SOCAR Proceedings
Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin "Neftqazelmitədqiqatlayihə" İnstitutunun rəsmi nəşri olan "SOCAR Proceedings" jurnalı 1930-cu ildən nəşr edilir və neft–qaz sənayesinin mütəxəssisləri, aspirantları və elmi işçiləri üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Jurnal beynəlxalq sitatgətirmə sistemi Scopus, Rusiya Elmi Sitatgətirmə İndeksi və EI’s Compendex, Petroleum Abstracts (Tulsa), Chemical Abstracts, Inspec xülasələndirmə sistemlərinə daxildir.
2017-ci ildə beynəlxalq indekslədirmə və xülasələndirmə sistemi Emerging Sources Citation Index daxil olunub.
S. A. Punanova, V. L. Şuster
İstər ənənəvi, istərsə də qeyri-ənənəvi şist, eləcə də çıxarılması çətin olan çoxözlülü neft və təbii bitumlu aşağı məsaməli kollektorlarında neft və qaz ehtiyatları baxımından böyük yataqların əmələ gəlməsi şərtləri
haqqında anlayışlar genişləndirilmişdir. Geoloji və geokimyəvi mühitin karbohidrogen yığılmasının miqyasına təsiri təhlil edilmişdir.
Açar sözlər: neft; qaz; meqarezervuarlar; karbohidrogen yığılmaları; ehtiyyatlar; sahə və həcm; şist formasiyaları; ənənəvi və qeyri-ənənəvi kollektorlar.
İstər ənənəvi, istərsə də qeyri-ənənəvi şist, eləcə də çıxarılması çətin olan çoxözlülü neft və təbii bitumlu aşağı məsaməli kollektorlarında neft və qaz ehtiyatları baxımından böyük yataqların əmələ gəlməsi şərtləri
haqqında anlayışlar genişləndirilmişdir. Geoloji və geokimyəvi mühitin karbohidrogen yığılmasının miqyasına təsiri təhlil edilmişdir.
Açar sözlər: neft; qaz; meqarezervuarlar; karbohidrogen yığılmaları; ehtiyyatlar; sahə və həcm; şist formasiyaları; ənənəvi və qeyri-ənənəvi kollektorlar.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2023SI200883
L. A. Abukova1, T. N. Nazina2, S. N. Popov1, D. P. Anikeyev1
Yeraltı rezervuarlarda metan və hidrogenin birgə saxlanılması: müşayiət edən proseslərin proqnozu
Müəlliflər geoloji formasiyalarda hidrogenin yığılması və qorunması şərtlərinin öyrənilməsi, dünya təcrübəsinin ümumiləşdirilməsi və aparılmış eksperimental tədqiqatlarının əsasında real geoloji mühitdə, yüksək ehtimalla, yeraltı rezervuarlarda hidrogen və metanın birgə saxlanılması prosesləri ilə müşayiət olunacaq hidrokimyəvi, mikrobioloji, geomexaniki proseslərin inkişafını proqnozlaşdırırlar. Hidrogenin örtük vasitəsilə diffuziyası və mikroorqanizmlər tərəfindən istehlak nəticəsində itkisi də nəzərdən keçirilmişdir. Nəzəri həllər sintetik modellərdə hesablamalarla təsvir edilmişdir.
Açar sözlər: yeraltı qaz anbarı, hidrogen, metan, anaerob mikroorqanizmləri.
Müəlliflər geoloji formasiyalarda hidrogenin yığılması və qorunması şərtlərinin öyrənilməsi, dünya təcrübəsinin ümumiləşdirilməsi və aparılmış eksperimental tədqiqatlarının əsasında real geoloji mühitdə, yüksək ehtimalla, yeraltı rezervuarlarda hidrogen və metanın birgə saxlanılması prosesləri ilə müşayiət olunacaq hidrokimyəvi, mikrobioloji, geomexaniki proseslərin inkişafını proqnozlaşdırırlar. Hidrogenin örtük vasitəsilə diffuziyası və mikroorqanizmlər tərəfindən istehlak nəticəsində itkisi də nəzərdən keçirilmişdir. Nəzəri həllər sintetik modellərdə hesablamalarla təsvir edilmişdir.
Açar sözlər: yeraltı qaz anbarı, hidrogen, metan, anaerob mikroorqanizmləri.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2023SI200884
D. S. Filippova
Geoloji mühitdə hidrogen: generasiya və akkumulyasiya xüsusiyyətləri
Məqalədə hidrogenin müxtəlif tektonik və geoloji-geokimyəvi şəraitdə yığılmasının xüsusiyyətləri müzakirə olunur, Yerin qaz komponenti olan hidrogenin təbiəti, hidrogenin qaz qarışıqlarında digər qazlarla nisbəti, hidrogenin generativ mənbələrinin əhəmiyyəti, müxtəlif spesifik geoloji proseslərə istehlakı müzakirə olunur. Hidrogen yığılmasının aşkarlanması perspektivləri üçün ərazilərin qiymətləndirilməsi üçün ayrıca meyarlar təklif olunur. Kimyəvi və enerji mənbəyi kimi sonrakı istifadəsinin xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla təbii hidrogenin axtarış istiqamətləri ilə bağlı müəllifin şəxsi baxışı ifadə olunur.
Açar sözlər: təbii hidrogen; serpentinizasiya; suyun radiolizi; metanogenez; asetogenez; sulfatreduksiya.
Məqalədə hidrogenin müxtəlif tektonik və geoloji-geokimyəvi şəraitdə yığılmasının xüsusiyyətləri müzakirə olunur, Yerin qaz komponenti olan hidrogenin təbiəti, hidrogenin qaz qarışıqlarında digər qazlarla nisbəti, hidrogenin generativ mənbələrinin əhəmiyyəti, müxtəlif spesifik geoloji proseslərə istehlakı müzakirə olunur. Hidrogen yığılmasının aşkarlanması perspektivləri üçün ərazilərin qiymətləndirilməsi üçün ayrıca meyarlar təklif olunur. Kimyəvi və enerji mənbəyi kimi sonrakı istifadəsinin xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla təbii hidrogenin axtarış istiqamətləri ilə bağlı müəllifin şəxsi baxışı ifadə olunur.
Açar sözlər: təbii hidrogen; serpentinizasiya; suyun radiolizi; metanogenez; asetogenez; sulfatreduksiya.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2023SI200885
E. A. Sidorçuk, S. A. Dobrınina
Müasir geodinamika əsasında karbohidrogen ehtiyatlarının yerləşməsinin dəqiqləşdirilməsi
Məqələdə geodinamik proseslərin karbohidrogen yığılmalarının təbii meqarezervuarlarda yerləşməsinə təsirinin bəzi nəzəri zəmin aspektlərinə baxılmışdır. Orta Sibirin nisbətən kiçik bir ərazidə çox sayda böyük və unikal neft və qaz yatağının kəşf olunduğu hissəsi tədqiq üçün çox maraqlıdır. Göstərilir ki, tədqiq olunan ərazidə karbohidrogen yataqları ehtiyatların miqdarına görə qruplara bölünmüşdür. Bu, bölgənin geoloji tarixində baş verən geodinamik proseslərlə izah edilə bilər. Çay şəbəkəsinin rəsm xüsusiyyətləri "itələnmiş blok" tipli yerli geodinamik parametrlər kimi interpretasiya olunmuşdur. Yerli geodinamik şəraitin parametrləri ilə neft və qazın yığılma miqyası arasında əlaqə qeyd olunur.
Açar sözlər: geodinamik proseslər; ehtiyatlarına görə iri və unikal yataqları; təbii meqarezervuarları; geodinamiki şərait; neft-qaz yığılmalarının miqyası.
Məqələdə geodinamik proseslərin karbohidrogen yığılmalarının təbii meqarezervuarlarda yerləşməsinə təsirinin bəzi nəzəri zəmin aspektlərinə baxılmışdır. Orta Sibirin nisbətən kiçik bir ərazidə çox sayda böyük və unikal neft və qaz yatağının kəşf olunduğu hissəsi tədqiq üçün çox maraqlıdır. Göstərilir ki, tədqiq olunan ərazidə karbohidrogen yataqları ehtiyatların miqdarına görə qruplara bölünmüşdür. Bu, bölgənin geoloji tarixində baş verən geodinamik proseslərlə izah edilə bilər. Çay şəbəkəsinin rəsm xüsusiyyətləri "itələnmiş blok" tipli yerli geodinamik parametrlər kimi interpretasiya olunmuşdur. Yerli geodinamik şəraitin parametrləri ilə neft və qazın yığılma miqyası arasında əlaqə qeyd olunur.
Açar sözlər: geodinamik proseslər; ehtiyatlarına görə iri və unikal yataqları; təbii meqarezervuarları; geodinamiki şərait; neft-qaz yığılmalarının miqyası.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2023SI200886
E-mail: elena_sidorchuk@mail.ru
A. N. Boqdanov, P. V. Xmırov
Özbəkistan Respublikasının karbohidrogen xammal bazası – artım və hasilat strukturu
Məqalədə Özbəkistan Respublikasının mövcud, aktual karbohidrogen xammal bazasına baxılır. Aşkar edilmiş neft və qaz yataqlarının sayı, onların mənimsənilmə dərəcəsinə, flüidlərin növünə və ehtiyatların miqdarına görə respublikanın neft-qaz rayonları üzrə paylanması haqqında qısa məlumat verilir. Neft-qaz rayonları kontekstində ilkin toplam ehtiyatların payı göstərilir. İki vaxt mərhələsində – 1991-ci ilə qədər və 1991-ci ildən hazırki dövrə qədər aparılan geoloji-kəşfiyyat işlərinin nəticələri haqqında məlumat verilir ki, burada da birinci və ikinci mərhələlərdə sənaye ehtiyatlarının artım templəri və toplam neft-qaz hasilatının paylanması nəzərdən keçirilir. Təqdim olunan məlumatlardan görünür ki, Özbəkistan Respublikasında karbohidrogen ehtiyatlarının əsas artımı unikal və iri miqyaslı karbohidrogen yataqlarının kəşfi hesabına əldə edilmişdir. Faktiki materialın təhlilinin nəticələrinə əsasən, Özbəkistan Respublikasının yer təkinin yüksək potensiala malik olması və proqnozlaşdırılan mühim karbohidrogen ehtiyatlarının nəzərə alınması ilə uzunmüddətli perspektivdə geoloji-kəşfiyyat işlərinin aparılmasının məqsədəuyğunluğu haqqında nəticə çıxarılmışdır.
Açar sözlər: yataq; neft; qaz; karbohidrogenlər; ehtiyatlar; neftqazlılıq; ilkin toplam ehtiyatlar.
Məqalədə Özbəkistan Respublikasının mövcud, aktual karbohidrogen xammal bazasına baxılır. Aşkar edilmiş neft və qaz yataqlarının sayı, onların mənimsənilmə dərəcəsinə, flüidlərin növünə və ehtiyatların miqdarına görə respublikanın neft-qaz rayonları üzrə paylanması haqqında qısa məlumat verilir. Neft-qaz rayonları kontekstində ilkin toplam ehtiyatların payı göstərilir. İki vaxt mərhələsində – 1991-ci ilə qədər və 1991-ci ildən hazırki dövrə qədər aparılan geoloji-kəşfiyyat işlərinin nəticələri haqqında məlumat verilir ki, burada da birinci və ikinci mərhələlərdə sənaye ehtiyatlarının artım templəri və toplam neft-qaz hasilatının paylanması nəzərdən keçirilir. Təqdim olunan məlumatlardan görünür ki, Özbəkistan Respublikasında karbohidrogen ehtiyatlarının əsas artımı unikal və iri miqyaslı karbohidrogen yataqlarının kəşfi hesabına əldə edilmişdir. Faktiki materialın təhlilinin nəticələrinə əsasən, Özbəkistan Respublikasının yer təkinin yüksək potensiala malik olması və proqnozlaşdırılan mühim karbohidrogen ehtiyatlarının nəzərə alınması ilə uzunmüddətli perspektivdə geoloji-kəşfiyyat işlərinin aparılmasının məqsədəuyğunluğu haqqında nəticə çıxarılmışdır.
Açar sözlər: yataq; neft; qaz; karbohidrogenlər; ehtiyatlar; neftqazlılıq; ilkin toplam ehtiyatlar.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2023SI200887
İ. F. Yusupova, Q. Y. İsayeva
Domanik çöküntülər Həştərxan karbonat massivinin rezervuarının tərkib hissəsi kimi
Məqələnin tədqiqat obyekti aşağı Devon-Fransk kompleksinin rezervuarını izolyasiya edən zonal şin rolunu oynayan Həştərxan karbonat massivinin (Xəzəryanı neft-qaz vilayəti) yüksək karbonlu domanik çöküntüləridir. Nəzərə alınan çöküntülərin izolyasiya qabiliyyətinə təsir edən xüsusiyyətlər qeyd olunur: çoxtəbəqəli quruluş, mürəkkəb laylanma effekti, epigenetik gil materialının əmələ gəlməsi. Üzvi materialın kəsilişinin domnik hissəsindəki tərkibinin geyri bircinsliyi süxurların həcm və geomekanik xüsusiyyətlərinə təsir etdiyi irəli sürülür. Domanik təbəqələrinin özəlliyi - süxur əmələ gətirən komponentlərdən biri olan bərk üzvi maddələrlə zənginləşməsi vurğulanmışdır. Domanik yataqlarının mühüm neft – qaz – ana funksiyaları haqqında fikirlər dəstəklənir. Domanik süxurların (1) neft – qaz – ana qatı, (2) avtoxton karbohidrogenlər üçün kollektor, (3) əsas çöküntülər üçün regional şinlər kimi geoloji rolu barədə fikirlər genişlənmişdir, bu da in situ mexanizmi ilə nəzərdən keçirilən lay daxilində KH toplanmasının yaranmasının vacibliyini vurğulanmışdır. Domanik yataqlarının neft-qaz laylarında və neft-qaz yığılmasında potensialını təfərrüatlandıran gələcək tədqiqat sahələri üçün təkliflər verilmişdir.
Açar sözlər: domanik süxurları; şin; rezervuar; üzvi maddələr; karbohidrogenlər; Xəzəryanı neftli-qazlı hövzə.
Məqələnin tədqiqat obyekti aşağı Devon-Fransk kompleksinin rezervuarını izolyasiya edən zonal şin rolunu oynayan Həştərxan karbonat massivinin (Xəzəryanı neft-qaz vilayəti) yüksək karbonlu domanik çöküntüləridir. Nəzərə alınan çöküntülərin izolyasiya qabiliyyətinə təsir edən xüsusiyyətlər qeyd olunur: çoxtəbəqəli quruluş, mürəkkəb laylanma effekti, epigenetik gil materialının əmələ gəlməsi. Üzvi materialın kəsilişinin domnik hissəsindəki tərkibinin geyri bircinsliyi süxurların həcm və geomekanik xüsusiyyətlərinə təsir etdiyi irəli sürülür. Domanik təbəqələrinin özəlliyi - süxur əmələ gətirən komponentlərdən biri olan bərk üzvi maddələrlə zənginləşməsi vurğulanmışdır. Domanik yataqlarının mühüm neft – qaz – ana funksiyaları haqqında fikirlər dəstəklənir. Domanik süxurların (1) neft – qaz – ana qatı, (2) avtoxton karbohidrogenlər üçün kollektor, (3) əsas çöküntülər üçün regional şinlər kimi geoloji rolu barədə fikirlər genişlənmişdir, bu da in situ mexanizmi ilə nəzərdən keçirilən lay daxilində KH toplanmasının yaranmasının vacibliyini vurğulanmışdır. Domanik yataqlarının neft-qaz laylarında və neft-qaz yığılmasında potensialını təfərrüatlandıran gələcək tədqiqat sahələri üçün təkliflər verilmişdir.
Açar sözlər: domanik süxurları; şin; rezervuar; üzvi maddələr; karbohidrogenlər; Xəzəryanı neftli-qazlı hövzə.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2023SI200889
E. H. Əliyeva¹, K. F.Mustafayev²
Şamaxı-Qobustan çökəkliyi (Cənubi Xəzər hövzəsi) və Şimali Abşeron qalxma zonasının (Orta Xəzər Hövzəsi) Miosen süxurlarının geokimyəvi və petroqrafik xüsusiyyətləri göstərir ki, bu çöküntülər Avrasiya kontinentinin aktiv kənarının - Kiçik Qafqazın vulkan qövsü, maqmatik süxurlarının, o cümlədən Qaraboğaz tağının qranit bünövrəsinin və Orta Xəzər hövzəsi və Böyük Qafqazın Mezozoy-Eosen çökmə qatının yuyulması nəticəsində toplanmışdır. Afrika-Ərəb və Avrasiya plitələrinin toqquşmasına görə Orta Eosendə başlayan Böyük Qafqazın qalxması Tetis okeanının Mezozoy-Eosen süxurlarının səthə qalxmasına gətirib çıxarmışdır. Bu Mezozoy-Eosen çökmə süxurları Kiçik Qafqazın maqmatik süxurlarının və Rus Platformasının qranit bünövrəsinin eroziyası nəticəsində toplanmışdır. Miosen dövründə Təbaşir-Eosen çöküntü süxurlarının eroziya məhsulları Miosen yaşlı çökmə süxurlarının toplanması üçün material olmuşdur ki, bu da Miosen çöküntülərinin geokimyəvi xarakteristikasında öz əksini tapmışdır. Bu xüsusiyyətlər Miosen süxurlarının gətirilmə mənbəyində aktiv kənarların maqmatik süxurlarının və ya onların eroziyası nəticəsində əmələ gəlmiş klastik materialının olduğunu göstərir. Böyük Qafqazın yer səthinə çıxan kvarsla zəngin Təbaşir süxurların Orta Miosen dövründə iqlimin nəmləşməsinə görə yuyulması intensivləşmişdir və nəticədə Şamaxı-Qobustan çökəkliyinin bir sıra sahələrində Çokrak dövründə böyük qalınlıqlı kvars tərkibli qum daşı layları toplanmışdır. Geokimyəvi xarakteristikaya görə gilli süxurların çökmə dövründə arid şərait dominantlıq təşkil etmişdir.
Açar sözlər: Miosen; Cənubi Xəzər və Orta Xəzər hövzələrı; geokimya; süxurların gətirilmə mənbələri; iqlim; geodinamik sərait.
Şamaxı-Qobustan çökəkliyi (Cənubi Xəzər hövzəsi) və Şimali Abşeron qalxma zonasının (Orta Xəzər Hövzəsi) Miosen süxurlarının geokimyəvi və petroqrafik xüsusiyyətləri göstərir ki, bu çöküntülər Avrasiya kontinentinin aktiv kənarının - Kiçik Qafqazın vulkan qövsü, maqmatik süxurlarının, o cümlədən Qaraboğaz tağının qranit bünövrəsinin və Orta Xəzər hövzəsi və Böyük Qafqazın Mezozoy-Eosen çökmə qatının yuyulması nəticəsində toplanmışdır. Afrika-Ərəb və Avrasiya plitələrinin toqquşmasına görə Orta Eosendə başlayan Böyük Qafqazın qalxması Tetis okeanının Mezozoy-Eosen süxurlarının səthə qalxmasına gətirib çıxarmışdır. Bu Mezozoy-Eosen çökmə süxurları Kiçik Qafqazın maqmatik süxurlarının və Rus Platformasının qranit bünövrəsinin eroziyası nəticəsində toplanmışdır. Miosen dövründə Təbaşir-Eosen çöküntü süxurlarının eroziya məhsulları Miosen yaşlı çökmə süxurlarının toplanması üçün material olmuşdur ki, bu da Miosen çöküntülərinin geokimyəvi xarakteristikasında öz əksini tapmışdır. Bu xüsusiyyətlər Miosen süxurlarının gətirilmə mənbəyində aktiv kənarların maqmatik süxurlarının və ya onların eroziyası nəticəsində əmələ gəlmiş klastik materialının olduğunu göstərir. Böyük Qafqazın yer səthinə çıxan kvarsla zəngin Təbaşir süxurların Orta Miosen dövründə iqlimin nəmləşməsinə görə yuyulması intensivləşmişdir və nəticədə Şamaxı-Qobustan çökəkliyinin bir sıra sahələrində Çokrak dövründə böyük qalınlıqlı kvars tərkibli qum daşı layları toplanmışdır. Geokimyəvi xarakteristikaya görə gilli süxurların çökmə dövründə arid şərait dominantlıq təşkil etmişdir.
Açar sözlər: Miosen; Cənubi Xəzər və Orta Xəzər hövzələrı; geokimya; süxurların gətirilmə mənbələri; iqlim; geodinamik sərait.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2023SI200893
E-mail: elmira.aliyeva@socar.az
A. R. Deryayev
Quyu trayektoriyasının idarə edilməsi və gövdənin fəzavi vəziyyətinə nəzarət
Məqalədə qırmızı rəngli qat horizontlarının məhsuldar laylarından neft və qaz hasilatını artırmaq üçün Türkmənistanın neft və qaz yataqlarının qərb hissəsində elektrik qazma üsulları üçün seçim və tövsiyələrin təhlili, habelə dərin meylli istiqamətli və horizontal quyuların qazılması üçün təlimatlar müzakirə olunur. Dərin meylli istiqamətli və horizontal quyuların qazılması seçimini təhlil etmək üçün əvvəllər istismar olunan quyuların materiallarından, yataqların geoloji və istismar xüsusiyyətlərindən və "Neft və qaz quyularının istismarı üçün təlimat" rəhbər sənədindən, həmçinin neft və qaz sənayesində təhlükəsizlik qaydalarından istifadə edilmişdir. Təqdim olunan işdə dərin meylli istiqamətli və horizontal neft və qaz quyularının qazılmasının mürəkkəbliyinin və onların spesifik səbəblərinin ətraflı təhlilini təmin edilir, həmçinin layihə profillərinin seçilməsi ilə bağlı tövsiyələr və müxtəlif növ sapmaların, eləcə də telemetrik sistemlərin istismarı üçün təlimatlar verilir. Quyuların qazılmasında, habelə neft və qaz quyularının hasilatının artırılmasında və mürəkkəb geoloji xüsusiyyətlərə malik yataqların işlənməsində qoyulmuş tapşırıqların yerinə yetirılməsində bu iş istifadə edilə və faydalı ola bilər.
Açar sözlər: profil; sapmalar; gövdənin əyriliyi; trayektoriya; rotor; quraşdırma; telesistem; konduktor; inklinometr; sapdırıcı; azimut.
Məqalədə qırmızı rəngli qat horizontlarının məhsuldar laylarından neft və qaz hasilatını artırmaq üçün Türkmənistanın neft və qaz yataqlarının qərb hissəsində elektrik qazma üsulları üçün seçim və tövsiyələrin təhlili, habelə dərin meylli istiqamətli və horizontal quyuların qazılması üçün təlimatlar müzakirə olunur. Dərin meylli istiqamətli və horizontal quyuların qazılması seçimini təhlil etmək üçün əvvəllər istismar olunan quyuların materiallarından, yataqların geoloji və istismar xüsusiyyətlərindən və "Neft və qaz quyularının istismarı üçün təlimat" rəhbər sənədindən, həmçinin neft və qaz sənayesində təhlükəsizlik qaydalarından istifadə edilmişdir. Təqdim olunan işdə dərin meylli istiqamətli və horizontal neft və qaz quyularının qazılmasının mürəkkəbliyinin və onların spesifik səbəblərinin ətraflı təhlilini təmin edilir, həmçinin layihə profillərinin seçilməsi ilə bağlı tövsiyələr və müxtəlif növ sapmaların, eləcə də telemetrik sistemlərin istismarı üçün təlimatlar verilir. Quyuların qazılmasında, habelə neft və qaz quyularının hasilatının artırılmasında və mürəkkəb geoloji xüsusiyyətlərə malik yataqların işlənməsində qoyulmuş tapşırıqların yerinə yetirılməsində bu iş istifadə edilə və faydalı ola bilər.
Açar sözlər: profil; sapmalar; gövdənin əyriliyi; trayektoriya; rotor; quraşdırma; telesistem; konduktor; inklinometr; sapdırıcı; azimut.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2023SI200870
E-mail: annagulyderyayew@gmail.com
A.R. Deryayev
Məqalədə Balkanyanı və Qoqerendaq-Ekerem zonalarının neft-qaz yataqlarında dərinliyin artması ilə layların stratiqrafik kəsiyində lay təzyiqinin qradiyentlərinin dəyişməsi barədə məlumat verilir. Anomal yüksək lay təzyiqlərinin əmələ gəlməsinin şərtləri, habelə lay təzyiqlərinin anomallıq əmsalına görə təsnifatı verilmişdir. Dərin quyuların qazılması nəticəsinə görə horizontların lay təzyiqi proqnozlaşdırılır. Təqdim olunan iş tamamlanması qeyri mürəkkəb və uğurlu başa çatması üçün anomal yüksək lay təzyiqləri olan yeni dərin quyuların qazılması zamanı qoyulan vəzifələrin yerinə yetirməsində faydalıdır və istifadə edilə bilər.
Açar sözlər: miosen; qazıma sürrəti; qazıma məhlulu; hidrodinamika; quyu.
Məqalədə Balkanyanı və Qoqerendaq-Ekerem zonalarının neft-qaz yataqlarında dərinliyin artması ilə layların stratiqrafik kəsiyində lay təzyiqinin qradiyentlərinin dəyişməsi barədə məlumat verilir. Anomal yüksək lay təzyiqlərinin əmələ gəlməsinin şərtləri, habelə lay təzyiqlərinin anomallıq əmsalına görə təsnifatı verilmişdir. Dərin quyuların qazılması nəticəsinə görə horizontların lay təzyiqi proqnozlaşdırılır. Təqdim olunan iş tamamlanması qeyri mürəkkəb və uğurlu başa çatması üçün anomal yüksək lay təzyiqləri olan yeni dərin quyuların qazılması zamanı qoyulan vəzifələrin yerinə yetirməsində faydalıdır və istifadə edilə bilər.
Açar sözlər: miosen; qazıma sürrəti; qazıma məhlulu; hidrodinamika; quyu.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2023SI200872
E-mail: annagulyderyayew@gmail.com
A. R. Deryayev
Məqalədə Türkmənistanın qərb hissəsinin çətin və ekstremal dağ-geoloji şəraitində quyuların qazılması perspektivləri müəyyən edilmişdir. Qərbi Türkmənistanın axtarış-kəşfiyyat işlərinin hazırkı vəziyyəti qiymətləndirilir. Qazıma qurğularının alt qırmızı qatının mürəkkəb dərin horizontlarını qazarkən qazmaçıların qarşılaşacaqları əsas problemlər nəzərdən keçirilmiş və bu problemlərin aradan qaldırılması üçün ümumi prinsiplər və tövsiyələr verilmişdir. Dünya standartlarına cavab verən tətbiq olunan texniki və texnoloji yeniliklər Qərbi Türkmənistan çökəkliyindəki yataqlarda bir sıra dərin və çox dərin quyuların tamamlanmasının müvəffəqiyyətini təmin etmişdir, lakin mövcud qazıma problemlərini tam həll etməmişdir. Məqalədə bu problemlərin həlli üçün bir sıra tövsiyələr də verilmişdir. Təqdim olunan iş «Qazma zamanı lay təzyiqinin idarə edilməsi» yeni geoloji və texnoloji fənnin inkişafının başlanmasına və praktikada tətbiqinə kömək edə bilər, bu da, dərin qazma işlərinin elmi əsaslarla texniki və təşkilati cəhətdən yenidən qurulmasına xidmət edəcəkdir.
Açar sözlər: hidravlik yarılma; kollektor; sedimentasiya; qaz qenerasiyası; tektonika; gil məhlulu; lay təzyiqi; kəsiliş; keçiricilik.
Məqalədə Türkmənistanın qərb hissəsinin çətin və ekstremal dağ-geoloji şəraitində quyuların qazılması perspektivləri müəyyən edilmişdir. Qərbi Türkmənistanın axtarış-kəşfiyyat işlərinin hazırkı vəziyyəti qiymətləndirilir. Qazıma qurğularının alt qırmızı qatının mürəkkəb dərin horizontlarını qazarkən qazmaçıların qarşılaşacaqları əsas problemlər nəzərdən keçirilmiş və bu problemlərin aradan qaldırılması üçün ümumi prinsiplər və tövsiyələr verilmişdir. Dünya standartlarına cavab verən tətbiq olunan texniki və texnoloji yeniliklər Qərbi Türkmənistan çökəkliyindəki yataqlarda bir sıra dərin və çox dərin quyuların tamamlanmasının müvəffəqiyyətini təmin etmişdir, lakin mövcud qazıma problemlərini tam həll etməmişdir. Məqalədə bu problemlərin həlli üçün bir sıra tövsiyələr də verilmişdir. Təqdim olunan iş «Qazma zamanı lay təzyiqinin idarə edilməsi» yeni geoloji və texnoloji fənnin inkişafının başlanmasına və praktikada tətbiqinə kömək edə bilər, bu da, dərin qazma işlərinin elmi əsaslarla texniki və təşkilati cəhətdən yenidən qurulmasına xidmət edəcəkdir.
Açar sözlər: hidravlik yarılma; kollektor; sedimentasiya; qaz qenerasiyası; tektonika; gil məhlulu; lay təzyiqi; kəsiliş; keçiricilik.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2023SI200874
E-mail: annagulyderyayew@gmail.com
A.R. Deryayev
Qərbi Türkmənistanda horizontal quyuların qazılması
Məqalədə əsas diqqət Qərbi Türkmənistanın neft və qaz yataqlarında maili istiqamətli quyuların qazılması və dəstə qazma təcrübəsinə yönəldilmişdir. İşdə indiki dövrdə texnikanın inkişafı nəzərə alınmaqla maili istiqamətli quyuların qazılması texnologiyasının inkişaf istiqaməti müəyyən edilmişdir. Türkmənistanın Cənub-Qərb hissəsində maili istiqamətli quyuların dəstə qazılması üçün təkliflər verilmiş, avadanlıqlar və mümkün materiallar müəyyən edilmişdir. Dünya standartlarına cavab verən tətbiq olunan texniki və texnoloji yeniliklər Türkmənistanın Cənub-Qərb yataqlarında bir sıra maili istiqamətli quyuların dəstə qazılmasının uğurla tamamlanmasını təmin etmişdir. Bu iş, anomal yüksək lay təzyiqləri olan dərin maili istiqamətli quyuların dəstə qazılmasının inkişafının başlanğıcını qoyacaq və texniki təchizatının, eləcə də dəstə qazma işlərinin elmi əsaslarla təşkil olunmasının yenidən qurulmasına təkan verəcək.
Açar sözlər: horizontal tamamlanma; gövdə; landşaft; qoruyucu kəmər; sement; lay; dağ-mədən qazması; dəstə; trayektoriya; əyilmə mexanizmi.
Məqalədə əsas diqqət Qərbi Türkmənistanın neft və qaz yataqlarında maili istiqamətli quyuların qazılması və dəstə qazma təcrübəsinə yönəldilmişdir. İşdə indiki dövrdə texnikanın inkişafı nəzərə alınmaqla maili istiqamətli quyuların qazılması texnologiyasının inkişaf istiqaməti müəyyən edilmişdir. Türkmənistanın Cənub-Qərb hissəsində maili istiqamətli quyuların dəstə qazılması üçün təkliflər verilmiş, avadanlıqlar və mümkün materiallar müəyyən edilmişdir. Dünya standartlarına cavab verən tətbiq olunan texniki və texnoloji yeniliklər Türkmənistanın Cənub-Qərb yataqlarında bir sıra maili istiqamətli quyuların dəstə qazılmasının uğurla tamamlanmasını təmin etmişdir. Bu iş, anomal yüksək lay təzyiqləri olan dərin maili istiqamətli quyuların dəstə qazılmasının inkişafının başlanğıcını qoyacaq və texniki təchizatının, eləcə də dəstə qazma işlərinin elmi əsaslarla təşkil olunmasının yenidən qurulmasına təkan verəcək.
Açar sözlər: horizontal tamamlanma; gövdə; landşaft; qoruyucu kəmər; sement; lay; dağ-mədən qazması; dəstə; trayektoriya; əyilmə mexanizmi.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2023SI200875
E-mail: annagulyderyayew@gmail.com
A.R. Deryayev
Qərbi Türkmənistanda horizontal quyuların qazılması
Məqalədə Türkmənistanın Qərb hissəsinin anomal yüksək lay təzyiqlərində horizontal quyuların qazılması təcrübəsi ümumiləşdirilmişdir. Məqalədə qazıma kəmərlərinin aşağısının tərtibi seçimi, qazıma üsulları, bucaq sahəsi və zenit bucağının sabitləşmə intervalı ətraflı təsvir olunur və horizontal quyuların qazılması zamanı qazıma mayesinin keyfiyyətinin əhəmiyyəti qeyd olunur. Yerinə yetirilmiş iş sübut edir ki, horizontal quyuların qazılması yataqların işlənməsinin həm ilkin, həm də gec mərhələlərində mümkündür və yataqların işlənməsi layihəsi səviyyəsində texnoloji inkişaf sxemlərinin yaradılması zamanı onların qazılması təmin edilməlidir. Bu cür iş anomal yüksək lay təzyiqləri olan dərin horizontal quyuların qazılması üçün istifadə olunacaq və karbohidrogen hasilatının artmasına, həmçinin elmi əsaslarla horizontal qazımanın təşkilati yenidən qurulmasına gətirib çıxaracaq.
Açar sözlər: həndəsi; geofiziki; neft hasilatı, geoloji quruluş; sapma; zenit bucağı; gövdə; azimut; radius;rabitə kanalı.
Məqalədə Türkmənistanın Qərb hissəsinin anomal yüksək lay təzyiqlərində horizontal quyuların qazılması təcrübəsi ümumiləşdirilmişdir. Məqalədə qazıma kəmərlərinin aşağısının tərtibi seçimi, qazıma üsulları, bucaq sahəsi və zenit bucağının sabitləşmə intervalı ətraflı təsvir olunur və horizontal quyuların qazılması zamanı qazıma mayesinin keyfiyyətinin əhəmiyyəti qeyd olunur. Yerinə yetirilmiş iş sübut edir ki, horizontal quyuların qazılması yataqların işlənməsinin həm ilkin, həm də gec mərhələlərində mümkündür və yataqların işlənməsi layihəsi səviyyəsində texnoloji inkişaf sxemlərinin yaradılması zamanı onların qazılması təmin edilməlidir. Bu cür iş anomal yüksək lay təzyiqləri olan dərin horizontal quyuların qazılması üçün istifadə olunacaq və karbohidrogen hasilatının artmasına, həmçinin elmi əsaslarla horizontal qazımanın təşkilati yenidən qurulmasına gətirib çıxaracaq.
Açar sözlər: həndəsi; geofiziki; neft hasilatı, geoloji quruluş; sapma; zenit bucağı; gövdə; azimut; radius;rabitə kanalı.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2023SI200877
E-mail: annagulyderyayew@gmail.com
M. A. Mıslyuk¹, Y. D. Voloşin¹, N. R. Jolob²
Kuett axını tənliyinin ciddi həllindən istifadə edərək və təcrübələrin məlumat məzmununu nəzərə alaraq fırlanan viskozimetriya məlumatlarının interpretasiya modeli təsvir edilmişdir. Qazma mayelərinin yayılmış reoloji modelləri nümunəsində cihazın nisbi aralığının və reoloji xüsusiyyətlərinin Nyuton mayesi üçün yerdəyişmə sürəti qradiyentinin asılılığından istifadə edərək onların qiymətləndirilməsinin düzgünlüyünə təsiri öyrənilmişdir. Mədən şəraitində qazıntı məhlullarının reoloji xassələrinin qiymətləndirilməsinin müqayisəli nəticələri verilmişdir.
Açar sözlər: biözlü maye; ehtimal funksiyasının maksimum prinsipi; reoloji stasionar modellər; Kuett axını.
Kuett axını tənliyinin ciddi həllindən istifadə edərək və təcrübələrin məlumat məzmununu nəzərə alaraq fırlanan viskozimetriya məlumatlarının interpretasiya modeli təsvir edilmişdir. Qazma mayelərinin yayılmış reoloji modelləri nümunəsində cihazın nisbi aralığının və reoloji xüsusiyyətlərinin Nyuton mayesi üçün yerdəyişmə sürəti qradiyentinin asılılığından istifadə edərək onların qiymətləndirilməsinin düzgünlüyünə təsiri öyrənilmişdir. Mədən şəraitində qazıntı məhlullarının reoloji xassələrinin qiymətləndirilməsinin müqayisəli nəticələri verilmişdir.
Açar sözlər: biözlü maye; ehtimal funksiyasının maksimum prinsipi; reoloji stasionar modellər; Kuett axını.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2023SI200879
N. N. Mixaylov1,2, L. S. Seçina2
Məsaməli fəzanın quruluş xüsusiyyətlərinin islanma qabiliyyətinə təsirinin eksperimental tədqiqi
Məsaməli fəza quruluşunun layların islanma qabiliyyətinə təsirinin nəzəri və təcrübi tədqiqatları aparılmışdır. Süxur tərkibə görə qeyri-bircinsliliyi ilə səciyyələn Krasnoleninskoye yatağının Talinskaya sahəsinin məsaməli fəzasının xüsusi quruluşu süzülmə kanallarının ölçülərində və həndəsəsində qeyribircinsliyə gətirib çıxarır və islanma qabiliyyətinə təsir edir. Neftin qütb komponentlərinin adsorbsiyasının spesifikliyi islanma qabiliyyətinin dəyişməsinə əsaslanır və adsorbsiya olunmuş neftin miqdarına təsir göstərir.
Açar sözlər: məsaməli fəza quruluşu; adsorbsiya olunmuş flüudlər; islanma qabiliyyəti.
Məsaməli fəza quruluşunun layların islanma qabiliyyətinə təsirinin nəzəri və təcrübi tədqiqatları aparılmışdır. Süxur tərkibə görə qeyri-bircinsliliyi ilə səciyyələn Krasnoleninskoye yatağının Talinskaya sahəsinin məsaməli fəzasının xüsusi quruluşu süzülmə kanallarının ölçülərində və həndəsəsində qeyribircinsliyə gətirib çıxarır və islanma qabiliyyətinə təsir edir. Neftin qütb komponentlərinin adsorbsiyasının spesifikliyi islanma qabiliyyətinin dəyişməsinə əsaslanır və adsorbsiya olunmuş neftin miqdarına təsir göstərir.
Açar sözlər: məsaməli fəza quruluşu; adsorbsiya olunmuş flüudlər; islanma qabiliyyəti.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/10.5510/OGP2023SI200881
T. K. Nquyen¹, M. Q. Abdullayev², K. S. Kərimov²
«Ağ Pələng» yatağının fundamentindən suyun təcridi ilə neft hasilatının artırılmasına dair
Məqalədə neft hasilatının davamlı azalması və ehtiyatın aktiv tükənməsi nəticəsində yaranan layların neftveriminin artırılması (LNA) problemi nəzərdən keçirilir. Quyu məhsulunun sulaşması neft hasilatının azalmasına və çıxarıla bilən ehtiyatın çıxarılma tempinin aşağı düşməsinə səbəb olur. Bu prosesə təsir edən amillər arasında həm məhsuldar qatın özündə sulaşmanın artması, həm də məhsuldar qatdan aşağı laylarda çatların olması, üçüncü təsir üsullarının səmərəsinin azalmasına səbəb olur. Bu vəziyyətdə məhsuldar qatdan aşağıda olan çatlı laylardan suyun məhsuldar qata daxil olması və ya neftin laydan sıxışdırılması üçün laya vurulan suyun müəyyən hissəsinin çatlar vasitəsi ilə səmərəsiz sərf olunması neftvermə əmsalının aşağı düşməsinə səbəb olur. Odur ki, məhsuldar qatın alt hissələrindən çatların qapanması, aparılan işlərin səmərəli olmasını təmin edə bilər. Bu məqsədlə, müəyyən reagentlərdən istifadə edərək sutəcridi işləri üçün tərkibin hazırlanması istiqamətində təcrübələr aparılmışdır. Burada alüminium xlorid və qələvi reagentlər arasında qarşılıqlı təsir mexanizmi öyrənilmiş və onların NAÜ texnologiyalarında optimal nisbəti qiymətləndirilmişdir. Suda həll olmayan çöküntülər alüminium xlorid və qələvi reagentlərin qarşılıqlı təsiri nəticəsində əmələ gəlir.
Açar sözlər: yataq; neftverimi; reaksiya; qələvi; kimyəvi maddələr; temperature; fundament.
Məqalədə neft hasilatının davamlı azalması və ehtiyatın aktiv tükənməsi nəticəsində yaranan layların neftveriminin artırılması (LNA) problemi nəzərdən keçirilir. Quyu məhsulunun sulaşması neft hasilatının azalmasına və çıxarıla bilən ehtiyatın çıxarılma tempinin aşağı düşməsinə səbəb olur. Bu prosesə təsir edən amillər arasında həm məhsuldar qatın özündə sulaşmanın artması, həm də məhsuldar qatdan aşağı laylarda çatların olması, üçüncü təsir üsullarının səmərəsinin azalmasına səbəb olur. Bu vəziyyətdə məhsuldar qatdan aşağıda olan çatlı laylardan suyun məhsuldar qata daxil olması və ya neftin laydan sıxışdırılması üçün laya vurulan suyun müəyyən hissəsinin çatlar vasitəsi ilə səmərəsiz sərf olunması neftvermə əmsalının aşağı düşməsinə səbəb olur. Odur ki, məhsuldar qatın alt hissələrindən çatların qapanması, aparılan işlərin səmərəli olmasını təmin edə bilər. Bu məqsədlə, müəyyən reagentlərdən istifadə edərək sutəcridi işləri üçün tərkibin hazırlanması istiqamətində təcrübələr aparılmışdır. Burada alüminium xlorid və qələvi reagentlər arasında qarşılıqlı təsir mexanizmi öyrənilmiş və onların NAÜ texnologiyalarında optimal nisbəti qiymətləndirilmişdir. Suda həll olmayan çöküntülər alüminium xlorid və qələvi reagentlərin qarşılıqlı təsiri nəticəsində əmələ gəlir.
Açar sözlər: yataq; neftverimi; reaksiya; qələvi; kimyəvi maddələr; temperature; fundament.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/10.5510/OGP2023SI200892
E-mail: malik.abdullayev.52@mail.ru
E. A. Safarova
Məqalədə elektrik təsirin nəticəsində hidrogenin vurulması zamanı Şchelkovski YQA-nın su anbarının nümunələrində kimyəvi reaksiyaların gedişatının aspektləri müzakirə olunur. Geoloji formasiyalarda artan hidrogen miqdarı oksidləşmə - reduksiya reaksiyalarına yol verə bilər, bunun nəticəsində hidrogen oksidləşməsi və elektron akseptorlarının reduksiyası baş verir (NO3-, Fe3+, SO²- и CO²-).
Açar sözlər: elektrik təsir; hidrogenin vurulması; yeraltı qaz anbarı; Ph; Eh.
Məqalədə elektrik təsirin nəticəsində hidrogenin vurulması zamanı Şchelkovski YQA-nın su anbarının nümunələrində kimyəvi reaksiyaların gedişatının aspektləri müzakirə olunur. Geoloji formasiyalarda artan hidrogen miqdarı oksidləşmə - reduksiya reaksiyalarına yol verə bilər, bunun nəticəsində hidrogen oksidləşməsi və elektron akseptorlarının reduksiyası baş verir (NO3-, Fe3+, SO²- и CO²-).
Açar sözlər: elektrik təsir; hidrogenin vurulması; yeraltı qaz anbarı; Ph; Eh.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/10.5510/OGP2023SI200894
E. F. Vəliyev1,2, Ə. D. Şovgenov3, B. R. Mehdiyev4
Neft-qaz quyularında su hasilatı yatağın işlənməsi baxımından böyük problemlər yaradır. Bu səbəbdən, izafi suyun izolyasiyası operatorlar qarşısında vacib tapşırıq olaraq qalır. Təqdim olunmuş tədqiqatda yüksək temperaturlu quyularda silika əsaslı gel tərkiblərinin suyun izolyasiyası məqsədilə tətbiqi nəzərdən keçirilir. Gel tərkibi kolloid silikadan və aktivləşdirici qismində NaCl-dan ibarətdir ki, bu da öz növbəsində ilkin özlülüyü kiçik olan məhlul yaradır və beləcə layın dərinliklərinə nüfuz edə bilir. Tədqiqat çərçivəsində istifadə olunan üsullar gel əmələ gəlmə vaxrının vizual üsullarla təyini və daha dəqiq ölçmələrə ehtiyac duyulan zaman özlülük testlərindən ibarətdir. Temperaturun, duzun qatılığının, silikanın qatılığının və aktivləşdiricinin qatılığının gel əmələ gəlmə prosesinə təsiri öyrənilmişdir. Yüksək temperatur, yüksək silika və duz qatılığı gel əmələ gəlmə müddətini azaldır. Əlavə olaraq müxtəlif duzlar/ionlar gel əmələ gəlmə vaxtına müxtəlif təsir edir. Əsasən daha böyük yüklü və iri molekullu duzlar gel əmələ gəlmə vaxtında daha kəskin təsir edir. Tədqiqat zamanı, həmçinin, məlum olmuşdur ki, çox yüksək temperaturlarda duz qatılığının cüzi dəyişməsi gel əmələ gəlmə prosesinə şiddətli təsir edir. Bu səbəbdən, təqdim olunmuş gelin laya tətbiqi zamanı yeni texnologiya təklif olunmuşdur. Lay suyu yüksək duzluluğa malik yüksək temperaturlu laylarda silika əsaslı gel tətbiq olunan zaman öncəsində laya aşağı duzluluqlu su vuraraq gelin vaxtından əvvəl yaranmasının qarşısını almaq və beləliklə, iuşin effektivliyini artırmaq mümkündür.
Açar sözlər: suyun izolyasiyası; silika gel; lay modeli; yükəsk temperatur.
Neft-qaz quyularında su hasilatı yatağın işlənməsi baxımından böyük problemlər yaradır. Bu səbəbdən, izafi suyun izolyasiyası operatorlar qarşısında vacib tapşırıq olaraq qalır. Təqdim olunmuş tədqiqatda yüksək temperaturlu quyularda silika əsaslı gel tərkiblərinin suyun izolyasiyası məqsədilə tətbiqi nəzərdən keçirilir. Gel tərkibi kolloid silikadan və aktivləşdirici qismində NaCl-dan ibarətdir ki, bu da öz növbəsində ilkin özlülüyü kiçik olan məhlul yaradır və beləcə layın dərinliklərinə nüfuz edə bilir. Tədqiqat çərçivəsində istifadə olunan üsullar gel əmələ gəlmə vaxrının vizual üsullarla təyini və daha dəqiq ölçmələrə ehtiyac duyulan zaman özlülük testlərindən ibarətdir. Temperaturun, duzun qatılığının, silikanın qatılığının və aktivləşdiricinin qatılığının gel əmələ gəlmə prosesinə təsiri öyrənilmişdir. Yüksək temperatur, yüksək silika və duz qatılığı gel əmələ gəlmə müddətini azaldır. Əlavə olaraq müxtəlif duzlar/ionlar gel əmələ gəlmə vaxtına müxtəlif təsir edir. Əsasən daha böyük yüklü və iri molekullu duzlar gel əmələ gəlmə vaxtında daha kəskin təsir edir. Tədqiqat zamanı, həmçinin, məlum olmuşdur ki, çox yüksək temperaturlarda duz qatılığının cüzi dəyişməsi gel əmələ gəlmə prosesinə şiddətli təsir edir. Bu səbəbdən, təqdim olunmuş gelin laya tətbiqi zamanı yeni texnologiya təklif olunmuşdur. Lay suyu yüksək duzluluğa malik yüksək temperaturlu laylarda silika əsaslı gel tətbiq olunan zaman öncəsində laya aşağı duzluluqlu su vuraraq gelin vaxtından əvvəl yaranmasının qarşısını almaq və beləliklə, iuşin effektivliyini artırmaq mümkündür.
Açar sözlər: suyun izolyasiyası; silika gel; lay modeli; yükəsk temperatur.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2023SI200868
E-mail: elchinf.veliyev@socar.az
E. F. Vəliyev1,2, Ə. D. Şovgenov3, B. R. Mehdiyev4
Tədqiqatda silika gel əsaslı gelin tətbiqi zamanı layın çirklənməsinin ləğvi araşdırılmışdır. Həmçinin, izafi suyun izolyasiyası məqsədilə tətbiq olunan texnologiyalar nəzərdən keçirilmiş və silika əsaslı gel tərkiblərinin əhəmiyyəti vurğulanmışdır. Bundan başqa, silika gel tərkiblərinin ekoloji cəhətdən təmiz olması və yüksək temperaturlu quyularda tətbiq olunma potensialı nəzərdəm keçirilmişdir. Çəki testləri və lay modelində aparılmış testlər vasitəsilə lay şəraitində gel blokunun ləğv olunması tədqiq olunmuşdur. Nəticələr göstərir ki, 1% qatılığa malik NaOH məhlulu gel kütləsini qısa müddətdə özündə həll edir. Kütlə şəklində olduqda gelin həll olunması üçün 10-12 saat kifayət edir. Lakin, lay modelində aparılmış testlərin nəticələri göstərir ki, gel blokunun tam ləğv edilməsi üçün bir neçə dəfə NaOH məhlulunun laya vurulmasına ehtiyac var. Tədqiqatın nəticələri, silika əsaslı gel tərkiblərinin suyun izolyasiyası üçün tətbiqi zamanı işin təşkil olunmasında istifadə oluna bilər.
Açar sözlər: silika gel; izafi suyun izolyasiyası; layın çirklənməsi; lay modeli; gel bloku.
Tədqiqatda silika gel əsaslı gelin tətbiqi zamanı layın çirklənməsinin ləğvi araşdırılmışdır. Həmçinin, izafi suyun izolyasiyası məqsədilə tətbiq olunan texnologiyalar nəzərdən keçirilmiş və silika əsaslı gel tərkiblərinin əhəmiyyəti vurğulanmışdır. Bundan başqa, silika gel tərkiblərinin ekoloji cəhətdən təmiz olması və yüksək temperaturlu quyularda tətbiq olunma potensialı nəzərdəm keçirilmişdir. Çəki testləri və lay modelində aparılmış testlər vasitəsilə lay şəraitində gel blokunun ləğv olunması tədqiq olunmuşdur. Nəticələr göstərir ki, 1% qatılığa malik NaOH məhlulu gel kütləsini qısa müddətdə özündə həll edir. Kütlə şəklində olduqda gelin həll olunması üçün 10-12 saat kifayət edir. Lakin, lay modelində aparılmış testlərin nəticələri göstərir ki, gel blokunun tam ləğv edilməsi üçün bir neçə dəfə NaOH məhlulunun laya vurulmasına ehtiyac var. Tədqiqatın nəticələri, silika əsaslı gel tərkiblərinin suyun izolyasiyası üçün tətbiqi zamanı işin təşkil olunmasında istifadə oluna bilər.
Açar sözlər: silika gel; izafi suyun izolyasiyası; layın çirklənməsi; lay modeli; gel bloku.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2023SI200869
E-mail: elchinf.veliyev@socar.az
A. R. Deryayev
Məqalədə Türkmənistanın neft və qaz yataqlarında dərinliyin artması ilə anomal yüksək lay təzyiqinin (AYLT) qradiyentinin dəyişməsi barədə məlumat verilir. Sonradan lay fluidlərinin təzahürü səbəbindən ağır fəsadlara səbəb olur AYLT-nin mənşəyinin təhlili verilmişdir və həmçinin fəsadların hidrodinamik səbəbləri dərindən nəzərdən keçirilir. Fərziyyələr və endogen mülahizələr təhlil edilmişdir, həmçinin geoloji, geokimyəvi və mexaniki proseslərlə bağlı anomal yüksək lay təzyiqlərinin yaranmasının kompleks səbəblərinin qarşılıqlı təsiri təhlil edilmişdir. Təqdim olunan iş lay təzyiqi anomal yüksək olan çox dərin quyuların qazılması zamanı verilən tapşırıqların yerinə yetirilməsi, həmçinin mürəkkəbləşmələrin səbəblərinin yaranmasını proqnozlaşdırmaq və qazma mayesinin sıxlığını tənzimləyərək bu mürəkkəbləşmələrin qarşısını almaq üçün istifadə edilə bilər.
Açar sözlər: neftqaz təzahhürü; təzyiq; qradiyent; yuyucu maye; miqrasiya; deqazasiya.
Məqalədə Türkmənistanın neft və qaz yataqlarında dərinliyin artması ilə anomal yüksək lay təzyiqinin (AYLT) qradiyentinin dəyişməsi barədə məlumat verilir. Sonradan lay fluidlərinin təzahürü səbəbindən ağır fəsadlara səbəb olur AYLT-nin mənşəyinin təhlili verilmişdir və həmçinin fəsadların hidrodinamik səbəbləri dərindən nəzərdən keçirilir. Fərziyyələr və endogen mülahizələr təhlil edilmişdir, həmçinin geoloji, geokimyəvi və mexaniki proseslərlə bağlı anomal yüksək lay təzyiqlərinin yaranmasının kompleks səbəblərinin qarşılıqlı təsiri təhlil edilmişdir. Təqdim olunan iş lay təzyiqi anomal yüksək olan çox dərin quyuların qazılması zamanı verilən tapşırıqların yerinə yetirilməsi, həmçinin mürəkkəbləşmələrin səbəblərinin yaranmasını proqnozlaşdırmaq və qazma mayesinin sıxlığını tənzimləyərək bu mürəkkəbləşmələrin qarşısını almaq üçün istifadə edilə bilər.
Açar sözlər: neftqaz təzahhürü; təzyiq; qradiyent; yuyucu maye; miqrasiya; deqazasiya.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2023SI200871
E-mail: annagulyderyayew@gmail.com
P. V. Pyatibratov, A. İ. Ermolayev, S. İ. Yefimov, Y. D. Minixanov, Y. A. Donskoy, Y. A. Orlova
Qaz yataqlarının uzunmüddətli istismarı məhsuldar layın gərginlik-deformasiya vəziyyətinin dəyişməsi, o cümlədən layın dağılması dönməz prosesləri ilə müşayiət olunur. Məhsuldar layın məhv edilməsi quyuağzında mexaniki çirklərin çıxarılmasının, abraziv dağılmasının, metalın deqradasiyasının, boru kəmərlərində qüsurların yaranmasının səbəblərindən biridir. Qarışıqların çıxarılması səbəbindən qüsurların inkişafının ciddi nəticələrinin qarşısını almaq üçün dağıdıcı olmayan nəzarət metodlarından istifadə edərək müxtəlif müayinələr aparılır. Senoman və valanjin laylarını istismar edən quyuların boru kəmərlərinin və quyuağzı avadanlıqlarının həqiqi vəziyyətinə nəzarət etmək ehtiyacı, istismar zamanı mexaniki qarışıqlarının, suyun çıxarılması, həmçinin hidratların, qum tıxaclarının və s. əmələ gəlməsi səbəbindən, texnoloji avadanlıqların əsas elementlərinə əhəmiyyətli zədə və məhv ola bilməsi ilə əlaqədardır, ciddi iqtisadi itkilərə, həmçinin birləşmələrin və düyünlərin qeyri hermetikliyi nəticəsində ətraf mühitə mənfi təsirlərə səbəb ola bilər. Beləliklə, quyudibi zonasının dağılması şəraitində hasilat qaz quyularının etibarlı istismarını təmin etmək üçün qum və maye tıxaclarının əmələ gəlməsi riskini azaldan, həmçinin qarışıqların çıxarılmasının avadanlıqların vəziyyətinə mənfi təsirini minimuma endirən əsaslandırılmış texnoloji iş rejiminin seçilməsi lazımdır.
Açar sözlər: hasilat; qaz quyusu; ədədi modelləşdirmə; quyudibi zonası; texnoloji rejim.
Qaz yataqlarının uzunmüddətli istismarı məhsuldar layın gərginlik-deformasiya vəziyyətinin dəyişməsi, o cümlədən layın dağılması dönməz prosesləri ilə müşayiət olunur. Məhsuldar layın məhv edilməsi quyuağzında mexaniki çirklərin çıxarılmasının, abraziv dağılmasının, metalın deqradasiyasının, boru kəmərlərində qüsurların yaranmasının səbəblərindən biridir. Qarışıqların çıxarılması səbəbindən qüsurların inkişafının ciddi nəticələrinin qarşısını almaq üçün dağıdıcı olmayan nəzarət metodlarından istifadə edərək müxtəlif müayinələr aparılır. Senoman və valanjin laylarını istismar edən quyuların boru kəmərlərinin və quyuağzı avadanlıqlarının həqiqi vəziyyətinə nəzarət etmək ehtiyacı, istismar zamanı mexaniki qarışıqlarının, suyun çıxarılması, həmçinin hidratların, qum tıxaclarının və s. əmələ gəlməsi səbəbindən, texnoloji avadanlıqların əsas elementlərinə əhəmiyyətli zədə və məhv ola bilməsi ilə əlaqədardır, ciddi iqtisadi itkilərə, həmçinin birləşmələrin və düyünlərin qeyri hermetikliyi nəticəsində ətraf mühitə mənfi təsirlərə səbəb ola bilər. Beləliklə, quyudibi zonasının dağılması şəraitində hasilat qaz quyularının etibarlı istismarını təmin etmək üçün qum və maye tıxaclarının əmələ gəlməsi riskini azaldan, həmçinin qarışıqların çıxarılmasının avadanlıqların vəziyyətinə mənfi təsirini minimuma endirən əsaslandırılmış texnoloji iş rejiminin seçilməsi lazımdır.
Açar sözlər: hasilat; qaz quyusu; ədədi modelləşdirmə; quyudibi zonası; texnoloji rejim.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2023SI200873
B. A. Süleymanov, N. İ. Hüseynova
Məqalədə quyuların normal istismarından əldə edilən məlumatlar əsasında layda cari təzyiqin paylanmasının operativ qiymətləndirilməsi metodu təklif edilmişdir. Metod, məhsuldar layın seçilmiş sahəsində axın və potensial funksiyalarının, süzülmə sürətlərinin cari paylanmasının hesablanması alqoritmə əsaslanır. Metod məhsuldar layda lay təzyiqinin cari paylanmasına nəzarət etməyə, həmçinin lay təzyiqini lazımı səviyyədə saxlamaq üçün laya təsirin effektivliyini qiymətləndirməyə imkan verir. Təklif edilən metod «Neft Daşları» yatağının (X horizont, V blok) nümunəsində məlumatlardan istifadə etməklə hesablanmış və faktiki lay təzyiqinin qiymətlərin müqaisəsi ilə alınan nəticələrin yüksək dəqiqliyini göstərmişdir. Lay təzyiqinin hesablanmış qiymətlərinin quyudibı təzyiqinin ölçülməsinin faktiki qiymətlərinə olan orta nisbi xətası 1%-dən çox deyil və məhsuldar layın tədqiqat aparılan sahəsindəki lay təzyiqinin orta hesablanmış qiyməti ilə üst-üstə düşür.
Açar sözlər: lay; lay təzyiqi; neftvermənin artırılması; məhsuldar horizont; məhsuldar laya zonal təsir; quyu məhsuldarlığı; diaqnostika; filtrasiya; süzülmə; monitorinq; axın xətləri.
Məqalədə quyuların normal istismarından əldə edilən məlumatlar əsasında layda cari təzyiqin paylanmasının operativ qiymətləndirilməsi metodu təklif edilmişdir. Metod, məhsuldar layın seçilmiş sahəsində axın və potensial funksiyalarının, süzülmə sürətlərinin cari paylanmasının hesablanması alqoritmə əsaslanır. Metod məhsuldar layda lay təzyiqinin cari paylanmasına nəzarət etməyə, həmçinin lay təzyiqini lazımı səviyyədə saxlamaq üçün laya təsirin effektivliyini qiymətləndirməyə imkan verir. Təklif edilən metod «Neft Daşları» yatağının (X horizont, V blok) nümunəsində məlumatlardan istifadə etməklə hesablanmış və faktiki lay təzyiqinin qiymətlərin müqaisəsi ilə alınan nəticələrin yüksək dəqiqliyini göstərmişdir. Lay təzyiqinin hesablanmış qiymətlərinin quyudibı təzyiqinin ölçülməsinin faktiki qiymətlərinə olan orta nisbi xətası 1%-dən çox deyil və məhsuldar layın tədqiqat aparılan sahəsindəki lay təzyiqinin orta hesablanmış qiyməti ilə üst-üstə düşür.
Açar sözlər: lay; lay təzyiqi; neftvermənin artırılması; məhsuldar horizont; məhsuldar laya zonal təsir; quyu məhsuldarlığı; diaqnostika; filtrasiya; süzülmə; monitorinq; axın xətləri.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2023SI200876
E-mail: nahide.huseynova@socar.az
E. A. Muravyova, L. R. Xasanova
Adsorbsiya prosesinin adaptiv idarə olunması üçün qeyri-səlis tənzimləyicinin işlənməsi
Məqalədə aktivləşdirilmiş karbon adsorbsiyasının texnoloji prosesinin parametrlərinin adaptiv idarə olunması üçün qeyri-səlis bir tənzimləyicinin işlənməsi təqdim edilir. Hazırlanmış idarəetmə sisteminin əsas vəzifəsi ağıllı texnologiyalardan istifadə etməklə adsorbsiya prosesinin idarə edilməsinin səmərəliliyini artırmaqdır. Qeyd etmək lazımdır ki, qeyri-səlis tənzimləyicilərin dizaynı üçün metodoloji əsas qeyri-səlis məntiq anlayışıdır. Ayrıca, adaptiv idarəetmə sistemi üçün qeyri-səlis tənzimləyicilərin inkişafı üçün texnoloji prosesin parametrləri arasındakı çoxsaylı əlaqələri nəzərə alaraq adsorberdə udma prosesinin gedişatı üçün bir model qurulmuşdur. İdarəetmə obyektinin konseptual modeli texnoloji rejimin parametrləri ilə xarici narahat amillər arasındakı daxili əlaqələri nəzərə alaraq hazırlanmışdır. Yəni qeyri-səlis adaptiv idarəetmə, proses idarəetmə alqoritmini dəyişdirərək adsorbsiya prosesinin texnoloji parametrlərindəki dəyişikliklərə uyğunlaşmağa imkan verir. Qeyri-səlis tənzimləyicilərdən istifadə etməklə adsorbsiya prosesinin texnoloji parametrlərinin adaptiv idarə olunması üçün istifadənin məqsədəuyğunluğu əsaslandırılmışdır. Qeyri-səlis tənzimləyicilər əsasında adaptiv idarəetmə sisteminin inkişafı adsorbsiya prosesinin idarəetmə modelinin qurulduğu və nəticələrin əldə edildiyi və təhlil edildiyi «MatLab» proqramından istifadə etməklə həyata keçirilmişdir. Beləliklə, qeyri-səlis tənzimləyicilər kritik vəziyyətləri qiymətləndirir və məntiqi qaydalara əsasən adsorbsiya prosesinin parametrlərini tənzimləyirlər.
Açar sözlər: adsorbsiya; aktivləşdirilmiş karbon; etanol; qeyri-səlis tənzimləyici; Sistem idarəetməsi; texnoloji parametrlər; adaptiv idarəetmə; qeyri-səlis məntiq.
Məqalədə aktivləşdirilmiş karbon adsorbsiyasının texnoloji prosesinin parametrlərinin adaptiv idarə olunması üçün qeyri-səlis bir tənzimləyicinin işlənməsi təqdim edilir. Hazırlanmış idarəetmə sisteminin əsas vəzifəsi ağıllı texnologiyalardan istifadə etməklə adsorbsiya prosesinin idarə edilməsinin səmərəliliyini artırmaqdır. Qeyd etmək lazımdır ki, qeyri-səlis tənzimləyicilərin dizaynı üçün metodoloji əsas qeyri-səlis məntiq anlayışıdır. Ayrıca, adaptiv idarəetmə sistemi üçün qeyri-səlis tənzimləyicilərin inkişafı üçün texnoloji prosesin parametrləri arasındakı çoxsaylı əlaqələri nəzərə alaraq adsorberdə udma prosesinin gedişatı üçün bir model qurulmuşdur. İdarəetmə obyektinin konseptual modeli texnoloji rejimin parametrləri ilə xarici narahat amillər arasındakı daxili əlaqələri nəzərə alaraq hazırlanmışdır. Yəni qeyri-səlis adaptiv idarəetmə, proses idarəetmə alqoritmini dəyişdirərək adsorbsiya prosesinin texnoloji parametrlərindəki dəyişikliklərə uyğunlaşmağa imkan verir. Qeyri-səlis tənzimləyicilərdən istifadə etməklə adsorbsiya prosesinin texnoloji parametrlərinin adaptiv idarə olunması üçün istifadənin məqsədəuyğunluğu əsaslandırılmışdır. Qeyri-səlis tənzimləyicilər əsasında adaptiv idarəetmə sisteminin inkişafı adsorbsiya prosesinin idarəetmə modelinin qurulduğu və nəticələrin əldə edildiyi və təhlil edildiyi «MatLab» proqramından istifadə etməklə həyata keçirilmişdir. Beləliklə, qeyri-səlis tənzimləyicilər kritik vəziyyətləri qiymətləndirir və məntiqi qaydalara əsasən adsorbsiya prosesinin parametrlərini tənzimləyirlər.
Açar sözlər: adsorbsiya; aktivləşdirilmiş karbon; etanol; qeyri-səlis tənzimləyici; Sistem idarəetməsi; texnoloji parametrlər; adaptiv idarəetmə; qeyri-səlis məntiq.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2023SI200878