin dəyişməsinə təsir edə bilər.

Açar sözlər: Xəzər dənizi; neft və qaz yataqları; zəlzələ ocaqlarının mexanizmləri.

Məlum olduğu kimi, respublikanın neft və qaz yataqları Cənubi Xəzər neft-qaz hövzəsi daxilində, Abşeron yarımadasının və Xəzər dənizinin ərazisində yerləşir. Həmin ərazilərdə 80-dən çox neft və qaz yatağları mövcuddur. Məqalədə Cənubi Xəzər çökəkliyinin geoloji quruluşu təqdim olunur, həmçinin Abşeron-Pribalxan zonasının seysmik aktivlik nəzərdən keçirilir. Xəzər dənizinin neft və qaz tərkibinin və müasir seysmikliyinin təhlili aparılıb. Çıxarılan neft ehtiyatlarının artırılması, neft və qaz hasilatının sabitləşdirilməsi neft sənayesi üçün bir nömrəli vəzifədir. Xəzər dənizində baş vermiş zəlzələlərin ocaq mexanizmlərinin, zəlzələ ocaqlarının dinamik parametrlərinin qiymətləndirilməsi, onların formalaşması şəraiti və analizi əsasında ocaqda yerdəyişmənin qiymətləri qırılıb düşmə tipli hərəkətlərin üstünlük təşkil etdiyini göstərir. Lakin Mərkəzi Xəzər və neft yataqları sahəsində qırılıb qalxma tipli hərəkətlər əmələ gəlir. Belə ki, gərilmə oxların dərinliyə görə analizi cənub-şimal istiqamətində oriyentasiya olunur. Hiposentlərinin ən böyük hissəsi konsolidə qatında və yuxarı mantiyada toplanması müşahidə olunur. Güman etmək olar Xəzərin orta hissəsində seysmik aktivliyin artımı və həmin ərazidə maqnitudası ml > 3.0 olan zəlzələlərin intensivliyi bir çox dəniz yataqlarında neftin debitinin dəyişməsinə təsir edə bilər.

Açar sözlər: Xəzər dənizi; neft və qaz yataqları; zəlzələ ocaqlarının mexanizmləri.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Агаев, В. Б., Гусейнов, Г. М., Баломедов, Ш. Р., Амиров, Э. Ф. (2006). Каспий: происхождение, геодинамика и стратиграфия. Вестник Бакинского университета. Серия: Естественные науки, 1, 86-101.
  2. Воробьев, В. Я., Огаджанов, В. А., Соломин, С. В. (1999). Связь геодинамики и напряженного состояния земной коры восточно-европейской платформы с нефтегазоносностью. Геофизика, 4, 52-55.
  3. Гаджи-Касумов, А. С., Мустаев, Р. Н., Мукашева, Н. В. и др. (2012). Особенности генерации УВ в ЮжноКаспийском бассейне. В сборнике тезисов 1-й международной конференции «Углеводородный потенциал больших глубин: Энергетические ресурсы будущего – реальность и прогноз». Баку: Нафта-пресс.
  4. Глумов, И. Ф., Маловицкий, Я. П., Новиков, А. А. и др. (2004). Региональная геология и нефтегазоносность Каспийского моря. Москва: Недра-Бизнесцентр.
  5. Гулиев, И. С., Федоров, Д. Л., Кулаков, С. И. (2009). Нефтегазоносность Каспийского региона: монография. Баку: Нафта-Пресс.
  6. Джафаров, И. С., Керимов, В. Ю., Шилов, Г. Я. (2005). Шельф, его изучение и значение для поисков и разведки скоплений нефти и газа. Санкт-Петербург: Недра.
  7. Донабедов, А. Т., Коровина, Т. Л. (1974). О соотношении сейсмичности и динамических параметров месторождений нефти и газа. Проблемы геологии нефти, 4, 38-50.
  8. Дубинина, Н. А. (2015). Перспективы развития проектов ОАО «Лукойл» на Северном Каспии. Вестник Астраханского государственного университета, 1, 102-108.
  9. Етирмишли, Г. Дж., Валиев, Г. О., Казымова, С. Э. и др. (2019). Технологии добычи остаточной нефти. Геология и геофизика Юга России, 9(1), 84-96.
  10. Етирмишли, Г. Д, Абдуллаева, Р. Р., Казымова, С. Э., Исмаилова, С. С. (2016). Сильные землетрясения на территории Азербайджана в период 2004-2015 гг. Материалы международной научно-практической конференции «Чрезвычайные ситуации и безопасная жизнь», посвященной 10-летнему юбилею МЧС АР, 140-151.
  11. Казымова, С. Э., Казымов, И. Э. (2016). Современная геодинамика среднего и южного Каспия. Геология и геофизика Юга России, 2, 140-151.
  12. Казымова, С. Э., Керимова, Р. Д. Мамедова, А. Ш., Халилова, А. А. (2015). Напряженное состояние литосферы азербайджанской части Каспийского региона на основе современных сейсмологических данных /в сб. «Современные методы обработки и интерпретации сейсмологических данных». Обнинск.
  13. Керимов, В. Ю., Авербух, Б. М., Мильничук, В. С. (1990). Тектоника Северного Каспия и перспективы нефтегазоносности. Советская геология, 7, 23-30.
  14. Лебедев, Л. И. (2002). Перспективы нефтегазоносности Каспийского моря. Геология и полезные ископаемые шельфов России. Москва: ГЕОС.
  15. Мехтиев, Ш. Ф., Халилов, Е. Н., Гаджиев, Ф. Г. (1987). О возможности регионального прогнозирования нефтегазоносности по оценке параметров сейсмичности. Азербайджанское нефтяное хозяйство, 6, 1-4.
  16. Милашин, В. А., Писецкий, В. Б., Трофимов, В. А. и др. (2000). Прогноз ловушек нефти динамического генезиса в карбонатном бассейне по сейсмическим данным. Геофизика, 5, 3-5.
  17. Серикова, У. С. (2013). Углеводородные ресурсы и перспективы развития нефтегазового комплекса Каспийского региона. Нефть, газ и бизнес, 6, 47-55.
  18. Серикова, У. С. (2013). Становление и развитие нефтегазового комплекса Каспийского региона, Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата технических наук. Уфа: УГНТУ.
  19. Трофимук, А. А., Черский, Н. В., Царев, В. П., Сороко, Т. Н. (1981). Новые данные по экспериментальному изучению преобразования ископаемого органического вещества с использованием механических полей. Доклады АН СССР, 257(1), 207-211.
  20. Həsənov, A. H., Məmmədov, T. X., Abdullayeva, R. R. (1999). Xəzər dənizinin seysmikliyi və onun dərinlik quruluşu ilə əlaqəsi haqqında. Azərbaycanda Geofizikа Yenilikləri, 3, 20-21.
  21. Kərimov, K. M., Vəliyev, H. Ö. (1998). Geofiziki va geokimyəvi variasiyalarda müşahidə olunan qanunauyğunluqlar. «Zəlzələnin geofiziki va geokimyəvi üsullarla proqnozu» mövzusunda beynəlxalq seminarın tezisləri. Bakı.
  22. Yetirmişli, Q. C. (2000). Aşağı Kür çökəkliyində seysmogeodinamik şərait və kəsilişlərdə neft-qaz yataqlanın paylanması. Geologiya-mineralogiya elmləri namizədi dissertasiyasının avtoreferatı. Bakı.
  23. Vəliyev, H. Ö. (2001). Geodinamik aktiv zonalarda neft-qaz yataqları axtarışının yeni istiqamətləri. Azərbaycanda Geofizika Yenilikləri, 1, 18-22.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP20220400777

E-mail: sabina.k@mail.ru


E. M. Süleymanov, S. H. Novruzova, İ. N. Əliyev, E. V. Qədəşova

Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti, Bakı, Azərbaycan

Təzyiq düşgüsü təsiri altında qazma və qoruyucu kəmərlərin tutulmasının baş verməsinə lay mayesinin təsirinin qiymətləndirilməsi


Məqalədə alınan asılılığı təhlil edərək, tutulma təhlükəsinin ölçüsüz parametrinin rezervuarın keçiriciliyindən çox asılı olduğunu və təzyiq düşməsinin artmasına mütənasib olaraq artdığını görmək asandır, bu da təzyiq düşməsinin təsiri altında tutulma ilə bağlı çoxsaylı eksperimental tədqiqatlar nəticələri ilə tam təsdiqlənir. Eyni zamanda, qazma quyularında tutulmanın baş verməsini şərtləndirən əsas amillərdən biri, lay mayesinin özlülüyüdür. Lakin əvvəllər bu nəzərə alınmırdı, çünki özlülük azaldıqca ölçüsüz tutulma təhlükəsi parametri verilmiş keçirici təbəqənin baş vermə intervalında kəskin şəkildə artır. Həqiqətən də, müxtəlif regionlarda qazma əməliyyatlarının təcrübəsi göstərir ki, qaz yataqlarında quyuların qazılması zamanı tutulmanın tezliyi və ağırlığı neft mədənlərində quyuların qazılması ilə müqayisədə xeyli yüksək olur ki, bu da öz növbəsində qaz yataqlarında quyuların qazılması prosesində xüsusi diqqət tələb edir.

Açar sözlər: tutulma; qazma və qoruyucu kəmərlər; təzyiq düşgüsü; süzülmə qatı; özlülük; lay mayesi.

Məqalədə alınan asılılığı təhlil edərək, tutulma təhlükəsinin ölçüsüz parametrinin rezervuarın keçiriciliyindən çox asılı olduğunu və təzyiq düşməsinin artmasına mütənasib olaraq artdığını görmək asandır, bu da təzyiq düşməsinin təsiri altında tutulma ilə bağlı çoxsaylı eksperimental tədqiqatlar nəticələri ilə tam təsdiqlənir. Eyni zamanda, qazma quyularında tutulmanın baş verməsini şərtləndirən əsas amillərdən biri, lay mayesinin özlülüyüdür. Lakin əvvəllər bu nəzərə alınmırdı, çünki özlülük azaldıqca ölçüsüz tutulma təhlükəsi parametri verilmiş keçirici təbəqənin baş vermə intervalında kəskin şəkildə artır. Həqiqətən də, müxtəlif regionlarda qazma əməliyyatlarının təcrübəsi göstərir ki, qaz yataqlarında quyuların qazılması zamanı tutulmanın tezliyi və ağırlığı neft mədənlərində quyuların qazılması ilə müqayisədə xeyli yüksək olur ki, bu da öz növbəsində qaz yataqlarında quyuların qazılması prosesində xüsusi diqqət tələb edir.

Açar sözlər: tutulma; qazma və qoruyucu kəmərlər; təzyiq düşgüsü; süzülmə qatı; özlülük; lay mayesi.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Suleimanov, B. A. (1995). Filtration of disperse systems in a nonhomogeneous porous medium. Colloid Journal, 57(5), 704-707.
  2. Suleimanov, B. A. (1996). Experimental study of the formation of fractal structures in displacement of immiscible fluids using a Hele-Shaw cell. Journal of Engineering Physics and Thermophysics, 69(2), 182-187.
  3. Suleimanov, B. A. (1996). Effect of a surface-active substance on nonequilibrium phenomena in filtration of gas-liquid systems in the subcritical region. Journal of Engineering Physics and Thermophysics, 69(4), 427-431.
  4. Suleimanov, B. A. (1997). Slip effect during filtration of gassed liquid. Colloid Journal, 59(6), 749-753.
  5. Suleimanov, B. A. (1999). The slip effect during filtration of gassed non-Newtonian liquids. Colloid Journal, 61(6), 786-790.
  6. Suleimanov, B. A. (2004). On the effect of interaction between dispersed phase particles on the rheology of fractally heterogeneous disperse systems. Colloid Journal, 66(2), 249–252.
  7. Suleimanov, B. A. (2011). Mechanism of slip effect in gassed liquid flow. Colloid Journal, 73(6), 846–855.
  8. Сулейманов, Б. А. (2011). Промывка песчаной пробки газированными жидкостями. SOCAR Proceedings, 1, 30-36.
  9. Suleimanov, B. A. (2012). The mechanism of slip in the flow of gassed non-Newtonian liquids. Colloid Journal, 74(6), 726–730.
  10. Рабиа, Х. (1989). Технология бурения нефтяных скважин. Москва: Недра.
  11. Самотой, А. К. (1984). Прихваты колонн труб при бурении скважин. Москва: Недра.
  12. (1999). Gas miqration control technology. USA: Schlumberger Dowell.
  13. Rang, C. L. (1987, April). Evaluation of gas flows in cement. SPE-16385-MS. In: SPE California Regional Meeting, Ventura, California, USA. Society of Petroleum Engineers.
  14. (1995). Schlumberger wireline and testing catalog. USA: Houston, Texas.
  15. Steawart, R. B., Schouten, F. C. (1988). Gas invasion and migration in cemented annuli: causes and cures. SPE-14779-PA. SPE Drilling Engineering, 3(01), 77-82.
  16. Lyons, W. C., Stanley, J. H., Sinisterra, F. J., Weller, T. (2021). Air and gas drilling manual. Gulf Professional Publishing, Elsevier Inc.
  17. Rafiqul Islam, M., Enamul Hossain, M. (2021). Drilling engineering. Gulf Professional Publishing, Elsevier Inc.
  18. Xiaozhen, S. (2013). Common well control hazards. Gulf Professional Publishing, Elsevier Inc.
  19. Сулейманов, Э. М. (2012). Предупреждение и ликвидация аварий и осложнений при бурении. Германия: Palmarium Academic Publishing.
  20. Богданов, Р. К., Бугаев, А. А., Голод, Н. В., Лившиц, В. Н. (1984). Породоразрушающая вставка. Авторское свидетельство СССР № 1086110.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP20220400778

E-mail: sudaba.novruzova@mail.ru


B. Ə. Süleymanov1, A. Q. Qurbanov2, Ş. Z. Tapdıqov1

1«Neftqazelmitədqiqatlayihə» İnstitutu, SOCAR, Bakı, Azərbaycan; 2Ümid Babək Əməliyyat Şirkəti (UBOC), Bakı, Azərbaycan

Quyuya su axınının termoaktiv geləmələgətirici tərkib vasitəsilə izolyasiyası


Geləmələgətirən maddə və geləmələgəlmə inisiatoru olan məhlulların termoaktiv qarışığının quyuya vurulması ilə su axınlarının izolyasiyası üsulu işlənmişdir. Üsul geləmələgəlmə vaxtının temperatur vasitəsi ilə tənzimlənməsi və qarışığın verilmiş lay dərinliyinə çatdırılması ilə izolyasiya prosesini idarə etməyə imkan verir. Tərkibin komponentlərinin tam həcmdə qarışmasının təmin edilməsi və vurulmazdan əvvəl çöküntü əmələ gəlməsinin qarşısının alınması üçün geləmələgəlmənin inisiator məhluluna geləmələgətirən maddə əlavə edilir. Geləmələgəlmənin inisiator məhlulunun və geləmələgətirici maddənin ardıcıl vurulması yolu ilə qarışığın komponentlərini birbaşa quyu lüləsində də qarışdırmaq mümkündür. Neftin sıxışdırılması üzrə aparılan eksperimentlərin nəticələri göstərmişdir ki, termoaktiv geləmələgətirici qarışığın tətbiqi əsasında hazırlanmış su axınının izolyasiya texnologiyası texnoloji səmərəlilik baxımından əvvəlki məlum tərkibləri xeyli üstələyir. Təklif olunan texnologiyanın tətbiqindən sonra neftlə doymuş zonalar işlənməyə cəlb olunur, həmçinin səmt sularının həcmində azalma müşahidə olunur və hasilatın rentabelliyi artır.

Açar sözlər: su axınının izolasiyası; geləmələgətirən maddə; geləmələgəlmənin inisiator məhlulu; termoaktivlik; sıxışdırma əmsalı; texnoloji səmərəlilik.

Geləmələgətirən maddə və geləmələgəlmə inisiatoru olan məhlulların termoaktiv qarışığının quyuya vurulması ilə su axınlarının izolyasiyası üsulu işlənmişdir. Üsul geləmələgəlmə vaxtının temperatur vasitəsi ilə tənzimlənməsi və qarışığın verilmiş lay dərinliyinə çatdırılması ilə izolyasiya prosesini idarə etməyə imkan verir. Tərkibin komponentlərinin tam həcmdə qarışmasının təmin edilməsi və vurulmazdan əvvəl çöküntü əmələ gəlməsinin qarşısının alınması üçün geləmələgəlmənin inisiator məhluluna geləmələgətirən maddə əlavə edilir. Geləmələgəlmənin inisiator məhlulunun və geləmələgətirici maddənin ardıcıl vurulması yolu ilə qarışığın komponentlərini birbaşa quyu lüləsində də qarışdırmaq mümkündür. Neftin sıxışdırılması üzrə aparılan eksperimentlərin nəticələri göstərmişdir ki, termoaktiv geləmələgətirici qarışığın tətbiqi əsasında hazırlanmış su axınının izolyasiya texnologiyası texnoloji səmərəlilik baxımından əvvəlki məlum tərkibləri xeyli üstələyir. Təklif olunan texnologiyanın tətbiqindən sonra neftlə doymuş zonalar işlənməyə cəlb olunur, həmçinin səmt sularının həcmində azalma müşahidə olunur və hasilatın rentabelliyi artır.

Açar sözlər: su axınının izolasiyası; geləmələgətirən maddə; geləmələgəlmənin inisiator məhlulu; termoaktivlik; sıxışdırma əmsalı; texnoloji səmərəlilik.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Taha, A., Amani, M. (2019). Overview of water shutoff operations in oil and gas wells; Chemical and mechanical solutions. ChemEngineering, 3(2), 51.
  2. Bergmo, P. E. S., Grimstad, A. (2022, April). Water Shutoff technologies for reduced energy consumption. SPE-209555-MS. In: SPE Norway Subsurface Conference. Society of Petroleum Engineers.
  3. Манырин, В. Н., Швецов, И. А. (2002). Физико-химические методы увеличения нефтеотдачи при заводнении. Самара: Дом печати.
  4. Al-Azmi, A. A., Al-Yaqout, T. A., Al-Jutaili, D. Y., et al. (2021, June). Application of specially designed polymers in high water cut wells- a holistic well-intervention technology applied in Umm Gudair field, Kuwait. SPE-200957-MS. In: SPE Trinidad and Tobago Section Energy Resources Conference. Society of Petroleum Engineers.
  5. Yang, Y., Li, X., Sun, C., et al. (2021, November). Innovated water shutoff technology in offshore carbonate reservoir. SPE-204593-MS. In: SPE Middle East Oil & Gas Show and Conference. Society of Petroleum Engineers.
  6. Wang, J., Wang, T., Xu, H., et al. (2022). Graded regulation technology for enhanced oil recovery and water shutoff in porecavity-fracture carbonate reservoirs. Arabian Journal of Chemistry, 15(7), 1-13.
  7. Al-Ebrahim, A. E., Al-Houti, N., Al-Othman, M., et al. (2017, November). A new cost effective and reliable water shutoff system: Case study in Kuwait. In: Abu Dhabi International Petroleum Exhibition & Conference. Society of Petroleum Engineers.
  8. Cottin, C., Al-Amrie, O., Barrois, E. (2017, November). Chemical water shutoff pilot in a mature offshore carbonate field. SPE-188871-MS. In: Abu Dhabi International Petroleum Exhibition & Conference. Society of Petroleum Engineers.
  9. Zhang, G., Qian, J., Shen, Z., et al. (2017, April). The application of water shut-off technique in Jidong oilfield. SPE-188098-MS. In: SPE Kingdom of Saudi Arabia Annual Technical Symposium and Exhibition. Society of Petroleum Engineers.
  10. Рзаева, С. Д. (2020). Селективная изоляция водопритоков в скважину на основе использования отходов производства. SOCAR Proceedings, 3, 118-125.
  11. Велиев, Э. Ф. (2020). Обзор современных методов увеличения нефтеотдачи пласта с применением потокоотклоняющих технологий. SOCAR Proceedings, 2, 50-66.
  12. Сулейманов, Б. А., Рзаева, С. Д., Акберова, А. Ф., Ахмедова, У. Т. (2021). Стратегия глубинного выравнивания фронта вытеснения при заводнении нефтяных пластов. SOCAR Proceedings, 4, 33-42.
  13. Wu, P., Hou, J., Qu, M., et al. (2022). A novel polymer gel with high-temperature and high-salinity resistance for conformance control in carbonate reservoirs. Petroleum Science, In press. https://doi.org/10.1016/j.petsci.2022.05.003
  14. Sharma, P., Kudapa, V. K. (2022). Study on the effect of cross-linked gel polymer on water shutoff in oil wellbores. Materials Today: Proceedings, 48(5), 1103-1106.
  15. Петров, Н. А., Кореняко, А. В., Янгиров, Ф. Н., Есипенко, А. И. (2005). Ограничение притока воды в скважинах. Санкт-Петербург: Недра.
  16. Доброскок, Б. Е., Кубарева, Н. Н., Мусабиров, Р. Х. и др. (2000). Способ ограничения водопритоков в скважину. Патент РФ 2160832.
  17. Старковский, А. В., Рогова, Т. С., Горбунов, А. Т. (1991). Способ изоляции водопритока и зоны поглощения. Патент РФ 1774689.
  18. Шахвердиев, А. Х., Панахов, Г. М., Сулейманов, Б. А. и др. (1998). Способ ограничения водопритока в скважину. Патент РФ 2121570.
  19. Сулейманов, Б. А., Абдуллаев, В. Д., Тапдыгов, Ш. З. и др. (2022). Способ изоляции водопритока в скважину. Заявка на получение Евразийского патента на изобретение № 202292862 от 07.09.22 г.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP20220400779

E-mail: baghir.suleymanov@socar.az


E. R. Aqişev1, R. N. Baxtizin2, Q. S. Dubinskiy2, V. V. Muxametşin2, V. E. Andreyev2,3, L. S. Kuleşova4, Ş. Q. Minqulov4

1«Vyetsovpetro» MM, Vung Tau, Vyetnam; 2UDNTU, Ufa, Rusiya; 3Başqırdıstan Respublikasının Strateji Araşdırmalar İnstitutu, Ufa, Rusiya; 4UDNTU-nin Neft və Qaz İnstitutu, (Oktyabrski filialı), Oktyabrski, Rusiya

Quyuların yerləşmə və tamamlanma parametrlərinin dəyişdirilməsi ilə çoxtəbəqəli məhsuldar layların işlənməsinin optimallaşdırılması


Çətinçıxarılabilən neft ehtiyatlarının həcminin artması ilə əlaqədar olaraq mürəkkəb quruluşlu yataqlarda, süzülmə xassələri aşağı olan laylarda, infrastrukturu olmayan ucqar ərazilərdə yerləşən yataqlarda həmin ehtiyatların mənimsənilməsi zamanı rentabellilik baxımından həll olunması tələb olunan yeni məsələlər ortaya çıxır. Neftçıxarmanın intensivləşdirilməsi və neftvermənin artırılması üçün yeni metodların tətbiqi və eyni vaxtda üsulların və işlənmə sistemlərinin seçimi üçün yeni metodikaların istifadəsi tələb olunur. Məqalədə quyu şəbəkəsi və quyu tamamlanması parametrlərinin idarə olunması yolu ilə «ryabçik» tipli təbəqəli və qeyri-bircins məhsuldar layın işlənmə sisteminin effektivliyinin artırılması üsulu tədqiq edilir. Təhlil olunan işlənmənin optimallaşdırılması üsulunun çətinçıxarılabilən neft ehtiyatlarının çıxarılmasının effektivliyini artırmağa və onların hasilat dərəcəsini yüksəltməyə imkan verəcəyi göstərilmişdir. «Ryabçik» tipli layların işlənmə effektivliyinin artırılması üzrə tövsiyələr verilmişdir.

Açar sözlər: horizontal quyu; lülə istiqaməti; quyu şəbəkəsinin optimallaşdırılması; işlənmənin effektivliyi; çoxtəbəqəli lay.

Çətinçıxarılabilən neft ehtiyatlarının həcminin artması ilə əlaqədar olaraq mürəkkəb quruluşlu yataqlarda, süzülmə xassələri aşağı olan laylarda, infrastrukturu olmayan ucqar ərazilərdə yerləşən yataqlarda həmin ehtiyatların mənimsənilməsi zamanı rentabellilik baxımından həll olunması tələb olunan yeni məsələlər ortaya çıxır. Neftçıxarmanın intensivləşdirilməsi və neftvermənin artırılması üçün yeni metodların tətbiqi və eyni vaxtda üsulların və işlənmə sistemlərinin seçimi üçün yeni metodikaların istifadəsi tələb olunur. Məqalədə quyu şəbəkəsi və quyu tamamlanması parametrlərinin idarə olunması yolu ilə «ryabçik» tipli təbəqəli və qeyri-bircins məhsuldar layın işlənmə sisteminin effektivliyinin artırılması üsulu tədqiq edilir. Təhlil olunan işlənmənin optimallaşdırılması üsulunun çətinçıxarılabilən neft ehtiyatlarının çıxarılmasının effektivliyini artırmağa və onların hasilat dərəcəsini yüksəltməyə imkan verəcəyi göstərilmişdir. «Ryabçik» tipli layların işlənmə effektivliyinin artırılması üzrə tövsiyələr verilmişdir.

Açar sözlər: horizontal quyu; lülə istiqaməti; quyu şəbəkəsinin optimallaşdırılması; işlənmənin effektivliyi; çoxtəbəqəli lay.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Шмаль, Г. И. (2017). Нефтегазовый комплекс в условиях геополитических и экономических вызовов: проблемы и пути решения. Нефтяное хозяйство, 5, 8-11.
  2. Конторович, А. Э., Лившиц, В. Р., Бурштейн, Л. М., Курчиков, А. Р. (2021). Оценка начальных и прогнозных (перспективных и прогнозируемых) геологических и извлекаемых ресурсов нефти Западно-Сибирской нефтегазоносной провинции и их структуры. Геология и геофизика, 62(5), 711-726.
  3. Мухаметшин, В. Ш., Хакимзянов, И. Н., Бахтизин, Р. Н., Кулешова, Л. С. (2021). Дифференциация и группирование сложнопостроенных залежей нефти в карбонатных коллекторах в решении задач управления разработкой. SOCAR Proceedings, SI1, 88-97.
  4. Конторович, А. Э., Филиппов, С. П., Алексеенко, С. В. и др. (2019). Общая дискуссия по приоритету: выступления академиков РАН А.Э. Конторовича, С.П. Филиппова, С.В. Алексеенко, В.И. Бухтиярова, С.М. Алдошина. Вестник Российской академии наук, 89(4), 343-347.
  5. Дмитриевский, А. Н. (2017). Ресурсно-инновационная стратегия развития экономики России. Нефтяное хозяйство, 5, 6-7.
  6. Грищенко, В. А., Гареев, Р. Р., Циклис, И. М. и др. (2021). Расширение круга льготируемых объектов, содержащих трудноизвлекаемые запасы нефти. SOCAR Proceedings, SI2, 8-18.
  7. Сергеев, В. В., Шарапов, Р. Р., Кудымов, А. Ю. и др. (2020). Экспериментальное исследование влияния коллоидных систем с наночастицами на фильтрационные характеристики трещин гидравлического разрыва пласта. Нанотехнологии в строительстве, 12(2), 100-107.
  8. Грищенко, В. А., Позднякова, Т. В., Мухамадиев, Б. М. и др. (2021). Повышение эффективности разработки залежей нефти в карбонатных коллекторах на примере турнейского яруса. SOCAR Proceedings, SI2, 238-247.
  9. Исмайлов, Ф. С., Ибрагимов, Х. М., Абдуллаева, Ф. Я. (2015). Оценка результатов использования биотехнологий на основе опыта воздействия на пласты месторождения «Бибиэйбат». SOCAR Proceedings, 2, 43-46.
  10. Шпуров, И. В., Захаренко, В. А., Фурсов, А. Я. (2015). Дифференцированный анализ степени вовлечения и выработанности запасов юрских залежей в пределах Западно-Сибирской НГП. Недропользование XXI век, 1(51), 12-19.
  11. Хакимзянов, И. Н., Мухаметшин, В. Ш., Бахтизин, Р. Н. и др. (2021). Обоснование необходимости учета интерференции между скважинами при разряжении сетки скважин на пашийском горизонте Бавлинского месторождения. SOCAR Proceedings, SI1, 77-87.
  12. Кулешова, Л. С., Фаттахов, И. Г., Султанов, Ш. Х. и др. (2021). Опыт проведения многозонного кислотного ГРП на месторождении ПАО «Татнефть». SOCAR Proceedings, SI1, 68-76.
  13. Якупов, Р. Ф., Мухаметшин, В. Ш., Хакимзянов, И. Н., Трофимов, В. Е. (2019). Оптимизация выработки запасов из водонефтяных зон горизонта D3ps Шкаповского нефтяного месторождения с помощью горизонтальных скважин. Георесурсы, 21(3), 55-61.
  14. Грищенко, В. А., Асылгареев, И. Н., Бахтизин, Р. Н. и др. (2021). Методический подход к мониторингу эффективности использования ресурсной базы при разработке нефтяных месторождений. SOCAR Proceedings, SI2, 229-237.
  15. Муслимов, Р. Х. (2016). Новая стратегия освоения нефтяных месторождений в современной России – оптимизация добычи и максимизация КИН. Нефть. Газ. Новации, 4, 8-17.
  16. Муслимов, Р. Х. (2014). Нефтеотдача: прошлое, настоящее, будущее (оптимизация добычи, максимизация КИН). Казань: ФЭН.
  17. Economides, J. M., Nolte, K. I. (2000). Reservoir stimulation. West Sussex, England: John Wiley and Sons.
  18. Хисамиев, Т. Р., Баширов, И. Р., Мухаметшин, В. Ш. и др. (2021). Результаты оптимизации системы разработки и повышения эффективности выработки запасов карбонатных отложений турнейского яруса Четырманского месторождения. SOCAR Proceedings, SI2, 131-142.
  19. Хузин, Р. Р., Бахтизин, Р. Н., Андреев, В. Е. и др. (2021). Интенсификация добычи нефти методом гидравлического
    сжатия пласта. SOCAR Proceedings, SI1, 98-108.
  20. Грищенко, В. А., Рабаев, Р. У., Асылгареев, И. Н. и др. (2021). Методический подход к определению оптимальных геолого-технологических характеристик при планировании ГРП на многопластовых объектах. SOCAR Proceedings, SI2, 182-191.
  21. Якупов, Р. Ф., Хакимзянов, И. Н., Мухаметшин, В. В., Кулешова, Л. С. (2021). Использование гидродинамической модели при создании обратного конуса нефти в условиях водонефтяных зон. SOCAR Proceedings, 2, 54-61.
  22. Велиев, Э. Ф. (2020). Обзор современных методов увеличения нефтеотдачи пласта с применением потокоотклоняющих технологий. SOCAR Proceedings, 2, 50-66.
  23. Буторин, А. В., Зиннурова, Р. Р., Митяев, М. Ю. и др. (2015). Оценка потенциала тюменской свиты в пределах Ноябрьского региона Западной Сибири. Нефтяное хозяйство, 12, 41-43.
  24. Хакимзянов, И. Н., Мухаметшин, В. Ш., Бахтизин, Р. Н., Шешдиров, Р. И. (2021). Определение объемного коэффициента сетки скважин для оценки конечного коэффициента нефтеизвлечения при разработке залежей нефти горизонтальными скважинами. SOCAR Proceedings, 2, 47-53.
  25. Рогачев, М. К., Мухаметшин, В. В., Кулешова, Л. С. (2019). Повышение эффективности использования ресурсной базы жидких углеводородов в юрских отложениях Западной Сибири. Записки Горного института, 240, 711-715.
  26. Выгон, Г. В. (2019). Инвентаризация запасов: от государственной экспертизы к национальному аудиту. Нефтегазовая вертикаль, 18(462), 19-24.
  27. Сулейманов, Б. А., Исмайлов, Ф. С., Велиев, Э. Ф., Дышин, О. А. (2013). О влиянии наночастиц на прочность полимерных гелей, применяемых в нефтедобыче. SOCAR Proceedings, 2, 24-28.
  28. Велиев, Э. Ф. (2020). О механизмах удерживания полимера пористой средой. SOCAR Procеedings, 3, 126-134.
  29. Грищенко, В. А., Циклис, И. М., Мухаметшин, В. Ш., Якупов, Р. Ф. (2021). Методические подходы к повышению эффективности системы заводнения на поздней стадии разработки. SOCAR Proceedings, SI2, 161-171.
  30. Фаттахов, И. Г., Кулешова, Л. С., Бахтизин, Р. Н. и др. (2021). Комплексирование результатов моделирования ГРП при проведении гибридных кислотно-пропантных обработок и при одновременной инициации трещины ГРП в разделенных интервалах. SOCAR Proceedings, SI2, 103-111.
  31. Рабаев, Р. У., Чибисов, А. В., Котенев, А. Ю. и др. (2021). Математическое моделирование растворения карбонатных коллекторов и прогнозирование эффективности регулируемой солянокислотного воздействия. SOCAR Proceedings, 2, 40-46.
  32. Мухаметшин, В. В., Бахтизин, Р. Н., Кулешова, Л. С. и др. (2021). Скрининг и оценка условий эффективного применения методов увеличения нефтеотдачи высокообводненных залежей с трудноизвлекаемыми запасами. SOCAR Proceedings, SI2, 48-56.
  33. Агишев, Э. Р., Жданов, Л. М., Рамаданов, А. В. и др. (2022). Определение особенностей геологического строения нижнеаптских отложений Западной Сибири на основе уточненной литолого-фациальной модели пласта АВ11-2. Экспозиция нефть и газ, 2(87), 20-23.
  34. (2022). US crude oil field production. Ycharts Inc. https://ycharts.com/indicators/us_crude_oil_field_production
  35. Дремин, Д. С., Дубинский, Г. С. (2017). Геологическое обоснование трансформации системы разработки объекта БП Тарасовского месторождения. Сборник научных трудов «Нефтегазовые технологии и новые материалы. Проблемы и решения». Уфа: Монография.
  36. Бриллиант, Л. С., Клочков, А. А., Выдрин, А. Г. и др. (2010). Влияние геологических свойств коллектора на эффективность бурения горизонтальных скважин на объекте АВ1 1-2 Самотлорского месторождения. Нефтяное хозяйство, 10, 82-84.
  37. Бадыков, И. Х., Байков, В. А., Борщук, О. С. (2015). Программный комплекс «РН–КИМ» как инструмент гидродинамического моделирования залежей углеводородов. Недропользование XXI век, 4(54), 96-103.
  38. Сарваров, А. Р., Литвин, В. В., Владимиров, И. В. и др. (2008). Влияние расположения ствола горизонтальной скважины на коэффициент извлечения нефти и плотность сетки скважин. Геология, геофизика и разработка нефтяных и газовых месторождений, 12, 61-63.
  39. Абдульмянов, С. Х., Еловиков, С. Л., Щекатурова, И. Ш. (2012). Эффективность формирования и уточнение величины плотности сетки скважин с учетом горизонтальных стволов. Нефтепромысловое дело, 11, 38-41.
  40. Emeka, O. J., Durlofsky, L. (2009, October). Development and application of a new well pattern optimization algorithm for optimizing large scale field development. In: SPE Annual Technical Conference and Exhibition. Society of Petroleum Engineers.
  41. Мальцев, В. В., Никитин, А. Н., Кардымон, Д. М. и др. (2010). Опыт применения специальных ГИС на месторождениях ООО «РН–Юганскнефтегаз» для задач оптимизации ГРП. Территория «Нефтегаз», 11, 52-57.
  42. (2015). Протокол заседания ЦКР Роснедр по УВС № 6427 от 16.12.2015.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP20220400780

E-mail: vv@of.ugntu.ru


R. A. Qasımov1, E. R. Qasımov2

1Şimali Qafqaz Federal Universiteti, Stavropol, Rusiya; 2Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti, Bakı, Azərbaycan

İstismar quyularının əsaslı təmir mərhələsinə keçirilməsinin mümkünlüyünün qiymətlənməsi


Məqalədə istismar quyularının əsaslı təmir mərhələsinə köçürülməsi zərurətini qiymətləndirmək və geolojitexniki tədbirlər proqramına (GTM) daxil etmək üçün onların kritik parametrlərinin proqnozlaşdırılmasından bəhs edilir. Lay parametrlərinin kritik qiymətlərinin istismar quyularının istismarına təsirinin əsaslandırılması və qiymətləndirilməsi metodologiyası təqdim olunur. Quyuların əsaslı təmir mərhələsinə köçürülməsinin üç mərhələsi nəzərdən keçirilir: geoloji, texnoloji və analitik, habelə onların səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi proseduru. İstismar quyularının əsaslı təmir mərhələsinə keçidi zamanı quyuların bağlanma müddətinin və qaz itkilərinin hesablanması, geoloji-texniki tədbirlərdən sonra texnoloji rejimin parametrlərinin müəyyən edilməsi qaydası nəzərdən keçirilir. Quyunun su basması (öz-özünə durğunluq) ilə əlaqədar bağlanma vaxtının proqnozlaşdırılması və yatağın işlənməsinin son mərhələsində yataqların hasilat göstəriciləri ilə onun istismar müddətinin qiymətləndirilməsi metodu işlənib hazırlanmışdır. Maye sütununun kritik hündürlüyünün dib təzyiqindən və Senoman quyusunun orta sutkalıq debitindən asılılığının tədqiqinin nəticələri, qaz-su təması səviyyəsinin lay təzyiqindən asılılığının aşkarlanması sxemi və nümunə götürülmüş qazın həcmi təqdim olunur. Diaqnostik xəritəyə əsasən quyuların texniki və geoloji-mədən vəziyyətinin reytinq qiymətləndirilməsinin hesablanması qaydası nəzərdən keçirilir.

Açar sözlər: yataq: qaz quyusu; proqnoz; kritik parametr; senoman; lay suları; axın; təzyiq.

Məqalədə istismar quyularının əsaslı təmir mərhələsinə köçürülməsi zərurətini qiymətləndirmək və geolojitexniki tədbirlər proqramına (GTM) daxil etmək üçün onların kritik parametrlərinin proqnozlaşdırılmasından bəhs edilir. Lay parametrlərinin kritik qiymətlərinin istismar quyularının istismarına təsirinin əsaslandırılması və qiymətləndirilməsi metodologiyası təqdim olunur. Quyuların əsaslı təmir mərhələsinə köçürülməsinin üç mərhələsi nəzərdən keçirilir: geoloji, texnoloji və analitik, habelə onların səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi proseduru. İstismar quyularının əsaslı təmir mərhələsinə keçidi zamanı quyuların bağlanma müddətinin və qaz itkilərinin hesablanması, geoloji-texniki tədbirlərdən sonra texnoloji rejimin parametrlərinin müəyyən edilməsi qaydası nəzərdən keçirilir. Quyunun su basması (öz-özünə durğunluq) ilə əlaqədar bağlanma vaxtının proqnozlaşdırılması və yatağın işlənməsinin son mərhələsində yataqların hasilat göstəriciləri ilə onun istismar müddətinin qiymətləndirilməsi metodu işlənib hazırlanmışdır. Maye sütununun kritik hündürlüyünün dib təzyiqindən və Senoman quyusunun orta sutkalıq debitindən asılılığının tədqiqinin nəticələri, qaz-su təması səviyyəsinin lay təzyiqindən asılılığının aşkarlanması sxemi və nümunə götürülmüş qazın həcmi təqdim olunur. Diaqnostik xəritəyə əsasən quyuların texniki və geoloji-mədən vəziyyətinin reytinq qiymətləndirilməsinin hesablanması qaydası nəzərdən keçirilir.

Açar sözlər: yataq: qaz quyusu; proqnoz; kritik parametr; senoman; lay suları; axın; təzyiq.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Гасумов, Р. А., Гасумов, Э. Р. (2020). Расчет процессов периодических продувок самозадавливающихся газовых скважин. Строительство нефтяных и газовых скважин на суше и на море, 1(337), 49-55.
  2. Гасумов, Э. Р., Гасумов, Р. А., Велиев, В. М. (2020). Оценка эффективности работы эксплуатационной газовой скважины и перевод ее в стадию капитального ремонта // Международный научно-исследовательский журнал, 11(101), 56-63.
  3. Гасумов, Р. А., Толпаев, В. А., Ахмедов, К. С. (2021). Теоретические основы планирования геолого-технических мероприятий на газовых скважинах. Газовая промышленность, 5, 60-72.
  4. Гасумов, Р. А., Гасумов, Э. Р., Велиев, В. М. (2020). Прогноз критических параметров перехода эксплуатационных скважин в стадию капитального ремонта. Наука и техника в газовой промышленности, 4(84), 52-61.
  5. Гасумов, Р. А., Толпаев, В. А., Ахмедов, К. С. (2020). Модель расчетов прогнозных дебитов скважин накопленным промысловым данным. Газовая промышленность, 9(806), 76-84.
  6. Карнаухов, В. Л., Пьянкова, Е. М. (2010). Современные методы гидродинамических исследований скважин. Москва: Инфра-Инженерия.
  7. Коротаев, Ю. П. (1996). Избранные труды. Москва: Недра.
  8. Гасумов, Р. А., Гасумов, Э. Р. (2020). Управление инновационными рисками при проведении геолого-технических (технологических) мероприятий на нефтегазовых месторождениях. SOCAR Proceedings, 2, 8-16.
  9. Ханин, А. А. (1969). Породы-коллекторы нефти и газа и их изучение. Москва: Недра.
  10. Уолллис, Г. (1972). Одномерные двухфазные течения. Москва: Мир.
  11. Одишария, Г. Э., Точигин, А. А. (1998). Прикладная гидродинамика газожидкостных смесей. Москва: ВНИИгаз.
  12. Гасумов, Р. А., Гасумов, Э. Р. (2020). Оценка эффективности работы эксплуатационной газовой скважины и перевод ее в стадию капитального ремонта. Наука. Инновации. Технологии, 3, 49-64.
  13. Гасумов, Р. А., Толпаев, В. А., Ахмедов, К. С. и др. (2019). Аппроксимационные математические модели эксплуатационных свойств газовых скважин и их применение к расчетам прогнозных дебитов. Нефтепромысловое дело, 5, 53-59.
  14. Гасумов, Р. А., Толпаев, В. А., Ахмедов, К. С., Гоголева, С. А. (2016). Аппроксимационные модели притоков газа к скважинам и расчеты прогнозных дебитов. Автоматизация, телемеханизация и связь, 9, 25-37.
  15. Гасумов, Р. А., Толпаев, В. А., Ахмедов, К. С., Винниченко, И. А. (2012). Среднесрочный прогноз дебитов добывающих скважин в среде MS Excel. Автоматизация, телемеханизация и связь в нефтяной промышленности, 7, 32-36.
  16. Дегтярев, Б. В., Бухгалтер, Э. Б. (1976). Борьба с гидратами при эксплуатации газовых скважин в северных районах. Москва: Недра.
  17. Гасумов, Р. А., Гасумов, Э. Р. (2020). Математическая модель для расчета процессов самозадавливания насосно-компрессорных труб жидкостью с помощью продувки скважин. Нефтепромысловое дело, 8(620), 46-51.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP20220400781

E-mail: priemnaya@scnipigaz.ru


Q. İ. Cəlalov1, G. J. Moldabayeva2, G. E. Kunayeva3

1AMEA-nın Neft və Qaz İnstitutu, Bakı, Azərbaycan; 2Satbayev adına Universitet, Almata, Qazaxstan; 3Ş. Yesenov adına Xəzər Dövlət Texnologiya və Mühəndislik Universiteti, Aktau, Qazaxstan

Faktiki işlənilmə göstəricisinə əsasən layın hidrodinamik modelinin parametrik identifikasiyası


Neft sənayesinin indiki inkişaf mərhələsində yataqların istismarının bütün dövrü ərzində işlənilmənin layihələndirilməsində və təhlilində riyazi modelləşdirmədən geniş istifadə olunur. Geoloji və hidrodinamiki modellərin yaradılmasında ən çox vaxt aparan və çətin mərhələ onların faktiki işlənilmə məlumatlarına uyğunlaşdırılması və geoloji, fiziki parametrlərin təhlili ilə bağlı qeyri-müəyyənliklərin həllidir. Yatağın işlənilməsinin inkişafının proqnoz göstəricilərinin etibarlığı modelləşdirmə mərhələsində aparılan parametrik identifikasiya prosedurunun keyfiyyət dərəcəsindən asılıdır. Məqalədə neft yatağının faktiki işlənilmə tarixi göstəricilərinə əsasən prosesin hidrodinamik modelinin parametrik identifikasiyası məsələsi qoyulmuş və proqnoz məsələsi həll edilmişdir. Bu məqsədlə Qazaxstanın Kenkiyak yatağından seçilmiş blok üçün geoloji, mədən və tədqiqat məlumatlarından istifadə etməklə geoloji və hidrodinamik model təklif edilmişdir. Hidrodinamik modelə daxil olan parametrlər işlənilmə müddəti ərzində optimal idarə etmə nəzəriyyəsindən istifadə etməklə qradient üsulu əsasında dəqiqləşdirilmişdir. Yatağın seçilmiş sektorunun neftvermə əmsalını artırmaq üçün üfiqi quyulardan istifadənin məqsədəuyğunluğu göstərilmişdir.

Açar sözlər: adaptasiya; proqnoz məsələsi; neftverimi; neft layı; faza keçiriciliyi; hidrodinamik model.

Neft sənayesinin indiki inkişaf mərhələsində yataqların istismarının bütün dövrü ərzində işlənilmənin layihələndirilməsində və təhlilində riyazi modelləşdirmədən geniş istifadə olunur. Geoloji və hidrodinamiki modellərin yaradılmasında ən çox vaxt aparan və çətin mərhələ onların faktiki işlənilmə məlumatlarına uyğunlaşdırılması və geoloji, fiziki parametrlərin təhlili ilə bağlı qeyri-müəyyənliklərin həllidir. Yatağın işlənilməsinin inkişafının proqnoz göstəricilərinin etibarlığı modelləşdirmə mərhələsində aparılan parametrik identifikasiya prosedurunun keyfiyyət dərəcəsindən asılıdır. Məqalədə neft yatağının faktiki işlənilmə tarixi göstəricilərinə əsasən prosesin hidrodinamik modelinin parametrik identifikasiyası məsələsi qoyulmuş və proqnoz məsələsi həll edilmişdir. Bu məqsədlə Qazaxstanın Kenkiyak yatağından seçilmiş blok üçün geoloji, mədən və tədqiqat məlumatlarından istifadə etməklə geoloji və hidrodinamik model təklif edilmişdir. Hidrodinamik modelə daxil olan parametrlər işlənilmə müddəti ərzində optimal idarə etmə nəzəriyyəsindən istifadə etməklə qradient üsulu əsasında dəqiqləşdirilmişdir. Yatağın seçilmiş sektorunun neftvermə əmsalını artırmaq üçün üfiqi quyulardan istifadənin məqsədəuyğunluğu göstərilmişdir.

Açar sözlər: adaptasiya; proqnoz məsələsi; neftverimi; neft layı; faza keçiriciliyi; hidrodinamik model.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Абасов, М. Т., Джалалов, Г. И., Ибрагимов, Т. М. и др. (2012). Гидрогазодинамика глубокозалегающих деформированных коллекторов месторождений нефти и газа. Баку: Nafta-Press.
  2. Булыгин, В. Я., Булыгин, Д. В. (1990). Имитация разработки залежей нефти. Москва: Недра.
  3. Закиров, С. Н., Васильев, В. И., Гутников, А. И. и др. (1984). Прогнозирование и регулирование разработки газовых месторождений. Москва: Недра.
  4. Закиров, Е. С. (2001). Трехмерные многофазные задачи прогнозирования, анализа и регулирования разработки месторождений нефти и газа. Москва: Недра.
  5. Хайруллин, М. Х. (1996). О решении обратных коэффициентных задач фильтрации многослойных пластов методом регуляризации. Доклады РАН, 347(1), 103-105.
  6. Воцалевский, Э. С., Куандыков, Б. М., Булекбоев, З. Е. и др. (1993). Месторождения нефти и газа Казахстана. Справочник. Москва: Недра.
  7. Джалалов, Г. И., Дадашов, А. М. (2005). Фазовая проницаемость коллекторов нефти и газа (библиографический указатель литературы). Баку: Нафта-пресс.
  8. Каневская, Р. Д. (2002). Математическое моделирование гидродинамических процессов разработки месторождений углеводородов. Москва-Ижевск: ИКИ.
  9. Джалалов, Г. И., Ибрагимов, Т. М., Алиев, А. А., Горшкова, Е. В. (2018). Моделирование и исследование фильтрационных процессов на глубокозалегающих месторождениях нефти и газа. Баку: ИПП «Наука и образование».
  10. Палатник, Б. М., Закиров, И. С. (1990). Идентификация параметров газовых залежей при газовом и водонапорном режимах разработки. Москва: ВНИИЭ - Газпром.
  11. Джалалов, Г. И., Дадашов, А. М., Жидков, Е. Е. (2002). Применение горизонтальных скважин при разработке нефтяных и газовых месторождений (библиографический указатель литературы). Баку: Нафта-пресс.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP20220400782

E-mail: dzhalalovgarib@rambler.ru


R. R. Kadırov1, V. V. Muxametşin1, R. U. Rabayev2, L. S. Kuleşova1, V. İ. Şetnikov3, İ. F. Qaliullina1, A. X. Qabzalilova1, Z. A. Qarifullina1

1Ufa Dövlət Neft Texniki Universitetinin Neft və Qaz İnstitutu, (Oktyabrski filialı), Rusiya; 2Ufa Dövlət Neft Texniki Universiteti, Ufa, Rusiya; 3«Vyetsovpetro » MM, Vung Tau, Vyetnam

Lay suyu məhlullarının boğucu maye kimi istifadə imkanlarının tədqiqi


Məqalədə lay və neft-mədən tullantı sularından tükənmiş və işlənilmiş yataqlarda quyuların boğulması, sement məhlulunun bərkiməsi üçün istifadə olunan mayelərin hazırlanması, qida məhsulu kimi yararlı adi duzun alınması üçün istifadəsinin mümkünlüyü və məqsədəuyğunluğuna baxılmışdır. Laboratoriya tədqiqatları əsasında müəyyən edilmişdir ki, bir ton sudan orta hesabla quyuların boğulması üçün 180-210 kq maye və 140-150 kq xörək duzu əldə etmək olar, ağır duzlu suyun şirin texniki suya əlavə edilməsi isə quyuların bərkidilməsi zamanı sement daşının möhkəmliyini əhəmiyyətli dərəcədə artırmağa imkan verir. Aparılan model sınaqları məhsuldar layların ağır duzlu sularla təmasda olduğu zaman onların lay xassələrində heç bir pisləşmənin olmadığını və belə duzlu suların quyuların boğulması üçün maye kimi istifadə edilməsinin mümkünlüyünü göstərmişdir. Neft yatağının lay sularından quyu boğucu mayenin və natrium xloridin alınması üçün üsul işlənib hazırlanmışdır. Bu üsul kalsium xlorid tipli ilkin lay suyunun mexaniki qarışıqlardan, neft qalıqlarından təmizlənməsini, onun sıxlığının natrium xloridin çökməsinin baş verəcəyi kalsium xlorid konsentrasiyasına çatdırılmasını özündə birləşdirir.

Açar sözlər: lay suları; boğucu maye; xörək duzu; sement daşının möhkəmliyi; natrium xloridin duz ilə alınması.

Məqalədə lay və neft-mədən tullantı sularından tükənmiş və işlənilmiş yataqlarda quyuların boğulması, sement məhlulunun bərkiməsi üçün istifadə olunan mayelərin hazırlanması, qida məhsulu kimi yararlı adi duzun alınması üçün istifadəsinin mümkünlüyü və məqsədəuyğunluğuna baxılmışdır. Laboratoriya tədqiqatları əsasında müəyyən edilmişdir ki, bir ton sudan orta hesabla quyuların boğulması üçün 180-210 kq maye və 140-150 kq xörək duzu əldə etmək olar, ağır duzlu suyun şirin texniki suya əlavə edilməsi isə quyuların bərkidilməsi zamanı sement daşının möhkəmliyini əhəmiyyətli dərəcədə artırmağa imkan verir. Aparılan model sınaqları məhsuldar layların ağır duzlu sularla təmasda olduğu zaman onların lay xassələrində heç bir pisləşmənin olmadığını və belə duzlu suların quyuların boğulması üçün maye kimi istifadə edilməsinin mümkünlüyünü göstərmişdir. Neft yatağının lay sularından quyu boğucu mayenin və natrium xloridin alınması üçün üsul işlənib hazırlanmışdır. Bu üsul kalsium xlorid tipli ilkin lay suyunun mexaniki qarışıqlardan, neft qalıqlarından təmizlənməsini, onun sıxlığının natrium xloridin çökməsinin baş verəcəyi kalsium xlorid konsentrasiyasına çatdırılmasını özündə birləşdirir.

Açar sözlər: lay suları; boğucu maye; xörək duzu; sement daşının möhkəmliyi; natrium xloridin duz ilə alınması.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Ковалев, А. А., Михайлов, Н. Н., Сергеева, Е. В. (2017). Физические основы извлечения углеводородов из продуктивного пласта с разной по свойствам нефтью. Нефтепромысловое дело, 2, 13-18.
  2. Галкин, В. И., Растегаев, А. В., Козлова, И. А. (2013). Исследование влияния геологических показателей на эффективность ГРП. Нефтепромысловое дело, 9, 54-57.
  3. Хисамиев, Т. Р., Баширов, И. Р., Мухаметшин, В. Ш. и др. (2021). Результаты оптимизации системы разработки и повышения эффективности выработки запасов карбонатных отложений турнейского яруса Четырманского месторождения. SOCAR Proceedings, SI2, 131-142.
  4. Фаттахов, И. Г., Кулешова, Л. С., Бахтизин, Р. Н. и др. (2021). Комплексирование результатов моделирования ГРП при проведении гибридных кислотно-пропантных обработок и при одновременной инициации трещины ГРП в разделенных интервалах. SOCAR Proceedings, SI, 2, 103-111.
  5. Велиев, Э. Ф. (2020). Обзор современных методов увеличения нефтеотдачи пласта с применением потокоотклоняющих технологий. SOCAR Proceedings, 2, 50-66.
  6. Минниханов, Р. Н., Маганов, Н. У., Хисамов, Р. С. (2016). О создании научных полигонов по изучению трудноизвлекаемых запасов нефти в Татарстане. Нефтяное хозяйство, 8, 60-63.
  7. Грищенко, В. А., Циклис, И. М., Мухаметшин, В. Ш., Якупов, Р. Ф. (2021). Методические подходы к повышению эффективности системы заводнения на поздней стадии разработки. SOCAR Proceedings, SI2, 161-171.
  8. Мухаметшин, В. В., Бахтизин, Р. Н., Кулешова, Л. С. и др. (2021). Скрининг и оценка условий эффективного применения методов увеличения нефтеотдачи высокообводненных залежей с трудноизвлекаемыми запасами. SOCAR Proceedings, SI2, 48-56.
  9. Конторович, А. Э., Эдер, Л. В. (2020). Новая парадигма стратегии развития сырьевой базы нефтедобывающей промышленности Российской Федерации. Минеральные ресурсы России. Экономика и управление, 5, 8-17.
  10. Исмайлов, Ф. С., Ибрагимов, Х. М., Абдуллаева, Ф. Я. (2015). Оценка результатов использования биотехнологий на основе опыта воздействия на пласты месторождения «Бибиэйбат». SOCAR Proceedings, 2, 43-46.
  11. Мухаметшин, В. Ш., Хакимзянов, И. Н., Бахтизин, Р. Н., Кулешова, Л. С. (2021). Дифференциация и группирование сложнопостроенных залежей нефти в карбонатных коллекторах в решении задач управления разработкой. SOCAR Proceedings, SI1, 88-97.
  12. Якупов, Р. Ф., Хакимзянов, И. Н., Мухаметшин, В. В., Кулешова, Л. С. (2021). Использование гидродинамической модели при создании обратного конуса нефти в условиях водонефтяных зон. SOCAR Proceedings, 2, 54-61.
  13. Хисамов, Р. С., Абдрахманов, Г. С., Нуриев, И. А. и др. (2012). Способ ограничения притока пластовых вод в добывающую скважину. Патент РФ 2451165.
  14. Kadyrov, R. R., Mukhametshin, V. V., Galiullina, I. F., et al. (2020). Prospects of applying formation water and heavy brines derived therefrom in oil production and national economy. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, 905, 012081.
  15. Кадыров, P. P., Жиркеев, А. С., Сахапов, А. К. и др. (2012). Инструкция по технологии ремонта изоляционных работ с использованием цементоволокнистых материалов. РД 153-39.0-777-12.
  16. Ghatrifi, S., Sulaimi, G., Chavez, M. J., Sivrikoz, A. (2018, November). Oil gain from successful water shut-off strategy. SPE-193245-MS. In: Abu Dhabi International Petroleum Exhibition and Conference. Society of Petroleum Engineers.
  17. Галиуллина, И. Ф., Кадыров, Р. Р. (2016). Получение из пластовых вод нефтяных месторождений продуктов, используемых в нефтедобыче, животноводстве и пищевой промышленности. Нефтяная провинция, 3(7), 147-156.
  18. Chizhov, A. P., Andreev, V. E., Chibisov, A. V., et al. (2020). Hydraulically perfect modes of injection of grouting mixtures when isolating absorbing formations. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, 952, 012040.
  19. Кудряшова, Л. В., Галиуллина, И. Ф., Кадыров, Р. Р., Идиятуллин, А. Ф. (2017). Методы получения поваренной соли из пластовой воды. Сборник научных трудов ТатНИПИнефть. Экспозиция. Нефть. Газ, 85, 437-440.
  20. Муслимов, Р. Х., Кадыров, Р. Р., Овчинников, А. И. и др. (1998). Способ получения брома из пластовой воды нефтяного месторождения. Патент РФ 2107021.
  21. Муслимов, Р. Х., Юсупов, И. Г., Кадыров, Р. Р. (2005). Получение ценных химических продуктов из пластовых вод Республики Татарстан. Казань: Плутон.
  22. Yakupov, R. F., Mukhametshin, V. Sh., Tyncherov, K. T. (2018). Filtration model of oil coning in a bottom water-drive reservoir. Periodico Tche Quimica, 15(30), 725-733.
  23. Грищенко, В. А., Гареев, Р. Р., Циклис, И. М. и др. (2021). Расширение круга льготируемых объектов, содержащих трудноизвлекаемые запасы нефти. SOCAR Proceedings, SI2, 8-18.
  24. Грищенко, В. А., Рабаев, Р. У., Асылгареев, И. Н. и др. (2021). Методический подход к определению оптимальных геолого-технологических характеристик при планировании ГРП на многопластовых объектах. SOCAR Proceedings, SI2, 182-191.
  25. Грищенко, В. А., Позднякова, Т. В., Мухамадиев, Б. М. и др. (2021). Повышение эффективности разработки залежей нефти в карбонатных коллекторах на примере турнейского яруса. SOCAR Proceedings, SI2, 238-247.
  26. Шмаль, Г. И. (2017). Нефтегазовый комплекс в условиях геополитических и экономических вызовов: проблемы и пути решения. Нефтяное хозяйство, 5, 8-11.
  27. Дмитриевский, А. Н. (2017). Ресурсно-инновационная стратегия развития экономики России. Нефтяное хозяйство, 5, 6-7.
  28. Хакимзянов, И. Н., Мухаметшин, В. Ш., Бахтизин, Р. Н. и др. (2021). Обоснование необходимости учета интерференции между скважинами при разряжении сетки скважин на пашийском горизонте Бавлинского месторождения. SOCAR Proceedings, SI1, 77-87.
  29. Грищенко, В. А., Асылгареев, И. Н., Бахтизин, Р. Н. и др. (2021). Методический подход к мониторингу эффективности использования ресурсной базы при разработке нефтяных месторождений. SOCAR Proceedings, SI2, 229-237.
  30. Якупов, Р. Ф., Мухаметшин, В. Ш., Хакимзянов, И. Н., Трофимов, В. Е. (2019). Оптимизация выработки запасов из водонефтяных зон горизонта D3ps Шкаповского нефтяного месторождения с помощью горизонтальных скважин. Георесурсы, 21(3), 55-61.
  31. Мухаметшин, В. В., Кадыров, Р. Р. (2017). Влияние нанодобавок на механические и водоизолирующие свойства составов на основе цемента. Нанотехнологии в строительстве, 9(6), 18-36.
  32. Велиев, Э. Ф. (2021). Полимерно-дисперсная система для изменения фильтрационных потоков в пласте. Prospecting and Development of Oil and Gas Fields, 1(78), 61-72.
  33. Зейгман, Ю. В., Мухаметшин, В. Ш., Хафизов, А. Р., Харина, С. Б. (2016). Перспективы применения многофункциональных жидкостей глушения скважин в карбонатных пластах. SOCAR Procеedings, 3, 33-39.
  34. Mardashov, D. V., Rogachev, M. K., Zeigman, Yu. V., Mukhametshin, V. V. (2021). Well Killing Technology before Workover Operation in Complicated Conditions. Energies, 14(3), 654.
  35. Зейгман, Ю. В., Мухаметшин, В. Ш., Хафизов, А. Р. и др. (2017). Особенности выбора составов жидкостей глушения скважин в осложненных условиях эксплуатации скважин. Нефтяное хозяйство, 1, 66-69.
  36. Хисамов, Р. С., Абдрахманов, Г. С., Кадыров, Р. Р., Мухаметшин, В. В. (2017). Технология ограничения притока подошвенных вод в скважинах. Нефтяное хозяйство, 11, 126-128.
  37. Polyakov, V. N., Chizhov, A. P., Kotenev, Yu. A., Mukhametshin, V. Sh. (2019). Results of system drilling techniques and completion of oil and gas wells. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science, 378, 012119.
  38. ГОСТ 13830-91. (1993). Соль поваренная пищевая. Общие технические условия. Москва: ИПК Издательство стандартов.
  39. Сергеев, Б. З., Резник, Е. Г., Гайденко, И. Ф., Ковалев, Н. И. (1994). Способ изоляции обводненных пластов. Патент РФ 2013521.
  40. Мухаметшин, В. В. (2018). Оценка эффективности использования нанотехнологий после завершения строительства скважин, направленных на ускорение ввода месторождений нефти в разработку. Нанотехнологии в строительстве, 10(1), 113-131.
  41. Окромелидзе, Г. В., Некрасова, И. Л., Гаршина, О. В. и др. (2016). Глушение скважин с использованием вязкоупругих составов. Нефтяное хозяйство, 10, 56-61.
  42. Мухаметшин, В. Ш., Попов, А. М., Гончаров, А. М. (1991). Промысловое обоснование выбора скважин и технологических параметров при проведении соляно-кислотных обработок. Нефтяное хозяйство, 6, 32-33.
  43. Кадыров, Р. Р., Галиуллина, И. Ф., Мухаметшин, В. В. (2018). Способ получения жидкости глушения и хлористого натрия из пластовых вод нефтяного месторождения. Патент РФ 2661948.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP20220400783

E-mail: vv@of.ugntu.ru


V. A. Qrişenko1, M. N. Xarisov1, R. U. Rabayev2, V. Ş. Muxametşin1, K. T. Tınçerov1

1Ufa Dövlət Neft Texniki Universitetinin Neft və Qaz İnstitutu, (Oktyabrski filialı), Oktyabrski, Rusiya; 2Ufa Dövlət Neft Texniki Universiteti, Ufa, Rusiya

Qeyri-müəyyənlik şəraitində maddi balans tənliyinin genetik optimallaşdırma üsulu ilə həlli


Məqalədə sübut edilmişdir ki, kiçik neft yataqları haqqında məlumatlar məhdud həcmdə olduqda maddi balans tənliyinin həlli genetik optimallaşdırma metodunun istifadəsi ilə aparılmalıdır. Ehtiyatları çox olmayan neft yataqları şəraitində qazma və neft hasilatı ilə bağlı idarəedici qərarların qəbul edilməsi risklərinin azaldılması üçün təklif olunan alqoritmin istifadəsi çıxarılan məhsulun maya dəyərini azaltmağa imkan verir ki, bu da çətinçıxarılabilən ehtiyatları olan yataqların işlənməyə cəlb edilmə sürətini və onların işlənmə dərəcəsini artırmağa imkan verir.

Açar sözlər: neft yataqlarının işlənməsi; neft ehtiyatları; quyu qazıması; maddi balans metodu; genetik alqoritm.

Məqalədə sübut edilmişdir ki, kiçik neft yataqları haqqında məlumatlar məhdud həcmdə olduqda maddi balans tənliyinin həlli genetik optimallaşdırma metodunun istifadəsi ilə aparılmalıdır. Ehtiyatları çox olmayan neft yataqları şəraitində qazma və neft hasilatı ilə bağlı idarəedici qərarların qəbul edilməsi risklərinin azaldılması üçün təklif olunan alqoritmin istifadəsi çıxarılan məhsulun maya dəyərini azaltmağa imkan verir ki, bu da çətinçıxarılabilən ehtiyatları olan yataqların işlənməyə cəlb edilmə sürətini və onların işlənmə dərəcəsini artırmağa imkan verir.

Açar sözlər: neft yataqlarının işlənməsi; neft ehtiyatları; quyu qazıması; maddi balans metodu; genetik alqoritm.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Муслимов, Р. Х. (2009). Особенности разведки и разработки нефтяных месторождений в условиях рыночной экономики. Казань: ФЭН.
  2. Иванова, М. М., Дементьев, Л. Ф., Чоловский, И. П. (2014). Нефтегазопромысловая геология и геологические основы разработки месторождений нефти и газа. Москва: Альянс.
  3. Конторович, А. Э., Лившиц, В. Р., Бурштейн, Л. М., Курчиков, А. Р. (2021). Оценка начальных и прогнозных (перспективных и прогнозируемых) геологических и извлекаемых ресурсов нефти Западно-Сибирской нефтегазоносной провинции и их структуры. Геология и геофизика, 62(5), 711-726.
  4. Велиев, Э. Ф., Алиев, А. А., Маммедбейли, Т. Е. (2021). Применение машинного обучения для прогнозирования эффективности внедрения технологий борьбы с конусообразованием. SOCAR Procceedings, 1, 104-113.
  5. Грищенко, В. А., Циклис, И. М., Мухаметшин, В. Ш., Якупов, Р. Ф. (2021). Методические подходы к повышению эффективности системы заводнения на поздней стадии разработки. SOCAR Proceedings, SI2, 161-171.
  6. Мухаметшин, В. В., Бахтизин, Р. Н., Кулешова, Л. С. и др. (2021). Скрининг и оценка условий эффективного применения методов увеличения нефтеотдачи высокообводненных залежей с трудноизвлекаемыми запасами. SOCAR Proceedings, SI2, 48-56.
  7. Кулешова, Л. С., Мухаметшин, В. Ш. (2022). Поиск и обоснование применения инновационных методов добычи углеводородов в осложненных условиях. SOCAR Proceedings, SI1, 71-79.
  8. Якупов, Р. Ф., Хакимзянов, И. Н., Мухаметшин, В. В., Кулешова, Л. С. (2021). Использование гидродинамической модели при создании обратного конуса нефти в условиях водонефтяных зон. SOCAR Proceedings, 2, 54-61.
  9. Мищенко, И. Т., Кондратюк, А. Т. (1996). Особенности разработки нефтяных месторождений с трудноизвлекаемыми запасами. Москва: Недра.
  10. Абызбаев, И. И., Андреев, В. Е. (2005). Прогнозирование эффективности физико-химического воздействия на пласт. Нефтегазовое дело, 3, 167-176.
  11. Минниханов, Р. Н., Маганов, Н. У., Хисамов, Р. С. (2016). О создании научных полигонов по изучению трудноизвлекаемых запасов нефти в Татарстане. Нефтяное хозяйство, 8, 60-63.
  12. Велиев, Э. Ф. (2020). Обзор современных методов увеличения нефтеотдачи пласта с применением потокоотклоняющих технологий. SOCAR Proceedings, 2, 50-66.
  13. Хисамиев, Т. Р., Баширов, И. Р., Мухаметшин, В. Ш. и др. (2021). Результаты оптимизации системы разработки и повышения эффективности выработки запасов карбонатных отложений турнейского яруса Четырманского месторождения. SOCAR Proceedings, SI2, 131-142.
  14. Фаттахов, И. Г., Кулешова, Л. С., Бахтизин, Р. Н. и др. (2021). Комплексирование результатов моделирования ГРП при проведении гибридных кислотно-пропантных обработок и при одновременной инициации трещины ГРП в разделенных интервалах. SOCAR Proceedings, SI2, 103-111.
  15. Грищенко, В. А., Рабаев, Р. У., Асылгареев, И. Н. и др. (2021). Методический подход к определению оптимальных геолого-технологических характеристик при планировании ГРП на многопластовых объектах. SOCAR Proceedings, SI 2, 182-191.
  16. Грищенко, В. А., Гареев, Р. Р., Циклис, И. М. и др. (2021). Расширение круга льготируемых объектов, содержащих трудноизвлекаемые запасы нефти. SOCAR Proceedings, SI2, 8-18.
  17. Ибрагимов, Н. Г., Мусабиров, М. Х., Яртиев, А. Ф. (2014). Эффективность комплекса технологий стимуляции скважин в ОАО «Татнефть». Нефтяное хозяйство, 7, 44-47.
  18. Мандрик, И. Э., Панахов, Г. М., Шахвердиев, А. Х. (2010). Научно-методические и технологические основы оптимизации процесса повышения нефтеотдачи пластов. Москва: Нефтяное хозяйство.
  19. Хасанов, М. М., Мухамедшин, Р. К., Хатмуллин, И. Ф. (2001). Компьютерные технологии решения многокритериальных задач мониторинга разработки нефтяных месторождений. Вестник инжинирингового центра ЮКОС, 2, 26-29.
  20. Миловидов, В. Д. (2015). Проактивное управление инновациями: составление карты знаний. Нефтяное хозяйство, 8, 16-21.
  21. Мухаметшин, В. Ш. (2022). Экспресс-оценка коэффициента извлечения нефти при разработке залежей в карбонатных коллекторах на естественных режимах. SOCAR Proceedings, SI1, 27-37.
  22. Грищенко, В. А., Позднякова, Т. В., Мухамадиев, Б. М. и др. (2021). Повышение эффективности разработки залежей нефти в карбонатных коллекторах на примере турнейского яруса. SOCAR Proceedings, SI2, 238-247.
  23. Шахвердиев, А. Х. (2017). Некоторые концептуальные аспекты системной оптимизации разработки нефтяных месторождений. Нефтяное хозяйство, 2, 58-63.
  24. Hodgin, J. E., Harrell, D. R. (2006, September). The selection, application, and misapplication of reservoir analogs for the estimation of petroleum reserves. In: SPE Annual Technical Conference and Exhibition. Society of Petroleum Engineers.
  25. Мухаметшин, В. Ш. (2022). Управление заводнением залежей нефти в карбонатных коллекторах. SOCAR Proceedings, SI1, 38-44.
  26. Кулешова, Л. С., Фаттахов, И. Г., Султанов, Ш. Х. и др. (2021). Опыт проведения многозонного кислотного ГРП на месторождении ПАО «Татнефть». SOCAR Proceedings, SI1, 68-76.
  27. Каневская, Р. Д. (1999). Математическое моделирование разработки месторождений нефти и газа с применением гидравлического разрыва пласта. Москва: Недра-Бизнесцентр.
  28. Алварадо, В., Манрик, Э. (2011). Методы увеличения нефтеотдачи пластов. Планирование и стратегии применения. Москва: Премиум инжиниринг.
  29. Alvarado, V., Thyne, G., Murrel, G. R. (2008, September). Screening strategy for chemical enhanced oil recovery in Wyoming Basin. SPE-115940-MS. In: SPE Annual Technical Conference and Exhibition. Society of Petroleum Engineers.
  30. Кудряшов, С. И., Белкина, Е. Ю., Хасанов, М. М. и др. (2015). Количественные методы использования аналогов в задачах разведки и разработки месторождений. Нефтяное хозяйство, 4, 43-47.
  31. Хакимзянов, И. Н., Мухаметшин, В. Ш., Бахтизин, Р. Н., Шешдиров, Р. И. (2021). Определение объемного коэффициента сетки скважин для оценки конечного коэффициента нефтеизвлечения при разработке залежей нефти горизонтальными скважинами. SOCAR Proceedings, 2, 47-53.
  32. Грищенко, В. А., Асылгареев, И. Н., Бахтизин, Р. Н. и др. (2021). Методический подход к мониторингу эффективности использования ресурсной базы при разработке нефтяных месторождений. SOCAR Proceedings, SI2, 229-237.
  33. Рабаев, Р. У., Чибисов, А. В., Котенев, А. Ю. и др. (2021). Математическое моделирование растворения карбонатных коллекторов и прогнозирование эффективности регулируемой солянокислотного воздействия. SOCAR Proceedings, 2, 40-46.
  34. Хузин, Р. Р., Бахтизин, Р. Н., Андреев, В. Е. и др. (2021). Интенсификация добычи нефти методом гидравлического сжатия пласта. SOCAR Proceedings, SI1, 98-108.
  35. Миловидов, В. Д. (2015). Управление инновационным процессом: как эффективно использовать информацию. Нефтяное хозяйство, 6, 10-16.
  36. Токарев, М. А. (1990). Комплексный геолого-промысловый контроль за текущей нефтеотдачей при вытеснении нефти водой. Москва: Недра.
  37. Мухаметшин, В. Ш., Хакимзянов, И. Н., Бахтизин, Р. Н., Кулешова, Л. С. (2021). Дифференциация и группирование сложнопостроенных залежей нефти в карбонатных коллекторах в решении задач управления разработкой. SOCAR Proceedings, SI1, 88-97.
  38. Мухаметшин, В. В., Кулешова, Л. С. (2022). Повышение эффективности выработки запасов залежей нижнего мела Западной Сибири с использованием методов увеличения нефтеотдачи. SOCAR Proceedings, SI1, 9-18.
  39. Кудряшов, С. И., Хасанов, М. М., Краснов, В. А. и др. (2007). Шаблоны применения технологий – эффективный способ систематизации знаний. Нефтяное хозяйство, 11, 7-9.
  40. Sun, S. Q., Wan, J. C. (2002). Geological analogs usage rates high in global survey. Oil & Gas Journal, 100(46), 49-50.
  41. Мухаметшин, В. Ш., Хакимзянов, И. Н. (2021). Особенности группирования низкопродуктивных залежей нефти в карбонатных коллекторах для рационального использования ресурсов в пределах Урало-Поволжья. Записки Горного института, 252, 896-907.
  42. Мухаметшин, В. В. (2021). Повышение эффективности управления разработкой залежей Западно-Сибирской нефтегазоносной провинции на основе дифференциации и группирования. Геология и геофизика, 62(12), 1672–1685.
  43. Ибатуллин, Р. Р. (2011). Технологические процессы разработки нефтяных месторождений. Москва: ОАО «ВНИИОЭНГ».
  44. Васильев, Ф. П. (2002). Методы оптимизации. Москва: Факториал пресс.
  45. Панченко, Т. В. (2007). Генетические алгоритмы. Астрахань: Издательский дом «Астраханский университет».
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP20220400784

E-mail: vsh@of.ugntu.ru


E. F. Vəliyev1,2, Ş. V. Şirinov3, T. E. Məmmədbəyli1

1«Neftqazelmitədqiqatlayihə» İnstitutu, SOCAR, Bakı, Azərbaycan; 2Kompozit Materiallar Elmi Tədqiqat Mərkəzi, Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti, Bakı, Azərbaycan; 3Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti, Bakı, Azərbaycan

Süni intellekt texnologiyası əsasında neft-qaz yataqlarının işlənməsi


Süni intellekt (AI) düşüncə prosesini simulyasiya edən bir sistemdir. Süni intellekt istifadəçiyə müxtəlif mürəkkəblik dərəcələrindəki problemləri həll etməyə imkan verən mürəkkəb qərar qəbuletmə sistemlərinin inkişafına sadə struktur yanaşmanı nəzərdə tutur. Bu gün süni intellekt texnologiyaları insan fəaliyyətinin bir çox sahələrində getdikcə daha çox istifadə olunur və neft-qaz sənayesi də istisna deyil. Süni intellektin neft və qaz sənayesində tətbiqi sürətlə artır və tədricən neft-qaz quyularının qazılması, neftin və qazın emalı, nəqli və s. sahələrdə tətbiq olunur. Süni intellekt əsasında elə bir ekosistem yaratmaq mümkündür ki, orada neft-qaz yataqlarının istismar müddətinin uzadılması, verilən qərarların effektivliyinin və keyfiyyətinin artırılması, xərclərin azaldılması və iqtisadi səmərəliliyin artırılması məqsədilə bütün proseslərin, sahələrin, mərhələlərin koordinasiyası həyata keçirilsin.

Açar sözlər: süni intellekt; neyron şəbəkəsi; neftverimin artırılması üsulları; hasilatın proqnozu; dayaq vektorlar üsulu; genetik alqoritmlər.

Süni intellekt (AI) düşüncə prosesini simulyasiya edən bir sistemdir. Süni intellekt istifadəçiyə müxtəlif mürəkkəblik dərəcələrindəki problemləri həll etməyə imkan verən mürəkkəb qərar qəbuletmə sistemlərinin inkişafına sadə struktur yanaşmanı nəzərdə tutur. Bu gün süni intellekt texnologiyaları insan fəaliyyətinin bir çox sahələrində getdikcə daha çox istifadə olunur və neft-qaz sənayesi də istisna deyil. Süni intellektin neft və qaz sənayesində tətbiqi sürətlə artır və tədricən neft-qaz quyularının qazılması, neftin və qazın emalı, nəqli və s. sahələrdə tətbiq olunur. Süni intellekt əsasında elə bir ekosistem yaratmaq mümkündür ki, orada neft-qaz yataqlarının istismar müddətinin uzadılması, verilən qərarların effektivliyinin və keyfiyyətinin artırılması, xərclərin azaldılması və iqtisadi səmərəliliyin artırılması məqsədilə bütün proseslərin, sahələrin, mərhələlərin koordinasiyası həyata keçirilsin.

Açar sözlər: süni intellekt; neyron şəbəkəsi; neftverimin artırılması üsulları; hasilatın proqnozu; dayaq vektorlar üsulu; genetik alqoritmlər.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Gilman, H., Nordtvedt, J. E. (2014). Intelligent energy: the past, the present, and the future. SPE Economics & Management, 6(04), 185-190.
  2. Lee, J., Davari, H., Singh, J., Pandhare, V. (2018). Industrial artificial intelligence for industry 4.0-based manufacturing systems. Manufacturing Letters, 18, 20-23.
  3. Yusupov, S. (2022). Legalization of artificial intelligence: Significance and necessity. Miasto Przysz.o.ci, 26, 48-50.
  4. Watson, D. S., Gultchin, L., Taly, A., Floridi, L. (2021, December). Local explanations via necessity and sufficiency: Unifying theory and practice. In: 37th Conference on Uncertainty in Artificial Intelligence (UAI 2021).
  5. Samek, W., Wiegand, T., Muller, K. R. (2017). Explainable artificial intelligence: Understanding, visualizing and interpreting deep learning models. https://doi.org/10.48550/arXiv.1708.08296
  6. Kuang, L., He, L. I. U., Yili, R. E. N., et al. (2021). Application and development trend of artificial intelligence in petroleum exploration and development. Petroleum Exploration and Development, 48(1), 1-14.
  7. Rahmanifard, H., Plaksina, T. (2019). Application of artificial intelligence techniques in the petroleum industry: a review. Artificial Intelligence Review, 52(4), 2295-2318.
  8. Gharbi, R. B., Mansoori, G. A. (2005). An introduction to artificial intelligence applications in petroleum exploration and production. Journal of Petroleum Science and Engineering, 49(3-4), 93-96.
  9. Veliyev, E., Aliyev, A., Mammadbayli, T. (2021). Machine learning application to predict the efficiency of water coning prevention techniques implementation. SOCAR Proceedings, 1, 104-113.
  10. Bahaloo, S., Mehrizadeh, M., Najafi-Marghmaleki, A. (2022). Review of application of artificial intelligence techniques in petroleum operations. Petroleum Research. In press.
  11. Al-Bulushi, N. I., King, P. R., Blunt, M. J., Kraaijveld, M. (2012). Artificial neural networks workflow and its application in the petroleum industry. Neural Computing and Applications, 21(3), 409-421.
  12. Hojageldiyev, D. (2018, November). Artificial intelligence in HSE. SPE-192820-MS. In: Abu Dhabi International Petroleum Exhibition & Conference. Society of Petroleum Engineers.
  13. Mohaghegh, S., Arefi, R., Ameri, S., et al. (1996). Petroleum reservoir characterization with the aid of artificial neural networks. Journal of Petroleum Science and Engineering, 16(4), 263-274.
  14. Al-Shabandar, R., Jaddoa, A., Liatsis, P., Hussain, A. J. (2021). A deep gated recurrent neural network for petroleum production forecasting. Machine Learning with Applications, 3, 100013.
  15. Giuliani, M., Cadei, L., Montini, M., et al. (2020, January). Hybrid artificial intelligence techniques for automatic simulation models matching with field data and constrained production optimization. IPTC-19621-Abstract. In: International Petroleum Technology Conference. Society of Petroleum Engineers.
  16. Mohaghegh, S. D. (2011). Reservoir simulation and modeling based on artificial intelligence and data mining (AI&DM). Journal of Natural Gas Science and Engineering, 3(6), 697-705.
  17. Amini, S., Mohaghegh, S. (2019). Application of machine learning and artificial intelligence in proxy modeling for fluid flow in porous media. Fluids, 4(3), 126.
  18. He, Q., Zhong, Z., Alabboodi, M., Wang, G. (2019, October). Artificial intelligence assisted hydraulic fracturing design in shale gas reservoir. SPE-196608-MS. In: SPE Eastern Regional Meeting. Society of Petroleum Engineers.
  19. Keshavarzi, R., Jahanbakhshi, R. (2013, May). Investigation of hydraulic and natural fracture interaction: numerical modeling or artificial intelligence?. ISRM-ICHF-2013-025. In: ISRM International Conference for Effective and Sustainable Hydraulic Fracturing. Society of Petroleum Engineers.
  20. Mohammadpoor, M., Torabi, F. (2020). Big Data analytics in oil and gas industry: An emerging trend. Petroleum, 6(4), 321-328.
  21. Patel, H., Prajapati, D., Mahida, D., Shah, M. (2020). Transforming petroleum downstream sector through big data: a holistic review. Journal of Petroleum Exploration and Production Technology, 10(6), 2601-2611.
  22. Feblowitz, J. (2013, March). Analytics in oil and gas: The big deal about big data. SPE-163717-MS. In: SPE Digital Energy Conference. Society of Petroleum Engineers.
  23. Baaziz, A., Quoniam, L. (2013). How to use Big Data technologies to optimize operations in Upstream Petroleum Industry. International Journal of Innovation, 1(1), 19-25.
  24. Veliyev, E. F., Aliyev, A. A. (2022). Comparative analysis of the geopolymer and Portland cement application as plugging material under conditions of incomplete displacement of drilling mud from the annulus. SOCAR Proceedings, 1, 108-115.
  25. Veliyev, E. F., Aliyev, A. A. (2021). Innovative technologies as a priority factor of the oil and gas industry development. ANAS Transactions. Earth Sciences, 2, 81–93.
  26. Suleimanov, B. A.,Veliyev, E. F., Aliyev, A. A. (2021). Impact of nanoparticle structure on the effectiveness of pickering emulsions for eor applications. ANAS Transactions. Earth Sciences, 1, 82–92.
  27. Akhmetov, R. T., Kuleshova, L. S., Veliyev, E. F. O., et al. (2022). Substantiation of an analytical model of reservoir pore channels hydraulic tortuosity in Western Siberia based on capillary research data. Bulletin of the Tomsk Polytechnic University, Geo Assets Engineering, 333(7), pp. 86–95.
  28. Veliyev, E. F., Aliyev, A. A. (2022). The application of nanoparticles to stabilise colloidal disperse systems. ANAS Transactions. Earth Sciences, 1, 37–50.
  29. Suleimanov, B. A., Guseynova, N. I., Veliyev, E. F. (2017, October). Control of displacement front uniformity by fractal dimensions. SPE-187784-MS. In: SPE Russian Petroleum Technology Conference. Society of Petroleum Engineers.
  30. Suleimanov, B. A., Veliyev, E. F., Azizagha, A. A. (2020). Colloidal dispersion nanogels for in-situ fluid diversion. Journal of Petroleum Science and Engineering, 193, 107411.
  31. Veliyev, E. F. (2021). Prediction methods for coning process. Azerbaijan Oil Industry, 3, 18-25.
  32. Korovin, I. S., Tkachenko, M. G. (2016). Intelligent oilfield model. Procedia Computer Science, 101, 300-303.
  33. Markov, N. G., Vasilyeva, E. E., Evsyutkin, I. V. (2017). The intellectual information system for management of geological and technical arrangements during oil field exploitation. Journal of Physics: Conference Series, 803(1), 012093).
  34. Shahkarami, A., Mohaghegh, S. D., Gholami, V., Haghighat, S. A. (2014, April). Artificial intelligence (AI) assisted history matching. SPE-169507-MS. In: SPE western North American and Rocky Mountain Joint Meeting. Society of Petroleum Engineers.
  35. Taklimy, S. Z., Rasaei, M. R. (2015). An intelligent framework for history matching an oil field with a long production history. Energy Sources, Part A: Recovery, Utilization, and Environmental Effects, 37(17), 1904-1914.
  36. Sengel, A., Turkarslan, G. (2020, December). Assisted history matching of a highly heterogeneous carbonate reservoir using hydraulic flow units and artificial neural networks. SPE-200541-MS. In: SPE Europec. Society of Petroleum Engineers.
  37. Suwito, E., Sianturi, J. A. D., Irawan, A., et al. (2022, October). Novel machine learning and data analytics approach for history matching giant mature multilayered oil field. SPE-211398-MS. In: ADIPEC. Society of Petroleum Engineers.
  38. Suleimanov, B. A., Veliyev, E. F., Vishnyakov, V. (2022). Nanocolloids for petroleum engineering: Fundamentals and practices. John Wiley & Sons.
  39. Suleimanov, B. A., Rzayeva, S. J., Akberova, A. F., Akhmedova, U. T. (2022). Self-foamed biosystem for deep reservoir conformance control. Petroleum Science and Technology, 1-18.
  40. Veliyev, E. F., Aliyev, A. A. (2021, October). Propagation of nano sized CDG deep into porous media. SPE-207024-MS. In: SPE Annual Caspian Technical Conference. Society of Petroleum Engineers.
  41. Ismailov, R. G., Veliyev, E. F. (2021). Emulsifying composition for increase of oil recovery efficiency of high viscous oils. Azerbaijan Oil Industry, 5, 22-28.
  42. Veliyev, E. F. (2021). A combined method of enhanced oil recovery based on ASP technology. Prospecting and Development of Oil and Gas Fields, 4(81), 41-48.
  43. Suleimanov, B. A., Veliyev, E. F., Naghiyeva, N. V. (2021). Colloidal dispersion gels for in-depth permeability modification. Modern Physics Letters B, 35(01), 2150038.
  44. Veliyev, E. F. (2020). Mechanisms of polymer retention in porous media. SOCAR Proceedings, 3, 126-134.
  45. Suleimanov, B. A., Latifov, Y. A., Veliyev, E. F. (2019). Softened water application for enhanced oil recovery. SOCAR Proceedings, 1, 19-29.
  46. Suleimanov, B. A., Veliyev, E. F., Naghiyeva, N. V. (2020). Preformed particle gels for enhanced oil recovery. International Journal of Modern Physics B, 34(28), 2050260.
  47. Veliyev, E. F. (2021). Application of amphiphilic block-polymer system for emulsion flooding. SOCAR Proceedings, 3, 78-86.
  48. Suleimanov, B. A., Latifov, Y. A., Ibrahimov, K. M., Guseinova, N. I. (2017). Field testing results of enhanced oil recovery technologies using thermoactive polymer compositions. SOCAR Proceedings, (3), 17-31.
  49. Zhou, C. C., Li, J., Zhang, X. G. (2008). Predication for EOR by polymer flooding based on artificial neural network comparison between ANN and quadratic. Polynomial Stepwise Regres Method, 27(3), 113-116.
  50. Shi, S. Z., Yu, H. Y., Sun, Z. L. (2014). Forecast of fracturing effect based on gray correlation analysis and BP neural network. Journal of Changjiang University (Self Publ Ed), 31, 154-156.
  51. Costa, L. A. N., Maschio, C., Schiozer, D. J. (2014). Application of artificial neural networks in a history matching process. Journal of Petroleum Science and Engineering, 123, 30-45.
  52. Masini, S. R., Goswami, S., Kumar, A., Chennakrishnan, B., Baghele, A. (2020, November). Artificial intelligence assisted production forecasting and well surveillance. OTC-30332-MS. In: Offshore Technology Conference Asia. Society of Petroleum Engineers.
  53. Alarifi, S., AlNuaim, S., Abdulraheem, A. (2015, March). Productivity index prediction for oil horizontal wells using different artificial intelligence techniques. SPE-172729-MS. In: SPE Middle East Oil & Gas Show and Conference. Society of Petroleum Engineers.
  54. Denney, D. (2000). Artificial neural networks identify restimulation candidates. Journal of Petroleum Technology, 52(02), 44-45.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP20220400785

E-mail: elchinf.veliyev@socar.az


E. Ş. Seytxaziyev

«KMQ İnjinirinq» Atırau filialı, Atırau, Qazaxıstan

Cənubi Manqışlaq hövzəsinin neft-qaz yataqlarının neft və kern nümunələrinin geokimyəvi tədqiqi


Məqalədə Cənubi Manqışlaq hövzəsində 19 neft-qaz yatağından götürülmüş 183 neft nümunəsinin biomarker analizinin və 12 yataqdan götürülmüş 93 kern nümunəsi üzərində aparılan Rock-Eval pirolizinin nəticələri təqdim edilmişdir. Biomarker analizinə əsasən tədqiq olunan yataqların neftləri gilli üzvi maddələrdən əmələ gəlmişdir və onları şərti olaraq 3 qrupa ayırmaq olar. Birinci qrupa dəniz mənşəli üzvi maddələrə malik Oymaş, Aşiaqar, Atambay-Sərtobe, Alatyube, Şimali Karaqiye və Şimali Akkar yataqları, ikinci qrupa isə göl mənşəli üzvi maddələrə malik Pridorojnoye, Ayrantakır, Burmaş və Bekturlı yataqlarının neftləri daxildir. Üçüncü qrupa digər yataqların neftləri daxildir, onların hər biri ən azı iki mənbəyə malikdir: aşağı horizontların neftlərinin üzvi maddələri dəniz mühitində, yuxarı horizontların neftlərinin üzvi maddələri isə göl mühitində formalaşmışdır. Rock-Eval pirolizinin nəticələrinə əsasən bəzi yataqların rezervuarları sinklinal hesab edilə bilər.

Açar sözlər: xromatoqrafiya; biomarkerlər; steranlar; qopanlar; Rock-Eval pirolizi; Cənubi Manqışlaq.

Məqalədə Cənubi Manqışlaq hövzəsində 19 neft-qaz yatağından götürülmüş 183 neft nümunəsinin biomarker analizinin və 12 yataqdan götürülmüş 93 kern nümunəsi üzərində aparılan Rock-Eval pirolizinin nəticələri təqdim edilmişdir. Biomarker analizinə əsasən tədqiq olunan yataqların neftləri gilli üzvi maddələrdən əmələ gəlmişdir və onları şərti olaraq 3 qrupa ayırmaq olar. Birinci qrupa dəniz mənşəli üzvi maddələrə malik Oymaş, Aşiaqar, Atambay-Sərtobe, Alatyube, Şimali Karaqiye və Şimali Akkar yataqları, ikinci qrupa isə göl mənşəli üzvi maddələrə malik Pridorojnoye, Ayrantakır, Burmaş və Bekturlı yataqlarının neftləri daxildir. Üçüncü qrupa digər yataqların neftləri daxildir, onların hər biri ən azı iki mənbəyə malikdir: aşağı horizontların neftlərinin üzvi maddələri dəniz mühitində, yuxarı horizontların neftlərinin üzvi maddələri isə göl mühitində formalaşmışdır. Rock-Eval pirolizinin nəticələrinə əsasən bəzi yataqların rezervuarları sinklinal hesab edilə bilər.

Açar sözlər: xromatoqrafiya; biomarkerlər; steranlar; qopanlar; Rock-Eval pirolizi; Cənubi Manqışlaq.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Suleimanov, B. A., Veliyev, E. F., Vishnyakov, V. (2022). Nanocolloids for petroleum engineering: Fundamentals and practices. John Wiley & Sons.
  2. Veliyev, E. F., Aliyev, A. A. (2021). Innovative technologies as a priority factor of the oil and gas industry development. ANAS Transactions. Earth Sciences, 2, 81-93.
  3. Suleimanov, B. A., Veliyev, E. F., Naghiyeva, N. V. (2020). Preformed particle gels for enhanced oil recovery. International Journal of Modern Physics B, 34(28), 2050260.
  4. Suleimanov, B. A., Veliyev, E. F., Naghiyeva, N. V. (2021). Colloidal dispersion gels for in-depth permeability modification. Modern Physics Letters B, 35(01), 2150038.
  5. Veliyev, E. F. (2020). Mechanisms of polymer retention in porous media. SOCAR Proceedings, 3, 126-134.
  6. Suleimanov, B. A., Latifov, Y. A., Veliyev, E. F. (2019). Softened water application for enhanced oil recovery. SOCAR Proceedings, 1, 19-29.
  7. Veliyev, E. F. (2021). Application of amphiphilic block-polymer system for emulsion flooding. SOCAR Proceedings, 3, 78-86.
  8. Suleimanov, B. A. (1995). Filtration of disperse systems in a nonhomogeneous porous medium. Colloid Journal, 57(5), 704-707.
  9. Suleimanov, B. A. (1996). Experimental study of the formation of fractal structures in displacement of immiscible fluids using a Hele-Shaw cell. Journal of Engineering Physics and Thermophysics, 69(2), 182-187.
  10. Suleimanov, B. A. (1996). Effect of a surface-active substance on nonequilibrium phenomena in filtration of gas-liquid systems in the subcritical region. Journal of Engineering Physics and Thermophysics, 69(4), 427-431.
  11. Suleimanov, B. A. (1997). Slip effect during filtration of gassed liquid. Colloid Journal, 59(6), 749-753.
  12. Suleimanov, B. A. (1999). The slip effect during filtration of gassed non-Newtonian liquids. Colloid Journal, 61(6), 786-790.
  13. Suleimanov, B. A., Latifov, Y. A., Ibrahimov, K. M., Guseinova, N. I. (2017). Field testing results of enhanced oil recovery technologies using thermoactive polymer compositions. SOCAR Proceedings, 3, 17-31.
  14. Suleimanov, B. A., Guseynova, N. I., Veliyev, E. F. (2017, October). Control of displacement front uniformity by fractal dimensions. SPE-187784-MS. In: SPE Russian Petroleum Technology Conference. Society of Petroleum Engineers.
  15. Suleimanov, B. A., Veliyev, E. F., Aliyev, A. A. (2020). Colloidal dispersion nanogels for in-situ fluid diversion. Journal of Petroleum Science and Engineering, 193, 107411.
  16. Исмаилов, Р. Г., Велиев, Э. Ф. (2021). Эмульсирующий состав для повышения коэффициента нефтеизвлечения вязких нефтей. Азербайджанское нефтяное хозяйство, 5, 22-28.
  17. Suleimanov, B. A., Rzayeva, S. J., Akberova, A. F., Akhmedova, U. T. (2022). Self-foamed biosystem for deep reservoir conformance control. Petroleum Science and Technology, 40(20), 2450-2467.
  18. Suleimanov, B. A.,Veliyev, E. F., Aliyev, A.A. (2021). Impact of nanoparticle structure on the effectiveness of pickering emulsions for eor applications. ANAS Transactions. Earth Sciences, 1, pp. 82-92.
  19. Воцалевский, Э. С., Шлыгин, Д. А. (2003). Нефтегазовые системы Южного Мангистау и прилегающей аквотариальной части казахстанского Среднего Каспия. Известия НАН РК. Серия геологическая, 3-14.
  20. Сейтхазиев, Е. Ш. (2016). Отчет по геохимическим исследованиям нефти и керна месторождений АО «Мангистаумунайгаз». ТОО «Каспиймунайгаз».
  21. Seitkhaziyev, Y. Sh., Sarsenbekov, N. D., Uteyev, R. N. (2022, November). Geochemical atlas of oils and source rocks and oil-source rock correlations: a case study of oil and gas fields in the Mangyshlak basin (Kazakhstan). SPE-212078-MS. In: SPE Annual Caspian Technical Conference. Society of Petroleum Engineers.
  22. Peters, K. C., Walters, C. C. (2005). Moldowan the biomarker guide. Volume 2. Biomarkers and isotopes in petroleum systems and earth history. Cambridge, New York, Melborne: Cambridge University Press.
  23. Peters, K. E., Fowler, M. G. (2002). Applications of petroleum geochemistry to exploration and reservoir management. Review. Organic Geochemistry, 33, 5-36.
  24. Ganz, H., Hempton, M., van der Veen, F., Kreulen, R. (1999) Integrated reservoir geochemistry: finding oil by reconstructing migration pathways and paleo oil-water condition. SPE 56896. Society of Petroleum Engineers.
  25. Seitkhaziyev, Y. Sh, Uteyev, R. N, Sarsenbekov, N. D. Tassemenov, Y. R. (2020). Integrating biomarker analysis with carbon stable isotope signatures for genetic classification and tracing possible migration pathways of hydrocarbon of Pre-Caspian Basin. SPE-202514-MS. In: SPE Annual Caspian Technical Conference. Society of Petroleum Engineers.
  26. Seitkhaziyev, Y. Sh., Uteyev, R. N., Sarsenbekov, N. D. (2021, October). Application of biomarkers and oil fingerprinting for genetic classification of oil and prediction of petroleum migration pathways of Aryskum downfold of South-Torgay depression. SPE-207037-MS. In: SPE Annual Caspian Technical Conference. Society of Petroleum Engineers.
  27. Сейтхазиев, Е. Ш. (2019). Генетическая типизация нефти карбонатного происхождения на месторождениях южной части прикаспийской впадины. SOCAR Proceedings, 3, 40-60.
  28. Сейтхазиев, Е. Ш. (2020). Комплексное геохимическое изучение образцов шлама и керна надсолевых отложений южной части прикаспийской впадины и корреляция «нефть-нефтематринская порода. SOCAR Proceedings, 2, 30-49.
  29. Сейтхазиев, Е. Ш. (2021). Геохимические исследования газа нефтегазовых месторождений южной части прикаспийской впадины и их корреляция с результатами геохимии нефти. SOCAR Proceedings, 4, 43-51.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP20220400786

E-mail: y.seitkhaziyev@kmge.kz


V. Ş. Muxametşin1, V. A. Şaydullin1, Ş. X. Sultanov2, L. S. Kuleşova1, R. F. Yakupov1, M. R. Yakupov3

1Ufa Dövlət Neft Texniki Universiteti, Neft və Qaz İnstitutu, (Oktyabrski filialı), Rusiya; 2Ufa Dövlət Neft Texniki Universiteti, Ufa, Rusiya; 3Kazan (Privoljski) Federal Universiteti, Kazan, Rusiya

Kern nümunələrinin laboratoriya tədqiqatlarına əsasən boğucu mayelərin məhsuldar çöküntülərin süzülmə-tutum xassələrinə təsirinin qiymətləndirilməsi


Tətbiq edilən boğucu mayelərin su ilə doymuş məsaməli mühitdə süxur nümunələrinin süzülmə-tutum xassələrinə təsirinin fiziki modelləşdirilməsinin nəticələrinə əsasən göstərilmişdir ki, işlənmə obyektinin kern nümunəsinin qəbuletmə qabiliyyətinin bərpaolunma əmsalı boğucu mayenin süzülməsindən sonra bəzi kern nümunələrində 90%-dən aşağı olmuşdur. Boğulma prosesində suların uyğunluğuna və duzların çökmə dərəcəsinə görə istifadə olunan qarışdırma proseslərinin C.E.Oddo və M.B Tomson üsulu ilə aparılmış analitik hesablamaları əsasında müəyyən edilmişdir ki, T = 30 °C və P = 7 MPa lay şəraitində lay suyu və boğucu maye
suyunun qarışdırılması zamanı kalsit CaCO3-in çöküntü kütləsi 0.39-0.77 q/l və anhidrit CaSO4-in çöküntü kütləsi 0.01‑0.03 q/l aralığında olan qeyri-üzvi duzlarının çökməsi proqnozlaşdırılır. Kalium xlorid əsaslı boğucu mayelərin vurulma prosesinin hidrodinamiki modelləşdirilməsi və süzülmə xarakteristikalarının dəyişmə dərəcəsinin müəyyənləşdirilməsi üzrə aparılan eksperimental tədqiqatlar qəbuletmə qabiliyyətinin bərpaolunma əmsalının artmasını göstərmişdir.

Açar sözlər: boğucu maye; süzülmə eksperimenti; modelləşdirmə; keçiricilik əmsalı; kalsit duzlarının çökməsi; lay sularının uyğunluğu.

Tətbiq edilən boğucu mayelərin su ilə doymuş məsaməli mühitdə süxur nümunələrinin süzülmə-tutum xassələrinə təsirinin fiziki modelləşdirilməsinin nəticələrinə əsasən göstərilmişdir ki, işlənmə obyektinin kern nümunəsinin qəbuletmə qabiliyyətinin bərpaolunma əmsalı boğucu mayenin süzülməsindən sonra bəzi kern nümunələrində 90%-dən aşağı olmuşdur. Boğulma prosesində suların uyğunluğuna və duzların çökmə dərəcəsinə görə istifadə olunan qarışdırma proseslərinin C.E.Oddo və M.B Tomson üsulu ilə aparılmış analitik hesablamaları əsasında müəyyən edilmişdir ki, T = 30 °C və P = 7 MPa lay şəraitində lay suyu və boğucu maye
suyunun qarışdırılması zamanı kalsit CaCO3-in çöküntü kütləsi 0.39-0.77 q/l və anhidrit CaSO4-in çöküntü kütləsi 0.01‑0.03 q/l aralığında olan qeyri-üzvi duzlarının çökməsi proqnozlaşdırılır. Kalium xlorid əsaslı boğucu mayelərin vurulma prosesinin hidrodinamiki modelləşdirilməsi və süzülmə xarakteristikalarının dəyişmə dərəcəsinin müəyyənləşdirilməsi üzrə aparılan eksperimental tədqiqatlar qəbuletmə qabiliyyətinin bərpaolunma əmsalının artmasını göstərmişdir.

Açar sözlər: boğucu maye; süzülmə eksperimenti; modelləşdirmə; keçiricilik əmsalı; kalsit duzlarının çökməsi; lay sularının uyğunluğu.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Муслимов, Р. Х. (2008). Методы повышения эффективности разработки нефтяных месторождений на поздней стадии. Нефтяное хозяйство, 3, 30-35.
  2. Дмитриевский, А. Н. (2017). Ресурсно-инновационная стратегия развития экономики России. Нефтяное хозяйство, 5, 6-7.
  3. Хисамиев, Т. Р., Баширов, И. Р., Мухаметшин, В. Ш. и др. (2021). Результаты оптимизации системы разработки и повышения эффективности выработки запасов карбонатных отложений турнейского яруса Четырманского месторождения. SOCAR Proceedings, SI2, 131-142.
  4. Шмаль, Г. И. (2017). Нефтегазовый комплекс в условиях геополитических и экономических вызовов: проблемы и пути решения. Нефтяное хозяйство, 5, 8-11.
  5. Грищенко, В. А., Циклис, И. М., Мухаметшин, В. Ш., Якупов, Р. Ф. (2021). Методические подходы к повышению эффективности системы заводнения на поздней стадии разработки. SOCAR Proceedings, SI2, 161-171.
  6. Дмитриевский, А. Н., Еремин, Н. А. (2015). Современная НТР и смена парадигмы освоения углеводородных ресурсов. Проблемы экономики и управления нефтегазовым комплексом, 6, 10-16.
  7. Фаттахов, И. Г., Кулешова, Л. С., Бахтизин, Р. Н. и др. (2021). Комплексирование результатов моделирования ГРП при проведении гибридных кислотно-пропантных обработок и при одновременной инициации трещины ГРП в разделенных интервалах. SOCAR Proceedings, SI2, 103-111.
  8. Мингулов, И. Ш., Валеев, М. Д., Мухаметшин, В. В., Кулешова, Л. С. (2021). Применение результатов измерения вязкости продукции скважин для диагностики работы насосного оборудования. SOCAR Proceedings, SI2, 152-160.
  9. Клещев, К. А. (2005). Перспективы развития сырьевой базы нефтегазодобычи в России. Актуальные проблемы геологии нефти и газа: юбилейный сборник научных трудов кафедры геологии РГУ им. И.М. Губкина. Москва: Нефть и газ, 29-57.
  10. Гаврилов, А. Е., Жуковская, Е. А., Тугарова, М. А., Остапчук, М. А. (2015). Целевая классификация пород баженовской свиты (на примере месторождений центральной части Западной Сибири). Нефтяное хозяйство, 12, 38-40.
  11. Мухаметшин, В. Ш. (2022). Управление заводнением залежей нефти в карбонатных коллекторах. SOCAR Proceedings, SI1, 38-44.
  12. Yaskin, S. A., Mukhametshin, V. V., Kuleshova, L. S. (2021). Geological and technological justification of the bottomhole zone treatment of wells and formations of the Langepas group of fields. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, 1064, 012073, 1-5.
  13. Буторин, А. В., Зиннурова, Р. Р., Митяев, М. Ю. и др. (2015). Оценка потенциала тюменской свиты в пределах Ноябрьского региона Западной Сибири. Нефтяное хозяйство, 12, 41-43.
  14. Шпуров, И. В., Захаренко, В. А., Фурсов, А. Я. (2015). Дифференцированный анализ степени вовлечения и выработанности запасов юрских залежей в пределах Западно-Сибирской НГП. Недропользование XXI век, 1 (51), 12-19.
  15. Мухаметшин, В. Ш. (2022). Экспресс-оценка коэффициента извлечения нефти при разработке залежей в карбонатных коллекторах на естественных режимах. SOCAR Proceedings, SI1, 27-37.
  16. Мухаметшин, В. В., Кулешова, Л. С. (2022). Повышение эффективности выработки запасов залежей нижнего мела Западной Сибири с использованием методов увеличения нефтеотдачи. SOCAR Proceedings, SI1, 9-18.
  17. Велиев, Э. Ф., Алиев, А. А., Маммедбейли, Т. Е. (2021). Применение машинного обучения для прогнозирования эффективности внедрения технологий борьбы с конусообразованием. SOCAR Procceedings, 1, 104-113.
  18. Велиев, Э. Ф. (2020). Обзор современных методов увеличения нефтеотдачи пласта с применением потокоотклоняющих технологий. SOCAR Proceedings, 2, 50-66.
  19. Мухаметшин, В. В., Бахтизин, Р. Н., Кулешова, Л. С. и др. (2021). Скрининг и оценка условий эффективного применения методов увеличения нефтеотдачи высокообводненных залежей с трудноизвлекаемыми запасами. SOCAR Proceedings, SI2, 48-56.
  20. Грищенко, В. А., Рабаев, Р. У., Асылгареев, И. Н. и др. (2021). Методический подход к определению оптимальных геолого-технологических характеристик при планировании ГРП на многопластовых объектах. SOCAR Proceedings, SI2, 182-191.
  21. Велиев, Э. Ф. (2021). Применение амфифильных блок-полимерных систем для эмульсионного заводнения пласта. SOCAR Proceedings, 3, 78-86.
  22. Велиев, Э. Ф. (2021). Полимерно-дисперсная система для изменения фильтрационных потоков в пласте. Prospecting and Development of Oil and Gas Fields, 1(78), 61–72.
  23. Грищенко, В. А., Позднякова, Т. В., Мухамадиев, Б. М. и др. (2021). Повышение эффективности разработки залежей нефти в карбонатных коллекторах на примере турнейского яруса. SOCAR Proceedings, SI2, 238-247.
  24. Кулешова, Л. С., Мухаметшин, В. Ш. (2022). Поиск и обоснование применения инновационных методов добычи углеводородов в осложненных условиях. SOCAR Proceedings, SI1, 71-79.
  25. Гасумов, Э. Р., Гасумов, Р. А. (2020). Управление инновационными рисками при выполнении геолого-технических (технологических) мероприятий на нефтегазовых месторождениях. SOCAR Proceedings, 2, 8-16.
  26. Кудряшов, С. И., Хасанов, М. М., Краснов, В. А. и др. (2007). Шаблоны применения технологий – эффективный способ систематизации знаний. Нефтяное хозяйство, 11, 7-9.
  27. Грищенко, В. А., Асылгареев, И. Н., Бахтизин, Р. Н. и др. (2021). Методический подход к мониторингу эффективности использования ресурсной базы при разработке нефтяных месторождений. SOCAR Proceedings, SI2, 229-237.
  28. Мухаметшин, В. Ш., Хакимзянов, И. Н. (2021). Особенности группирования низкопродуктивных залежей нефти в карбонатных коллекторах для рационального использования ресурсов в пределах Урало-Поволжья. Записки Горного института, 252, 896-907.
  29. Хатмуллин, И. Ф., Хатмуллина, Е. И., Хамитов, А. Т. и др. (2015). Идентификация слабо выработанных зон на месторождениях с трудноизвлекаемыми запасами. Нефтяное хозяйство, 1, 74-79.
  30. Муслимов, Р. Х. (2016). Новая стратегия освоения нефтяных месторождений в современной России – оптимизация добычи и максимизация КИН. Нефть. Газ. Новации, 4, 8-17.
  31. Mukhametshin, V. G., Dubinskiy, G. S., Andreev, V. E., et al. (2021). Geological, technological and technical justification for choosing a design solution for drilling wells under different geological conditions. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, 1064, 012061, 1-9.
  32. Мухаметшин, В. Ш., Хакимзянов, И. Н., Бахтизин, Р. Н., Кулешова, Л. С. (2021). Дифференциация и группирование сложнопостроенных залежей нефти в карбонатных коллекторах в решении задач управления разработкой. SOCAR Proceedings, SI1, 88-97.
  33. Мухаметшин, В. В. (2021). Повышение эффективности управления разработкой залежей Западно-Сибирской нефтегазоносной провинции на основе дифференциации и группирования. Геология и геофизика, 62(12), 1672–1685.
  34. Economides, J. M., Nolte, K. I. (2000). Reservoir stimulation. West Sussex, England: John Wiley and Sons.
  35. Якупов, Р. Ф., Хакимзянов, И. Н., Мухаметшин, В. В., Кулешова, Л. С. (2021). Использование гидродинамической модели при создании обратного конуса нефти в условиях водонефтяных зон. SOCAR Proceedings, 2, 54-61.
  36. Yakupov, R. F., Mukhametshin, V. Sh., Tyncherov, K. T. (2018). Filtration model of oil coning in a bottom water-drive reservoir. Periodico Tche Quimica, 15(30), 725-733.
  37. Хасанов, М. М., Костригин, И. В., Хатмуллин, И. Ф., Хатмуллина, Е. И. (2009). Учет данных по проведению текущих ремонтов скважин для оценки энергетического состояния пласта. Нефтяное хозяйство, 9, 52-55.
  38. Кунакова, А. М., Гумеров, Р. Р., Суковатый, В. А. и др. (2014). Разработка метода подбора блокирующих составов глушения скважин Оренбургского нефтегазоконденсатного месторождения. Нефтяное хозяйство, 7, 102-103.
  39. Хузин, Р. Р., Бахтизин, Р. Н., Андреев, В. Е. и др. (2021). Интенсификация добычи нефти методом гидравлического сжатия пласта. SOCAR Proceedings, SI1, 98-108.
  40. Зейгман, Ю. В., Мухаметшин, В. Ш., Сергеев, В. В., Кинзябаев, Ф. С. (2017). Экспериментальное исследование вязкостных свойств эмульсионных систем с содержанием наночастиц SiO2. Нанотехнологии в строительстве, 9(2), 16-38.
  41. Минниханов, Р. Н., Маганов, Н. У., Хисамов, Р. С. (2016). О создании научных полигонов по изучению трудноизвлекаемых запасов нефти в Татарстане. Нефтяное хозяйство, 8, 60-63.
  42. Mardashov, D. V., Rogachev, M. K. (2014). Development of blocking hydrophobic-emulsion composition at well killing before well servicing. Life Science Journal, 11(6s), 283-285.
  43. Mukhametshin, V. V., Kuleshova, L. S. (2021). Using the method of canonical discriminant functions for a qualitative assessment of the response degree of producing wells to water injection during the development of carbonate deposits. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, 1064, 012069.
  44. Зейгман, Ю. В., Мухаметшин, В. Ш., Хафизов, А. Р., Харина, С. Б. (2016). Перспективы применения многофункциональных жидкостей глушения скважин в карбонатных пластах. SOCAR Procеedings, 3, 33–39.
  45. Rzayeva, S. J. (2019). New microbiological method of oil recovery increase containing highly mineralized water. SOCAR Procеedings, 2, 38-44.
  46. Кащавцев, В. Е., Мищенко, И. Т. (2004). Солеобразование при добыче нефти. Москва: Орбита.
  47. Зейгман, Ю. В., Мухаметшин, В. Ш., Хафизов, А. Р. и др. (2017). Особенности выбора составов жидкостей глушения скважин в осложненных условиях эксплуатации скважин. Нефтяное хозяйство, 1, 66-69.
  48. Вахрушев, С. А., Гамолин, О. Е., Беленкова, Н. Г. и др. (2018). Особенности выбора технологии глушения скважин с высоким пластовым давлением на месторождениях ООО «Башнефть-Добыча». Нефтяное хозяйство, 9, 111-115.
  49. Якупов, Р. Ф., Велиев, Э. Ф., Мухаметшин, В. Ш. и др. (2021). Обоснование использования различных типов агента для повышения эффективности разработки. Нефтегазовое дело, 19(6), 81-91.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP20220400787

E-mail: vsh@of.ugntu.ru


R. F. Yakupov1, R. U. Rabayev2, V. V. Muxametşin2, L. S. Kuleşova3, V. E. Trofimov4, T. V. Pozdnyakova4, S. V. Popova4

1«Başneft-Dobıça» MMC, Ufa, Rusiya; 2Ufa Dövlət Neft Texniki Universiteti, Ufa, Rusiya; 3UDNTU, Neft və Qaz İnstitutu, (Oktyabrski filialı), Rusiya; 4«RN-BaşNİPİneft» MMC, Ufa, Rusiya

Znamenskoye neft yatağının Turne mərtəbəsinin karbonat çöküntüləri şəraitində üfüqi quyuların işlənməsi, qazılması və geoloji-texniki tədbirlərin aparılması üçün həyata keçirilən sistemin səmərəliliyinin təhlili


Məqalədə Znamenskoye yatağının Turne mərtəbəsinin neft yataqlarında həyata keçirilmiş işlənmə sistemi, həmçinin onun effektivliyini aşağı salan amillər təhlil edilmiş, neft ehtiyatlarının çıxrılmasına təsir edən geoloji quruluşun xüsusiyyətlərinin qiymətləndirilməsi və işlənmə sisteminin səmərəliliyinin yüksəldilməsi üçün təkliflər təqdim edilmişdir. Yatağın işlənməsi prosesində Turne mərtəbəsinin neft yataqlarının geoloji strukturunun əhəmiyyətli dərəcədə dəyişməsi qeyd olunmuşdur. İşlənmə obyektinin əlavə tədqiqi nəticəsində üfiqi quyulardan istifadənin yüksək səmərəliliyi təsdiqlənmişdir. Quyunun ilkin debitinin və neftlə doymuş lay qatının bir metrə görə xüsusi toplanmış neft hasilatının artması, quyu məhsulunun ilkin sulaşmasının, sulaşmanın artım sürətinin azalması, neft və su ilə doymuş laylar arasındakı ara təbəqəsinin qalınlığının artmasından asılı olaraq quyunun istismarının birinci ili üçün toplanmış su-neft amilinin aşağı düşməsi göstərilmişdir.

Açar sözlər: neft ehtiyatlarının çıxarılması; ara təbəqəsi; neftçıxarma əmsalı; su-neft amili; üfiqi quyu.

Məqalədə Znamenskoye yatağının Turne mərtəbəsinin neft yataqlarında həyata keçirilmiş işlənmə sistemi, həmçinin onun effektivliyini aşağı salan amillər təhlil edilmiş, neft ehtiyatlarının çıxrılmasına təsir edən geoloji quruluşun xüsusiyyətlərinin qiymətləndirilməsi və işlənmə sisteminin səmərəliliyinin yüksəldilməsi üçün təkliflər təqdim edilmişdir. Yatağın işlənməsi prosesində Turne mərtəbəsinin neft yataqlarının geoloji strukturunun əhəmiyyətli dərəcədə dəyişməsi qeyd olunmuşdur. İşlənmə obyektinin əlavə tədqiqi nəticəsində üfiqi quyulardan istifadənin yüksək səmərəliliyi təsdiqlənmişdir. Quyunun ilkin debitinin və neftlə doymuş lay qatının bir metrə görə xüsusi toplanmış neft hasilatının artması, quyu məhsulunun ilkin sulaşmasının, sulaşmanın artım sürətinin azalması, neft və su ilə doymuş laylar arasındakı ara təbəqəsinin qalınlığının artmasından asılı olaraq quyunun istismarının birinci ili üçün toplanmış su-neft amilinin aşağı düşməsi göstərilmişdir.

Açar sözlər: neft ehtiyatlarının çıxarılması; ara təbəqəsi; neftçıxarma əmsalı; su-neft amili; üfiqi quyu.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Дмитриевский, А. Н. (2017). Ресурсно-инновационная стратегия развития экономики России. Нефтяное хозяйство, 5, 6-7.
  2. Шахвердиев, А. Х. (2017). Некоторые концептуальные аспекты системной оптимизации разработки нефтяных месторождений. Нефтяное хозяйство, 2, 58-63.
  3. Дмитриевский, А. Н., Еремин, Н. А., Столяров, В. Е. (2021). Актуальные вопросы и индикаторы цифровой трансформации нефтегазодобычи на заключительной стадии эксплуатации месторождений. SOCAR Proceedings, SI2, 1-13.
  4. Велиев, Э. Ф., Алиев, А. А., Маммедбейли, Т. Е. (2021). Применение машинного обучения для прогнозирования эффективности внедрения технологий борьбы с конусообразованием. SOCAR Procceedings, 1, 104-113.
  5. Грищенко, В. А., Гареев, Р. Р., Циклис, И. М. и др. (2021). Расширение круга льготируемых объектов, содержащих трудноизвлекаемые запасы нефти. SOCAR Proceedings, SI2, 8-18.
  6. Кулешова, Л. С., Мухаметшин, В. Ш. (2022). Поиск и обоснование применения инновационных методов добычи углеводородов в осложненных условиях. SOCAR Proceedings, SI1, 71-79.
  7. Грищенко, В. А., Циклис, И. М., Мухаметшин, В. Ш., Якупов, Р. Ф. (2021). Методические подходы к повышению эффективности системы заводнения на поздней стадии разработки. SOCAR Proceedings, SI2, 161-171.
  8. Kadyrov, R. R., Mukhametshin, V. V., Galiullina, I. F., et al. (2020). Prospects of applying formation water and heavy brines derived therefrom in oil production and national economy. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, 905, 012081.
  9. Ибрагимов, Н. Г., Мусабиров, М. Х., Яртиев, А. Ф. (2015). Опыт промышленной реализации импортозамещающих технологий интенсификации добычи нефти в ПАО «Татнефть». Нефтяное хозяйство, 8, 86-89.
  10. Закиров, С. Н., Индрупский, И. М., Закиров, Э. С. и др. (2009). Новые принципы и технологии разработки месторождений нефти и газа. Ч. 2. Москва-Ижевск: Институт компьютерных исследований.
  11. Мухаметшин, В. Ш., Хакимзянов, И. Н. (2021). Особенности группирования низкопродуктивных залежей нефти в карбонатных коллекторах для рационального использования ресурсов в пределах Урало-Поволжья. Записки Горного института, 252, 896-907.
  12. Dubinskiy, G. S., Andreev, V. E., Kuleshova, L. S., Mukhametshin, V. V. (2020). Intensification of the gas inflow when bringing wells into production. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, 952, 012042.
  13. Павловская, Е., Поплыгин, В. В., Иванов, Д. Ю., Елисеев, И. Ю. (2015). Эффективность кислотных обработок скважин, эксплуатирующих башкирские отложения на месторождениях Пермского края. Нефтяное хозяйство, 3, 28-30.
  14. Хисамиев, Т. Р., Баширов, И. Р., Мухаметшин, В. Ш. и др. (2021). Результаты оптимизации системы разработки и повышения эффективности выработки запасов карбонатных отложений турнейского яруса Четырманского месторождения. SOCAR Proceedings, SI2, 131-142.
  15. Муслимов, Р. Х. (2008). Методы повышения эффективности разработки нефтяных месторождений на поздней стадии. Нефтяное хозяйство, 3, 30-35.
  16. Мухаметшин, В. В., Кулешова, Л. С. (2022). Повышение эффективности выработки запасов залежей нижнего мела Западной Сибири с использованием методов увеличения нефтеотдачи. SOCAR Proceedings, SI1, 9-18.
  17. Муслимов, Р. Х. (2016). Новая стратегия освоения нефтяных месторождений в современной России – оптимизация добычи и максимизация КИН. Нефть. Газ. Новации, 4, 8-17.
  18. Якупов, Р. Ф., Хакимзянов, И. Н., Мухаметшин, В. В., Кулешова, Л. С. (2021). Использование гидродинамической модели при создании обратного конуса нефти в условиях водонефтяных зон. SOCAR Proceedings, 2, 54-61.
  19. Дмитриевский, А. Н., Еремин, Н. А. (2015). Современная НТР и смена парадигмы освоения углеводородных ресурсов. Проблемы экономики и управления нефтегазовым комплексом, 6, 10-16.
  20. Мухаметшин, В. В., Бахтизин, Р. Н., Кулешова, Л. С. и др. (2021). Скрининг и оценка условий эффективного применения методов увеличения нефтеотдачи высокообводненных залежей с трудноизвлекаемыми запасами. SOCAR Proceedings, SI2, 48-56.
  21. Аржиловский, А. В., Гусева, Д. Н. (2016). Сравнение методов анализа выработки остаточных запасов. Нефтепромысловое дело, 10, 14-19.
  22. Грищенко, В. А., Рабаев, Р. У., Асылгареев, И. Н. и др. (2021). Методический подход к определению оптимальных геолого-технологических характеристик при планировании ГРП на многопластовых объектах. SOCAR Proceedings, SI2, 182-191.
  23. Гусейнов, А. Г., Гусейнов, Е. А. (2021). Пути совершенствования инновационной деятельности на нефтегазодобывающих предприятиях. SOCAR Proceedings, SI2, 1-7.
  24. Chizhov, A. P., Andreev, V. E., Chibisov, A. V., et al. (2020). Hydraulically perfect modes of injection of grouting mixtures when isolating absorbing formations. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, 952, 012040.
  25. Велиев, Э. Ф. (2021). Применение амфифильных блок-полимерных систем для эмульсионного заводнения пласта. SOCAR Proceedings, 3, 78-86.
  26. Андреев, А. В., Мухаметшин, В. Ш., Котенёв, Ю. А. (2016). Прогнозирование продуктивности залежей в карбонатных коллекторах с трудноизвлекаемыми запасами. SOCAR Procеedings, 3, 40–45.
  27. Гасымов, А. А., Гаджиев, Г. Б. (2021). Оценка управления предприятиями нефтегазовой отрасли в современных экономических условиях. SOCAR Procеedings, 3, 100-105.
  28. Akmetshina, D. I., Batalov, D. A., Mukhametshin, V. V., Kuleshova, L. S. (2021). Scientific and methodological basic principles for determining design of clay acid treatments applied to wells. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, 1064, 012056.
  29. Кудряшов, С. И., Хасанов, М. М., Краснов, В. А. и др. (2007). Шаблоны применения технологий – эффективный способ систематизации знаний. Нефтяное хозяйство, 11, 7-9.
  30. Мухаметшин, В. В. (2021). Повышение эффективности управления разработкой залежей Западно-Сибирской нефтегазоносной провинции на основе дифференциации и группирования. Геология и геофизика, 62(12), 1672–1685.
  31. Mukhametshin, V. G., Dubinskiy, G. S., Andreev, V. E., et al. (2021). Geological, technological and technical justification for choosing a design solution for drilling wells under different geological conditions. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, 1064, 012061.
  32. Мухаметшин, В. Ш., Хакимзянов, И. Н., Бахтизин, Р. Н., Кулешова, Л. С. (2021). Дифференциация и группирование сложнопостроенных залежей нефти в карбонатных коллекторах в решении задач управления разработкой. SOCAR Proceedings, SI1, 88-97.
  33. Yaskin, S. A., Mukhametshin, V. V., Kuleshova, L. S. (2021). Geological and technological justification of the bottom-hole zone treatment of wells and formations of the Langepas group of fields. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, 1064, 012073.
  34. Sun, S. Q., Wan, J. C. (2002). Geological analogs usage rates high in global survey. Oil & Gas Journal, 100(46), 49-50.
  35. Червякова, А. Н., Зубик, А. О., Душин, А. С. и др. (2017). Методические подходы, опыт и перспективы разработки залежей турнейского яруса горизонтальными скважинами на Знаменском нефтяном месторождении. Нефтяное хозяйство, 10, 33-35.
  36. Якупов, Р. Ф., Мухаметшин, В. Ш. (2013). Вопросы эффек­тивности разработки низкопродуктивных карбонатных кол­лекторов на примере турнейского яруса Туймазинского месторождения. Нефтяное хозяйство, 12, 106–110.
  37. 37 Мухаметшин, В. Ш. (2022). Управление заводнением залежей нефти в карбонатных коллекторах. SOCAR Proceedings, SI1, 38-44.
  38. Zeigman, Yu. V., Mukhametshin, V. V., Kuleshova, L. S. (2020). Differential impact on wellbore zone based on hydrochloric-acid simulation. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, 952, 012069.
  39. Мухаметшин, В. Ш. (2022). Экспресс-оценка коэффициента извлечения нефти при разработке залежей в карбонатных коллекторах на естественных режимах. SOCAR Proceedings, SI1, 27-37.
  40. Кудаярова, А. Р., Рыкус, М. В., Кондратьева, Н. Р. и др. (2015). Методика моделирования турнейских карбонатных отложений Знаменского месторождения Башкортостана. Нефтяное хозяйство, 1, 18–20.
  41. Кудаярова, А. Р., Рыкус, М. В., Душин, А. С. (2016). Седиментационные модели и промысловые свойства верхнетурнейских карбонатных отложений Южно-Татарского свода платформенной Башкирии. Нефтегазовое дело, 14(1), 20–29.
  42. Мерзляков, В. Ф., Волочков, Н. С., Попов, А. М. (2003). Разработка залежей нефти в карбонатных коллекторах Знаменского месторождения. Нефтяное хозяйство, 3, 51-53.
  43. Аминева, Г. Р., Дворкин, А. В., Бурикова, Т. В. и др. (2018). Особенности микропоровых пород и их выделение в разрезе скважин по данным изучения керна и геофизических исследований скважин. Нефтяное хозяйство, 6, 58-61.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP20220400788

E-mail: vv@of.ugntu.ru


E. R. Aqişev1, Q. S. Dubinski2, V. V. Muxametşin2, R. N. Baxtizin2, V. E. Andreyev2,3, L. S. Kuleşova4, T. R. Vafin4

1«Vyetsovpetro» MM, Vung Tau, Vyetnam; 2UDNTU, Ufa, Rusiya; 3Başqırdıstan Respublikasının Strateji Araşdırmalar İnstitutu, Ufa, Rusiya; 4UDNTU-nin Neft və Qaz İnstitutu, (Oktyabrski filialı), Rusiya

Kollektor süxurun geomexaniki tədqiqi əsasında layın hidravliki yarılmasında çatın parametrlərinin proqnozlaşdırılması


Məqalə layın hidravliki yarılmasında su axını risklərinin azaldılması yollarının axtarışına və texnoloji effektivliyinin artırılması üçün daha etibarlı dizaynına həsr edilmişdir. Kollektor süxurun geomexaniki tədqiqi əsasında layın hidravlik yarılmasında çatın parametrlərinin proqnozlaşdırılması metodikası və yanaşması təqdim olunmuşdur. Analitik, laborator və mədən tədqiqatları aparılmışdır. Dizayn korreksiyası layın hidravlik yarılmasının planlaşdırılması zamanı sınaqdan keçirilmiş, bu alqoritmin tətbiqinin mümkünlüyü və onun müvəffəqliyi göstərilmişdir. Layın hidravlik yarılmasının dəqiq dizaynı və yerinə yetirilən işlərin keyfiyyətinin yüksəldilməsi ilə bağlı məhsuldar layın sulaşma riskini azalda biləcək tövsiyələr verilmişdir.

Açar sözlər: layın hidravlik yarılması; layın geomexaniki xassələri; hasilatın artırılması; sulaşmanın azaldılması.

Məqalə layın hidravliki yarılmasında su axını risklərinin azaldılması yollarının axtarışına və texnoloji effektivliyinin artırılması üçün daha etibarlı dizaynına həsr edilmişdir. Kollektor süxurun geomexaniki tədqiqi əsasında layın hidravlik yarılmasında çatın parametrlərinin proqnozlaşdırılması metodikası və yanaşması təqdim olunmuşdur. Analitik, laborator və mədən tədqiqatları aparılmışdır. Dizayn korreksiyası layın hidravlik yarılmasının planlaşdırılması zamanı sınaqdan keçirilmiş, bu alqoritmin tətbiqinin mümkünlüyü və onun müvəffəqliyi göstərilmişdir. Layın hidravlik yarılmasının dəqiq dizaynı və yerinə yetirilən işlərin keyfiyyətinin yüksəldilməsi ilə bağlı məhsuldar layın sulaşma riskini azalda biləcək tövsiyələr verilmişdir.

Açar sözlər: layın hidravlik yarılması; layın geomexaniki xassələri; hasilatın artırılması; sulaşmanın azaldılması.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Дмитриевский, А. Н. (2017). Ресурсно-инновационная стратегия развития экономики России. Нефтяное хозяйство, 5, 6-7.
  2. Муслимов, Р. Х. (2014). Нефтеотдача: прошлое, настоящее, будущее (оптимизация добычи, максимизация КИН). Казань: ФЭН.
  3. Конторович, А. Э., Лившиц, В. Р. (2017). Новые методы оценки, особенности структуры и пути освоения прогнозных ресурсов нефти зрелых нефтегазоносных провинций (на примере Волго–Уральской провинции). Геология и геофизика, 58(12), 1835–1852.
  4. Мухаметшин, В. Ш., Хакимзянов, И. Н., Бахтизин, Р. Н., Кулешова, Л. С. (2021). Дифференциация и группирование сложнопостроенных залежей нефти в карбонатных коллекторах в решении задач управления разработкой. SOCAR Proceedings, SI1, 88-97.
  5. Конторович, А. Э., Лившиц, В. Р. (2017). Ресурсы нефти мелких и мельчайших месторождений Волго-Уральской НГП, как база развития малого и среднего нефтедобывающего бизнеса. Материалы Всероссийской научной конференции, посвящённой 30-летию ИПНГ РАН «Фундаментальный базис инновационных технологий нефтяной и газовой промышленности». Москва: ООО «Аналитик».
  6. Хузин, Р. Р., Бахтизин, Р. Н., Андреев, В. Е. и др. (2021). Интенсификация добычи нефти методом гидравлического сжатия пласта. SOCAR Proceedings, SI1, 98-108.
  7. Гасумов, Э. Р., Гасумов, Р. А. (2020). Управление инновационными рисками при выполнении геолого-технических (технологических) мероприятий на нефтегазовых месторождениях. SOCAR Proceedings, 2, 8-16.
  8. Велиев, Э. Ф. (2021). Полимерно-дисперсная система для изменения фильтрационных потоков в пласте. Prospecting and Development of Oil and Gas Fields, 1(78), 61–72.
  9. Розман, М. С., Смоляк, С. А., Закиров, Э. С. и др. (2020). О технико-экономическом обосновании добычи ТрИЗ: как не наступить на старые грабли. Neftegaz.RU, 2(98), 62–70.
  10. Выгон, Г. В. (2019). Инвентаризация запасов: от государственной экспертизы к национальному аудиту. Нефтегазовая вертикаль, 18(462), 19–24.
  11. Мухаметшин, В. В., Бахтизин, Р. Н., Кулешова, Л. С. и др. (2021). Скрининг и оценка условий эффективного применения методов увеличения нефтеотдачи высокообводненных залежей с трудноизвлекаемыми запасами. SOCAR Proceedings, SI2, 48-56. DOI: 10.5510/OGP2021SI200588.
  12. Закиров, С. Н., Индрупский, И. М., Смоляк, С. А. и др. (2015). К проблеме экономической оценки извлекаемых запасов углеводородного сырья. Недропользование ХХI век, 4(54), 112–121.
  13. Мухаметшин, В. В. (2020). Повышение эффективности управления объектами добычи нефти с использованием метода аналогий. SOCAR Proceedings, 4, 42-50.
  14. Орлов, С. (2020). Новая нефть. Сибирская нефть, 175, 8–13.
  15. Мухаметшин, В. В., Кулешова, Л. С. (2020). О снижении уровня неопределенности при управлении заводнением залежей с трудноизвлекаемыми запасами. Известия ТПУ. Инжиниринг георесурсов, 331(5), 140–146.
  16. Алексеев, А. (2020). Новая нефть. Сибирская нефть, 75, 20–27.
  17. Рогачев, М. К., Мухаметшин, В. В., Кулешова, Л. С. (2019). Повышение эффективности использования ресурсной базы жидких углеводородов в юрских отложениях Западной Сибири. Записки Горного института, 240, 711-715.
  18. Мухаметшин, В. В. (2021). Повышение эффективности управления разработкой залежей Западно-Сибирской нефтегазоносной провинции на основе дифференциации и группирования. Геология и геофизика, 62(12), 1672–1685.
  19. Велиев, Э. Ф. (2020). Обзор современных методов увеличения нефтеотдачи пласта с применением потокоотклоняющих технологий. SOCAR Proceedings, 2, 50-66.
  20. Mardashov, D. V., Rogachev, M. K., Zeigman, Yu. V., Mukhametshin, V. V. (2021). Well killing technology before workover operation in complicated conditions. Energies, 14(3), 654, 1-15.
  21. Тихонов, С. (2019). ТРиЗ и налоги. Стимулы и препятствия для разработки трудноизвлекаемых запасов. Нефтегазовая вертикаль, 6, 10–17.
  22. Грищенко, В. А., Гареев, Р. Р., Циклис, И. М. и др. (2021). Расширение круга льготируемых объектов, содержащих трудноизвлекаемые запасы нефти. SOCAR Proceedings, SI2, 8-18.
  23. Грищенко, В. А., Асылгареев, И. Н., Бахтизин, Р. Н. и др. (2021). Методический подход к мониторингу эффективности использования ресурсной базы при разработке нефтяных месторождений. SOCAR Proceedings, SI2, 229-237.
  24. Исмайлов, Ф. С., Ибрагимов, Х. М., Абдуллаева, Ф. Я. (2015). Оценка результатов использования биотехнологий на основе опыта воздействия на пласты месторождения «Бибиэйбат». SOCAR Proceedings, 2, 43-46.
  25. Велиев, Н. A., Джамалбеков, M. A., Ибрагимов, X. M., Гасанов, И. Р. (2021). О перспективах применения СО2 для повышения нефтеотдачи на месторождениях Азербайджана. SOCAR Proceedings, 1, 83–89.
  26. Хисамиев, Т. Р., Баширов, И. Р., Мухаметшин, В. Ш. и др. (2021). Результаты оптимизации системы разработки и повышения эффективности выработки запасов карбонатных отложений турнейского яруса Четырманского месторождения. SOCAR Proceedings, SI2, 131-142.
  27. Грищенко, В. А., Циклис, И. М., Мухаметшин, В. Ш., Якупов, Р. Ф. (2021). Методические подходы к повышению эффективности системы заводнения на поздней стадии разработки. SOCAR Proceedings, SI2, 161-171.
  28. Велиев, Э. Ф. (2020). О механизмах удерживания полимера пористой средой. SOCAR Procеedings, 3, 126-134.
  29. Грищенко, В. А., Позднякова, Т. В., Мухамадиев, Б. М. и др. (2021). Повышение эффективности разработки залежей нефти в карбонатных коллекторах на примере турнейского яруса. SOCAR Proceedings, SI2, 238-247.
  30. Рабаев, Р. У., Чибисов, А. В., Котенев, А. Ю. и др. (2021). Математическое моделирование растворения карбонатных коллекторов и прогнозирование эффективности регулируемой солянокислотного воздействия. SOCAR Proceedings, 2, 40-46.
  31. Якупов, Р. Ф., Хакимзянов, И. Н., Мухаметшин, В. В., Кулешова, Л. С. (2021). Использование гидродинамической модели при создании обратного конуса нефти в условиях водонефтяных зон. SOCAR Proceedings, 2, 54-61.
  32. Хакимзянов, И. Н., Мухаметшин, В. Ш., Бахтизин, Р. Н., Шешдиров, Р. И. (2021). Определение объемного коэффициента сетки скважин для оценки конечного коэффициента нефтеизвлечения при разработке залежей нефти горизонтальными скважинами. SOCAR Proceedings, 2, 47-53.
  33. Rzayeva, S. J. (2019). New microbiological method of oil recovery increase containing highly mineralized water. SOCAR Procеedings, 2, 38-44.
  34. Стабинскас, А. П., Султанов, Ш. Х., Мухаметшин, В. Ш. и др. (2021). Эволюция жидкости гидроразрыва пласта: от гуаровых систем к синтетическим геллирующим полимерам. SOCAR Proceedings, SI2, 172-181.
  35. Хакимзянов, И. Н., Мухаметшин, В. Ш., Бахтизин, Р. Н. и др. (2021). Обоснование необходимости учета интерференции между скважинами при разряжении сетки скважин на пашийском горизонте Бавлинского месторождения. SOCAR Proceedings, SI1, 77-87.
  36. Кулешова, Л. С., Фаттахов, И. Г., Султанов, Ш. Х. и др. (2021). Опыт проведения многозонного кислотного ГРП на месторождении ПАО «Татнефть». SOCAR Proceedings, SI1, 68-76. DOI: 10.5510/OGP2021SI100511.
  37. Yakupov, R. F., Mukhametshin, V. Sh., Tyncherov, K. T. (2018). Filtration model of oil coning in a bottom water-drive reservoir. Periodico Tche Quimica, 15(30), 725-733.
  38. Фаттахов, И. Г., Кулешова, Л.С., Бахтизин, Р.Н. и др. (2021). Комплексирование результатов моделирования ГРП при проведении гибридных кислотно-пропантных обработок и при одновременной инициации трещины ГРП в разделенных интервалах. SOCAR Proceedings, SI2, 103-111.
  39. Грищенко, В. А., Рабаев, Р. У., Асылгареев, И. Н. и др. (2021). Методический подход к определению оптимальных геолого-технологических характеристик при планировании ГРП на многопластовых объектах. SOCAR Proceedings, SI2, 182-191.
  40. Сергеев, В. В., Шарапов, Р. Р., Кудымов, А. Ю. и др. (2020). Экспериментальное исследование влияния коллоидных систем с наночастицами на фильтрационные характеристики трещин гидравлического разрыва пласта. Нанотехнологии в строительстве, 12(2), 100–107.
  41. Фадеев, А. Б. (1982). Прочность и деформируемость горных пород. Москва: Недра.
  42. ГОСТ 12248–2010. (2011). Грунты. Методы лабораторного определения характеристик прочности и деформируемости. Москва: Стандартинформ.
  43. Егоров, А. А. (2021). Отечественный флагманский продукт «Роснефть» – «РН–ГРИД» симулятор моделирования гидроразрыва пласта (ГРП). Автоматизация и IT в нефтегазовой области, 2(44), 12–27.
  44. Магадова, Л. А., Силин, М. А., Малкин, Д. Н. и др. (2014). Технологии гидравлического разрыва пласта, снижающие риски увеличения обводненности скважины. Время колтюбинга. Время ГРП, 3(049), 38–46.
  45. Коноплев, Ю. В. (2006). Геофизические методы контроля за разработкой нефтяных и газовых месторождений. Краснодар: Кубанский государственный университет.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP20220400789

E-mail: vsh@of.ugntu.ru


E. X. İskəndərov, Ə. N. Bağırov, Ş. Ə. Bağırov, P. Ş. İsmayılova

Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti, Bakı, Azərbaycan

Təbii qazın supersəsli hərəkəti əsasında yeni texnoloji proseslərin yaradılması


Məqalə sualtı təbii qazın supersəsli hərəkətinin tədqiqinə və bunun əsasında qazın soyudulması, qurudulması, tərkibində olan maye karbohidrogenlərin ayrılması üçün yeni texnoloji proseslərin işlənməsi imkanlarının araşdırılmasına həsr olunub. Təbii qazın supersəsli hərəkətindən istifadə etməklə yaradılmış texnoloji proseslər və avadanlıq kompleksi təhlil edilmiş, onların üstün və çatışmayan çəhətləri müəyyənləşdirilmişdir. Yeraltı qaz anbarlarının xüsusiyyətlərindən irəli gələn qazvurma prosesində mövsüm ərzində təzyiqlərin geniş intervalda dəyişməsinin quraşdırılmış kompressor avadanlıqlarının daha səmərəli istifadəsi üçün imkanlar yaratması qeyd olunmuşdur. Müxtəlif konstruktiv quruluşlarda supersəsli hərəkət hesabına formalaşan qazın soyudulmasının termobarik parametrlərinin hesabatı aparılmış və yeni texnoloji proseslərin yaradılması üçün geniş imkanların olduğu sübüt edilmişdir. Yeraltı qaz anbarları üçün yaradılacaq soyutma sistemlərinin tənzimlənməsinini təmin etmək üçün qurğunun qazburaxma qabiliyyəti üzrə tövsiyələr verilmişdir. Termobarik parametrlər və tənzimləmə prinsipləri əsasında yaradılan qazın soyutma qurğularının və onların texnoloji davamı olan separasiya sistemlərinın yeraltı qaz anbarları ilə yanaşı qaz sənayesinin digər sahələri üçün də faydalı olacağı qeyd olunmuşdur.

Açar sözlər: təbii qaz; supersəsli hərəkət; Laval soplosu; yeraltı qaz anbarı; qazın soyudulması; separasiya; kompressor.

Məqalə sualtı təbii qazın supersəsli hərəkətinin tədqiqinə və bunun əsasında qazın soyudulması, qurudulması, tərkibində olan maye karbohidrogenlərin ayrılması üçün yeni texnoloji proseslərin işlənməsi imkanlarının araşdırılmasına həsr olunub. Təbii qazın supersəsli hərəkətindən istifadə etməklə yaradılmış texnoloji proseslər və avadanlıq kompleksi təhlil edilmiş, onların üstün və çatışmayan çəhətləri müəyyənləşdirilmişdir. Yeraltı qaz anbarlarının xüsusiyyətlərindən irəli gələn qazvurma prosesində mövsüm ərzində təzyiqlərin geniş intervalda dəyişməsinin quraşdırılmış kompressor avadanlıqlarının daha səmərəli istifadəsi üçün imkanlar yaratması qeyd olunmuşdur. Müxtəlif konstruktiv quruluşlarda supersəsli hərəkət hesabına formalaşan qazın soyudulmasının termobarik parametrlərinin hesabatı aparılmış və yeni texnoloji proseslərin yaradılması üçün geniş imkanların olduğu sübüt edilmişdir. Yeraltı qaz anbarları üçün yaradılacaq soyutma sistemlərinin tənzimlənməsinini təmin etmək üçün qurğunun qazburaxma qabiliyyəti üzrə tövsiyələr verilmişdir. Termobarik parametrlər və tənzimləmə prinsipləri əsasında yaradılan qazın soyutma qurğularının və onların texnoloji davamı olan separasiya sistemlərinın yeraltı qaz anbarları ilə yanaşı qaz sənayesinin digər sahələri üçün də faydalı olacağı qeyd olunmuşdur.

Açar sözlər: təbii qaz; supersəsli hərəkət; Laval soplosu; yeraltı qaz anbarı; qazın soyudulması; separasiya; kompressor.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Suleimanov, B. A. (1995). Filtration of disperse systems in a nonhomogeneous porous medium. Colloid Journal, 57(5), 704-707.
  2. Suleimanov, B. A. (1996). Experimental study of the formation of fractal structures in displacement of immiscible fluids using a Hele-Shaw cell. Journal of Engineering Physics and Thermophysics, 69(2), 182-187.
  3. Suleimanov, B. A. (1996). Effect of a surface-active substance on nonequilibrium phenomena in filtration of gas-liquid systems in the subcritical region. Journal of Engineering Physics and Thermophysics, 69(4), 427-431.
  4. Suleimanov, B. A. (1997). Slip effect during filtration of gassed liquid. Colloid Journal, 59(6), 749-753.
  5. Suleimanov, B. A. (1999). The slip effect during filtration of gassed non-Newtonian liquids. Colloid Journal, 61(6), 786-790.
  6. Suleimanov, B. A. (2004). On the effect of interaction between dispersed phase particles on the rheology of fractally heterogeneous disperse systems. Colloid Journal, 66(2), 249-252.
  7. Suleimanov, B. A. (2011). Mechanism of slip effect in gassed liquid flow. Colloid Journal, 73(6), 846-855.
  8. Bagirov, L. A., Imaev, S. Z. (2015, October). Experience of 3S-technology application for natural gas processing at gas facilities in Russia and China. SPE-176649-MS. In: SPE Russian Petroleum Technology Conference. Society of Petroleum Engineers.
  9. Alfyorov, V., Bagirov, L., Dmitriyev, L., et al. (2005). Supersonic nozzle efficiently sepsrstes natural gas components. Oil & Gas Journal, 23 May, 53-58.
  10. Имаев, С. З., Сафьянников, М. И. (2016). Регулирование сверхзвуковых сепараторов. Территория «Нефтегаз», 9, 98-104.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP20220400790

E-mail: pervaneismayilova0715@gmail.com


K. A. Başmur1, V. S. Tınçenko1,2,3, R. B. Sergiyenko4, V. V. Kukarsev1,3, S. O. Kuraşkin1,2,3, V. V. Tınçenko3,1

1Sibir Federal Universiteti, Krasnoyarsk, Rusiya; 2N. E. Bauman adına Moskva Dövlət Texniki Universiteti, Moskva, Rusiya; 3M. F. Reşetnyov adına Sibir Dövlət Universiteti, Krasnoyarsk, Rusiya; 4Gini GmbH, Münhen, Almaniya

Gözcük tipli mikrorelyefli səthlər ilə sürtünmə cütlərinin istismar xassələrinin texnoloji təminatı


Məqalə sürtünmə cütlərinin hissəciklərinin aşınmaya davamlılığının artırılması texnoloji üsullarının təkmilləşdirilməsinə həsr edilmişdir. Pistonlu kompressor nümunəsində gözcük tipli mikrorelyefi olan hissəciklərin silindrik səthlərinin tədqiqi təqdim olunmuşdur. Gözcüyün forması qeyri-bərabər müsbət parametrlərə malik elliptik paraboloiddir. Gözcüklü mikrorelyefdən istifadənin yüksək potensialı yağlayıcı təbəqənin hidrodinamiki daşıyıcılıq qabiliyyətinin mikrorelyef forma ilə təmin edilməsi zamanı sürtünmə cütlərinin aşınmasının azalması ilə əlaqədardir. Tədqiqatın məqsədlərinə mikrorelyef gözcükləri arasındakı boşluqda yağlayıcı təbəqənin özünü necə aparmasının parametrik analizi daxildir. Bunun üçün hidrodinamik yağlama nəzəriyyəsinə əsaslanan analitik model və ANSYS Fluent proqram təminatı vasitəsilə CFD modeli qurulmuşdur. Daşınma tənliklərinin ehtiva edilməsi üçün SST k–ω turbulentlik modeli qəbul edilmişdir. Hər iki model göstərmişdir ki, maksimum hidrodinamiki daşıyıcılıq qabiliyyəti gözcük ellipsinin əsas oxunun uzunluğunun 75%-də baş verir ki, bu da gözcüyün dərinliyinin 0.128 mm-nə təsadüf edir. Mikrorelyefin bir gözcüyündəki maksimum qaldırıcı hidrodinamiki təzyiq 3 kPa təşkil etmişdir. Parametrik analizin nəticələrinə əsasən təsdiq etmək olar ki, texnoloji aqreqatların sürtünmə cütlərinin istismarının təmin edilməsi üçün gözcüklü mikrorelyefdən səmərəli istifadə etmək olar.

Açar sözlər: sürtünmə cütlüyü; silindr qolu; piston halqası; gözcüklü mikrorelyef; hidrodinamiki model; riyazi model; ANSYS Fluent; ikiölçülü parametrik analiz.

Məqalə sürtünmə cütlərinin hissəciklərinin aşınmaya davamlılığının artırılması texnoloji üsullarının təkmilləşdirilməsinə həsr edilmişdir. Pistonlu kompressor nümunəsində gözcük tipli mikrorelyefi olan hissəciklərin silindrik səthlərinin tədqiqi təqdim olunmuşdur. Gözcüyün forması qeyri-bərabər müsbət parametrlərə malik elliptik paraboloiddir. Gözcüklü mikrorelyefdən istifadənin yüksək potensialı yağlayıcı təbəqənin hidrodinamiki daşıyıcılıq qabiliyyətinin mikrorelyef forma ilə təmin edilməsi zamanı sürtünmə cütlərinin aşınmasının azalması ilə əlaqədardir. Tədqiqatın məqsədlərinə mikrorelyef gözcükləri arasındakı boşluqda yağlayıcı təbəqənin özünü necə aparmasının parametrik analizi daxildir. Bunun üçün hidrodinamik yağlama nəzəriyyəsinə əsaslanan analitik model və ANSYS Fluent proqram təminatı vasitəsilə CFD modeli qurulmuşdur. Daşınma tənliklərinin ehtiva edilməsi üçün SST k–ω turbulentlik modeli qəbul edilmişdir. Hər iki model göstərmişdir ki, maksimum hidrodinamiki daşıyıcılıq qabiliyyəti gözcük ellipsinin əsas oxunun uzunluğunun 75%-də baş verir ki, bu da gözcüyün dərinliyinin 0.128 mm-nə təsadüf edir. Mikrorelyefin bir gözcüyündəki maksimum qaldırıcı hidrodinamiki təzyiq 3 kPa təşkil etmişdir. Parametrik analizin nəticələrinə əsasən təsdiq etmək olar ki, texnoloji aqreqatların sürtünmə cütlərinin istismarının təmin edilməsi üçün gözcüklü mikrorelyefdən səmərəli istifadə etmək olar.

Açar sözlər: sürtünmə cütlüyü; silindr qolu; piston halqası; gözcüklü mikrorelyef; hidrodinamiki model; riyazi model; ANSYS Fluent; ikiölçülü parametrik analiz.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Wojciechowski, L., Kubiak, K. J., Mathia, T. G. (2016). Roughness and wettability of surfaces in boundary lubricated scuffing wear. Tribology International, 93(B), 593-601.
  2. Miao, C., Guo, Z., Yuan, C. (2022). Tribological behavior of co-textured cylinder liner-piston ring during running-in. Friction, 10, 878-890.
  3. Kumar, S., Kumar, M. (2022). Tribological and mechanical performance of coatings on piston to avoid failure — a review. Journal of Failure Analysis and Prevention, 22, 1346-1369.
  4. Dokshanin, S. G., Tynchenko, V. S., Bukhtoyarov, V. V., et al. (2019). Investigation of the tribological properties of ultrafine diamond-graphite powder as an additive to greases. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, 560, 012192.
  5. Bukhtoyarov, V., Zyryanov, D., Tynchenko, V., et al. (2020). Research of data analysis techniques for vibration monitoring of technological equipment. In: Software Engineering Perspectives in Intelligent Systems. CoMeSySo 2020. Advances in Intelligent Systems and Computing, 1294, 598-605.
  6. Shneyder, Yu. G. (1982). Operational properties of parts with regular microrelief. Saint Petersburg: Mashinostroyeniye.
  7. Gafarov, A. M. Shikhseidov, A. Sh. (1999). Metal processing by vibration rolling. Baku: Elm.
  8. Shchedrina, A. V., Bekaeva, A. A., Tomskaya, N. V. (2021). Improving rotary cutting. Russian Engineering Research, 41(11), 1065-1066.
  9. Petrovsky, E. A., Bashmur, K. A., Shadchina, Yu. N., et al. (2019). Study of microrelief forming technology on sliding bearings for oil and gas centrifugal units. Journal of Physics: Conference Series, 1399, 055032.
  10. Gainiev, R. R., Barykin, A. Y., Takhaviev, R. K., Nuretdinov, D. I. (2020). Improvement of repair impact efficiency during technical operation of diesel engines. International Journal of Engineering Research and Technology, 13(11), 3601-3604.
  11. Zhao, W., Wang, L., Xue, Q. (2010). Influence of micro/nano-textures and chemical modification on the nanotribological property of Au surface. Colloids and Surfaces A: Physicochemical and Engineering Aspects, 366(1-3), 191-196.
  12. Liu, C., Lu, Y.-J., Zhang, Y.-F., et al. (2017). Numerical study on the lubrication performance of compression ring-cylinder liner system with spherical dimples. PLoS ONE, 12(7), e0181574.
  13. Zhang, Y., Zeng, L., Wu, Z., et al. (2019). Synergy of surface textures on a hydraulic cylinder piston. Micro & Nano Letters, 14(4), 424-429.
  14. Petrovsky, D. E., Petrovsky, E. A. (2017). Rotary tool modules for processing parts of technological machines. Stary Oskol: TNT.
  15. Zakharov, S. M. (2010). Hydrodynamic lubrication: state and prospects. Friction and Wear, 31(1), 78-92.
  16. Dotsenko, A. I., Buyanovsky, I. A. (2014). Fundamentals of tribology. Moscow: INFRA-M.
  17. Putintsev, S. V. (2011). Mechanical losses in reciprocating engines: special design, calculation and testing chapters. Moscow: Bauman Moscow State Technical University.
  18. Paley, M. A., Romanov, A. B., Braginsky, V. A. (2001). Tolerances and landings: Part 1. Saint Petersburg: Politehnika.
  19. ANSYS Fluent Theory Guide. https://www.afs.enea.it/project/neptunius/docs/fluent/html/th/node67.htm
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP20220400791

E-mail: bashmur@bk.ru


Q. Q. İsmayılov, Y. Z. Ələkbərov, R. Ə. İsmayılov

Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti, Bakı, Azərbaycan

Qazın hazırlanması prosesində turbodetander aqreqatının soyuqluq məhsuldarlığının seçilməsinin əsaslandırılması haqqında


Qaz kondensat yataqlarında qazın ilkin emalı üçün əsasən aşağı temperaturlu separasiya prosesindən istifadə olunur. Qazların hazırlanması sistemlərində quyu məhsullarının soyudulması onların drosellənməsi hesabına əldə edilir. Lay təzyiqləri azaldıqca alınan enerjinin miqdarı azalır. Bu isə qazların hazırlanması şəraitini pisləşdirir. Ona görə əlavə enerji mənbələrindən istifadə edilməsinə ehtiyac yaranır. Qaz hazırlama qurğularının iş rejimlərinin analizi göstərmişdir ki, qazın genişlənməsi zamanı alınan enerjidən rasional istifadə etmək olar. Aparılan hesablamalar göstərmişdir ki, adiabatik genişlənmə zamanı turbodetander aqreqatlarının çıxışında qazın temperaturu suya və karbohidrogenlərə görə tələb olunan şeh nöqtəsini təmin edir.

Açar sözlər: qaz; kondensat; turbodetander; qazın genişlənməsi; politrop; adiabata; soyuqluq məhsuldarlığı; şeh nöqtəsi.

Qaz kondensat yataqlarında qazın ilkin emalı üçün əsasən aşağı temperaturlu separasiya prosesindən istifadə olunur. Qazların hazırlanması sistemlərində quyu məhsullarının soyudulması onların drosellənməsi hesabına əldə edilir. Lay təzyiqləri azaldıqca alınan enerjinin miqdarı azalır. Bu isə qazların hazırlanması şəraitini pisləşdirir. Ona görə əlavə enerji mənbələrindən istifadə edilməsinə ehtiyac yaranır. Qaz hazırlama qurğularının iş rejimlərinin analizi göstərmişdir ki, qazın genişlənməsi zamanı alınan enerjidən rasional istifadə etmək olar. Aparılan hesablamalar göstərmişdir ki, adiabatik genişlənmə zamanı turbodetander aqreqatlarının çıxışında qazın temperaturu suya və karbohidrogenlərə görə tələb olunan şeh nöqtəsini təmin edir.

Açar sözlər: qaz; kondensat; turbodetander; qazın genişlənməsi; politrop; adiabata; soyuqluq məhsuldarlığı; şeh nöqtəsi.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Язик, А. В. (1986). Системы и средство охлаждения газа. Москва: Недра.
  2. Гриценко, А. И., Александров, И. А., Галанин, И. А. (1981). Физические методы переработки и использования газа. Москва: Недра.
  3. Зиберт, Г. К., Запорожец, Е. П., Зиберт, А. Г. и др. (2015). Технологические процессы и методы расчета оборудования установок подготовки углеводородных газов. Москва: РГУ нефти и газа И.М.Губкина.
  4. Мельников, В. Б., Макарова, Н. П., Федорова, Е. Б. (2012). Сбор и подготовка газа и газового конденсата. Низкотемпературные процессы. Москва: РГУ нефти и газа И.М.Губкина.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP20220400792

E-mail: asi_zum@mail.ru


L. M. Qaysina1, İ. L. Litvinenko2, L. R. Maqomayeva3, M. M. Muradov4

1UDNTU, Ufa, Rusiya; 2Moskva Dövlət Humanitar İqtisadi Universiteti, Moskva, Rusiya; 3Akademik M. D. Millionşikov adına Qroznı Dövlət Neft Texniki Universiteti, Qroznı, Rusiya; 4Sumqayıt Dövlət Universiteti, Sumqayıt, Azərbaycan

Bərpa olunan enerjiyə energetik keçidin innovasiya – investisiya aspekti


Məqalədə qlobal iqtisadiyyatın bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadəsinə keçid prosesinin iqtisadi aspektləri kompleks şəkildə nəzərdən keçirilmişdir. Bərpa olunan mənbələrə əsaslanan potensial investisiya və energetikanın fiziki tələbatın qiymətləndirilməsi aparılmış və bu tələbatları ödəyən qlobal iqtisadiyyatın potensialının tədqiqi həyata keçirilmişdir. Bərpa olunan enerji mənbələrinin istifadəsinə əsaslanan və energetikanın formalaşması istiqamətində dünya ölkələrinin hökümətləri və biznesi tərəfindən əvvəllər aparılmış fəaliyyətin analizi verilmişdir. İqtisadi və resurs xarakterli bərpa olunan enerji mənbələrinə qlobal iqtisadiyyata keçid zamanı maneələr üzə çıxarılmışdır. Dünya ölkələrinin müvafiq maneələri aradan qaldırma təcrübəsi və bərpa olunan resurslara əsaslanan energetika sahəsində dövlətlər tərəfindən qlobal investora keçid zamanı sədhlərin zəifləməsi şərtlərinin formalaşması təhlil edilmişdir. Bərpa olunan mənbələr əsasında energetikanın formalaşması nöqteyi nəzərindən əhəmiyyət kəsb edən nəticələr tədqiq olunmuş və dünyanın digər ölkələrində bu məsələnin istifadəsinin qiymətləndirilməsi aparılmışdır. Bərpa olunan mənbələr əsasında energetikanın formalaşması prosesində daha çox dərəcədə inteqrasiya olunan Aİ dövlətlərarası inteqrasiya qruplarının təcrübəsinə xüsusi diqqət yetirilmişdir. Bərpa olunan enerji mənbələrindən energetik keçidin innovasiya- investisiya aspektlərin analizinin nəticələrinə görə energetikanın 2050-ci ilə qədər trendləri ifadə olunmuş və dünyanın müxtəlif ölkələrində energetik keçidin həyata keçirilməsi üçün təkliflər sistemi işlənib hazırlanmışdır.

Açar sözlər: energetika; bərpa olunan enerji mənbələri; innovasiyalar; investisiyalar; dövlət tənzimlənməsi; modernləşmə.

Məqalədə qlobal iqtisadiyyatın bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadəsinə keçid prosesinin iqtisadi aspektləri kompleks şəkildə nəzərdən keçirilmişdir. Bərpa olunan mənbələrə əsaslanan potensial investisiya və energetikanın fiziki tələbatın qiymətləndirilməsi aparılmış və bu tələbatları ödəyən qlobal iqtisadiyyatın potensialının tədqiqi həyata keçirilmişdir. Bərpa olunan enerji mənbələrinin istifadəsinə əsaslanan və energetikanın formalaşması istiqamətində dünya ölkələrinin hökümətləri və biznesi tərəfindən əvvəllər aparılmış fəaliyyətin analizi verilmişdir. İqtisadi və resurs xarakterli bərpa olunan enerji mənbələrinə qlobal iqtisadiyyata keçid zamanı maneələr üzə çıxarılmışdır. Dünya ölkələrinin müvafiq maneələri aradan qaldırma təcrübəsi və bərpa olunan resurslara əsaslanan energetika sahəsində dövlətlər tərəfindən qlobal investora keçid zamanı sədhlərin zəifləməsi şərtlərinin formalaşması təhlil edilmişdir. Bərpa olunan mənbələr əsasında energetikanın formalaşması nöqteyi nəzərindən əhəmiyyət kəsb edən nəticələr tədqiq olunmuş və dünyanın digər ölkələrində bu məsələnin istifadəsinin qiymətləndirilməsi aparılmışdır. Bərpa olunan mənbələr əsasında energetikanın formalaşması prosesində daha çox dərəcədə inteqrasiya olunan Aİ dövlətlərarası inteqrasiya qruplarının təcrübəsinə xüsusi diqqət yetirilmişdir. Bərpa olunan enerji mənbələrindən energetik keçidin innovasiya- investisiya aspektlərin analizinin nəticələrinə görə energetikanın 2050-ci ilə qədər trendləri ifadə olunmuş və dünyanın müxtəlif ölkələrində energetik keçidin həyata keçirilməsi üçün təkliflər sistemi işlənib hazırlanmışdır.

Açar sözlər: energetika; bərpa olunan enerji mənbələri; innovasiyalar; investisiyalar; dövlət tənzimlənməsi; modernləşmə.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Litvinenko, I., Gaisina, L., Shakirova, E., et al. (2021). The innovative component of ubiquitous digitalization: scales and prospects. AD ALTA: Journal of Interdisciplinary Research, 11(2), S21, 225-230.
  2. (2021). Renewables 2021. Analysis and forecast to 2026. International Energy Agency.
  3. Revel-Muroz, P. A., Bakhtizin, R. N., Karimov, R. M., Mastobaev, B. N. (2017). Joint usage of thermal and chemical stimulation technique for transportation of high viscosity and congealing oils. SOCAR Proceedings, 2, 49-55.
  4. Litvinenko, I. L., Gaisina, L. M., Semenova, L., et al. (2021). Transformation of institutions of socio-economic development in the conditions of a long-term viral pandemic. AD ALTA: Journal of Interdisciplinary Research, 11(2), C21, 220-224.
  5. (2021). Statistical overview of world energy – 2021. London: BP.
  6. Litvinenko, I. L., Shouty, M. G., Kazanbieva, A. Kh., et al. (). (2021). Specifics of investing in human capital in the modern Russian Federation. AD ALTA: Journal of Interdisciplinary Research, 11(2), C20, 14-19.
  7. IRENA. (2018). Global energy transformation. A roadmap to 2050. Abu Dhabi: International Renewable Energy Agency.
  8. Bakhtizin, R. N., Vereshchagin, A. S., Furman, A. B. (2003). The battle for oil / Russia in the global struggle for «black gold» (the end of XIX - mid XX centuries). Ufa.
  9. Litvinenko, I. L., Smirnova, I. A., Nightingale, N. N., et al. (2021). Digitisation and innovatice economic space. AD ALTA: Journal of Interdisciplinary Research, 11(2), C20, 20-24.
  10. Konoplyanik, A. (2022). Energy transition and green energy: the struggle for climate and for a new redistribution of the world - and a proposal for a balanced solution between Russia and the EU. Journal of World Energy Law and Business, 15(1), 59-73.
  11. Wang, X., Lo, K. (2021). Just transition: A conceptual review. Energy Research & Social Science, 82, 102291.
  12. Karasmanaki, E. (2021). Energy transition and willingness to pay for renewable energy sources: the case of environmental students. IOP Conferences Series: Earth and Environmental Science, 899, 012048.
  13. (2021). Global Energy Perspective 2021. January 2021. McKinsey & Company.
  14. Pagliaro, M. (2020). Renewable energy in Russia: A critical perspective. Energy Science & Engineering, 9(7), 950-957.
  15. (2021). Leveraging energy action for advancing the sustainable development goals. In: Policy briefs in support of the high-level political forum. United Nations.
  16. Timokhin, D., Bugayenko, M., Putilov, A. (2020). The use of IT technologies in the implementation of the methodology of the «economic cross» in the project «Breakthrough» of Rosatom. Procedia Computer Science, 169, 445-451.
  17. Gorokhova, A. E., Gaisina, L. M., Gareev, E. S., et al. (2018). Application of coaching methods at agricultural and industrial enterprises to improve the quality of young specialists’ adaptation. Quality - Access to Success, 19(164), 103-108.
  18. Sekerin, V. D., Gaisina, L. M., Shutov, N. V., et al. (2018). Improving the quality of competence-oriented training of personnel at industrial enterprises. Quality - Access to Success, 19(165), 68-72.
  19. Gaisina, L. M., Shayakhmetova, R. R., Mingazetdinova, R. F., et al. (2021). Social responsibility during the Covid-19 pandemic (The Republic of Bashkortostan). Laplage Em Revista, 7(3A), 226-234.
  20. Bakhtizin, R., Evtushenko, E., Burenina, I., et al. (2016). Methodical approach to design of system of the logistic centers and wholesale warehouses at the regional level. Journal of Advanced Research in Law and Economics, 1(15), 16 – 25.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP20220400793

E-mail: glmug@mail.ru


E. B. Zeynalov1, Y. M. Nağıyev1,3, A. B. Hüseynov1, M. İ. Nadiri1, A. D. Quliyev2, N. İ. Salmanova4, M. H. Abbasov1,3, F. B. Nəzərov4, R. R. Apayeva1

1AMEA-nın akad. Nağıyev adına KQKİ, Bakı, Azərbaycan; 2AMEA-nın akad. Y.Məmmədəliyev adına NKPİ, Bakı, Azərbaycan; 3ADNSU-nun Neftin Qazın Geotexnoloji Problemləri və Kimya İnstitutu, Bakı, Azərbaycan

Nanokarbon daşıyıcısında keçid metalının iştirakı ilə naftalinin aerob-peroksid oksidləşməsi


 Məqalədə dəmir tərkibli çoxdivarlı karbon nanoborularının (Fe@ÇDKNB) iştirakı ilə naftalinin aerobperoksid katalitik oksidləşməsinin nəticələri təsvir edilmişdir. Tərkibində α-dəmir atomları və karbidlər olan nanokarbon substratı Fenton reaksiyasına görə aktiv hissəciklərin əmələ gəlməsini və intensiv olaraq, kifayət qədər yumşaq şəraitdə karbohidrogenin oksidləşməsini həyata keçirir. Müəyyən edilmişdir ki, 333‑353K temperatur diapazonunda, hidrogen peroksid (30% sulu məhlul), Fe@ÇDKNB (Fe ≈ 3.7 kütlə%) və intensiv hava axınının iştirakında reaksiya ilkin molekulun tsiklik quruluşunun pozulmaması ilə davam edir, alınan oksidatda ftal anhidridi və naftol-1 üstünlük təşkil edir. Əsas məhsulların funksional qrupları IQ- spektroskopiya üsulu ilə müəyyən edilmişdir. Alınan nəticələr belə tədqiqatların daha da inkişaf etdirilməsi və sənaye proseslərinin standartlarına uyğunlaşdırılması üçün təklif edilə bilər.

Açar sözlər: karbohidrogenlərin aerob oksidləşməsi; naftalinin oksidləşməsi; hidrogen peroksid; çoxdivarlı karbon nanoboruları; nanokarbon katalizi; Fenton sistemi; oksigen tərkibli aromatik birləşmələr.

 Məqalədə dəmir tərkibli çoxdivarlı karbon nanoborularının (Fe@ÇDKNB) iştirakı ilə naftalinin aerobperoksid katalitik oksidləşməsinin nəticələri təsvir edilmişdir. Tərkibində α-dəmir atomları və karbidlər olan nanokarbon substratı Fenton reaksiyasına görə aktiv hissəciklərin əmələ gəlməsini və intensiv olaraq, kifayət qədər yumşaq şəraitdə karbohidrogenin oksidləşməsini həyata keçirir. Müəyyən edilmişdir ki, 333‑353K temperatur diapazonunda, hidrogen peroksid (30% sulu məhlul), Fe@ÇDKNB (Fe ≈ 3.7 kütlə%) və intensiv hava axınının iştirakında reaksiya ilkin molekulun tsiklik quruluşunun pozulmaması ilə davam edir, alınan oksidatda ftal anhidridi və naftol-1 üstünlük təşkil edir. Əsas məhsulların funksional qrupları IQ- spektroskopiya üsulu ilə müəyyən edilmişdir. Alınan nəticələr belə tədqiqatların daha da inkişaf etdirilməsi və sənaye proseslərinin standartlarına uyğunlaşdırılması üçün təklif edilə bilər.

Açar sözlər: karbohidrogenlərin aerob oksidləşməsi; naftalinin oksidləşməsi; hidrogen peroksid; çoxdivarlı karbon nanoboruları; nanokarbon katalizi; Fenton sistemi; oksigen tərkibli aromatik birləşmələr.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Stahl, S. , Alsters, P. L. (Eds.). (2016). Liquid phase aerobic oxidation catalysis: industrial applications and academic perspectives. John Wiley & Sons.
  2. Suresh, A. K., Sharma, M. M., Sridhar, T. (2000). Engineering aspects of industrial liquid-phase air oxidation of hydrocarbons. Industrial & Engineering Chemistry Research, 39(11), 3958-3997.
  3. Mills, P. L., Chaudhari, R. V. (1999). Reaction engineering of emerging oxidation processes. Catalysis Today, 48(1-4), 17-29
  4. Sheldon, R. A., Dakka, J. (1994). Heterogeneous catalytic oxidations in the manufacture of fine chemicals. Catalysis Today, 19(2), 215-245.
  5. Litvintsev, I. Yu. (2004). Oxidation processes in industrial organic chemistry. Soros Educational Journal, 8(1), 24-31.
  6. Nagiev, T. M. (2007). Coherent synchronized oxidation reactions by hydrogen peroxide. Monograph. Amsterdam: Elsevier.
  7. Zeynalov, B., Nagiyev, T. M. (2015). Enzymatic catalysis of hydrocarbons oxidation “in vitro” (review). Chemistry & Chemical Technology, 9(2), 157-164.
  8. Alimardanov, Kh. M., Velieva, F. M., Garibov, N. I., Musaeva, E. S. (2020). Kinetic regularities of liquid-phase oxidation of styrene with hydrogen peroxide in the presence of polyoxotungstate. Journal of Applied Chemistry, 93(5), 722-734.
  9. Zeynalov, E. B. (2016). Carbon nano-dimensional catalysts for oxidation of hydrocarbons by hydrogen peroxide (a review). Azerbaijan Chemical Journal, 3, 175-183.
  10. Zeynalov, E., Nagiyev, T., Friedrich, J., Magerramova, M. (2018). Carbonaceous nanostructures in hydrocarbons and polymeric aerobic oxidation mediums / In: Fullerenes, graphenes and nanotubes: A pharmaceutical approach. (Ed.) A. M. Grumezescu. Elsevier –William Andrew Publishing House, Ch. 16, 631-681.
  11. Zeynalov, E. B., Huseynov, E. R. (2018). Nanocatalisis. Emphases. Azerbaijan Chemical Journal, 2, 40-43.
  12. Zeynalov, E. B., Allen, N. S., Salmanova, N. I., Vishnyakov, V. M. (2019). Carbon nanotubes catalysis in liquid-phase aerobic oxidation of hydrocarbons: Influence of nanotube impurities. Journal of Physics and Chemistry of Solids, 127(4), 245-251.
  13. Kim, S. C. (2002). The catalytic oxidation of aromatic hydrocarbons over supported metal oxide. Journal of Hazardous Materials, 91(1-3), 285-299.
  14. Raja, R., Ratnasamy, P. (1997). Selective oxidation of aromatic hydrocarbons over copper complexes encapsulated in molecular sieves / In: Studies in surface science and catalysis. Elsevier, Vol. 105, 1037-1044.
  15. Gao, J., Tong, X., Li, X., et al. (2007). The efficient liquid‐phase oxidation of aromatic hydrocarbons by molecular oxygen in the presence of MnCO3. Journal of Chemical Technology & Biotechnology: International Research in Process, Environmental & Clean Technology, 82(7), 620-625.
  16. Shie, J. L., Chang, C. Y., Chen, J. H., et al. (2005). Catalytic oxidation of naphthalene using a Pt/Al2O3 Applied Catalysis B: Environmental, 58(3-4), 289-297.
  17. Bampenrat, A., Meeyoo, V., Kitiyanan, B., et al. (2008). Catalytic oxidation of naphthalene over CeO2–ZrO2 mixed oxide catalysts. Catalysis Communications, 9(14), 2349-2352.
  18. Garcia, T., Solsona, B., Taylor, S. H. (2006). Naphthalene total oxidation over metal oxide catalysts. Applied Catalysis B: Environmental, 66(1-2), 92-99.
  19. Clarke, T. J., Kondrat, S. A., Taylor, S. H. (2015). Total oxidation of naphthalene using copper manganese oxide catalysts. Catalysis Today, 258, 610-615.
  20. Aranda, A., Agouram, S., López, J. M., et al. (2012). Oxygen defects: The key parameter controlling the activity and selectivity of mesoporous copper-doped ceria for the total oxidation of naphthalene. Applied Catalysis B: Environmental, 127, 77-88.
  21. Sellick, D. R., Aranda, A., García, T., et al. (2013). Influence of the preparation method on the activity of ceria zirconia mixed oxides for naphthalene total oxidation. Applied Catalysis B: Environmental, 132, 98-106.
  22. Westerman, D. W. B., Foster, N. R., Wainwright, M. S. (1982). The role of alkali metal sulphates in the oxidation of naphthalene to phthalic anhydride. Applied Catalysis, 3(2), 151-160.
  23. Shi, F., Tse, M. K., Beller, M. (2007). A novel and convenient process for the selective oxidation of naphthalenes with hydrogen peroxide. Advanced Synthesis & Catalysis, 349(3), 303-308.
  24. Giurg, M., Syper, L., Młochowski, J. (2004). Hydrogen peroxide oxidation of naphthalene derivatives catalyzed by poly (bis-1, 2-diphenylene) diselenide. Polish Journal of Chemistry, 78(2), 231-248.
  25. Shi, F., Tse, M. K., Beller, M. (2007). Selective oxidation of naphthalene derivatives with ruthenium catalysts using hydrogen peroxide as terminal oxidant. Journal of Molecular Catalysis A: Chemical, 270(1-2), 68-75.
  26. Iwasa, S., Fakhruddin, A., Widagdo, H. S., Nishiyama, H. (2005). A rapid and efficient synthesis of quinone derivatives: Ru (II)‐or Ir (I)‐catalyzed hydrogen peroxide oxidation of phenols and methoxyarenes. Advanced Synthesis & Catalysis, 347(4), 517-520.
  27. Wienhoefer, G., Schroeder, K., Moeller, K., et al. (2010). A novel process for selective ruthenium‐catalyzed oxidation of naphthalenes and phenols. Advanced Synthesis & Catalysis, 352(10), 1615-1620.
  28. Khavasi, H. R., Safari, N. (2005). Effects of metal and porphyrin structure on the yield and chemoselectivity of naphthalene oxidation: a comparative study for manganese and iron. Journal of Porphyrins and Phthalocyanines, 9(02), 75-81.
  29. Yan, T., Hong, M., Niu, L., et al. (2012). Manganese (II) naphthenate as effective catalyst for the clean oxidation of 2-methylnaphthalene by hydrogen peroxide. Research on Chemical Intermediates, 38(8), 1839-1846.
  30. Zeynalov, E. B., Huseynov, A. B., Huseynov, E. R., et al. (2021). Impact of as-prepared and purified multi-walled carbon nanotubes on the liquid-phase aerobic oxidation of hydrocarbons. Chemistry & Chemical Technology, 15(4), 479-485.
  31. Abdullayeva, S. H., Musayeva, N. N., Frigeri, C., et al. (2015). Characterization of high quality carbon nanotubes synthesized via Aerosol –CVD. Journal of Advances in Physics, 11(3), 3229−3240.
  32. Emanuel, N. M., Denisov, E. T., Maizus, Z. K. (1967). Liquid phase oxidation of hydrocarbons. New York: Plenum Press.
  33. Zeynalov, B. K. (1964). Oxidation of paraffinic distillate and ways of the oxidation products practical Baku: Azerneshr.
  34. Zeynalov, E., Friedrich, J., Meyer-Plath, A., et al. (2013). Plasma-chemically brominated single-walled carbon nanotubes as novel catalysts for oil hydrocarbons aerobic oxidation. Applied Catalysis A, 454, 115–118.
  35. Zeynalov, B., Allen, N. S., Salmanova, N. I., Vishnyakov, V. M. (2019). Carbon nanotubes catalysis in liquid-phase aerobic oxidation of hydrocarbons: Influence of nanotube impurities. Journal of Physics and Chemistry of Solids, 127(4), 245-251.
  36. Zeynalov, E. B., Huseynov, A. B., Huseynov, E. R., et al. (2021). Impact of as-prepared and purified multi-walled carbon nanotubes on the liquid-phase aerobic oxidation of hydrocarbons. Chemistry & Chemical Technology, 15(4), 479-485.
  37. Duesterberg, C. K., Cooper, W. J., Waite, T. D. (2005). Fenton-mediated oxidation in the presence and absence of oxygen. Environmental Science & Technology, 39(13), 5052-5058.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP20220400794

E-mail: zeynalov_2000@yahoo.com