SOCAR Proceedings

SOCAR Proceedings

Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin "Neftqazelmitədqiqatlayihə" İnstitutunun rəsmi nəşri olan "SOCAR Proceedings" jurnalı 1930-cu ildən nəşr edilir və neft–qaz sənayesinin mütəxəssisləri, aspirantları və elmi işçiləri üçün nəzərdə tutulmuşdur.

Jurnal beynəlxalq sitatgətirmə sistemi Scopus, Rusiya Elmi Sitatgətirmə İndeksi və EI’s Compendex, Petroleum Abstracts (Tulsa), Chemical Abstracts, Inspec xülasələndirmə sistemlərinə daxildir.

2017-ci ildə beynəlxalq indekslədirmə və xülasələndirmə sistemi Emerging Sources Citation Index daxil olunub.

S. A. Punanova, V. L. Şuster

Rusiya Elmlər Akademiyasının Neft və Qaz Problemləri İnstitutu, Moskva, Rusiya

Neft və qaz meqa anbarları: sistemləşdirmə, formalaşma şəraiti, təbii proseslərin yığılma miqyasına təsiri


İstər ənənəvi, istərsə də qeyri-ənənəvi şist, eləcə də çıxarılması çətin olan çoxözlülü neft və təbii bitumlu aşağı məsaməli kollektorlarında neft və qaz ehtiyatları baxımından böyük yataqların əmələ gəlməsi şərtləri
haqqında anlayışlar genişləndirilmişdir. Geoloji və geokimyəvi mühitin karbohidrogen yığılmasının miqyasına təsiri təhlil edilmişdir. 

Açar sözlər: neft; qaz; meqarezervuarlar; karbohidrogen yığılmaları; ehtiyyatlar; sahə və həcm; şist formasiyaları; ənənəvi və qeyri-ənənəvi kollektorlar.

İstər ənənəvi, istərsə də qeyri-ənənəvi şist, eləcə də çıxarılması çətin olan çoxözlülü neft və təbii bitumlu aşağı məsaməli kollektorlarında neft və qaz ehtiyatları baxımından böyük yataqların əmələ gəlməsi şərtləri
haqqında anlayışlar genişləndirilmişdir. Geoloji və geokimyəvi mühitin karbohidrogen yığılmasının miqyasına təsiri təhlil edilmişdir. 

Açar sözlər: neft; qaz; meqarezervuarlar; karbohidrogen yığılmaları; ehtiyyatlar; sahə və həcm; şist formasiyaları; ənənəvi və qeyri-ənənəvi kollektorlar.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Еременко, Н. А., Чилингар, Г. В. (1996). Геология нефти и газа на рубеже веков. Москва: Наука.
  2. Казаненков, В. А., Ершов, С. В., Рыжкова, С. В. и др. (2014). Геологическое строение и нефтегазоносность региональных резервуаров юры и мела в Карско-Ямальском регионе и прогноз распределения в них углеводородов. Геология нефти и газа, 1, 27–49.
  3. Имамвердиев, Н. А., Саттар-заде, Н. А. (2023). Геохимические особенности сопутствующих элементов Филизчайского колчедан-полиметаллического месторождения (южный склон Большого Кавказа). Scientific Petroleum, 1, 12-19.
  4. Шихмамедова, Т. Н., Абильгасанова, Л. Дж. (2023). Результаты сейсмофациального анализа для восстановления обстановки осадконакопления и прогноза в северо-абшеронской зоне поднятий. Scientific Petroleum, 1, 20-26.
  5. Конторович, А. Э., Фотиади, Э. Э., Демин, В. И. и др. (1981). Прогноз месторождений нефти и газа. Москва: Недра.
  6. Вассоевич, Н. Б., Архипов, А. Я., Бурлин, Ю. К. и др. (1970). Нефтегазоносный бассейн – основной элемент нефтегеологического районирования крупных территорий. Вестник МГУ, Серия «Геология», 5, 13–24.
  7. Хаин, В. Е., Соколов, Б. А. (1973). Современное состояние и дальнейшее развитие учения о нефтегазоносных бассейнах / в сборнике «Современные проблемы геологии и геохимии горючих ископаемых». Москва: Наука.
  8. Пунанова, С. А. (2022). Мегарезервуары углеводородов – аккумуляторы гигантских по запасам скоплений нефти и газа. SOCAR Proceedings, SI2, 39–51.
  9. Строганов, Л. В., Скоробогатов, В. А. (2004). Нефти и газы ранней генерации Западной Сибири. Москва: ООО Недра-Бизнесцентр.
  10. Пунанова, С. А., Виноградова, Т. Л. (2011). Геохимические особенности нефтей и конденсатов верхнего продуктивного комплекса севера Западной Сибири. Нефтехимия, 51(4), 280–290.
  11. Пунанова, С. А., Самойлова, А. В. (2022). Углеводородные мегарезервуары апт-сеноманских отложений северных регионов Западной Сибири. Экспозиция Нефть Газ, 4, 15–19.
  12. Карагодин, Ю. Н. (2006). Пространственно-временные закономерности концентраций гигантских скоплений нефти и газа Западной Сибири (системный подход). Георесурсы, 18(1), 28–30.
  13. Hein, F. J. (2017). Geology of bitumen and heavy oil: An overview. Journal of Petroleum Science and Engineering, 154, 551–563.
  14. Хисамов, Р. С., Бачков, А. П., Войтович, С. Е. и др. (2022). Геологические основы поисков и разведки месторождений сверхвязкой нефти в центральной части Волго-Уральской нефтегазоносной провинции. Казань: Наследие нашего народа.
  15. Мухаметшин, Р. З., Пунанова, С. А. (2014). Состав природных битумов Урало-Поволжья. Химия твердого топлива, 1, 58–70.
  16. Поляков, А. А., Блинова, В. Н., Каширцев, В. А., Смирнова, М. Е. (2011). Новые данные о геологическом строении Оленекского месторождения битумов и перспективах нефтегазоносности прилегающей территории. Нефтегазовая геология. Теория и практика, 6(3).
  17. Конторович, А. Э., Бурштейн, Л. М., Казаненков, В. А. и др. (2014). Баженовская свита – главный источник ресурсов нетрадиционной нефти в России. Актуальные проблемы нефти и газа, 2(10).
  18. Tao, Z. C., Yuan, S., Zhu, X., et al. (2009). Global importance of «continuous» petroleum reservoirs: Accumulation, distribution and evaluation. Petroleum Exploration and Development, 36(6), 669–682. 
  19. Прищепа, О. М., Баженова, Т. К., Никифорова, В. С. и др. (2022). Уточнение геохимических особенностей распределения органического вещества в доманиковых отложениях Тимано-Печорской НГП. Материалы 2-й Всероссийской научной конференции с участием иностранных ученых «Успехи органической геохимии».
    Новосибирск: ИПЦ НГУ.
  20. Родкин, М. В., Пунанова, С. А., Любушин, А. А. (2022). О негативных эффектах в районах добычи сланцевых углеводородов и их мониторинге. Научный журнал Российского газового общества, 4(36), 20–28.
  21. Punanova, S. A. (2022). Features of the trace element composition of carbonaceous formations. Moscow University Geology Bulletin, 77(5), 540–551.
  22. Шустер, В. Л. (2022). Особенности формирования и размещения крупных и гигантских по запасам месторождений нефти и газа в мегарезервуарах осадочных бассейнов. SOCAR Proceedings, SI2, 30–38.
  23. Скоробогатов, В. А. (2018). Крупнейшие, гигантские и уникальные осадочные бассейны мира и их роль в развитии газовой промышленности в XXI веке. «Neftegaz.RU», 10, 126–141.
  24. Высоцкий, В. И., Скоробогатов, В. А. (2021). Гигантские месторождения углеводородов России и мира. Перспективы новых открытий. Минеральные ресурсы России. Экономика и управление, 1-6, 20–25.
  25. Скоробогатов, В. А. (2003). Генетические причины уникальной газо- и нефтеносности Западно-Сибирского осадочного мегабассейна. Геология, геофизика и разработка нефтяных и газовых месторождений, 8, 8–14.
  26. Шустер, В. Л. (2022). Исследование нефтегазоносности мегарезервуаров в сложных геологических и природно-климатических условиях. Экспозиция Нефть Газ, 2, 26–29.
  27. Вышемирский, В. С., Конторович, А. Э., Трофимук, А. А. (1971). Миграция рассеянных битумоидов /Труды института геологии и геофизики, вып. 143. Новосибирск: «Наука», СО Академия наук СССР.
  28. Трофимук, А. А., Вышемирский, В. С., Дмитриев, А. Н. и др. (1971). Распознавание образов гигантских нефтяных месторождений /в книге «Проблемы нефтеносности Сибири». Новосибирск.
  29. Вышемирский, В. С., Дмитриев, А. Н., Трофимук, А. А. (1971). Поисковые признаки гигантских нефтяных месторождений. Специальный доклад (СД-8). VIII Мировой нефтяной конгресс. Москва: ВНИИОЭНГ. 
  30. Бостриков, О. И., Ларичев, А. И., Фомичев, А. С. (2011). Геохимические аспекты изучения нижнесреднеюрских отложений Западно-Сибирской плиты в связи с оценкой их УВ-потенциала. Нефтегазовая геология. Теория и практика, 6(3).
  31. Schuster, V. L., Punanova, S. A. (2021). Oil and gas potential of the deep-lying Jurassic and pre‑Jurassic deposits of the North of Western Siberia in unconventional traps. Georesources, 23(1), 30–41.
  32. Фомин, А. Н., Конторович, А. Э., Красавчиков, В. О. (2001). Катагенез органического вещества и перспективы нефтегазоносности юрских, триасовых и палеозойских отложений северных районов Западно-Сибирского мегабассейна. Геология и геофизика, 42(11-12), 1875–1887.
  33. Эпов, М. И., Шемин, Г. Г. (2017). Количественный прогноз нефтегазоносности региональных резервуаров юрских отложений севера Западной Сибири и акватории Карского моря. Геология нефти и газа, 4, 7–32.
  34. Лившиц, В. Р. (2019). Взаимосвязь законов распределения по массе залежей и месторождений углеводородов. Нефтегазовая геология. Теория и практика, 14(4).
  35. Пунанова, С. А. (2021). О классификационном разнообразии ловушек нефти и газа и геохимических критериях продуктивности сланцевых формаций. SOCAR Proceedings, SI2, 1-15.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2023SI200883

E-mail: punanova@mail.ru


L. A. Abukova1, T. N. Nazina2, S. N. Popov1, D. P. Anikeyev1

1Rusiya Elmlər Akademiyasının Neft və Qaz Problemləri İnstitutu, Moskva, Rusiya; 2REA, Biotexnologiya FTM, S.N. Vinoqradskiy adına Mikrobiologiya İnstitutu, Moskva, Rusiya

Yeraltı rezervuarlarda metan və hidrogenin birgə saxlanılması: müşayiət edən proseslərin proqnozu


Müəlliflər geoloji formasiyalarda hidrogenin yığılması və qorunması şərtlərinin öyrənilməsi, dünya təcrübəsinin ümumiləşdirilməsi və aparılmış eksperimental tədqiqatlarının əsasında real geoloji mühitdə, yüksək ehtimalla, yeraltı rezervuarlarda hidrogen və metanın birgə saxlanılması prosesləri ilə müşayiət olunacaq hidrokimyəvi, mikrobioloji, geomexaniki proseslərin inkişafını proqnozlaşdırırlar. Hidrogenin örtük vasitəsilə diffuziyası və mikroorqanizmlər tərəfindən istehlak nəticəsində itkisi də nəzərdən keçirilmişdir. Nəzəri həllər sintetik modellərdə hesablamalarla təsvir edilmişdir.

Açar sözlər: yeraltı qaz anbarı, hidrogen, metan, anaerob mikroorqanizmləri.

Müəlliflər geoloji formasiyalarda hidrogenin yığılması və qorunması şərtlərinin öyrənilməsi, dünya təcrübəsinin ümumiləşdirilməsi və aparılmış eksperimental tədqiqatlarının əsasında real geoloji mühitdə, yüksək ehtimalla, yeraltı rezervuarlarda hidrogen və metanın birgə saxlanılması prosesləri ilə müşayiət olunacaq hidrokimyəvi, mikrobioloji, geomexaniki proseslərin inkişafını proqnozlaşdırırlar. Hidrogenin örtük vasitəsilə diffuziyası və mikroorqanizmlər tərəfindən istehlak nəticəsində itkisi də nəzərdən keçirilmişdir. Nəzəri həllər sintetik modellərdə hesablamalarla təsvir edilmişdir.

Açar sözlər: yeraltı qaz anbarı, hidrogen, metan, anaerob mikroorqanizmləri.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Аксютин, О. Е., Ишков, А. Г., Романов, К. В., Тетеревлев, Р. В. (2021). Роль российского природного газа в развитии водородной энергетики. Энергетическая политика, 3(157), 6–19.
  2. Котельникова, С. А. (2002). Водородная энергетика: хранение водорода. Энергетические установки и технологии, 4, 64–70.
  3. Хан, С. А., Аверкиев, С. Е., Дорохин, В. Г. и др. (2022). Анализ мировых технологий получения и хранения водорода. Газовая промышленность, Спецвыпуск, 4, 60–64.
  4. Hassanpouryouzband, A., Adie, K., Cowen, T., et al. (2022). Geological hydrogen storage: Geochemical reactivity of hydrogen with sandstone reservoirs. ACS Energy Letters, 7, 2203–2210.
  5. Basniev, K. S., Omelchenko, F. A., Adzynova, F. A. (2010). Underground hydrogen storage problems in Russia. In: 18th World Hydrogen Energy Conference, Essen.
  6. Tarkowski, R. Perspectives of using the geological subsurface for hydrogen storage in Poland. International Journal of Hydrogen Energy, 42, 347−355.
  7. Барсук, Н. Е., Хайдина, М. П., Хан, С. А. (2018). «Зеленый» газ в газотранспортной системе Европы. Газовая промышленность, 10, 104–109.
  8. Макарян, И. А., Седов, И. В., Арутюнов, В. С. (2022). Метановодордные смеси как альтернативное экологически чистое топливо. Научный журнал Российского газового общества, 2(34), 76–94.
  9. Muhammed, N. S., Haq, B., Al Shehri, D., et al. (2022). A review on underground hydrogen storage: Insight into geological sites, influencing factors and future outlook. Energy Reports, 8, 461–499.
  10. Reitenbach, V., Ganzer, L., Albrecht, D., Hagemann, B. (2015). Influence of added hydrogen on underground gas storage: A review of key issues. Environmental Earth Sciences, 73, 6927−6937.
  11. Šmigáň, P., Greksák, M., Kozánkova, J., et al. (1990). Methanogenic bacteria as a key factor involved in changes of town gas stored in an underground reservoir. FEMS Microbiology Letters, 73, 221–224.
  12. Buzek, F., Onderka, V., Vančura, P., Wolf, I. (1994) Carbon isotope study of methane production in a town gas storage reservoir. Fuels, 73(5), 747–752.
  13. Truche, L., Jodin-Caumon, M. C., Lerouge, C., et al. (2013). Sulphide mineral reactions in clay-rich rock induced by high hydrogen pressure. Application to disturbed or natural settings up to 250 ◦C and 30 bar. Chemical Geology, 351, 217–228.
  14. Yekta, A. E., Pichavant, M., Audigane, P. (2018). Evaluation of geochemical reactivity of hydrogen in sandstone: Application to geological storage. Applied Geochemistry, 95, 182–194.
  15. Булатов, Г. Г. (1979). Подземное хранение водорода. Диссертация на соискание ученой степени кандидата технических наук. Москва: РГУНиГ.
  16. Исаев, В. П. (1995). Моделирование на ЭВМ физико-химических процессов нефтегазообразования. Материалы I-ой Международной конференции «Геохимическое моделирование и материнские породы нефтегазоносных бассейнов». Санкт-Петербург, Россия.
  17. Ларин, В. Н. (1975). Гипотеза изначально гидридной Земли. Москва: Недра.
  18. Левшунова, С. П. (1994). Водород и его биогеохимическая роль в образовании углеводородных газов в осадочных породах земной коры. Авторефеарт диссертации на соискание ученой степени доктора геололого-минералогических наук. Москва: МГУ.
  19. Молчанов, В. И. (1981). Генерация водорода в литосфере. Новосибирск: Наука.
  20. Соколов, В. А. (1971). Геохимия природных газов. Москва: Недра.
  21. Абрамова, О. П., Филиппова, Д. С. (2021). Геобиологические особенности хранения водород-метановых смесей в подземных резервуарах. SOCAR Proceedings, SI2, 66–74.
  22. Зайдельсон, М. И., Козин, А. Н. (1963). Пластовые воды палеозойских отложений Куйбышевского Поволжья. Труды «КуйбышевНИИ НП», 43–50.
  23. Матусевич, В. М., Ковяткина, Л. А. (2010). Нефтегазовая гидрогеология. Часть 1. Теоретические основы нефтегазовой гидрогеологии. Тюмень: ТюмГНГУ.
  24. Делия, С. В., Абукова, Л. А., Абрамова, О. П. и др. (2013). Особенности взаимодействия коллекторов, пластовых и технических вод при разработке нефтегазоконденсатного месторождения им. Ю. Корчагина. Нефтяное хозяйство, 3, 18–
  25. Абукова, Л. А., Карцев, А. А., Лашкевич, В. С., Иванова, В. Д. (2003). Механохимия поровых вод глинистых отложений в аспекте генезиса нефти и газа /в сборнике «Генезис нефти и газа». Москва: Институт проблем нефти и газа РАН.
  26. Иванова, А. Е., Борзенков, И. А., Тарасов, А. Л. и др. (2007). Микробиологические исследования на объектах подземного газового хранилища в процессе отбора газа. Микробиология, 76(4), 524–532.
  27. Абукова, Л. А., Абрамова, О. П. (2021). Прогноз гидрогеохимических эффектов в глинистых флюидоупорах при подземном хранении водорода с метаном. Георесурсы, 23(1), 118–126.
  28. Назина, Т. Н., Беляев, С. С. (2004).  Биологическое и метаболическое разнообразие микроорганизмов нефтяных месторождений. Труды Института микробиологии им. С.Н. Виноградского, 12, 289-316.
  29. Youssef, N., Elshahed, M. S., McInerney, M. J. (2009). Microbial processes in oil fields: culprits, problems and opportunities. Advances in Applied Microbiology, 66, 141–251.
  30. Cord-Ruwisch, R., Seitz, H. J., Conrad, R. (1988). The capacity of hydrogenotrophic anaerobic bacteria to compete for traces of hydrogen depends on the redox potential of the terminal electron acceptor. Archives of Microbiology, 149, 4, 350–357.
  31. Thauer, R. K., Jungermann, K., Decker, K. (1977). Energy conservation in chemotrophic anaerobic bacteria. Bacteriological Reviews, 41, 3, 100–180.
  32. Gregory, S. P., Barnett, M. J., Field, L. P., Milodowski, A. E. (2019). Subsurface microbial hydrogen cycling: natural occurrence and implications for industry. Microorganisms, 7, 53.
  33. Dopffel, N., Jansen, S., Gerritse, J. (2021). Microbial side effects of underground hydrogen storage – Knowledge gaps, risks and opportunities for successful implementation. International Journal of Hydrogen Energy, 46, 8594-8606.
  34. Magot, M., Ollivier, B., Patel, B.K.C. (2000). Microbiology of petroleum reservoirs. Antonie van Leeuwenhoek, 77, 103–116.
  35. Aüllo, T., Ranchou-Peyruse, A., Ollivier, B., Magot, M. (2013). Desulfotomaculum spp. and related gram-positive sulfate-reducing bacteria in deep subsurface environments. Frontiers in Microbiology, 4, 362.
  36. Wilhelms, A., Larter, S. R., Head, I., et al. (2000). Biodegradation of oil in uplifted basins prevented by deep–burial sterilization. Nature, 411, 1034–1037.
  37. Тарасов, А. Л., Борзенков, И. А., Черных, Н. А., Беляев, С. С. (2011). Выделение и изучение анаэробных микроорганизмов, участвующих в трансформации метанола в подземном хранилище газа. Микробиология, 80(2), 184–191.
  38. Тарасов, А. Л., Борзенков, И. А., Беляев, С. С. (2011). Исследование трофических связей анаэробных микроорганизмов из подземного хранилища газа в процессе утилизации метанола. Микробиология, 80(2), 192–199.
  39. Nazina, T. N., Shestakova, N. M., Ivoilov, V. S., et al. (2017). Radiotracer assay of microbial processes in petroleum reservoirs. Advances in Biotechnology & Microbiology, 2(4), 555591.
  40. Назина, Т. Н., Абукова, Л. А., Турова, Т. П. и др. (2021). Микробное разнообразие и возможная активность в водоносных горизонтах подземных хранилищ газа. Микробиология, 90(5), 589–600.
  41. Kalyuzhnaya, M. G., Yang, S., Rozova, O. N., et al. (2013). Highly efficient methane biocatalysis revealed in a methanotrophic bacterium. Nature Communications, 4, 2785.
  42. Jung, G.-Y., Rhee, S.-K., Han, Y.-S., So-Jeong Kim, S. J. (2020). Genomic and physiological properties of a facultative methane-oxidizing bacterial strain of Methylocystis sp. from a wetland. Microorganisms, 8,
  43. Jo, S. Y., Na Rhie, M., Jung, S. M., et al. (2020). Hydrogen production from methane by Methylomonas sp. DH-1 under micro-aerobic conditions. Biotechnology and Bioprocess Engineering, 25, 71–77.
  44. Miller, T. L., Wolin, M. J. (1985). Methanosphaera stadtmaniae gen. nov., sp. nov.: a species that forms methane by reducing methanol with hydrogen. Archives of Microbiology, 141, 116–122.
  45. Сафарова, Е. А., Филиппова, Д. С., Столяров, В. Е. (2021). Особенности эксплуатации объектов подземного хранения газа при совместном хранении метана и водорода. Научный журнал Российского газового общества, 3(31), 58–62.
  46. Абукова, Л. А., Филиппова, Д. С., Сафарова, Е. А. и др. (2021, март). Исследование гидрогеохимических и микробиологических особенностей Щелковского ПХГ в аспекте гибридного хранения природных газов. Материалы конференции Европейской ассоциации геологов и инженеров. Тюмень, Россия.
  47. Flesch, S., Pudlo, D., Albrecht, D., et al. (2018). Hydrogen underground storage – Petrographic and petrophysical variations in reservoir sandstones from laboratory experiments under simulated reservoir conditions. International Journal of Hydrogen Energy, 8, 1–14.
  48. Попов, С. Н., Зарипов, Р. Ш., Паршуков, А. В. (2013). Изменение физико-механических свойств пород ачимовских отложений Уренгойской группы месторождений в зависимости от пористости. Газовая промышленность, 8, 45–47.
  49. Попов, С. Н. (2014). Вариации прочностных свойств пород ачимовских отложений Уренгойской группы месторождений в зависимости от пористости. Нефтепромысловое дело, 12, 38–42.
  50. Teatini, P., Ferronato, M., Franceschini, A., et al. (2018, January). Gas storage in compartmentalized reservoirs: a numerical investigation on possible «unexpected» fault activation. In: 53rd US Rock Mechanics/Geomechanics Symposium, New York, ARMA19–1991.
  51. Wei, X., Zhang, J., Li, Q., et al. (2019). Fault slippage and its permeability evolution during supercritical CO2 fracturing in layered formation. Oil & Gas Science and Technology – Revue IFP Energies nouvelles, 74, 76.
  52. Katarzyna, L., Radosław, T. (2019). Numerical simulation of hydrogen injection and withdrawal to and from a deep aquifer in NW Poland. International Journal of Hydrogen Energy, 45(3), 2068-2083.
  53. Abukova, L. A., Zakirov, S. N., Anikeev, D. P., Zakirov, E. S. (2020, October). Formation of an effective hydrogen storage in an aquifer and control of its parameters. SPE 201999-MS. In: SPE Russian Petroleum Technology Conference. Society of Petroleum Engineering.
  54. Anikeev, D. P., Zakirov, E. S., Indrupskiy, I. M., Anikeeva, E. S. (2020, October). Estimation of diffusion losses of hydrogen during the creation of its effective storage in an aquifer. SPE 206614-MS. In: SPE Russian Petroleum Technology Conference. Society of Petroleum Engineering.
  55. Аникеев, Д. П., Закиров, Э. С., Индрупский, И. М., Аникеева, Э. С. (2022). Разработка методики оценочного 3D геолого-технологического моделирования подземного хранения водорода совместно с метаном с учетом жизнедеятельности бактерий. Актуальные проблемы нефти и газа, 3(38), 39–55.
  56. (2022). Аналитический доклад «Водород: формирование рынка и перспективы России». Москва: ИПЕМ.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2023SI200884

E-mail: abukova@ipng.ru


D. S. Filippova

Rusiya Elmlər Akademiyasının Neft və Qaz Problemləri İnstitutu, Moskva, Rusiya

Geoloji mühitdə hidrogen: generasiya və akkumulyasiya xüsusiyyətləri


Məqalədə hidrogenin müxtəlif tektonik və geoloji-geokimyəvi şəraitdə yığılmasının xüsusiyyətləri müzakirə olunur, Yerin qaz komponenti olan hidrogenin təbiəti, hidrogenin qaz qarışıqlarında digər qazlarla nisbəti, hidrogenin generativ mənbələrinin əhəmiyyəti, müxtəlif spesifik geoloji proseslərə istehlakı müzakirə olunur. Hidrogen yığılmasının aşkarlanması perspektivləri üçün ərazilərin qiymətləndirilməsi üçün ayrıca meyarlar təklif olunur. Kimyəvi və enerji mənbəyi kimi sonrakı istifadəsinin xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla təbii hidrogenin axtarış istiqamətləri ilə bağlı müəllifin şəxsi baxışı ifadə olunur. 

Açar sözlər: təbii hidrogen; serpentinizasiya; suyun radiolizi; metanogenez; asetogenez; sulfatreduksiya.

Məqalədə hidrogenin müxtəlif tektonik və geoloji-geokimyəvi şəraitdə yığılmasının xüsusiyyətləri müzakirə olunur, Yerin qaz komponenti olan hidrogenin təbiəti, hidrogenin qaz qarışıqlarında digər qazlarla nisbəti, hidrogenin generativ mənbələrinin əhəmiyyəti, müxtəlif spesifik geoloji proseslərə istehlakı müzakirə olunur. Hidrogen yığılmasının aşkarlanması perspektivləri üçün ərazilərin qiymətləndirilməsi üçün ayrıca meyarlar təklif olunur. Kimyəvi və enerji mənbəyi kimi sonrakı istifadəsinin xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla təbii hidrogenin axtarış istiqamətləri ilə bağlı müəllifin şəxsi baxışı ifadə olunur. 

Açar sözlər: təbii hidrogen; serpentinizasiya; suyun radiolizi; metanogenez; asetogenez; sulfatreduksiya.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Полякова, Т. В. (2012). Состояние и перспективы водородной энергетики в России и мире. Вестник МГИМО-Университета, 1, 156-164.
  2. Мастепанов, А. М. (2020). Водородная энергетика России: состояние и перспективы. Энергетическая политика, 12, 54–65.
  3. Smil, V. (2010). Energy transitions: history, requirements, prospects. Santa Barbara: Praeger/ABC CLIO.
  4. Литвиненко, В. С., Цветков, П. С., Двойников, М. В., Буслаев, Г. В. (2020). Барьеры реализации водородных инициатив в контексте устойчивого развития глобальной энергетики. Записки Горного института, 244, 428-438.
  5. Поспеев, А. В. (2021). Изначально гибридная Земля: гипотеза и реальность. Геодинамика и тектонофизика, 12, 3.
  6. Полеванов, В. П. (2002). Природный водород. Предварительное руководство для поисков. Недропользование XXI век, 2(94), 4 –11.
  7. Prinzhofer, A, Tahara Cissé, C. S., Diallo, A. B. (2018). Discovery of a large accumulation of natural hydrogen in Bourakebougou (Mali). International Journal of Hydrogen Energy, 43(42), 19315-19326.
  8. Zgonnik, V. (2020). The occurrence and geoscience of natural hydrogen: A comprehensive review. Earth-Science Reviews, 203, 103140.
  9. Neal, C., Stanger, G. (1983). Hydrogen generation from mantle source rocks in Oman. Earth and Planetary Science Letters, 66, 315–320.
  10. Coveney, R. M., Goebel, Jr, E. D., Zeller, E. J., et al. (1987). Serpentinization and the origin of hydrogen gas in Kansas. AAPG Bulletin, 71(1), 39-48.
  11. Абукова, Л. А., Назина, Т. Н., Попов, С. Н., Аникеев, Д. П. (2023). Хранение водорода совместно с метаном в подземных резервуарах: прогноз сопутствующих процессов. SOCAR Proceedings, SI2, 29-41.
  12. Соколов, В. А. (1966). Геохимия газов земной коры и атмосферы. Москва: Недра.
  13. Мархинин, Е. К. (1985). Вулканизм. Москва: Недра.
  14. Леин, А. Ю., Богданов, Ю. А., Сагалевич, А. М. и др. (2004). Новый тип гидротермального поля на Срединно-Атлантическом хребте (поле Лост-Сити, 30° с.ш.). Доклады Российской Академии Наук, 394(3), 380-383.
  15. Баженова, О. К., Леин, А. Ю., Арефьев, О. А., Пересыпкин, В. И. (2001). Новые доказательства биогенной природы углеводородов в гидротермальных сульфатных рудах Рейнбоу (Срединно-Атлантический хребет). Доклады Российской Академии Наук, 378(3), 369-382.
  16. Шакиров, Р. Б. (2014). Особенности химического и изотопного состава углеводородных газов вулканов Менделеева и Головина (о. Кунашир). Геохимия, 3, 267–279.
  17. Вовк, И. Ф. (1979). Радиолиз подземных вод и его геохимическая роль. Москва: Недра.
  18. Сметанников, А. Ф. (2011). Об образовании водорода при радиолизе кристаллизационной воды карналлита и возможные следствия этого явления. Геохимия, 9, 971-980.
  19. Трофимук, А. А., Молчанов, В. И., Параев, В. В. (1998). Особенности геодинамических обстановок формирования гигантских месторождений нефти и газа. Геология и геофизика, 39(5), 673-682.
  20. Ларин, В. Н. (1982). Гипотеза об изначально гидридной Земле. Москва: Недра.
  21. Левшунова, С. П. (1994). Водород и его биохимическая роль в образовании углеводородных газов в осадочных породах земной коры. Диссертация на соискание ученой степени доктора геолого-минералогических наук. Москва: ВНИГИ.
  22. Нестеров, И. И. (2009). Фундаментальные основы формирования залежей нефти и природных газов, их поисков, разведки и разработки. Геология и геофизика, 50(4), 425–433.
  23. Навроцкий, О. К. (1990). Эволюционно-геохимические условия генерации УВ и формирование их залежей в подсолевых отложениях (на примере Прикаспийской НГП). Диссертация на соискание ученой степени доктора геолого-минералогических наук. Ленинград: ВННИГИ.
  24. Удодов, П. А., Коробейникова, Е. С., Рассказов, Н. М. и др. (1981). Поровые воды как среда обитания микроорганизмов. Новосибирск: Наука.
  25. Шварцев, С. Л., Коробейникова, Е. С., Назаров, А. Д. и др. (1994). Химический и микробиологический состав физически связанных вод юго-востока Западной Сибири. Геология и геофизика, 3, 70–79.
  26. Абукова, Л. А., Карцев, А. А., Лашкевич, В. С., Иванов, В. Д. (2003). Механохимия поровых вод глинистых отложений в аспекте генезиса нефти и газа /в сборнике статей «Генезис нефти и газа». Москва.
  27. Абукова, Л. А., Волож, Ю. А., Дмитриевский, А. Н., Антипов, М. П. (2019). Геофлюидодинамическая концепция поисков скоплений углеводородов в земной коре. Геотектоника, 3, 79–91.
  28. Das, D. (2001). Hydrogen production by biological processes: A survey of literature. International Journal of Hydrogen Energy, 26, 13–28.
  29. Литти, Ю. В., Ковалев, А. А., Ковалев, Д. А. и др. (2020). Характеристики процесса получения биоводорода из простых и комплексных субстратов с разным биополимерным составом. Альтернативная энергетика и экология, 25-27(347-349), 107-121.
  30. Rezania, S., Md Din, M. F., Taib, S. M., et al. (2017). Review on fermentative biohydrogen productionfrom water hyacinth, wheat straw and rice strawwith focus on recent perspectives. International Journal of Hydrogen Energy, 42(33), 20955-20969.
  31. Исаев, В. П. (1991). Термодинамические аспекты геохимии природных газов. Иркутск: Иркутский университет.
  32. Abramova, O. P., Filippova, D. S. (2021). Geobiological features of storage hydrogen-methane mixtures in underground reservoirs. SOCAR Proceedings, SI2, 66-74.
  33. Liu, J., Liu, Q., Xu, H., et al. (2023). Genesis and energy significance of natural hydrogen. Unconventional Resources, 3, 176-182.
  34. Prinzhofer, P. A., Moretti, I., Francolin, J. (2019). Natural hydrogen continuous emission from sedimentary basins: the example of a Brazilian H2-emitting structure. Hydrogen Energy, 44, 5676–5685.
  35. Глотов, В. Е. (2023). Особенности распространения и перспективы открытия скоплений водорода в газах подземных вод Северо-Востока России. Актуальные проблемы нефти и газа, 1(40).
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2023SI200885

E-mail: filippovads@ipng.ru


E. A. Sidorçuk, S. A. Dobrınina

Rusiya Elmlər Akademiyasının Neft və Qaz Problemləri İnstitutu, Moskva, Rusiya

Müasir geodinamika əsasında karbohidrogen ehtiyatlarının yerləşməsinin dəqiqləşdirilməsi


Məqələdə geodinamik proseslərin karbohidrogen yığılmalarının təbii meqarezervuarlarda yerləşməsinə təsirinin bəzi nəzəri zəmin aspektlərinə baxılmışdır. Orta Sibirin nisbətən kiçik bir ərazidə çox sayda böyük və unikal neft və qaz yatağının kəşf olunduğu hissəsi tədqiq üçün çox maraqlıdır. Göstərilir ki, tədqiq olunan ərazidə karbohidrogen yataqları ehtiyatların miqdarına görə qruplara bölünmüşdür. Bu, bölgənin geoloji tarixində baş verən geodinamik proseslərlə izah edilə bilər. Çay şəbəkəsinin rəsm xüsusiyyətləri "itələnmiş blok" tipli yerli geodinamik parametrlər kimi interpretasiya olunmuşdur. Yerli geodinamik şəraitin parametrləri ilə neft və qazın yığılma miqyası arasında əlaqə qeyd olunur.

Açar sözlər: geodinamik proseslər; ehtiyatlarına görə iri və unikal yataqları; təbii meqarezervuarları; geodinamiki şərait; neft-qaz yığılmalarının miqyası.

Məqələdə geodinamik proseslərin karbohidrogen yığılmalarının təbii meqarezervuarlarda yerləşməsinə təsirinin bəzi nəzəri zəmin aspektlərinə baxılmışdır. Orta Sibirin nisbətən kiçik bir ərazidə çox sayda böyük və unikal neft və qaz yatağının kəşf olunduğu hissəsi tədqiq üçün çox maraqlıdır. Göstərilir ki, tədqiq olunan ərazidə karbohidrogen yataqları ehtiyatların miqdarına görə qruplara bölünmüşdür. Bu, bölgənin geoloji tarixində baş verən geodinamik proseslərlə izah edilə bilər. Çay şəbəkəsinin rəsm xüsusiyyətləri "itələnmiş blok" tipli yerli geodinamik parametrlər kimi interpretasiya olunmuşdur. Yerli geodinamik şəraitin parametrləri ilə neft və qazın yığılma miqyası arasında əlaqə qeyd olunur.

Açar sözlər: geodinamik proseslər; ehtiyatlarına görə iri və unikal yataqları; təbii meqarezervuarları; geodinamiki şərait; neft-qaz yığılmalarının miqyası.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Сивкова, Е. Д., Бабина, Е. О., Ступакова, А. В. и др. (2022). Влияние структурных перестроек на нефтегазоносность восточной части Енисей-Хатангского прогиба. Георесурсы, 24(2), 93-112.
  2. Имамвердиев, Н. А., Саттар-заде, Н. А. (2023). Геохимические особенности сопутствующих элементов Филизчайского колчедан-полиметаллического месторождения (южный склон Большого Кавказа). Scientific Petroleum, 1, 12-19.
  3. Шихмамедова, Т. Н., Абильгасанова, Л. Дж. (2023). Результаты сейсмофациального анализа для восстановления обстановки осадконакопления и прогноза в северо-абшеронской зоне поднятий. Scientific Petroleum, 1, 20-26.
  4. (2022). Государственный баланс полезных ископаемых (ГБЗ ПИ) на 01.01.2022: Газы горючие; Конденсат; Нефть. ЯНАО, Красноярский край.
  5. Sidorchuk, Е. А., Dobrynina, S. А. (2022). Influence of reservoir characteristics on size of hydrocarbon reserves in natural reservoirs. SOCAR Proceedings, SI2, 23-29.
  6. Ульмасвай, Ф. С., Сидорчук, Е. А., Добрынина, С. А. (2020). Естественные классы крупности запасов УВ зоны сочленения Западной Сибири и Сибирской платформы. Экспозиция Нефть Газ, 1, 9-13.
  7. Исаев, А. В., Поляков, А. А. (2019). Пайяхская зона нефтегазонакопления – трудноизвлекаемая нефть Таймыра. Нефтегазовая геология. Теория и практика, 14(4).
  8. (2004). Осадочные бассейны: методика изучения, строение и эволюция: монография /под ред. Леонова, Ю. Г., Воложа, Ю. А. Москва: Научный мир.
  9. Ульмасвай, Ф. С., Сидорчук, Е. А., Добрынина, С. А. (2018). Геодинамические напряжения как проявление тектонических механизмов нефтегазонакопления на больших глубинах. Актуальные проблемы нефти и газа, 3(22), 1-8.
  10. Сидорчук, Е. А., Добрынина, С. А. (2022). Геодинамические критерии прогноза нефтегазовых скоплений в сложнопостроенных резервуарах. Нефтегазовая геология. Теория и практика, 17(2), 1-16.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2023SI200886

E-mail: elena_sidorchuk@mail.ru


A. N. Boqdanov, P. V. Xmırov

Neft və Qaz Yataqlarının Geologiyası və Kəşfiyyatı İnstitutu, Daşkənd, Özbəkistan Respublikası

Özbəkistan Respublikasının karbohidrogen xammal bazası – artım və hasilat strukturu


Məqalədə Özbəkistan Respublikasının mövcud, aktual karbohidrogen xammal bazasına baxılır. Aşkar edilmiş neft və qaz yataqlarının sayı, onların mənimsənilmə dərəcəsinə, flüidlərin növünə və ehtiyatların miqdarına görə respublikanın neft-qaz rayonları üzrə paylanması haqqında qısa məlumat verilir. Neft-qaz rayonları kontekstində ilkin toplam ehtiyatların payı göstərilir. İki vaxt mərhələsində – 1991-ci ilə qədər və 1991-ci ildən hazırki dövrə qədər aparılan geoloji-kəşfiyyat işlərinin nəticələri haqqında məlumat verilir ki, burada da birinci və ikinci mərhələlərdə sənaye ehtiyatlarının artım templəri və toplam neft-qaz hasilatının paylanması nəzərdən keçirilir. Təqdim olunan məlumatlardan görünür ki, Özbəkistan Respublikasında karbohidrogen ehtiyatlarının əsas artımı unikal və iri miqyaslı karbohidrogen yataqlarının kəşfi hesabına əldə edilmişdir. Faktiki materialın təhlilinin nəticələrinə əsasən, Özbəkistan Respublikasının yer təkinin yüksək potensiala malik olması və proqnozlaşdırılan mühim karbohidrogen ehtiyatlarının nəzərə alınması ilə uzunmüddətli perspektivdə geoloji-kəşfiyyat işlərinin aparılmasının məqsədəuyğunluğu haqqında nəticə çıxarılmışdır. 

Açar sözlər: yataq; neft; qaz; karbohidrogenlər; ehtiyatlar; neftqazlılıq; ilkin toplam ehtiyatlar.

Məqalədə Özbəkistan Respublikasının mövcud, aktual karbohidrogen xammal bazasına baxılır. Aşkar edilmiş neft və qaz yataqlarının sayı, onların mənimsənilmə dərəcəsinə, flüidlərin növünə və ehtiyatların miqdarına görə respublikanın neft-qaz rayonları üzrə paylanması haqqında qısa məlumat verilir. Neft-qaz rayonları kontekstində ilkin toplam ehtiyatların payı göstərilir. İki vaxt mərhələsində – 1991-ci ilə qədər və 1991-ci ildən hazırki dövrə qədər aparılan geoloji-kəşfiyyat işlərinin nəticələri haqqında məlumat verilir ki, burada da birinci və ikinci mərhələlərdə sənaye ehtiyatlarının artım templəri və toplam neft-qaz hasilatının paylanması nəzərdən keçirilir. Təqdim olunan məlumatlardan görünür ki, Özbəkistan Respublikasında karbohidrogen ehtiyatlarının əsas artımı unikal və iri miqyaslı karbohidrogen yataqlarının kəşfi hesabına əldə edilmişdir. Faktiki materialın təhlilinin nəticələrinə əsasən, Özbəkistan Respublikasının yer təkinin yüksək potensiala malik olması və proqnozlaşdırılan mühim karbohidrogen ehtiyatlarının nəzərə alınması ilə uzunmüddətli perspektivdə geoloji-kəşfiyyat işlərinin aparılmasının məqsədəuyğunluğu haqqında nəticə çıxarılmışdır. 

Açar sözlər: yataq; neft; qaz; karbohidrogenlər; ehtiyatlar; neftqazlılıq; ilkin toplam ehtiyatlar.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Мирзоев, Д. А. (2021). Принципиальные особенности освоения нефтегазовых ресурсов континентального шельфа. SOCAR Proceedings, 1, 78-82.
  2. Абдуллаев, Г. С., Богданов, А. Н. (2013). Проблемные вопросы отечественной геологоразведки на нефть и газ. Узбекский журнал нефти и газа, 4, 10-16.
  3. Абдуллаев, Г. С., Богданов, А. Н., Эйдельнант, Н. К. (2019). Месторождения нефти и газа Республики Узбекистан. Ташкент: Zamin Nashr.
  4. Конторович, А. Э., Фотиади, Э. Э., Демин, В. И., Леонтович, В. Б. (1981). Прогноз месторождений нефти и газа. Москва: Недра.
  5. Крылов, Н. А. (1984). Исследование геологоразведочного процесса на нефть и газ. Теоретические основы поисков, разведки и разработки месторождений нефти и газа. Москва: Наука.
  6. Пунанова, С. А. (2021). О классификационном разнообразии ловушек нефти и газа и геохимических критериях продуктивности сланцевых формаций. SOCAR Proceedings, SI2, 1-15. 
  7. Шустер, В. Л. (2022). Особенности формирования и размещения крупных и гигантских по запасам месторождений нефти и газа в мегарезервуарах осадочных бассейнов. SOCAR Proceedings, SI2, 30-38.
  8. Шихмамедова, Т. Н., Абильгасанова, Л. Дж. (2023). Результаты сейсмофациального анализа для восстановления обстановки осадконакопления и прогноза в Северо-Абшеронской зоне поднятий Scientific Petroleum, 1, 20-26. 
  9. Искендеров, М. М., Абузарова, А. Г., Керимова, Е. Г., Гумбатов, A. С. (2023). Неоднородность пластов-коллекторов калинской свиты (на примере месторождения «Нефт Дашлары»). Scientific Petroleum, 1, 6-11.
  10. Абдуллаев, Г. С., Бабаджанов, Т. Л., Эйдельнант, Н. К. и др. (2009). Особенности строения и нефтегазовые перспективы доюрского комплекса пород Бухаро-Хивинского региона. Ташкент: Solar-Colorit.
  11. Богданов, А. Н. (2019). Современное состояние и структура углеводородной базы Республики Узбекистан. Нефтяная провинция, 4(20), 36-48.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2023SI200887

E-mail: bogdalex7@yandex.ru


İ. F. Yusupova, Q. Y. İsayeva

Rusiya Elmlər Akademiyasının Neft və Qaz Problemləri İnstitutu, Moskva, Rusiya

Domanik çöküntülər Həştərxan karbonat massivinin rezervuarının tərkib hissəsi kimi


Məqələnin tədqiqat obyekti aşağı Devon-Fransk kompleksinin rezervuarını izolyasiya edən zonal şin rolunu oynayan Həştərxan karbonat massivinin (Xəzəryanı neft-qaz vilayəti) yüksək karbonlu domanik çöküntüləridir. Nəzərə alınan çöküntülərin izolyasiya qabiliyyətinə təsir edən xüsusiyyətlər qeyd olunur: çoxtəbəqəli quruluş, mürəkkəb laylanma effekti, epigenetik gil materialının əmələ gəlməsi. Üzvi materialın kəsilişinin domnik hissəsindəki tərkibinin geyri bircinsliyi süxurların həcm və geomekanik xüsusiyyətlərinə təsir etdiyi irəli sürülür. Domanik təbəqələrinin özəlliyi - süxur əmələ gətirən komponentlərdən biri olan bərk üzvi maddələrlə zənginləşməsi vurğulanmışdır. Domanik yataqlarının mühüm neft – qaz – ana funksiyaları haqqında fikirlər dəstəklənir. Domanik süxurların (1) neft – qaz – ana qatı, (2) avtoxton karbohidrogenlər üçün kollektor, (3) əsas çöküntülər üçün regional şinlər kimi geoloji rolu barədə fikirlər genişlənmişdir, bu da in situ mexanizmi ilə nəzərdən keçirilən lay daxilində KH toplanmasının yaranmasının vacibliyini vurğulanmışdır. Domanik yataqlarının neft-qaz laylarında və neft-qaz yığılmasında potensialını təfərrüatlandıran gələcək tədqiqat sahələri üçün təkliflər verilmişdir. 

Açar sözlər: domanik süxurları; şin; rezervuar; üzvi maddələr; karbohidrogenlər; Xəzəryanı neftli-qazlı hövzə.

Məqələnin tədqiqat obyekti aşağı Devon-Fransk kompleksinin rezervuarını izolyasiya edən zonal şin rolunu oynayan Həştərxan karbonat massivinin (Xəzəryanı neft-qaz vilayəti) yüksək karbonlu domanik çöküntüləridir. Nəzərə alınan çöküntülərin izolyasiya qabiliyyətinə təsir edən xüsusiyyətlər qeyd olunur: çoxtəbəqəli quruluş, mürəkkəb laylanma effekti, epigenetik gil materialının əmələ gəlməsi. Üzvi materialın kəsilişinin domnik hissəsindəki tərkibinin geyri bircinsliyi süxurların həcm və geomekanik xüsusiyyətlərinə təsir etdiyi irəli sürülür. Domanik təbəqələrinin özəlliyi - süxur əmələ gətirən komponentlərdən biri olan bərk üzvi maddələrlə zənginləşməsi vurğulanmışdır. Domanik yataqlarının mühüm neft – qaz – ana funksiyaları haqqında fikirlər dəstəklənir. Domanik süxurların (1) neft – qaz – ana qatı, (2) avtoxton karbohidrogenlər üçün kollektor, (3) əsas çöküntülər üçün regional şinlər kimi geoloji rolu barədə fikirlər genişlənmişdir, bu da in situ mexanizmi ilə nəzərdən keçirilən lay daxilində KH toplanmasının yaranmasının vacibliyini vurğulanmışdır. Domanik yataqlarının neft-qaz laylarında və neft-qaz yığılmasında potensialını təfərrüatlandıran gələcək tədqiqat sahələri üçün təkliflər verilmişdir. 

Açar sözlər: domanik süxurları; şin; rezervuar; üzvi maddələr; karbohidrogenlər; Xəzəryanı neftli-qazlı hövzə.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Абукова, Л. А., Шустер, В. Л. (2016). Перспективы развития нефтегазового комплекса России. Экспозиция Нефть Газ, 7(53), 12–15.
  2. Кравченко, К. Н. (2003). Богатство и фазовое состояние нафтидных бассейнов – функция онтогенеза и минимизации потерь нефти, газа и природного битума. Отечественная геология, 1, 17–27.
  3. Волож, Ю. А., Парасыны, В. С. (2008). Астраханский карбонатный массив: Строение и нефтегазоносность. Москва: Научный мир.
  4. Сахибгареев, Р. С., Курышев, А. Д. (1990). Особенности формирования пород-коллекторов Астраханского газоконденсатного месторождения в процессе формирования залежей. Москва: ВНИГРИ.
  5. Жансеркеева, А. А., Афонин, И. В. (2022). Геохимическая характеристика доманикоидных позднедевонских отложений Кобланды-Тамдинского выступа. Нефть и газ, 6(132), 20-33.
  6. Комаров, А. Ю., Тинакин, О. В., Ильин, А. Ф., Захарчук, В. А. (2009). Особенности распределения нефтегазоносных комплексов терригенного девона на Астраханском своде. Геология нефти и газа, 3, 36-40.
  7. Митрофанов, В. З., Акимова, А. А., Гусев, А. Н., Карпов, В. П. (1981). К природе углеводородных газов приповерхностных отложений бортового уступа Прикаспийской впадины. Материалы всесоюзного совещания по геохимии углерода. АН СССР, Отделение геологии, геофизики и геохимии.
  8. Волож, Ю. А., Гогоненков, Г. Н., Делия, С. В. и др. (2019). Углеводородный потенциал глубоких горизонтов астраханской зоны нефтегазонакопления: проблемы и решения. Геотектоника, 3, 3–23.
  9. Ступакова, А. В., Калмыков, Г. А., Коробова, Н. И. и др. (2017). Доманиковые отложения Волго-Уральского бассейна – типы разреза, условия формирования и перспективы нефтегазоносности. Георесурсы, 1, 112–124.
  10. Юсупова, И. Ф., Фадеева, Н. П., Шарданова, Т. А. (2019). Влияние повышенной концентрации органического вещества на свойства пород. Георесурсы, 21(2), 183–184.
  11. Лебедева, Г. В. (1988). Методика изучения вещественного состава доманикитов при прогнозе нефтегазоносности. Методы оценки сложных коллекторов. Москва: ВНИГРИ.
  12. Гафурова, Д. Р., Корост, Д. В., Козлова, Е. В. и др. (2017). Изменение пустотного пространства различных литотипов керогенонасыщенных пород доманиковой формации при разных скоростях нагрева. Георесурсы, 19(3), 2, 255 – 263.
  13. Зубков, М. Ю., Федорова, Т. А. (1989). Гидротермальные вторичные коллекторы в черных сланцах. Геология нефти и газа, 6, 26–30.
  14. Газизов, М. С. (1971). Карст и его влияние на горные работы (в условиях Прибалтийского сланцевого бассейна). Москва: Наука.
  15. Абукова, Л. А., Юсупова, И. Ф., Абрамова, О. П. (2014). Роль органического вещества сланцевой залежи в формировании ее проницаемости на раннекатагенном этапе. Химия твердого топлива, 48(2), 19-24.
  16. Юсупова, И. Ф. (2019). Роль органического вещества в формировании свойств сланцевой залежи. Доклады Академии наук, 484(1), 220–223.
  17. Гатиятуллин, Н. С., Тарасов, Е. А., Ананьин, В. В. (2005). Оценка перспектив нефтегазоносности палеозойских отложений Мелекесской впадины. Разведка и охрана недр, 2(3), 39 – 43.
  18. Гурари, Ф. Г. (1981). Доманикиты и их нефтегазоносность. Советская геология, 11, 3–11.
  19. Баженова, О. К., Бурлин, Ю. К., Соколов, Б. А. и др. (2000). Геология и геохимия нефти и газа. Москва: МГУ.
  20. Эдер, В. Г., Замирайлова, А. Г., Калмыков, Г. А. (2019). Свидетельства образования карбонатных пород на
    геохимических барьерах в черных сланцах на примере баженовской свиты Западной Сибири. Георесурсы, 21(2), 143–152.
  21. Капченко, Л. Н. (1983). Гидрогеологические основы теории нефтегазонакопления. Москва: Недра.
  22. Юсупова, И. Ф. (2022). Перерывы в осадконакоплении как фактор формирования коллекторов в подсолевых отложениях (на примере Прикаспийской и Волго-Уральской нефтегазоносных провинций). SOCAR Proceedings, SI2, 69-79.
  23. Абукова, Л. А., Волож, Ю. А. (2021). Флюидодинамика глубокопогруженных зон нефтегазонакопления осадочных бассейнов. Геология и геофизика, 62(8), 1069–1080.
  24. Непоп, Р. К., Смирнов, Н. Ю., Рейес Аумада, В. и др. (2022). Учет эффекта сложного напластования при оптимизации гидроразрыва пласта с применением геомеханического моделирования. Нефтяное хозяйство, 4, 26–31.
  25. Ходьков, А. Е., Валуконис, Г. Ю. (1968). Формирование и геологическая роль подземных вод. Ленинград: Ленинградский Университет.
  26. Шарданова, Т. А., Фадеева, Н. П., Хамидллин, Р. А., Хомяк, А. Н. (2017). Емкостное пространство пород высокоуглеродистой формации (на примере доманиковой толщи Южно-Татарского свода). Георесурсы, 1, 125–132.
  27. Чемоданов, А. Е., Шипаева, М. С., Нургалиев, Д. К. и др. (2023). Геохимические исследования семилукско-мендымских отложений франского возраста девонской системы Волго-Уральской нефтегазоносной провинции. SOCAR Proceedings, 3, 8-14.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2023SI200889

E-mail: gelia08@yandex.ru


E. H. Əliyeva¹, K. F.Mustafayev²

¹«Neftqazelmitədqiqatlayihə» İnstitutu, SOCAR, Bakı, Azərbaycan; ²«Azlab», SOCAR, Bakı, Azərbaycan

Orta və Cənubi Xəzər hövzələrinin (Azərbaycan hüdudlarında) Miosen çöküntülərinin geokimyası: iqlim, kimyəvi yetkinlik və süxurların gətirilmə mənbələri


Şamaxı-Qobustan çökəkliyi (Cənubi Xəzər hövzəsi) və Şimali Abşeron qalxma zonasının (Orta Xəzər Hövzəsi) Miosen süxurlarının geokimyəvi və petroqrafik xüsusiyyətləri göstərir ki, bu çöküntülər Avrasiya kontinentinin aktiv kənarının - Kiçik Qafqazın vulkan qövsü, maqmatik süxurlarının, o cümlədən Qaraboğaz tağının qranit bünövrəsinin və Orta Xəzər hövzəsi və Böyük Qafqazın Mezozoy-Eosen çökmə qatının yuyulması nəticəsində toplanmışdır. Afrika-Ərəb və Avrasiya plitələrinin toqquşmasına görə Orta Eosendə başlayan Böyük Qafqazın qalxması Tetis okeanının Mezozoy-Eosen süxurlarının səthə qalxmasına gətirib çıxarmışdır. Bu Mezozoy-Eosen çökmə süxurları Kiçik Qafqazın maqmatik süxurlarının və Rus Platformasının qranit bünövrəsinin eroziyası nəticəsində toplanmışdır. Miosen dövründə Təbaşir-Eosen çöküntü süxurlarının eroziya məhsulları Miosen yaşlı çökmə süxurlarının toplanması üçün material olmuşdur ki, bu da Miosen çöküntülərinin geokimyəvi xarakteristikasında öz əksini tapmışdır. Bu xüsusiyyətlər Miosen süxurlarının gətirilmə mənbəyində aktiv kənarların maqmatik süxurlarının və ya onların eroziyası nəticəsində əmələ gəlmiş klastik materialının olduğunu göstərir. Böyük Qafqazın yer səthinə çıxan kvarsla zəngin Təbaşir süxurların Orta Miosen dövründə iqlimin nəmləşməsinə görə yuyulması intensivləşmişdir və nəticədə Şamaxı-Qobustan çökəkliyinin bir sıra sahələrində Çokrak dövründə böyük qalınlıqlı kvars tərkibli qum daşı layları toplanmışdır. Geokimyəvi xarakteristikaya görə gilli süxurların çökmə dövründə arid şərait dominantlıq təşkil etmişdir. 

Açar sözlər: Miosen; Cənubi Xəzər və Orta Xəzər hövzələrı; geokimya; süxurların gətirilmə mənbələri; iqlim; geodinamik sərait.

Şamaxı-Qobustan çökəkliyi (Cənubi Xəzər hövzəsi) və Şimali Abşeron qalxma zonasının (Orta Xəzər Hövzəsi) Miosen süxurlarının geokimyəvi və petroqrafik xüsusiyyətləri göstərir ki, bu çöküntülər Avrasiya kontinentinin aktiv kənarının - Kiçik Qafqazın vulkan qövsü, maqmatik süxurlarının, o cümlədən Qaraboğaz tağının qranit bünövrəsinin və Orta Xəzər hövzəsi və Böyük Qafqazın Mezozoy-Eosen çökmə qatının yuyulması nəticəsində toplanmışdır. Afrika-Ərəb və Avrasiya plitələrinin toqquşmasına görə Orta Eosendə başlayan Böyük Qafqazın qalxması Tetis okeanının Mezozoy-Eosen süxurlarının səthə qalxmasına gətirib çıxarmışdır. Bu Mezozoy-Eosen çökmə süxurları Kiçik Qafqazın maqmatik süxurlarının və Rus Platformasının qranit bünövrəsinin eroziyası nəticəsində toplanmışdır. Miosen dövründə Təbaşir-Eosen çöküntü süxurlarının eroziya məhsulları Miosen yaşlı çökmə süxurlarının toplanması üçün material olmuşdur ki, bu da Miosen çöküntülərinin geokimyəvi xarakteristikasında öz əksini tapmışdır. Bu xüsusiyyətlər Miosen süxurlarının gətirilmə mənbəyində aktiv kənarların maqmatik süxurlarının və ya onların eroziyası nəticəsində əmələ gəlmiş klastik materialının olduğunu göstərir. Böyük Qafqazın yer səthinə çıxan kvarsla zəngin Təbaşir süxurların Orta Miosen dövründə iqlimin nəmləşməsinə görə yuyulması intensivləşmişdir və nəticədə Şamaxı-Qobustan çökəkliyinin bir sıra sahələrində Çokrak dövründə böyük qalınlıqlı kvars tərkibli qum daşı layları toplanmışdır. Geokimyəvi xarakteristikaya görə gilli süxurların çökmə dövründə arid şərait dominantlıq təşkil etmişdir. 

Açar sözlər: Miosen; Cənubi Xəzər və Orta Xəzər hövzələrı; geokimya; süxurların gətirilmə mənbələri; iqlim; geodinamik sərait.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Əliyeva, E. H., Səfərli, K. H. (2018). Şamaxı–Qobustan NQR–da Maykop çöküntülərinin litofasiyası və kollektor xüsusiyyətləri. Azərbaycan Neft Təsərrüfatı, 11, 3–9. (Aliyeva, E. H., Safarli, K. H. (2018). Reservoir properties and litofacies of Maikop sediments in Shamakhy-Gobustan oil and gas bearing region. Azerbaijan Oil Industry, 11, 3-9.) 
  2. Алиева, Э. Г., Мустафаев, К. (2018). Минералогия, источники сноса и палеогеография миоценовых отложений Гобустана, Южно-Каспийский бассейн. Труды института геологии ДНЦ РАН, 1(72), 4-16. (Alieva, E. G., Mustafaev, K. (2018). mineralogy, sources of snow and paleogeography of myocenous deposits of Gobustan (South-Caspian swimming pool). Trudy Instituta Geologii DNS RAN, 1(72), 4-16.) 
  3. Хеиров, М., Алиева, Э. (2008). Литофациальная характеристика и коллекторские свойства породы /в кн: «Геология Азербайджана», т. VII «Нефть и газ». Баку: Нафта-пресс. 
  4. Pettijohn, F. J. (1957). Sedimentary rocks, 2nd edn. New York: Harper & Row. 
  5. Pettijohn, F. J. (1963). Chemical composition of sandstones, excluding carbonate and volcanic sands. Data of Geochemistry, 6x edn. U.S. Government Publishing Office. 
  6. Ruxton, B. P. (1968). Measures of the degree of chemical weathering 1173 of rocks. Journal of Geology, 76, 518–527. 
  7. Shan, H. M., Liang, H. C., Peng, S.X ., et al. (2010). Effects of water-saturation and water-loss processes on composition and structure variations of landslide. Three Gorges reservoir, China / In: Water- Rock Interaction. Eds: Birkle, P., Torres- Alvarado, I. S. New York, USA: CRC Press. 
  8. Cox, R., Donald, R., Lowe, D. R., Cullers, R. L. (1995). The influence of sediment recycling and basement composition on evolution of mudrock chemistry in the southwestern United States. Geochimica et Cosmochimica Acta, 59(14), 2919-2940. 
  9. Deer, W. A., Howie, R. A., Zussman, J. (1966). An introduction to the rock-forming minerals. 2nd ed. Harlow, Essex, England: New York, NY: Longman Scientific & Technical.
  10. Tawfik, H. A., Ghandour, I. M., Maejima, W., Abdel-Hameed, A.-M. T. (2011). Petrography and geochemistry of the lower paleozoic araba formation, Northern Eastern Desert, Egypt: Implications for provenance, tectonic setting and weathering signature. Journal of Geosciences, Osaka City University, 54, 1. 
  11. Nesbitt, H. W, Young, G. M. (1984). Prediction of some weathering trend of plutonic and volcanic rocks based on thermodynamic and kinetic `consideration. Geochimica et Cosmochimica Acta, 48, 1523-1534. 
  12. Nesbitt, H. W., Young, G. M. (1982). Early Proterozoic climates and plate motions inferred from major element chemistry of lutites. Nature, 299, 715–717. 
  13. Goldberg, K., Humayun, M. (2010). The applicability of the chemical index of alteration as a paleoclimatic indicator: An example from the Permian of the Paraná Basin, Brazil. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 293(1-2), 175-183. 
  14. Мигдисов, А. (1960). О соотношении титана и алюминия в осадочных породах. Геохимия, 2, 149-163. 
  15. Fedo, C. M., Nesbitt, H. W., Young, G. M. (1995). Unraveling the effects of potassium metasomatism in sedimentary rocks and paleosols, with implications for paleoweathering conditions and provenance. Geology, 23, 921-924. 
  16. Parker, A. (1970). An index of weathering for silicate rocks. Geological Magazine, 107, 501–504. 
  17. Price, J, Velbel, M. (2003). Chemical weathering indices applied to weathering profiles developed on heterogeneous felsic metamorphic parent rocks. Chemical Geology, 202, 397-416.
  18. Potter, P. E. (1978). Petrology and chemistry of modern Big River Sand. Journal of Geology, 86(4), 423-449. 
  19. Suttner, L. J., Dutta, P. K. (1986). Alluvial sandstone composition and paleoclimate: I. Framework mineralogy. Journal of Sedimentary Petrology, 56, 329–345. 
  20. Rodrigo, J. D., Gabo-Ratio, J. A. S., Queaño, K. L., et al. (2020). Geochemistry of the late cretaceous pandan formation in Cebu island, Central Philippines: Sediment contributions from the Australian plate margin during the Mesozoic. The Depositional Record, 6(2), 309–330 
  21. Li, Y-H. (2000). A compendium of geochemistry. Princeton, NJ: Princeton University Press.
  22. Concepcion, R. A. B., Dimalanta, C. B., Yumul, G. P. Jr, et al. (2012). Petrography, geochemistry and tectonics of a rifted fragment of Mainland Asia: evidence from the Lasala Formation, Mindoro Island, Philippines. International Journal of Earth Sciences, 101, 273–290.
  23. Hayashi, K., Fujisawa, H., Holland, H., Ohmoto, H. (1997). Geochemistry of ~1.9 Ga sedimentary rocks from Northeastern Labrador, Canada. Geochimica et Cosmochimica Acta, 6119), 4115-4137.
  24. Roser, B. P., Korsch, R. J. (1988). Provenance signatures of sandstone-mudstone suites determined using discriminant function analysis of major-element data. Chemical Geology, 67, 119–139.
  25. Laird, M. G. (1972). Sedimentology of the Greenland group in the Paparoa range, West Coast, South Island. N.Z.J. Geology Geophysics, 15, 372-393.
  26. Bhatia, M. R. (1983). Plate tectonics and geochemical composition of sandstone. Journal of Geology, 91, 611-627.
  27. Roser, B. P., Korsch, R. J. (1986). Determination of tectonic setting of sandstone-mudstone suites using SiO2 content and K2O/Na2O ratio. Journal of Geology, 94, 635-650.
  28. Aliyeva, E., Imanov, A., Safarli, K., et al. (2016). Mineral stratigraphy of the Cretaceous deposits of Azerbaijan. Stratigraphy and Sedimentology of Oil-Gas Basins, 1. 81-98. 
  29. Zachos, J. C., Pagani, M., Sloan , L., et al. (2001). Trends, Rhythms, and aberrations in global climate 65 Ma to present. Science, 292, 686-693.
  30. Utescher, V. T., Dilcher, D. L. (2005). Cenozoic continental climatic evolution of Central Europe. Proceedings of the NAS of the USA, 102(42), 14964-14969.
  31. (1995). A geological timescale for Azerbaijan /Eds: Ali-zadeh, A., Shikhalibeyli, Sh., Aliyev, G. Baku: Geological Institute of the Azerbaijan Academy of Sciences.
  32. Palcu, D. V., Golovina, L. A., Vernyhorova, Y. V., et al. (2017). Middle Miocene paleoenvironmental crises in Central Eurasia caused by changes in marine gateway configuration. Global and Planetary Change, 158, 57-71 
  33. (3005). Lithological - paleogeographic maps of paratethys /Eds: Popov, S. V., Rogl, R., Rozanov, A. Y., et al. Frankfurt on Main: Courier Forschungs Institut Senckenberg.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2023SI200893

E-mail: elmira.aliyeva@socar.az


A. R. Deryayev

Təbii Qaz ETİ, «Türkmənqaz» DK, Aşqabat, Türkmənistan

Quyu trayektoriyasının idarə edilməsi və gövdənin fəzavi vəziyyətinə nəzarət


Məqalədə qırmızı rəngli qat horizontlarının məhsuldar laylarından neft və qaz hasilatını artırmaq üçün Türkmənistanın neft və qaz yataqlarının qərb hissəsində elektrik qazma üsulları üçün seçim və tövsiyələrin təhlili, habelə dərin meylli istiqamətli və horizontal quyuların qazılması üçün təlimatlar müzakirə olunur. Dərin meylli istiqamətli və horizontal quyuların qazılması seçimini təhlil etmək üçün əvvəllər istismar olunan quyuların materiallarından, yataqların geoloji və istismar xüsusiyyətlərindən və "Neft və qaz quyularının istismarı üçün təlimat" rəhbər sənədindən, həmçinin neft və qaz sənayesində təhlükəsizlik qaydalarından istifadə edilmişdir. Təqdim olunan işdə dərin meylli istiqamətli və horizontal neft və qaz quyularının qazılmasının mürəkkəbliyinin və onların spesifik səbəblərinin ətraflı təhlilini təmin edilir, həmçinin layihə profillərinin seçilməsi ilə bağlı tövsiyələr və müxtəlif növ sapmaların, eləcə də telemetrik sistemlərin istismarı üçün təlimatlar verilir. Quyuların qazılmasında, habelə neft və qaz quyularının hasilatının artırılmasında və mürəkkəb geoloji xüsusiyyətlərə malik yataqların işlənməsində qoyulmuş tapşırıqların yerinə yetirılməsində bu iş istifadə edilə və faydalı ola bilər.

Açar sözlər: profil; sapmalar; gövdənin əyriliyi; trayektoriya; rotor; quraşdırma; telesistem; konduktor; inklinometr; sapdırıcı; azimut.

Məqalədə qırmızı rəngli qat horizontlarının məhsuldar laylarından neft və qaz hasilatını artırmaq üçün Türkmənistanın neft və qaz yataqlarının qərb hissəsində elektrik qazma üsulları üçün seçim və tövsiyələrin təhlili, habelə dərin meylli istiqamətli və horizontal quyuların qazılması üçün təlimatlar müzakirə olunur. Dərin meylli istiqamətli və horizontal quyuların qazılması seçimini təhlil etmək üçün əvvəllər istismar olunan quyuların materiallarından, yataqların geoloji və istismar xüsusiyyətlərindən və "Neft və qaz quyularının istismarı üçün təlimat" rəhbər sənədindən, həmçinin neft və qaz sənayesində təhlükəsizlik qaydalarından istifadə edilmişdir. Təqdim olunan işdə dərin meylli istiqamətli və horizontal neft və qaz quyularının qazılmasının mürəkkəbliyinin və onların spesifik səbəblərinin ətraflı təhlilini təmin edilir, həmçinin layihə profillərinin seçilməsi ilə bağlı tövsiyələr və müxtəlif növ sapmaların, eləcə də telemetrik sistemlərin istismarı üçün təlimatlar verilir. Quyuların qazılmasında, habelə neft və qaz quyularının hasilatının artırılmasında və mürəkkəb geoloji xüsusiyyətlərə malik yataqların işlənməsində qoyulmuş tapşırıqların yerinə yetirılməsində bu iş istifadə edilə və faydalı ola bilər.

Açar sözlər: profil; sapmalar; gövdənin əyriliyi; trayektoriya; rotor; quraşdırma; telesistem; konduktor; inklinometr; sapdırıcı; azimut.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Деряев, А. Р., Гулатаров, Х., Эседулаев, Р., Аманов, М. (2020). Технология бурения наклонно-направленных и горизонтальных скважин и расчеты проектирования. Монография. Ашгабат: Ылым.
  2. Зайцев, Р. А., Распопов, А. В. (2020). Опыт разработки месторождений Пермского края горизонтальными скважинами. Вестник ПНИПУ. Геология. Нефтегазовое и горное дело, 20(2), 182-191.
  3. Якупов, Р. Ф., Мухаметшин, В. Ш., Хакимзянов, И. Н., Трофимов, В. Е. (2019). Оптимизация выработки запасов из водонефтяных горизонта D3ps Шпаковского нефтяного месторождения с помощью горизонтальных скважин. Георесурсы, 21(3), 55-61.
  4. Гулатаров, Х., Деряев, А. Р., Эседуллаев, Р. (2019). Особенности бурения горизонтальных скважин способом электробурения. Монография. Aшгабат: Ылым.
  5. Лыхин, П. А., Усов, Э. В., Чухнов, В. И. и др. (2019). Моделирование движения газожидкостных потоков в наклонно направленной скважине. Автоматизация, телемеханизация и связь в нефтяной промышленности, 10(555), 22-27.
  6. Han, Z., Jiang, G., Li, Q. (2014). Application of a novel associative polymer on synthetic-based drilling muds for deepwater drilling. SOCAR Proceedings, 2, 4-11.
  7. Хузина, Л. Б., Шайхутдинова, А. Ф., Кязимов, Э. А. (2023). К вопросу исследования вибрационного устройства для предупреждения прихватов при строительстве нефтяных и газовых скважин. Scientific Petroleum, 1, 32-42.
  8. Шандрыгин, А. Н., Казанцев, М. А., Морев, М. В., Бадалов, Э. З. (2021). Методология продуктивности горизонтальных скважин по данным ГДИ разведочных скважин при гидродинамическом моделировании газоконденсатных месторождений. Наука и техника в газовой промышленности, 2(86), 52-59.
  9. Бакиров, Д. Л., Бабушкин, Э. В., Бурдыга, В. А. и др. (2020). Оценка перспектив применения технологии строительства многоствольных скважин без использования механических стыков. Нефтепромысловое дело, 10(622), 38-42.
  10. Деряев, А. Р. (2022). Разработка конструкции скважин для многопластовых месторождений с целью одновременной раздельной эксплуатации одной скважиной. SOCAR Proceedings, 1, 94-101.
  11. Гречин, Е. Г., Бастриков, С. Н. (2020). Теория и практика бурения горизонтальных стволов в продуктивных пластах месторождений Западной Сибири. Монография. Тюмень: Тюменский индустриальный университет.
  12. Грегулецкий, В. Г., Кузнецов, А. Б. (2021). Влияние типоразмера долот на устойчивость равновесия нижней части бурильной колонны при бурении горизонтального ствола скважины. Известия ВУЗ. Нефть и газ, 3, 37-51.
  13. Мирзоев, Ф. Д. (2014). Методические основы выбора рациональных схем обустройства нефтегазовых месторождений шельфа Арктики с коротким межледовым периодом. SOCAR Proceedings, 2, 66-72.
  14. Нескромных, В. В., Лиу, Б., Петенёв, П. Г. (2020). Анализ сопротивлений и разработка технических средств  для бурения а горизонтальном стволе скважины. Строительство нефтяных и газовых скважин на суше и на море, 3(327), 10-14.
  15. Резников, А. А., Самотолков, И. В., Хабибуллин, Л. Р. (2020). Пространственное профилирование стволов скважин. Научный лидер, 1, 16-20.
  16. Bi, G., Li, G., Shen, Zh., et al. (2014). Design and rock breaking characteristic analysis of multi-jet bit on radial horizontal drilling. SOCAR Proceedings, 3, 22-29.
  17. Буянова, М. Г., Бабушкин, Э. В., Конесев, Г. В. и др. (2020). Применение ингибирующего бурового раствора при строительстве горизонтальных скважин трехколонной конструкции. Нефтепромысловое дело, 10(622), 12-16.
  18. Сарсенбеков, Н. Д., Якупова, Э. Н., Каирбекова, С. Б., Сейитхазиев, Е. Ш. (2018). Роль резервуарной геохимии нефти в повышении рациональности системы разработки многопластовых залежей нефтяных и газонефтяных месторождений. SOCAR Proceedings, 3, 65-74.
  19. Ишбаев, Г. Г., Балута, А. Г., Вагапов, С. Ю. и др. (2019). Корректор подачи-демпфера и протектор забойный производства ООО НПП «БУРИНТЕХ». Бурение и нефть, 12, 49-52.
  20. Аббасова, С. В. (2020). Успешное применение и недостатки горизонтальных скважин. Евразийский Союз Ученых (ЕСУ), 12(81), 4-
  21. Deryaev, R. (2023). Advantages and effectiveness of the method of simultaneous separate operation of wells in the development of multi - layer deposits. Theoretical & Applied Science, 1(117), 489-492.
  22. Муллаев,  Б. Т., Таcтемиров, А. Р., Туркпенбаева, З. Ж. (2016). Оптимизация проекта разработки строительства морских  месторождений углеводородов. SOCAR Proceedings, 4, 11-27.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2023SI200870

E-mail: annagulyderyayew@gmail.com


A.R. Deryayev

Təbii Qaz ETİ, «Türkmənqaz» DK, Aşqabat, Türkmənistan

Cənub-Qərbi Türkmənistan ərazilərində quyu qazıması zamanı anomal yüksək lay təzyiqlərinin proqnozlaşdırılmasının xüsusiyyətləri


Məqalədə Balkanyanı və Qoqerendaq-Ekerem zonalarının neft-qaz yataqlarında dərinliyin artması ilə layların stratiqrafik kəsiyində lay təzyiqinin qradiyentlərinin dəyişməsi barədə məlumat verilir. Anomal yüksək lay təzyiqlərinin əmələ gəlməsinin şərtləri, habelə lay təzyiqlərinin anomallıq əmsalına görə təsnifatı verilmişdir. Dərin quyuların qazılması nəticəsinə görə horizontların lay təzyiqi proqnozlaşdırılır. Təqdim olunan iş tamamlanması qeyri mürəkkəb və uğurlu başa çatması üçün anomal yüksək lay təzyiqləri olan yeni dərin quyuların qazılması zamanı qoyulan vəzifələrin yerinə yetirməsində faydalıdır və istifadə edilə bilər.

Açar sözlər: miosen; qazıma sürrəti; qazıma məhlulu; hidrodinamika; quyu.

Məqalədə Balkanyanı və Qoqerendaq-Ekerem zonalarının neft-qaz yataqlarında dərinliyin artması ilə layların stratiqrafik kəsiyində lay təzyiqinin qradiyentlərinin dəyişməsi barədə məlumat verilir. Anomal yüksək lay təzyiqlərinin əmələ gəlməsinin şərtləri, habelə lay təzyiqlərinin anomallıq əmsalına görə təsnifatı verilmişdir. Dərin quyuların qazılması nəticəsinə görə horizontların lay təzyiqi proqnozlaşdırılır. Təqdim olunan iş tamamlanması qeyri mürəkkəb və uğurlu başa çatması üçün anomal yüksək lay təzyiqləri olan yeni dərin quyuların qazılması zamanı qoyulan vəzifələrin yerinə yetirməsində faydalıdır və istifadə edilə bilər.

Açar sözlər: miosen; qazıma sürrəti; qazıma məhlulu; hidrodinamika; quyu.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Деряев, А. Р. (2022). Технология бурения для одновременной раздельной эксплуатации скважин. Монография. Лондон: Ламберт.
  2. Shaldybin, V., Wilson, M. J., Kondrashova, E. S., et al. (2019). A kaolinitiç weathering çrust in Tomsk, west Siberia: interpretation in the çonteüt of weathering çrusts in Russia and elsewher. Catena, 181, 104056–104059.
  3. Аксельрод, С. М. (2017). Интегрированные геофизические исследования в процессе бурения с целью прогноза порового давления и геологического разреза впереди долота (по материалам зарубежных публикаций). Каротажник, 1(271), 69-104.
  4. Suleimanov, B. A. (2006). Specific features of heterogenous systems flow. Moscow-Izhevsk: ICS..
  5. Suleimanov, B. A., Veliyev, E. F., Shovgenov, A. D. (2022). Well cementing: fundamentals and practices. Moscow-Izhevsk: ICS.
  6. Suleimanov, B. A., Veliyev, E. F., Aliyev, A. A. (2023). Oil and gas well cementing for engineers. John Wiley & Sons.
  7. Khuzina, L. B., Shaykhutdinov, A. F., Kazimov, E. A. (2023). To the question of the study of a vibration device to eliminate seizures during the construction of oil and gas wells. Scientific Petroleum, 1, 32-42.
  8. Александров, Б. Л., Моллаев, З. Х., Шилов, Г. Я. (2018). Повышение эффективности геологоразведочных работ и снижение геологических рисков при поисках нефти и газа на территории Сибири и арктического шельфа. Нефтяное хозяйство, 3, 8–12.
  9. Кузнецов, О. Л., Чиркин, И. А., Радван, А. А. и др. (2017). Прогноз по данным сейсмических исследований аварийных и экологически опасных ситуаций бурения глубоких скважин. Материалы научно-практической конференции «Сейсмические технологии». Москва: ООО «Центр анализа сейсмических данных МГУ имени М.В. Ломоносова».
  10. Симачков, А. Ю. (2018). Аномальное поведение сейсмических волн в зонах АВПД на территории западной Сибири. Материалы международной академической конференции «Состояние, тенденции и проблемы развития нефтегазового потенциала Западной Сибири». Тюмень: Тюменский индустриальный университет.
  1. Тухтаев, К. М. (2020). Геотектоническое районирование Южно-Устюртской впадины по палеозойскому комплексу и нижним горизонтам осадочного чехла. SOCAR Proceedings, 1, 4-11.
  2. Бородкин, В. Н., Смирнов, О. А., Курчиков, А. Р. И др. (2019). К вопросу прогноза зон аномально высоких пластовых давлений в разрезе Баренцево-Карского шельфа с учетом данных бурения и сейсморазведки. Геология, геофизика и разработка нефтяных и газовых месторождений, 4(328), 12–19.
  1. Деряев, А. Р. (2021). Технология бурения скважин с раздельной эксплуатацией одновременно нескольких горизонтов на месторождении Северный Готурдепе. Актуальные исследования, 51(78), 23–29.
  1. Исламов, А. И., Фасхутдинов, Р. Р., Колупаев, Д. Ю., Верещагин, С. А. (2018). О механизмах возникновения зон с аномально высоким пластовым давлением и методах их прогнозирования в неразрабатываемых пластах на примере Приобского месторождения. Нефтяное хозяйство, 10, 54-59.
  2. Коротаев, Б. А., Васёха, М. В., Онуфрик, А. М. (2017). Способ оценки пластового давления при разведочном бурении. Вестник МГТУ, 20(1-1), 104–110.
  3. Умурзаков, Р. А., Шоймуратов, Т. Х., Ибрагимов, А. С., Худойбердиев, Х. Ф. (2022). Гидродинамические предпосылки и отражение признаков миграции флюидов в гидрогеохимических показателях пластовых вод Бухаро-Хивинского региона. SOCAR Proceedings, 1, 14-23.
  4. Шатыров, А. К. (2022). Особенности распределение аномальных пластовых давлений в акватории Присахалинского шельфа. Известия ВУЗ. Геология и разведка, 5, 41-53.
  5. Медведев, А. И., Минеев, А. А. (2017). Бурение скважин. Основные технические проблемы и методы их решения. Новое обозрение, 12, 16-18.
  6. Леонтьев, Д. С., Касов, А. М., Цедрик, Н. С. (2017). Технология ликвидации конуса газа в  нефтедобывающей скважине. Булатовские чтения, 2, 141 – 147.
  7. Поспелков, М. С., Трусов, А. И. (2017). Оперативная оценка аномально высоких пластовых давлений на месторождениях Надым-Пур-Тазовского региона. Каротажник, 11(281), 126–133.
  8. Chilingarian, G. V., Serebryakov, V. A., Robertson, J. O. Jr. (2002). Origin and prediction of abnormal formation pressures. USA: Elsevier.
  9. Деряев А.Р. (2022). Деряев, А. Р. (2022). Разработка конструкции скважин для многопластовых месторождений с целью одновременной раздельной эксплуатации одной скважиной. SOCAR Proceedings, 1, 94-101.
  10. Хисматуллин, Р. М. (2017). Анализ прогнозирования аномально-высоких пластовых давлений на примере Ямбургского НГКМ. Материалы международной научно-практической конференции студентов, аспирантов и молодых ученых «Новые технологии – нефтегазовому региону». Новый Уренгой.
  11. Долгов, С. В. (2018). Проблемы бурения в условиях высокой пластовой температуры и аномально высоких пластовых давлений. Тезисы докладов III Международной научно-практической конференции «Бурение скважин в осложненных условиях». Санкт-Петербург: Санкт-Петербургский горный университет.
  12. Fu, H., Yan, Y., Xu, Y., et al. (2018). Experimental study and field application of fiber dynamic diver-sion in west china ultra-deep fractured gas reservoir. In: 52nd U.S. rock mechanics geomechanics symposium. Seattle, Washington.
  13. Алиев, Ад. А., Аббасов, О. Р., Агаев, А. М. и др. (2022). Минералогия, геохимия, и особенности палеовыветривания горючих сланцев палеоген-миценовых отложений Азербайджана. SOCAR Proceedings, 1, 24-36.
  14. Деряев, А. Р., Гулатаров, Х., Эседулаев, Р., Аманов, М. (2020). Технология бурения наклонно-направленных и горизонтальных скважин и расчеты проектирования. Монография. Ашгабат: Ылым.
  15. Свалов, А. М. (2022). Особенности воздействия высокоамплитудных коротких импульсов гидродинамического давления на перфорационные каналы. SOCAR Proceedings, 1, 67-72.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2023SI200872

E-mail: annagulyderyayew@gmail.com


A. R. Deryayev

Təbii Qaz ETİ, «Türkmənqaz» DK, Aşqabat, Türkmənistan

Qərbi Türkmənistanin çətin dağ-geoloji şəraitində çox dərin quyularin qazilmasinin gələcək perspektivlərinin proqnozu


Məqalədə Türkmənistanın qərb hissəsinin çətin və ekstremal dağ-geoloji şəraitində quyuların qazılması perspektivləri müəyyən edilmişdir. Qərbi Türkmənistanın axtarış-kəşfiyyat işlərinin hazırkı vəziyyəti qiymətləndirilir. Qazıma qurğularının alt qırmızı qatının mürəkkəb dərin horizontlarını qazarkən qazmaçıların qarşılaşacaqları əsas problemlər nəzərdən keçirilmiş və bu problemlərin aradan qaldırılması üçün ümumi prinsiplər və tövsiyələr verilmişdir. Dünya standartlarına cavab verən tətbiq olunan texniki və texnoloji yeniliklər Qərbi Türkmənistan çökəkliyindəki yataqlarda bir sıra dərin və çox dərin quyuların tamamlanmasının müvəffəqiyyətini təmin etmişdir, lakin mövcud qazıma problemlərini tam həll etməmişdir. Məqalədə bu problemlərin həlli üçün bir sıra tövsiyələr də verilmişdir. Təqdim olunan iş «Qazma zamanı lay təzyiqinin idarə edilməsi» yeni geoloji və texnoloji fənnin inkişafının başlanmasına və praktikada tətbiqinə kömək edə bilər, bu da, dərin qazma işlərinin elmi əsaslarla texniki və təşkilati cəhətdən yenidən qurulmasına xidmət edəcəkdir.

Açar sözlər: hidravlik yarılma; kollektor; sedimentasiya; qaz qenerasiyası; tektonika; gil məhlulu; lay təzyiqi; kəsiliş; keçiricilik.

Məqalədə Türkmənistanın qərb hissəsinin çətin və ekstremal dağ-geoloji şəraitində quyuların qazılması perspektivləri müəyyən edilmişdir. Qərbi Türkmənistanın axtarış-kəşfiyyat işlərinin hazırkı vəziyyəti qiymətləndirilir. Qazıma qurğularının alt qırmızı qatının mürəkkəb dərin horizontlarını qazarkən qazmaçıların qarşılaşacaqları əsas problemlər nəzərdən keçirilmiş və bu problemlərin aradan qaldırılması üçün ümumi prinsiplər və tövsiyələr verilmişdir. Dünya standartlarına cavab verən tətbiq olunan texniki və texnoloji yeniliklər Qərbi Türkmənistan çökəkliyindəki yataqlarda bir sıra dərin və çox dərin quyuların tamamlanmasının müvəffəqiyyətini təmin etmişdir, lakin mövcud qazıma problemlərini tam həll etməmişdir. Məqalədə bu problemlərin həlli üçün bir sıra tövsiyələr də verilmişdir. Təqdim olunan iş «Qazma zamanı lay təzyiqinin idarə edilməsi» yeni geoloji və texnoloji fənnin inkişafının başlanmasına və praktikada tətbiqinə kömək edə bilər, bu da, dərin qazma işlərinin elmi əsaslarla texniki və təşkilati cəhətdən yenidən qurulmasına xidmət edəcəkdir.

Açar sözlər: hidravlik yarılma; kollektor; sedimentasiya; qaz qenerasiyası; tektonika; gil məhlulu; lay təzyiqi; kəsiliş; keçiricilik.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Деряев, А. Р. (2021). Технология бурения скважин с раздельной эксплуатацией одновременно нескольких горизонтов на месторождении Северный Готурдепе. Актуальные исследования, 51(78), 23–29.
  2. Казымов, Ш. П. (2022). Повышение нефтеотдачи в обводненных и трудноизвлекаемых коллекторах. SOCAR Proceedings, 1, 89-93.
  3. Deryaev, A. R, Deryaev, S. A. (2022, March). Preparation of drilling fluids and methods for regulation of their properties under difficult thermogeochemical conditions of horizontal drilling of wells (by the example of Turkmenistan). In: International Scientific Review of the Problems And Prospects of Modern Science and Education. Boston:  Problems of Science.
  4. Ширалиев, А. А. (2022). Гидрогазодинамическое моделирование оптимизации процесса разработки подземных хранилищ газа. SOCAR Proceedings, 1, 103-107.
  5. Xu, B.-X., Bai, Y.-H., Chen, G.-H., Feng, R.-Y. (2015). The impact of engineering parameters on shale oil and gas production: theory and practice. SOCAR Proceedings, 2, 24-31.
  6. Андреев, А. В., Мухаметшин, В. Ш., Котенев, Ю. А. (2016). Прогнозирование продуктивности залежей в карбонатных коллекторах с трудноизвлекаемыми запасами. SOCAR Proceedings, 3, 40-45.
  7. Деряев А.Р. (2022). Деряев, А. Р. (2022). Разработка конструкции скважин для многопластовых месторождений с целью одновременной раздельной эксплуатации одной скважиной. SOCAR Proceedings, 1, 94-101.
  8. Kurnia, J. C., Shatri, M. S., Putra, Z. A., et al. (2022). Geothermal energy extraction using abandoned oil and gas wells: Techno-economic and policy review. International Journal of Energy Research, 46(1), 28-60.
  9. Peng, C., Pang, J., Fu, J., et al. (2023). Predicting rate of penetration in ultra-deep wells based on deep learning method. Arabian Journal for Science and Engineering, 1-16.
  10. Davoodi, S., Al-Shargabi, M., Wood, D. A., et al. (2023). Synthetic polymers: A review of applications in drilling fluids. Petroleum Science, In Press.
  11. Reppas, N., Davie, C. T., Gui, Y., et al. (2023). The effects of cooling on fine-grained sandstone in relation to wellbore injection of carbon dioxide. Rock Mechanics and Rock Engineering, 56, 7619-7637.
  12. Santos, L., Taleghani, A. D., Elsworth, D. (2022). Repurposing abandoned wells for geothermal energy: Current status and future prospects. Renewable Energy, 194, 1288-1302.
  13. Деряев, А. Р., Гулатаров, Х., Эседулаев, Р., Аманов, М. (2020). Технология бурения наклонно-направленных и горизонтальных скважин и расчеты проектирования. Монография. Ашгабат: Ылым.
  14. Abdelaal, K., Atere, K., LeRoy, K., et al. (2022, March). Holistic real-time drilling parameters optimization delivers best-in-class drilling performance and preserves bit condition-a case history from an integrated project in the Middle East. SPE-208958-MS. In: SPE Canadian Energy Technology Conference. Society of Petroleum Engineers.
  15. Sircar, A., Yadav, K., Rayavarapu, K., et al. (2021). Application of machine learning and artificia intelligence in oil and gas industry. Petroleum Research, 6(4), 379-391.
  16. Ghorbani, Y., Nwaila, G. T., Zhang, S. E., et al. (2023). Moving towards deep underground mineral resources: Drivers, challenges and potential solutions. Resources Policy, 80, 103222.
  17. Wang, H., Huang, H., Bi, W., et al. (2022). Deep and ultra-deep oil and gas well drilling technologies: Progress and prospect. Natural Gas Industry B, 9(2), 141-157.
  18. Fang, T., Ren, F., Liu, H., et al. (2022). Progress and development of particle jet drilling speed-increasing technology and rock-breaking mechanism for deep well. Journal of Petroleum Exploration and Production Technology, 12(6), 1697-1708.
  19. Khaled, M. S., Wang, N., Ashok, P., van Oort, E. (2023). Downhole heat management for drilling shallow and ultra-deep high enthalpy geothermal wells. Geothermics, 107, 102604.
  20. Сулейманов, Б. А. (2006). Особенности фильтрации гетерогенных систем. Москва-Ижевск: ИКИ.
  21. Suleimanov, B. A., Veliyev, E. F., Aliyev, A. A. (2023). Oil and gas well cementing for engineers. John Wiley & Sons.
  22. Хузина, Л. Б., Шайхутдинова, А. Ф., Кязимов, Э. А. (2023). К вопросу исследования вибрационного устройства для предупреждения прихватов при строительстве нефтяных и газовых скважин. Scientific Petroleum, 1, 32-42.
  23. Krishna, S., Ridha, S., Ilyas, S. U., et al. (2021, June). Application of deep learning technique to predict downhole pressure differential in eccentric annulus of ultra-deep well. In: International Conference on Offshore Mechanics and Arctic Engineering, Vol. 85208, V010T11A072. American Society of Mechanical Engineers.
  24. Celino, K. N., de Souza, E. A., de Carvalho Balaban, R. (2022). Emulsions of glycerol in olefin: A critical evaluation for application in oil well drilling fluids. Fuel, 308, 121959.
  25. 25.Clegg, N., Duriez, A., Kiselev, V., et al. (2021, May). Detection of offset wells ahead of and around an LWD ultra-deep electromagnetic tool. In: SPWLA Annual Logging Symposium, D021S013R001.
  26. Деряев, А. Р. (2022). Технологические и технические проблемы, связанные с проводкой горизонтальных скважин электробуром и пути их решения. Материалы международной научно-практической конференции «Перспективы развития сферы науки, техники и технологий в ХХI веке». Белгород: ООО Агентство перспективных научных исследований (АПНИ).
  27. Сулейманов, Б. А., Велиев, Э. Ф., Шовгенов, А. Д. (2022). Теоретические и практические основы цементирования скважин. Москва-Ижевск: ИКИ.
  28. Deryaev, A. R. (2022). Descent of casing columns of an inclined-directional well for dual completion on the Northern Goturdepe square. Proceedings of the XXVI International Scientific and Practical Conference «Problems of science, and practice, tasks and ways to solve them». Finland – Helsinki: Publishing: International Science Group.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2023SI200874

E-mail: annagulyderyayew@gmail.com


A.R. Deryayev

Təbii Qaz ETİ, «Türkmənqaz» DK, Aşqabat, Türkmənistan

Qərbi Türkmənistanda horizontal quyuların qazılması


Məqalədə əsas diqqət Qərbi Türkmənistanın neft və qaz yataqlarında maili istiqamətli quyuların qazılması və dəstə qazma təcrübəsinə yönəldilmişdir. İşdə indiki dövrdə texnikanın inkişafı nəzərə alınmaqla maili istiqamətli quyuların qazılması texnologiyasının inkişaf istiqaməti müəyyən edilmişdir. Türkmənistanın Cənub-Qərb hissəsində maili istiqamətli quyuların dəstə qazılması üçün təkliflər verilmiş, avadanlıqlar və mümkün materiallar müəyyən edilmişdir. Dünya standartlarına cavab verən tətbiq olunan texniki və texnoloji yeniliklər Türkmənistanın Cənub-Qərb yataqlarında bir sıra maili istiqamətli quyuların dəstə qazılmasının uğurla tamamlanmasını təmin etmişdir. Bu iş, anomal yüksək lay təzyiqləri olan dərin maili istiqamətli quyuların dəstə qazılmasının inkişafının başlanğıcını qoyacaq və texniki təchizatının, eləcə də dəstə qazma işlərinin elmi əsaslarla təşkil olunmasının yenidən qurulmasına təkan verəcək.

Açar sözlər: horizontal tamamlanma; gövdə; landşaft; qoruyucu kəmər; sement; lay; dağ-mədən qazması; dəstə; trayektoriya; əyilmə mexanizmi.

Məqalədə əsas diqqət Qərbi Türkmənistanın neft və qaz yataqlarında maili istiqamətli quyuların qazılması və dəstə qazma təcrübəsinə yönəldilmişdir. İşdə indiki dövrdə texnikanın inkişafı nəzərə alınmaqla maili istiqamətli quyuların qazılması texnologiyasının inkişaf istiqaməti müəyyən edilmişdir. Türkmənistanın Cənub-Qərb hissəsində maili istiqamətli quyuların dəstə qazılması üçün təkliflər verilmiş, avadanlıqlar və mümkün materiallar müəyyən edilmişdir. Dünya standartlarına cavab verən tətbiq olunan texniki və texnoloji yeniliklər Türkmənistanın Cənub-Qərb yataqlarında bir sıra maili istiqamətli quyuların dəstə qazılmasının uğurla tamamlanmasını təmin etmişdir. Bu iş, anomal yüksək lay təzyiqləri olan dərin maili istiqamətli quyuların dəstə qazılmasının inkişafının başlanğıcını qoyacaq və texniki təchizatının, eləcə də dəstə qazma işlərinin elmi əsaslarla təşkil olunmasının yenidən qurulmasına təkan verəcək.

Açar sözlər: horizontal tamamlanma; gövdə; landşaft; qoruyucu kəmər; sement; lay; dağ-mədən qazması; dəstə; trayektoriya; əyilmə mexanizmi.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Мухаметшин, В. В., Андреев, В. Е., Дубинский, Г. С. и др. (2016). Использование прекращения системного геолого-технологического прогнозирования при обосновании методов воздействия на пласт. SOCAR Proceedings, 3, 46-51.
  2. Deryaev, A. R. (2022). The design of the directional well on the Northern Goturdepe field. International Science Journal of Engineering & Agriculture, 1(3), 110-116.
  3. Сулейманов, Б. А., Велиев, Э. Ф., Шовгенов, А. Д. (2022). Теоретические и практические основы цементирования скважин. Москва-Ижевск: ИКИ.
  4. Suleimanov, B. A., Veliyev, E. F., Aliyev, A. A. (2023). Oil and gas well cementing for engineers. John Wiley & Sons.
  5. Хузина, Л. Б., Шайхутдинова, А. Ф., Кязимов, Э. А. (2023). К вопросу исследования вибрационного устройства для предупреждения прихватов при строительстве нефтяных и газовых скважин. Scientific Petroleum, 1, 32-42.
  6.  Гулиев, И. С., Керимов, В. Ю., Осипов, А. В., Мустаев, Р. Н., (2017). Генерация и аккумуляция углевородов в условиях больших глубин земной коры. SOCAR Proceedings, 1, 4-16.
  7. Деряев, А. Р. (2022). Технология бурения для одновременной раздельной эксплуатации скважин. Монография. Лондон: Ламберт.
  8. Нугманов, Б. Х. (2017). 3Д структурно-тектонические моделирования геологического строения месторождения "Каламкас". SOCAR Proceedings, 1, 17-23.
  9. Деряев А.Р. (2022). Деряев, А. Р. (2022). Разработка конструкции скважин для многопластовых месторождений с целью одновременной раздельной эксплуатации одной скважиной. SOCAR Proceedings, 1, 94-101.
  10. Qun, L. E. I., Yun, X. U., Zhanwei, Y. A. N. G., et al. (2021). Progress and development directions of stimulation techniques for ultra-deep oil and gas reservoirs. Petroleum Exploration and Development, 48(1), 221-231.
  11. Al Saadi, A. J., Naidu, R. N. (2023, March). Challenges of drilling deep wells in a complex overburden with severe depletion and experiences from Caspian Sea. SPE-214057-MS. In: SPE Gas & Oil Technology Showcase and Conference. Society of Petroleum Engineers.
  12. Hafezi, S. (2023). Real-time detection of drilling problems & issues during drilling by listing & using their signs both on the surface and downhole. PhD Thesis. Norwegian University of Science and Technology.
  13. Deryaev, A. R., Amanov, M. A., Deryaev, S. A. (2020). Drilling of the first directional exploration well in southwestern Turkmenistan. Young Scientist, (38), 151-154.
  14. Eren, T., Suicmez, V. S. (2020). Directional drilling positioning calculations. Journal of Natural Gas Science and Engineering, 73, 103081.
  15. Rossi, E., Adams, B., Vogler, D., et al. (2020, August). Advanced drilling technologies to improve the economics of deep geo-resource utilization. In: 2nd Applied Energy Symposium: MIT A+ B (MITAB 2020) (virtual). ETH Zurich, Geothermal Energy & Geofluids.
  16. Деряев, А. Р., Гулатаров, Х., Эседулаев, Р., Аманов, М. (2020). Технология бурения наклонно-направленных и горизонтальных скважин и расчеты проектирования. Монография. Ашгабат: Ылым.
  17. Schneising, O., Buchwitz, M., Reuter, M., et al. (2020). Remote sensing of methane leakage from natural gas and petroleum systems revisited. Atmospheric Chemistry and Physics, 20(15), 9169-9182.
  18. Fayemi, O., Di, Q., Liang, P., et al. (2021). Assessment of the Behaviour of Surface to Borehole EM Telemetry in Horizontal Well. Acta Geologica Sinica-English Edition, 95(S1), 76-79.
  19. Ouadi, H., Mishani, S., Rasouli, V. (2023). Applications of underbalanced fishbone drilling for improved recovery and reduced carbon footprint in unconventional plays. Petroleum & Petrochemical Engineering Journal, 7(1).
  20. Rugang, Y., Chunyao, P., Zhenhua, Z., Dongxu, J. (2017). Study on the structure of filter cake layer of water based drilling fluid. SOCAR Proceedings, 1, 24-34.
  21. Zalluhoglu, U., Tilley, J., Zhang, W., Grable, J. (2020, February). Downhole attitude-hold controller leads to automatic steering of directional wells with improved accuracy and reduced tortuosity. SPE-199555-MS. In: IADC/SPE International Drilling Conference and Exhibition. Society of Petroleum Engineers.
  22. Ma, T., Liu, J., Fu, J., Wu, B. (2022). Drilling and completion technologies of coalbed methane exploitation: an overview. International Journal of Coal Science & Technology, 9(1), 68.
  23. Zhigarev, V. A., Minakov, A. V., Neverov, A. L., Pryazhnikov, M. I. (2019, November). Numerical study of the cuttings transport by drilling mud in horizontal directional well. Journal of Physics: Conference Series, 1382(1), 012080.
  24. Сулейманов, Б. А., Аббасов, Э. М., Сисенбаева, М. Р. (2017). Механизм аномалии вязкости газированной нефти вблизи давления насыщения. SOCAR Proceedings, 1, 34-45.
  25. Deshmukh, V., Dewangan, S. K. (2022). Review on various borehole cleaning parameters related to oil and gas well drilling. Journal of the Brazilian Society of Mechanical Sciences and Engineering, 44(5), 185.
  26. Mansouri, V., Khosravanian, R., Wood, D. A., Aadnøy, B. S. (2020). Optimizing the separation factor along a directional well trajectory to minimize collision risk. Journal of Petroleum Exploration and Production Technology, 10, 2113-2125.
  27. Гусейнова, Н. И. (2017). Оценка градиента давления при воздействии на пласт с учетом влияния интерференции скважин на деформационные и фильтрационные процессы на выделенном участке месторождения. SOCAR Proceedings, 1, 70-82.
  28. Hazbeh, O., Aghdam, S. K. Y., Ghorbani, H., et al. (2021). Comparison of accuracy and computational performance between the machine learning algorithms for rate of penetration in directional drilling well. Petroleum Research, 6(3), 271-282.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2023SI200875

E-mail: annagulyderyayew@gmail.com


A.R. Deryayev

Təbii Qaz ETİ, «Türkmənqaz» DK, Aşqabat, Türkmənistan

Qərbi Türkmənistanda horizontal quyuların qazılması


Məqalədə Türkmənistanın Qərb hissəsinin anomal yüksək lay təzyiqlərində horizontal quyuların qazılması təcrübəsi ümumiləşdirilmişdir. Məqalədə qazıma kəmərlərinin aşağısının tərtibi seçimi, qazıma üsulları, bucaq sahəsi və zenit bucağının sabitləşmə intervalı ətraflı təsvir olunur və horizontal quyuların qazılması zamanı qazıma mayesinin keyfiyyətinin əhəmiyyəti qeyd olunur. Yerinə yetirilmiş iş sübut edir ki, horizontal quyuların qazılması yataqların işlənməsinin həm ilkin, həm də gec mərhələlərində mümkündür və yataqların işlənməsi layihəsi səviyyəsində texnoloji inkişaf sxemlərinin yaradılması zamanı onların qazılması təmin edilməlidir. Bu cür iş anomal yüksək lay təzyiqləri olan dərin horizontal quyuların qazılması üçün istifadə olunacaq və karbohidrogen hasilatının artmasına, həmçinin elmi əsaslarla horizontal qazımanın təşkilati yenidən qurulmasına gətirib çıxaracaq.

Açar sözlər: həndəsi; geofiziki; neft hasilatı, geoloji quruluş; sapma; zenit bucağı; gövdə; azimut; radius;rabitə kanalı.

Məqalədə Türkmənistanın Qərb hissəsinin anomal yüksək lay təzyiqlərində horizontal quyuların qazılması təcrübəsi ümumiləşdirilmişdir. Məqalədə qazıma kəmərlərinin aşağısının tərtibi seçimi, qazıma üsulları, bucaq sahəsi və zenit bucağının sabitləşmə intervalı ətraflı təsvir olunur və horizontal quyuların qazılması zamanı qazıma mayesinin keyfiyyətinin əhəmiyyəti qeyd olunur. Yerinə yetirilmiş iş sübut edir ki, horizontal quyuların qazılması yataqların işlənməsinin həm ilkin, həm də gec mərhələlərində mümkündür və yataqların işlənməsi layihəsi səviyyəsində texnoloji inkişaf sxemlərinin yaradılması zamanı onların qazılması təmin edilməlidir. Bu cür iş anomal yüksək lay təzyiqləri olan dərin horizontal quyuların qazılması üçün istifadə olunacaq və karbohidrogen hasilatının artmasına, həmçinin elmi əsaslarla horizontal qazımanın təşkilati yenidən qurulmasına gətirib çıxaracaq.

Açar sözlər: həndəsi; geofiziki; neft hasilatı, geoloji quruluş; sapma; zenit bucağı; gövdə; azimut; radius;rabitə kanalı.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Quy, N. M., Trung, P.N. (2017). Impacts of condensate blockage and the effectiveness of technical solutions to improve well deliverability in gas condensate wells in Vietnam. SOCAR Proceedings, 1, 46-61.
  2. Салимова, С. Г. (2017). Обобщающая методика к детальному анализу фондоотдачи по скважинам нефтегазодобывающего предприятия. SOCAR Proceedings, 3, 58-63.
  3. Deryaev, A. R. (2023). Horizontal well drilling technology. Theoretical & Applied Science, 2(118), 445-449.
  4. Липатов, Е. Ю., Аксенова, Н. А. (2017). Опыт применения биополимерного эмульсионного бурового раствора  при бурении горизонтальных скважин на Кошильском месторождении. SOCAR Proceedings, 4, 36-41.
  5. Kondrat, О. R., Hedzyk, N. М. (2017). Increasing  natural  gas  production  from tight  terrigenous  reservoirs. SOCAR Proceedings, 4, 42-51.
  6. Деряев, А. Р. (2021). Рекомендации по использованию буровых растворов для успешного ведения буровых работ на месторождении Северный Готурдепе. Актуальные исследования, 51(78), 14–22.
  7. Kwon, H., Mah, J. S. (2021). Diversification and industrialization in the economic development of Turkmenistan. Perspectives on Global Development and Technology, 20(4), 358-379.
  8. Tao, S., Pan, Z., Tang, S., Chen, S. (2019). Current status and geological conditions for the applicability of CBM drilling technologies in China: A review. International Journal of Coal Geology, 202, 95-108.
  9. Aghahosseini, A., Breyer, C. (2020). From hot rock to useful energy: A global estimate of enhanced geothermal systems potential. Applied Energy, 279, 115769.
  10. Деряев А.Р. (2022). Деряев, А. Р. (2022). Разработка конструкции скважин для многопластовых месторождений с целью одновременной раздельной эксплуатации одной скважиной. SOCAR Proceedings, 1, 94-101.
  11. Patel, H., Salehi, S., Ahmed, R., Teodoriu, C. (2019). Review of elastomer seal assemblies in oil & gas wells: Performance evaluation, failure mechanisms, and gaps in industry standards. Journal of Petroleum Science and Engineering, 179, 1046-1062.
  12. Xiao, D., Hu, Y., Wang, Y., et al. (2022). Wellbore cooling and heat energy utilization method for deep shale gas horizontal well drilling. Applied Thermal Engineering, 213, 118684.
  13. Деряев, А. Р. (2022). Основные требования выбора буровых растворов с целью повышения нефтегазоотдачи пластов. Материалы международной научно-практической конференции «Современные проблемы и перспективные направления инновационного развития науки». Стерлитамак: Агентство международных исследований.
  14. Leusheva, E., Alikhanov, N., Morenov, V. (2022). Barite-free muds for drilling-in the formations with abnormally high pressure. Fluids, 7(8), 268.
  15. Khuzin, R. R., Mukhametshin, V. S., Salikhov, D. A., et al. (2021, February). Improving the efficiency of horizontal wells at multilayer facilities. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, 1064(1), 012066. IOP Publishing.
  16. Alsaihati, A., Elkatatny, S., Mahmoud, A. A., Abdulraheem, A. (2021). Use of machine learning and data analytics to detect downhole abnormalities while drilling horizontal wells, with real case study. Journal of Energy Resources Technology, 143(4), 043201.
  17. Сулейманов, Б. А., Велиев, Э. Ф., Шовгенов, А. Д. (2022). Теоретические и практические основы цементирования скважин. Москва-Ижевск: ИКИ.
  18. Suleimanov, B. A., Veliyev, E. F., Aliyev, A. A. (2023). Oil and gas well cementing for engineers. John Wiley & Sons.
  19. Хузина, Л. Б., Шайхутдинова, А. Ф., Кязимов, Э. А. (2023). К вопросу исследования вибрационного устройства для предупреждения прихватов при строительстве нефтяных и газовых скважин. Scientific Petroleum, 1, 32-42
  20. Деряев, А. Р., Гулатаров, Х., Эседулаев, Р., Аманов, М. (2020). Технология бурения наклонно-направленных и горизонтальных скважин и расчеты проектирования. Монография. Ашгабат: Ылым.
  21. Liu, T., Leusheva, E., Morenov, V., et al. (2020). Influence of polymer reagents in the drilling fluids on the efficiency of deviated and horizontal wells drilling. Energies, 13(18), 4704.
  22. Zongyu, L. U., Fei, Z. H. A. O., Ming, L. E. I., et al. (2019). Key technologies for drilling horizontal wells in glutenite tight oil reservoirs in the Mahu Oilfield of Xinjiang. Petroleum Drilling Techniques, 2.
  23. Искендеров, Д. А., Ибадов, Г. Г., Толепбергенов, Е. К. (2017). Гравийный скважинный фильтр новой конструкции. SOCAR Proceedings, 4, 52-56.
  24. Yakupov, R. F., Sh, M. V., Khakimzyanov, I. N., Trofimov, V. E. (2019). Optimization of reserve production from water oil zones of D3ps horizon of Shkapovsky oil field by means of horizontal wells. Georesursy, 21(3), 55-61.
  25. Mahmoud, H., Hamza, A., Nasser, M. S., et al. (2020). Hole cleaning and drilling fluid sweeps in horizontal and deviated wells: Comprehensive review. Journal of petroleum science and engineering, 186, 106748.
  26. Салаватов, Т. Ш., Гасанов, И. Р. (2018). Прогнозирование фазового состояния углеводородов в пористой среде. SOCAR Proceedings, 3, 24-31.
  27. Moosavi, S. R., Vaferi, B., Wood, D. A. (2020). Auto-detection interpretation model for horizontal oil wells using pressure transient responses. Advances in Geo-Energy Research, 4(3), 305-316.
  28. Джаксылыков, Т. С. (2018). Опыт применения технологии ОРЗ в многопластовых залежах на примере месторождения Казахстана. SOCAR Proceedings, 3, 54-64.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2023SI200877

E-mail: annagulyderyayew@gmail.com


M. A. Mıslyuk¹, Y. D. Voloşin¹, N. R. Jolob²

¹İvano-Frankovsk Milli Neft və Qaz Texniki Universiteti, İvano-Frankovsk, Ukrayna; ²«Geosintez İnjiniring» MMC, Poltava, Ukrayna

Rotasiya viskozimetriya məlumatları əsasında qazıma məhlullarının reoloji xüsusiyyətlərinin qiymətləndirilməsi


Kuett axını tənliyinin ciddi həllindən istifadə edərək və təcrübələrin məlumat məzmununu nəzərə alaraq fırlanan viskozimetriya məlumatlarının interpretasiya modeli təsvir edilmişdir. Qazma mayelərinin yayılmış reoloji modelləri nümunəsində cihazın nisbi aralığının və reoloji xüsusiyyətlərinin Nyuton mayesi üçün yerdəyişmə sürəti qradiyentinin asılılığından istifadə edərək onların qiymətləndirilməsinin düzgünlüyünə təsiri öyrənilmişdir. Mədən şəraitində qazıntı məhlullarının reoloji xassələrinin qiymətləndirilməsinin müqayisəli nəticələri verilmişdir. 

Açar sözlər: biözlü maye; ehtimal funksiyasının maksimum prinsipi; reoloji stasionar modellər; Kuett axını.

Kuett axını tənliyinin ciddi həllindən istifadə edərək və təcrübələrin məlumat məzmununu nəzərə alaraq fırlanan viskozimetriya məlumatlarının interpretasiya modeli təsvir edilmişdir. Qazma mayelərinin yayılmış reoloji modelləri nümunəsində cihazın nisbi aralığının və reoloji xüsusiyyətlərinin Nyuton mayesi üçün yerdəyişmə sürəti qradiyentinin asılılığından istifadə edərək onların qiymətləndirilməsinin düzgünlüyünə təsiri öyrənilmişdir. Mədən şəraitində qazıntı məhlullarının reoloji xassələrinin qiymətləndirilməsinin müqayisəli nəticələri verilmişdir. 

Açar sözlər: biözlü maye; ehtimal funksiyasının maksimum prinsipi; reoloji stasionar modellər; Kuett axını.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Mirzajanzadeh, A. H., Filippov, V. P., Ametov, I. M. (2002). System methods in oil production. Moscow: Technika. 
  2. Suleimanov, B. A. (2006). Specific features of heterogenous systems flow. Moscow-Izhevsk: ICS. 
  3. Suleimanov, B. A., Veliyev, E. F., Vishnyakov, V. V. (2022). Nanocolloids for petroleum engineering: Fundamentals and practices. John Wiley & Sons. 
  4. Panakhov, G. M., Suleimanov, B. A. (1995). Specific features of the flow of suspensions and oil disperse systems. Colloid Journal, 57(3), 359-363. 
  5. Mitchell, R. F. (2007). Petroleum engineering handbook. Vol. II. Drilling engineering. Houston: Society of Petroleum Engineers. 
  6. Caenn, R., Darley, H. C. H., Gray, G. R. (2017). Composition and properties of drilling and completion fluids. Gulf Professional Publishing, Elsevier. 
  7. Newton, I. (1999). The principia. Mathematical principles of natural philosophy. Berkeley-Los Angeles-London: University of California Press. 
  8. Bingham, E. C. (1922). Fluidity and plasticity. New York: McGraw-Hill. 
  9. Ostwald, W. (1925). Ueber die geschwindigkeitsfunktion der viskosität disperser systeme. I. Kolloid-Zeitschrift, 36(2), 99–117. 
  10. Herschel, W. H., Bulkley, R. (1926). Konsistenzmessungen von gummi-benzollösungen. Kolloid-Zeitschrift, 39(4), 291–300. 
  11. Casson, N. (1959). Flow equation for pigment oil suspensions of the printing ink type /in: Mills, C. C. Ed., «Rheology of disperse systems». Oxford: Pergamon Press. 
  12. (1968). Heat and mass transfer sourcebook: 3rd All-Union conference, Minsk, 1968. John Wiley & Sons. 
  13. Robertson, R. E., Stiff, H. A. (1976). An improved rheological model for relatings hear stress to shear rate in drilling fluids and cement slurries. SPE Journal, 16(1), 31–36. 
  14. Myslyuk, M. A., Salyzhyn, I. M. (2008). The evaluation of biviscosity fluids rheological properties on the basis of rotational viscometry data. Oil Industry, 12, 40‒42.
  15. Nasiri, M., Ashrafizadeh, S. N. (2010). Novel equation for the prediction of rheological parameters of drilling fluids in an annulus. Industrial & Engineering Chemistry Research, 49(7), 3374–3385. 
  16. Vipulanandan, C., Mohammed, A. S. (2014). Hyperbolic rheological model with shear stress limit for acrylamide polymer modified bentonite drilling muds. Journal of Petroleum Science and Engineering, 122, 38–47.
  17. Bui, B. T., Tutuncu, A. N. (2016). A generalized rheological model for drilling fluids with cubic splines. SPE Drilling & Completion, 31(01), 026–039. M. A. Myslyuk et al. / SOCAR Proceedings Special Issue No. 2 (2023) 041-053 52 
  18. Andaverde, J. A., Wong-Loya, J. A., Vargas-Tabares, Y., Robles, M. (2019). A practical method for determining the rheology of drilling fluid. Journal of Petroleum Science and Engineering, 180, 150–158. 
  19. Rashidi, M., Sedaghat, A., Misbah, B., et al. (2021). Introducing a rheology model for non-Newtonian drilling fluids. Geofluids,2021, 1344776. 
  20. Agwu, O. E., Akpabio, J. U., Ekpenyong, M. E., et al. (2021). A critical review of drilling mud rheological models. Journal of Petroleum Science and Engineering, 203, 108659. 
  21. Shah, S. N., Shanker, N. H., Ogugbue, C. C. (2010, April). Future challenges of drilling fluids and their rheological measurements. AADE-10-DF-HO-41. In: The 2010 AADE Fluids Conference and Exhibition, Hilton Houston North, Houston, Texas. 
  22. Myslyuk, M. A. (1988). Determining rheological parameters for a dispersion system by rotational viscometry. Journal of Engineering Physics and Thermophysics, 54, 655-658. 
  23. Khataniar, S., Chukwu, G. A., Xu, H. (1994). Evaluation of rheological models and application to flow regime determination. Journal of Petroleum Science and Engineering, 11(2), 155–164. 
  24. Weir, I. S., Bailey, W. J. (1996). A statistical study of rheological models for drilling fluids. SPE Journal, 1(04), 473–486. 
  25. Kelessidis, V. C., Maglione, R., Tsamantaki, C., Aspirtakis, Y. (2006). Optimal determination of rheological parameters for Herschel–Bulkley drilling fluids and impact on pressure drop, velocity profiles and penetration rates during drilling. Journal of Petroleum Science and Engineering, 53(3-4), 203–224. 
  26. Kelessidis, V. C., Maglione, R. (2006). Modeling rheological behavior of bentonite suspensions as Casson and Robertson–Stiff fluids using Newtonian and true shear rates in Couette viscometry. Powder Technology, 168(3), 134–147. 
  27. Kelessidis, V. C., Maglione, R. (2008). Shear rate corrections for Herschel-Bulkley fluids in couette geometry. Applied Rheology, 18(3), 34482. 
  28. Versan Kok, M. (2004). Determination of rheological models for drilling fluids (A statistical approach). Energy Sources, 26(2), 153–165. 
  29. Myslyuk, M., Salyzhyn, Y. (2012). The evaluation of rheological parameters of non-newtonian fluids by rotational viscosimetry. Applied Rheology, 22(3), 32381. 
  30. Myslyuk, М. А. (2018). On the interpretation of drilling fluids rotational viscometry data. Oil Industry, 10, 50–53. 
  31. Мyslyuk, М. А. (2019). Determination of rheological properties of drilling fluids by rotational viscometry data. SOCAR Proceedings, 4, 4–12. 
  32. Wiśniowski, R., Skrzypaszek, K., Małachowski, T. (2020). Selection of a suitable rheological model for drilling fluid using applied numerical methods. Energies, 13(12), 3192. 
  33. Myslyuk, M. A. (2020). Determination of the rheological properties of drilling fluids from rotational viscometry data. Journal of Hydrocarbon Power Engineering, 7(2), 31–45. 
  34. (2009). API specification 13B-1 recommended practice for field testing water-based drilling fluids. Petroleum and natural gas industries – Field testing of drilling fluids – Part 1: Water-based fluids. Washington DC, USA: API. 
  35. Qu, Y., Lai, X., Zou, L., Su, Y. (2009). Polyoxyalkyleneamine as shale inhibitor in water-based drilling fluids. Applied Clay Science, 44(3-4), 265–268. 
  36. Smith, S. R., Rafati, R., Sharifi Haddad, A., et al. (2018). Application of aluminium oxide nanoparticles to enhance rheological and filtration properties of water based muds at HPHT conditions. Colloids and Surfaces A: Physicochemical and Engineering Aspects, 537, 361–371. 
  37. Rezaei, A., Nooripoor, V., Shahbazi, K. (2020). Applicability of Fe₃O₄ nanoparticles for improving rheological and filtration properties of bentonite-water drilling fluids in the presence of sodium, calcium, and magnesium chlorides. Journal of Petroleum Exploration and Production Technology, 10(6), 2453–2464. 
  38. Novara, R., Rafati, R., Sharifi Haddad, A. (2021). Rheological and filtration property evaluations of the nano-based muds for drilling applications in low temperature environments. Colloids and Surfaces A: Physicochemical and Engineering Aspects, 622, 126632. 
  39. Gamal, H., Elkatatny, S., Basfar, S., Al-Majed, A. (2019). Effect of pH on rheological and filtration properties of water-based drilling fluid based on bentonite. Sustainability, 11(23), 6714. 
  40. Elkatatny, S., Tariq, Z., Mahmoud, M. (2016). Real time prediction of drilling fluid rheological properties using Artificial Neural Networks visible mathematical model (white box). Journal of Petroleum Science and Engineering, 146, 1202–1210. 
  41. Abdelgawad, K., Elkatatny, S., Moussa, T., et al. (2019). Real-time determination of rheological properties of spud drilling fluids using a hybrid artificial intelligence technique. Journal of Energy Resources Technology, 141(3): 032908. 
  42. Alsabaa, A., Gamal, H., Elkatatny, S., Abdulraheem, A. (2021). New correlations for better monitoring the all-oil mud rheology by employing artificial neural networks. Flow Measurement and Instrumentation, 78, 101914. 
  43. Luban, Y., Rozengaft, A., Luban, S., et al. (2008). BIOCAR – clay-less drilling mud for drilling directional and horizontal wells and penetration of pay zone. Oil Industry, 4, 32‒37. 
  44. Zholob, N. R., Luban, Y. V., Luban, S. V. (2016, September). Research of thermal stability of biopolymer systems weighted by formic acid salts. In: 10th International Conference «Geopetrol 2016», Krakow, Poland. 
  45. Myslyuk, M., Zholob, N. (2021). Investigation of filtration properties of a formate-based mud system under high temperature conditions. Upstream Oil and Gas Technology, 7, 100056. 
  46. Luban, Y. V., Luban, S. V., (2017, February). Scientific developments of «Geosynthesis Engineering» to improve M. A. Myslyuk et al. / SOCAR Proceedings Special Issue No. 2 (2023) 041-053 53 drilling efficiency and wells productivity. In: International Conference GeoDrilling II, Poltava , Ukraine. 
  47. Raptanov, A. K., Ruzhenskyi, V. V., Kostiv, B. I., et al. (2021). Analysis of the deep drilling technology in unstable formations at the Semyrenky gas condensate field. SOCAR Proceedings, SI2, 52–64. 
  48. Myslyuk, M. A., Bogoslavets, V. V., Louban, Yu. V., et al. (2015). Research of rheological properties of «Biocar» biopolymer system. Construction of Oil and Gas Wells on Land and Sea, 8, 31–36.

 

Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2023SI200879

E-mail: mmyslyuk@ukr.net


N. N. Mixaylov1,2, L. S. Seçina2

¹İ. M. Gubkin adına Rusiya Dövlət Neft və Qaz Universiteti, Moskva, Rusiya;²Rusiya Elmlər Akademiyasının Neft və Qaz Problemləri Institutu, Moskva, Rusiya

Məsaməli fəzanın quruluş xüsusiyyətlərinin islanma qabiliyyətinə təsirinin eksperimental tədqiqi


Məsaməli fəza quruluşunun layların islanma qabiliyyətinə təsirinin nəzəri və təcrübi tədqiqatları aparılmışdır. Süxur tərkibə görə qeyri-bircinsliliyi ilə səciyyələn Krasnoleninskoye yatağının Talinskaya sahəsinin məsaməli fəzasının xüsusi quruluşu süzülmə kanallarının ölçülərində və həndəsəsində qeyribircinsliyə gətirib çıxarır və islanma qabiliyyətinə təsir edir. Neftin qütb komponentlərinin adsorbsiyasının spesifikliyi islanma qabiliyyətinin dəyişməsinə əsaslanır və adsorbsiya olunmuş neftin miqdarına təsir göstərir. 

Açar sözlər: məsaməli fəza quruluşu; adsorbsiya olunmuş flüudlər; islanma qabiliyyəti.

Məsaməli fəza quruluşunun layların islanma qabiliyyətinə təsirinin nəzəri və təcrübi tədqiqatları aparılmışdır. Süxur tərkibə görə qeyri-bircinsliliyi ilə səciyyələn Krasnoleninskoye yatağının Talinskaya sahəsinin məsaməli fəzasının xüsusi quruluşu süzülmə kanallarının ölçülərində və həndəsəsində qeyribircinsliyə gətirib çıxarır və islanma qabiliyyətinə təsir edir. Neftin qütb komponentlərinin adsorbsiyasının spesifikliyi islanma qabiliyyətinin dəyişməsinə əsaslanır və adsorbsiya olunmuş neftin miqdarına təsir göstərir. 

Açar sözlər: məsaməli fəza quruluşu; adsorbsiya olunmuş flüudlər; islanma qabiliyyəti.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Михайлов, Н. Н., Моторова, К. А., Сечина, Л. С. (2019). Смачиваемость нефтегазовых пластовых систем: Учебное пособие. Москва: РГУ нефти и газа (НИУ) имени И.М. Губкина.
  2. Михайлов, Н. Н., Ермилов, О. М., Сечина, Л. С. (2021). Изменение смачиваемости пород-коллекторов при адсорбции асфальтенов на внутрипоровой поверхности. Актуальные проблемы нефти и газа, 1(32), 3-15.
  3. Сулейманов, Б. А. (2022). Теория и практика увеличения нефтеотдачи пластов. Москва-Ижевск: ИКИ.
  4. Михайлов, Н. Н., Гурбатова, И. П., Моторова, К. А., Сечина, Л. С. (2016). Новые представления о смачиваемости коллекторов нефти и газа. Нефтяное хозяйство, 7, 80-85.
  5. Михайлов, Н. Н., Сечина, Л. С., Михайлов, А. Н. (2017). Микроструктурная смачиваемость карбонатных газоконденсатонасыщенных коллекторов. Геология, геофизика и разработка нефтяных и газовых месторождений, 8, 45-51.
  6. Михайлов, Н. Н., Сечина, Л. С. (2021). Микроструктурная смачиваемость нефтегазоконденсатных зон Карачаганакского месторождения. SOCAR Proceedings, SI2, 17-22.
  7. Иванова, М. М., Григорьева, В. А., Лысенко, В. Д. и др. (1996). Особенности разработки месторождения с трудноизвлекаемыми запасами нефти (на примере Талинского месторождения) /обзорная информация, серия: Геология, геофизика и разработка нефтяных месторождений. Москва: ВНИИОЭНГ.
  8. Танкаева, Л. К., Дмитриевский, А. Н., Сечина, Л. С., Приваленко, Н. В. (1983). Способ определения степени гидрофобизации поверхности пор. Авторское свидетельство СССР № 1022005.
  9. Михайлов, Н. Н., Сечина, Л. С. (2022). Влияние гетерогенности минерального состава пород на микроструктурную смачиваемость. Геология, геофизика и разработка нефтяных и газовых месторождений, 11(371), 54-59.
  10. Зубков, М. Ю., Семенов, В. В. (2001). Определение относительных фазовых проницаемостей продуктивных отложений Красноленинского месторождения. Отчет ООО «Сибгеоцентр». Тюмень.
  11. Котяхов, Ф. И. (1977). Физика нефтяных и газовых коллекторов. Москва: Недра.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/10.5510/OGP2023SI200881

E-mail: folko200@mail.ru


T. K. Nquyen¹, M. Q. Abdullayev², K. S. Kərimov²

¹«Vyetsovpetro» BM, Vunq Tau, Vyetnam; ²Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti

«Ağ Pələng» yatağının fundamentindən suyun təcridi ilə neft hasilatının artırılmasına dair


Məqalədə neft hasilatının davamlı azalması və ehtiyatın aktiv tükənməsi nəticəsində yaranan layların neftveriminin artırılması (LNA) problemi nəzərdən keçirilir. Quyu məhsulunun sulaşması neft hasilatının azalmasına və çıxarıla bilən ehtiyatın çıxarılma tempinin aşağı düşməsinə səbəb olur. Bu prosesə təsir edən amillər arasında həm məhsuldar qatın özündə sulaşmanın artması, həm də məhsuldar qatdan aşağı laylarda çatların olması, üçüncü təsir üsullarının səmərəsinin azalmasına səbəb olur. Bu vəziyyətdə məhsuldar qatdan aşağıda olan çatlı laylardan suyun məhsuldar qata daxil olması və ya neftin laydan sıxışdırılması üçün laya vurulan suyun müəyyən hissəsinin çatlar vasitəsi ilə səmərəsiz sərf olunması neftvermə əmsalının aşağı düşməsinə səbəb olur. Odur ki, məhsuldar qatın alt hissələrindən çatların qapanması, aparılan işlərin səmərəli olmasını təmin edə bilər. Bu məqsədlə, müəyyən reagentlərdən istifadə edərək sutəcridi işləri üçün tərkibin hazırlanması istiqamətində təcrübələr aparılmışdır. Burada alüminium xlorid və qələvi reagentlər arasında qarşılıqlı təsir mexanizmi öyrənilmiş və onların NAÜ texnologiyalarında optimal nisbəti qiymətləndirilmişdir. Suda həll olmayan çöküntülər alüminium xlorid və qələvi reagentlərin qarşılıqlı təsiri nəticəsində əmələ gəlir.

Açar sözlər: yataq; neftverimi; reaksiya; qələvi; kimyəvi maddələr; temperature; fundament.

Məqalədə neft hasilatının davamlı azalması və ehtiyatın aktiv tükənməsi nəticəsində yaranan layların neftveriminin artırılması (LNA) problemi nəzərdən keçirilir. Quyu məhsulunun sulaşması neft hasilatının azalmasına və çıxarıla bilən ehtiyatın çıxarılma tempinin aşağı düşməsinə səbəb olur. Bu prosesə təsir edən amillər arasında həm məhsuldar qatın özündə sulaşmanın artması, həm də məhsuldar qatdan aşağı laylarda çatların olması, üçüncü təsir üsullarının səmərəsinin azalmasına səbəb olur. Bu vəziyyətdə məhsuldar qatdan aşağıda olan çatlı laylardan suyun məhsuldar qata daxil olması və ya neftin laydan sıxışdırılması üçün laya vurulan suyun müəyyən hissəsinin çatlar vasitəsi ilə səmərəsiz sərf olunması neftvermə əmsalının aşağı düşməsinə səbəb olur. Odur ki, məhsuldar qatın alt hissələrindən çatların qapanması, aparılan işlərin səmərəli olmasını təmin edə bilər. Bu məqsədlə, müəyyən reagentlərdən istifadə edərək sutəcridi işləri üçün tərkibin hazırlanması istiqamətində təcrübələr aparılmışdır. Burada alüminium xlorid və qələvi reagentlər arasında qarşılıqlı təsir mexanizmi öyrənilmiş və onların NAÜ texnologiyalarında optimal nisbəti qiymətləndirilmişdir. Suda həll olmayan çöküntülər alüminium xlorid və qələvi reagentlərin qarşılıqlı təsiri nəticəsində əmələ gəlir.

Açar sözlər: yataq; neftverimi; reaksiya; qələvi; kimyəvi maddələr; temperature; fundament.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Kerimov, V., Mustaev, R., Nam Hai Vu. (2021). Origin of hydrocarbons in the Bach Ho field (the Vietnamese shelf). SOCAR Proceedings, 1, 4-13.
  2. Hien, D. H., Hung, L. T., Sang, N. V., et al. (2022). Machine learning approach to optimize waterflooding White Tiger basement oilfield offshore Vietnam. SOCAR Proceedings, SI2, 78-86.
  3. Vishnyakov, V. V., Suleimanov, B. A., Salmanov, A. V., Zeynalov, E. B. (2019). Primer on enhanced oil recovery. Gulf Professional Publishing.
  4. Suleimanov, B. A., Veliyev, E. F., Vishnyakov, V. V. (2022). Nanocolloids for petroleum engineering: Fundamentals and practices. John Wiley & Sons.
  5. Сулейманов, Б. А. (2022). Теория и практика увеличения нефтеотдачи пластов. Москва-Ижевск: ИКИ.
  6. Suleimanov, B. A., Veliyev, E. F., Naghiyeva, N. V. (2021). Colloidal dispersion gels for in-depth permeability modification. Modern Physics Letters B, 35(1), 2150038.
  7. Suleimanov, B. A., Veliyev, E. F., Naghiyeva, N. V. (2020). Preformed particle gels for enhanced oil recovery. International Journal of Modern Physics B, 34(28), 2050260.
  8. Suleimanov, B. A., Veliyev, E. F. (2017.) Novel polymeric nanogel as diversion agent for enhanced oil recovery. Petroleum Science and Technology, 35(4), 319-326.
  9. Suleimanov, B. A., Veliyev, E. F., Aliyev, A. A. (2020). Colloidal dispersion nanogels for in-situ fluid diversion. Journal of Petroleum Science and Engineering, 193(10), 107411.
  10. Сулейманов, Б. А., Лятифов, Я. А., Ибрагимов, Х. М., Гусейнова, Н. И. (2017). О результатах промысловых испытаний технологии повышения нефтеотдачи пласта на основе применения термоактивной полимерной композиции. SOCAR Proceedings, 3, 17-31.
  11. Лятифов, Я. А. (2021). Нестационарное воздействие термоактивной полимерной композицией для глубинного выравнивания профиля фильтрации. Scientific Petroleum, 1, 25-30.
  12. Suleimanov, B. A., Feyzullayev, Kh. A., Abbasov, E. M. (2019). Numerical simulation of water shut-off performance for heterogeneous composite oil reservoirs. Applied and Computational Mathematics, 18(3), 261-271.
  13. Сулейманов, Б. А., Гурбанов, А. Г., Тапдыгов, Ш. З. (2022). Изоляция водопритока в скважину термоактивной гелеобразующей композицией. SOCAR Proceedings, 4, 21-26.
  14. İbrahimov, X. M., Kazımov. F. K., Əkbərova. A. F. (2022). Lay sularının selektiv təcridi üçün geləmələgətirici kompozisiyanın işlənməsi və laborator tədqiqi. Scientific Petroleum, 2, 40-46.
  15. Ахмад, Ф. Ф., Гайбалыев, Г. Г. (2022). Интенсификации притока нефти путём изоляции притоков воды в призабойной зоне. Scientific Petroleum, 2, 23-27.
  16. Гаибова, А. Г., Аббасов, М. M. (2022). Исследования инновационного водо-изоляционного состава на основе карбамид-формальдегидной смолы. Scientific Petroleum, 2, 23-27.
  17. Mammadova, М. А. (2022). Investigation of fluid dynamics in microfracture channels. Eastern-European Journal of Enterprise Technologies, 4(7), 118.
  18. Сулейманов, Б. А., Рзаева, С. Д., Акберова, А. Ф., Ахмедова, У. T. (2021). Стратегия глубинного выравнивания фронта вытеснения при заводнении нефтяных пластов. SOCAR Proceedings, 4, 33-43.
  19. Галлямов, М. Н., Рахимкулов, Р. Ш. (1978). Повышение эффективности эксплуатации нефтяных скважин на поздней стадии разработки месторождений. Москва: Недра.
  20. Воюцкий, С. С. (1960). Растворы высокомолекулярных соединений. Москва: Химия.
  21. Султанов, С. А. (1974). Контроль за заводнением нефтяных пластов. Москва: Недра.
  22. Габдулин, Р. Г., Кривцов, А. М. (1971). Об условиях обводнения скважин подошвенной водой /в книге: Исследователи – производству. Альметьевск.
  23. Ismayilov, A. C., Məmmədov, N. H., Yusifov, R. Ə. və b. (1998). Layın təcrid olunması üsulu. Аzərbaycan Respublikasının Pаtеnti № 99/001298.
  24. Салаватов, Т. Ш., Абдуллаев, М. Г. (2019). Реагент на нефтяной основе для повышения нефтеотдачи пластов и изоляция водопритоков в нефтяные скважины. Вестник Азербайджанской Инженерной Академии, 11(1), 42-54.
  25. Abdullayev, M. G. (2018). Reagent on oil basis to increase oil recovery and isolation of water breakthrough into oil producing wells. Petroleum & Petrochemical Engineering Journal, 2(5), 1-9.
  26. Hüseynov, V. Q., Useynov, Ə. U., Məmmədov, K. Q. və b. (2003). Quyuya axan lay sularının izolə edilməsi üçün tərkib. Аzərbaycan Respublikasının Pаtеnti № а2003 0087.
  27. Bağırov, M. K., Əfəndiyev, İ. Y., Kazımov, Ş. P. və b. (2002). Neft quyularında lay sularının təcridi üsulu. Аzərbaycan Respublikasının Pаtеnti № а2002 0042.
  28. Блажевич, В. А., Умрихина, Е. Н. (1972). Методы изоляции пластов при бурении и эксплуатации скважин (обзор иностранных патентов). Москва.
  29. Блинов, Г. С., Рошаль, Э. Е. (1968). Селективная изоляция пластов в нефтяных скважинах /в книге: Опыт проведения ремонтно-изоляционных работ в эксплуатационных скважинах. Москва.
  30. Зарубин, Ю. А., Акульшин, А. И., Семкив, Б. Н. (1986). Новые методы ограничения водопритоков в скважины на месторождениях Украины. Москва: ВНИИОЭНГ.
  31. Булгаков, Р. Т., Газизов, А. Ш., Габдуллин, Р. Г., Юсупов, И. Г. (1976). Ограничение притока пластовых вод в нефтяные скважины. Москва: Недра.
  32. Каширин, В. С. (1968). Способы изоляции воды в нефтяных и газовых скважинах (обзор отечественных и иностранных изобретений). Москва: ВНИИОЭНГ.
  33. Абдуллаев, М. Г., Габибуллаева, Ш. А. (2018). О способе изоляции водопритоков к добывающих скважин из трещиноватых пластов. Экоэнергетика, 1, 67-72.
  34. Pujado, P. (1996). UOP pacol dehydrogenation process /in: Handbook of petroleum Refining Processes, Ed. R. Meyers. McGraw-Hill.
  35. Audie, M., Al-Shibli, M. N., Al-Kasimi, L. H., et al. (2006). Novel surfactants for ultralow interfacial tension in a wide range of surfactant concentration and temperature. Journal of Surfactants & Detergents, 9(3), 287-293.
  36. Berger, P., Lee, C. (2006, April). Improved ASP process using organic alkali. SPE-99581-MS. In: SPE/DOE Symposium on Improved Oil Recovery, Tulsa, Oklahoma, USA. Society of Petroleum Engineers.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/10.5510/OGP2023SI200892

E-mail: malik.abdullayev.52@mail.ru


E. A. Safarova

Rusiya Elmlər Akademiyasının Neft və Qaz Problemləri İnstitutu, Moskva, Rusiya

Yeraltı qaz anbarında vurulan hidrogen itkisinə səbəb olan elektrokimyəvi təzahürlərin təsirinin qiymətləndirilməsi


Məqalədə elektrik təsirin nəticəsində hidrogenin vurulması zamanı Şchelkovski YQA-nın su anbarının nümunələrində kimyəvi reaksiyaların gedişatının aspektləri müzakirə olunur. Geoloji formasiyalarda artan hidrogen miqdarı oksidləşmə - reduksiya reaksiyalarına yol verə bilər, bunun nəticəsində hidrogen oksidləşməsi və elektron akseptorlarının reduksiyası baş verir (NO3-, Fe3+, SO²- и CO²-).

Açar sözlər: elektrik təsir; hidrogenin vurulması; yeraltı qaz anbarı; Ph; Eh.

Məqalədə elektrik təsirin nəticəsində hidrogenin vurulması zamanı Şchelkovski YQA-nın su anbarının nümunələrində kimyəvi reaksiyaların gedişatının aspektləri müzakirə olunur. Geoloji formasiyalarda artan hidrogen miqdarı oksidləşmə - reduksiya reaksiyalarına yol verə bilər, bunun nəticəsində hidrogen oksidləşməsi və elektron akseptorlarının reduksiyası baş verir (NO3-, Fe3+, SO²- и CO²-).

Açar sözlər: elektrik təsir; hidrogenin vurulması; yeraltı qaz anbarı; Ph; Eh.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. (2020). Underground Sun Storage: Final Report Public 13 - January.
  2. Jáuregui-Haza, U. J., Pardillo-Fontdevila, E., Wilhelm, A. M., Delmas, H. (2004). Solubility of hidrogen and carbon monoxide in water and some organic solvents. Latin American Applied Research, 34, 71-74.
  3. (2014). Новости электрохимии органических соединений (ЭХОС –2014) /тезисы докладов XVIII Всероссийского совещания с международным участием. Тамбов: Изд-во ФГБОУ ВПО «ТГТУ».
  4. Shammazov, I. A., Batyrov, A. M., Sidorkin, D. I., Van Nguyen, T. (2023). Study of the effect of cutting frozen soils on the supports of above-ground trunk pipelines. Applied Sciences, 13, 3139.
  5. Orudzhev, F., Sobola, D., Ramazanov, S., et al. (2023). Piezo-enhanced photocatalytic activity of the electrospun fibrous magnetic PVDF/BiFeO3 membrane. Polymers, 15(1), 246.
  6. Абукова, Л. А., Сафарова, Е. А., Филиппова, Д. С., Лесин, В. И. (2023). Возможные риски коррозийных эффектов на объектах хранения водород-метановых смесей. Научный журнал Российского газового общества, 2(38), 50-54.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/10.5510/OGP2023SI200894

E-mail: safarova@ipng.ru


E. F. Vəliyev1,2, Ə. D. Şovgenov3, B. R. Mehdiyev4

1«Neftqazelmitədqiqatlayihə» İnstitutu, SOCAR, Bakı, Azərbaycan; 2Kompozit Materiallar Elmi-Tədqiqat Mərkəzi, Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti (UNEC), Bakı, Azərbaycan; 3Halliburton International GmbH, Moskva, Rusiya; 4Halliburton Energy Services, Meksika körfəzi, Luisiana, ABŞ

Yüksək temperaturlu laylarda suyun izolyasiyası üçün silikat əsaslı gel tərkiblərinin qiymətləndirilməsi


Neft-qaz quyularında su hasilatı yatağın işlənməsi baxımından böyük problemlər yaradır. Bu səbəbdən, izafi suyun izolyasiyası operatorlar qarşısında vacib tapşırıq olaraq qalır. Təqdim olunmuş tədqiqatda yüksək temperaturlu quyularda silika əsaslı gel tərkiblərinin suyun izolyasiyası məqsədilə tətbiqi nəzərdən keçirilir. Gel tərkibi kolloid silikadan və aktivləşdirici qismində NaCl-dan ibarətdir ki, bu da öz növbəsində ilkin özlülüyü kiçik olan məhlul yaradır və beləcə layın dərinliklərinə nüfuz edə bilir. Tədqiqat çərçivəsində istifadə olunan üsullar gel əmələ gəlmə vaxrının vizual üsullarla təyini və daha dəqiq ölçmələrə ehtiyac duyulan zaman özlülük testlərindən ibarətdir. Temperaturun, duzun qatılığının, silikanın qatılığının və aktivləşdiricinin qatılığının gel əmələ gəlmə prosesinə təsiri öyrənilmişdir. Yüksək temperatur, yüksək silika və duz qatılığı gel əmələ gəlmə müddətini azaldır. Əlavə olaraq müxtəlif duzlar/ionlar gel əmələ gəlmə vaxtına müxtəlif təsir edir. Əsasən daha böyük yüklü və iri molekullu duzlar gel əmələ gəlmə vaxtında daha kəskin təsir edir. Tədqiqat zamanı, həmçinin, məlum olmuşdur ki, çox yüksək temperaturlarda duz qatılığının cüzi dəyişməsi gel əmələ gəlmə prosesinə şiddətli təsir edir. Bu səbəbdən, təqdim olunmuş gelin laya tətbiqi zamanı yeni texnologiya təklif olunmuşdur. Lay suyu yüksək duzluluğa malik yüksək temperaturlu laylarda silika əsaslı gel tətbiq olunan zaman öncəsində laya aşağı duzluluqlu su vuraraq gelin vaxtından əvvəl yaranmasının qarşısını almaq və beləliklə, iuşin effektivliyini artırmaq mümkündür.

Açar sözlər: suyun izolyasiyası; silika gel; lay modeli; yükəsk temperatur.

Neft-qaz quyularında su hasilatı yatağın işlənməsi baxımından böyük problemlər yaradır. Bu səbəbdən, izafi suyun izolyasiyası operatorlar qarşısında vacib tapşırıq olaraq qalır. Təqdim olunmuş tədqiqatda yüksək temperaturlu quyularda silika əsaslı gel tərkiblərinin suyun izolyasiyası məqsədilə tətbiqi nəzərdən keçirilir. Gel tərkibi kolloid silikadan və aktivləşdirici qismində NaCl-dan ibarətdir ki, bu da öz növbəsində ilkin özlülüyü kiçik olan məhlul yaradır və beləcə layın dərinliklərinə nüfuz edə bilir. Tədqiqat çərçivəsində istifadə olunan üsullar gel əmələ gəlmə vaxrının vizual üsullarla təyini və daha dəqiq ölçmələrə ehtiyac duyulan zaman özlülük testlərindən ibarətdir. Temperaturun, duzun qatılığının, silikanın qatılığının və aktivləşdiricinin qatılığının gel əmələ gəlmə prosesinə təsiri öyrənilmişdir. Yüksək temperatur, yüksək silika və duz qatılığı gel əmələ gəlmə müddətini azaldır. Əlavə olaraq müxtəlif duzlar/ionlar gel əmələ gəlmə vaxtına müxtəlif təsir edir. Əsasən daha böyük yüklü və iri molekullu duzlar gel əmələ gəlmə vaxtında daha kəskin təsir edir. Tədqiqat zamanı, həmçinin, məlum olmuşdur ki, çox yüksək temperaturlarda duz qatılığının cüzi dəyişməsi gel əmələ gəlmə prosesinə şiddətli təsir edir. Bu səbəbdən, təqdim olunmuş gelin laya tətbiqi zamanı yeni texnologiya təklif olunmuşdur. Lay suyu yüksək duzluluğa malik yüksək temperaturlu laylarda silika əsaslı gel tətbiq olunan zaman öncəsində laya aşağı duzluluqlu su vuraraq gelin vaxtından əvvəl yaranmasının qarşısını almaq və beləliklə, iuşin effektivliyini artırmaq mümkündür.

Açar sözlər: suyun izolyasiyası; silika gel; lay modeli; yükəsk temperatur.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Joseph, A., Ajienka, J. A. (2010, July). A review of water shutoff treatment strategies in oil fields. SPE-136969-MS. In: Nigeria Annual International Conference and Exhibition, Tinapa - Calabar, Nigeria. Society of Petroleum Engineers.
  2. Taha, A., Amani, M. (2019). Overview of water shutoff operations in oil and gas wells; chemical and mechanical solutions. ChemEngineering, 3(2), 51.
  3. Salavatov, Т. Sh., Suleimanov, B. A., Nuryaev, A.S. (2000). Selective isolation of hard formation waters influx in producing wells. Oil Industry, 12, 81-83.
  4. Suleimanov, B. A., Veliyev, E. F., Vishnyakov, V. (2022). Nanocolloids for petroleum engineering: Fundamentals and practices. John Wiley & Sons.
  5. Suleimanov, B. A., Gurbanov, А. Q., Tapdiqov, Sh. Z. (2022). Isolation of water inflow into the well with a thermosetting gel-forming. SOCAR Proceedings, 4, 21-26.
  6. Ibragimov, Kh. M., Qurbanov, A. G., Kazımov, F. K., Akberova, A. F. (2022). Development and laboratory test of the gelling composition for the selective isolation of formation waters. Scientific Petroleum, 2, 40-46.
  7. Ahmad, F. F., Gaibaliyev, G. G. (2022). Stimulation of oil inflow by isolating water inflows in the bottomhole zone. Scientific Petroleum, 2, 23-27.
  8. Qayibova, А. Q., Аbbasov, M. M. (2022). Study of innovative water-insulating composition based on urea-formaldehyde resin. Scientific Petroleum, 2, 35-39.
  9. Veliyev, E. F., Aliyev, A. A. (2021). Innovative technologies as a priority factor of the oil and gas industry development. ANAS Transactions. Earth Sciences, 2, 81-93.
  10. Veliyev, E. F., Aliyev, A. A. (2021, October). Propagation of nano sized CDG deep into porous media.  SPE-207024-MS. In: SPE Annual Caspian Technical Conference. Society of Petroleum Engineers.
  11. Zhdanov, S. A., Amiyan, A. V., Surguchev, L. M., et al. (1996, October). Application of foam for gas and water shut-off: Review of field experience. SPE-36914-MS. In: The European Petroleum Conference, Milan, Italy. Society of Petroleum Engineers.
  12. Veliyev, E. F., Aliyev, A. A. (2022). The application of nanoparticles to stabilise colloidal disperse systems. ANAS Transactions. Earth Sciences, 1, 37-50.
  13. El-Karsani, K. S., Al-Muntasheri, G. A., Hussein, I. A. (2014). Polymer systems for water shutoff and profile modification: a review over the last decade. SPE Journal, 19(01), 135-149.
  14. Hakiki, F., Salam, D. D., Akbari, A., et al. (2015, October). Is epoxy-based polymer suitable for water shut-off application?. SPE-176457-MS. In: SPE/IATMI Asia Pacific Oil & Gas Conference and Exhibition, Nusa Dua, Bali, Indonesia. Society of Petroleum Engineers.
  15. Fulin, Z., Dai Caili, W. Y., Decheng, F., Kai, C. (2006). Comprehension of water shutoff in oil wells and its technical keys. Acta Petrolei Sinica, 27(5), 71.
  16. Sydansk, R. D., Seright, R. S. (2007). When and where relative permeability modification water-shutoff treatments can be successfully applied. SPE Production & Operations, 22(02), 236-247.
  17. Banerjee, R., Ghosh, B., Khilar, K., et al. (2008). Field application of phenol formaldehyde gel in oil reservoir matrix for water shut-off purposes. Energy Sources, Part A, 30(19), 1779-1787.
  18. Raupov, I. R., Milic, J. (2022, May). Improvement of operational efficiency of high water-cut oil wells. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science, 1021(1), 012077.
  19. Vega, I., Morris, W., Robles, J., et al. (2010, April). Water shut-off polymer systems: Design and efficiency evaluation based on experimental studies. SPE-129940-MS. In: SPE Improved Oil Recovery Symposium. Society of Petroleum Engineers.
  20. Xindi, S. U. N., Baojun, B. A. I. (2017). Comprehensive review of water shutoff methods for horizontal wells. Petroleum Exploration and Development, 44(6), 1022-1029.
  21. Qing, Y., Yefei, W., Wei, Z., et al. (2009). Study and application of gelled foam for in-depth water shutoff in a fractured oil reservoir. Journal of Canadian Petroleum Technology, 48(12), 51-55.
  22. Permana, D., Fakhrizal, F., Nurwibowo, M. P. (2013, October). Selection criteria for successful water shut-off treatment-brown field success story. SPE-165753-MS. In: SPE Asia Pacific Oil and Gas Conference and Exhibition. Society of Petroleum Engineers.
  23. Suleimanov, B. A, Veliyev, E. F., Dyshin, O. A. (2015). Effect of nanoparticles on the compressive strength of polymer gels used for enhanced oil recovery (EOR). Petroleum Science and Technology, 33(10), 1133–1140.
  24. Suleimanov, B. A., Veliyev, E. F., Naghiyeva, N. V. (2021). Colloidal dispersion gels for in-depth permeability modification. Modern Physics Letters B, 35(1), 2150038.
  25. Suleimanov, B. A., Veliyev, E. F., Naghiyeva, N. V. (2020). Preformed particle gels for enhanced oil recovery. International Journal of Modern Physics B, 34(28), 2050260.
  26. Suleimanov, B. A., Veliyev, E. F. (2017). Novel polymeric nanogel as diversion agent for enhanced oil recovery. Petroleum Science and Technology, 35(4), 319-326.
  27. Suleimanov, B. A., Veliyev, E. F., Aliyev A. A. (2020). Colloidal dispersion nanogels for in-situ fluid diversion. Journal of Petroleum Science and Engineering, 193(10), 107411.
  28. Verre, F., Blunt, M., Morrison, A., McGarva, T. (2007, June). Applicability of water shutoff treatment for horizontal wells in heavy-oil reservoirs. SPE-106908-MS. In: The EUROPEC/EAGE Conference and Exhibition, London, U.K. Society of Petroleum Engineers.
  29. Casalini, A., Lima, R. (2017, November). Water shut-off treatments in oilfield by micro and nano technology: A good way to get more oil and less water. SPE-188482-MS. In: The Abu Dhabi International Petroleum Exhibition & Conference, Abu Dhabi, UAE. Society of Petroleum Engineers.
  30. Khoshkar, P. A., Fatemi, M., Ghazanfari, M. H. (2020). Static and dynamic evaluation of the effect of nanomaterials on the performance of a novel synthesized PPG for water shut-off and improved oil recovery in fractured reservoirs. Journal of Petroleum Science and Engineering, 189, 107019.
  31. Sydansk, R. D. (1990). A newly developed chromium (lll) gel technology. SPE Reservoir Engineering, 5(03), 346-352.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2023SI200868

E-mail: elchinf.veliyev@socar.az


E. F. Vəliyev1,2, Ə. D. Şovgenov3, B. R. Mehdiyev4

1«Neftqazelmitədqiqatlayihə» İnstitutu, SOCAR, Bakı, Azərbaycan; 2Kompozit Materiallar Elmi-Tədqiqat Mərkəzi, Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti (UNEC), Bakı, Azərbaycan; 3Halliburton International GmbH, Moskva, Rusiya; 4Halliburton Energy Services, Meksika körfəzi, Luisiana, ABŞ

Silika əsaslı gel tərkiblərinin suyun izolyasiyası üçün tətbiqi zamanı layın çirklənməsinin ləğv edilməsi


Tədqiqatda silika gel əsaslı gelin tətbiqi zamanı layın çirklənməsinin ləğvi araşdırılmışdır. Həmçinin, izafi suyun izolyasiyası məqsədilə tətbiq olunan texnologiyalar nəzərdən keçirilmiş və silika əsaslı gel tərkiblərinin əhəmiyyəti vurğulanmışdır. Bundan başqa, silika gel tərkiblərinin ekoloji cəhətdən təmiz olması və yüksək temperaturlu quyularda tətbiq olunma potensialı nəzərdəm keçirilmişdir. Çəki testləri və lay modelində aparılmış testlər vasitəsilə lay şəraitində gel blokunun ləğv olunması tədqiq olunmuşdur. Nəticələr göstərir ki, 1% qatılığa malik NaOH məhlulu gel kütləsini qısa müddətdə özündə həll edir. Kütlə şəklində olduqda gelin həll olunması üçün 10-12 saat kifayət edir. Lakin, lay modelində aparılmış testlərin nəticələri göstərir ki, gel blokunun tam ləğv edilməsi üçün bir neçə dəfə NaOH məhlulunun laya vurulmasına ehtiyac var. Tədqiqatın nəticələri, silika əsaslı gel tərkiblərinin suyun izolyasiyası üçün tətbiqi zamanı işin təşkil olunmasında istifadə oluna bilər.

Açar sözlər: silika gel; izafi suyun izolyasiyası; layın çirklənməsi; lay modeli; gel bloku.

Tədqiqatda silika gel əsaslı gelin tətbiqi zamanı layın çirklənməsinin ləğvi araşdırılmışdır. Həmçinin, izafi suyun izolyasiyası məqsədilə tətbiq olunan texnologiyalar nəzərdən keçirilmiş və silika əsaslı gel tərkiblərinin əhəmiyyəti vurğulanmışdır. Bundan başqa, silika gel tərkiblərinin ekoloji cəhətdən təmiz olması və yüksək temperaturlu quyularda tətbiq olunma potensialı nəzərdəm keçirilmişdir. Çəki testləri və lay modelində aparılmış testlər vasitəsilə lay şəraitində gel blokunun ləğv olunması tədqiq olunmuşdur. Nəticələr göstərir ki, 1% qatılığa malik NaOH məhlulu gel kütləsini qısa müddətdə özündə həll edir. Kütlə şəklində olduqda gelin həll olunması üçün 10-12 saat kifayət edir. Lakin, lay modelində aparılmış testlərin nəticələri göstərir ki, gel blokunun tam ləğv edilməsi üçün bir neçə dəfə NaOH məhlulunun laya vurulmasına ehtiyac var. Tədqiqatın nəticələri, silika əsaslı gel tərkiblərinin suyun izolyasiyası üçün tətbiqi zamanı işin təşkil olunmasında istifadə oluna bilər.

Açar sözlər: silika gel; izafi suyun izolyasiyası; layın çirklənməsi; lay modeli; gel bloku.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Zhu, D., Bai, B., Hou, J. (2017). Polymer gel systems for water management in high-temperature petroleum reservoirs: a chemical review. Energy & Fuels, 31(12), 13063-13087.
  2. Kabir, A. H. (2001, October). Chemical water & gas shutoff technology – An overview. SPE-72119-MS. In: SPE International Improved Oil Recovery Conference in Asia Pacific. Society of Petroleum Engineers.
  3. El-Karsani, K. S., Al-Muntasheri, G. A., Hussein, I. A. (2014). Polymer systems for water shutoff and profile modification: a review over the last decade. SPE Journal, 19(01), 135-149.
  4. Du, J., Wang, Q., Liu, P., et al. (2022). Nanocomposite gels for water shut-off and temporary plugging in the petroleum industry: a review. Petroleum Science and Technology, 1-36.
  5. Vishnyakov, V., Suleimanov, B., Salmanov, A., Zeynalov, E. (2019). Primer on enhanced oil recovery. Gulf Professional Publishing.
  6. Suleimanov, B. A., Veliyev, E. F., Vishnyakov, V. (2022). Nanocolloids for petroleum engineering: Fundamentals and practices. John Wiley & Sons.
  7. Suleimanov, B. A. (2022). Theory and practice of enhanced oil recovery. Moscow-Izhevsk: ICS.
  8. Suleimanov, B. A., Gurbanov, А. Q., Tapdiqov, Sh. Z. (2022). Isolation of water inflow into the well with a thermosetting gel-forming. SOCAR Proceedings, 4, 21-26.
  9. Suleimanov, B. A., Feyzullayev, Kh. A., Abbasov, E. M. (2019). Numerical simulation of water shut-off performance for heterogeneous composite oil reservoirs. Applied and Computational Mathematics, 18(3), 261-271.
  10. Suleimanov, B. A., Feyzullayev, Kh. A. (2023). Numerical simulation of water shut-off performance for heterogeneous layered oil reservoirs. SOCAR Proceedings, 1, 43-50.
  11. Ibragimov, Kh. M., Qurbanov, A. G., Kazımov, F. K., Akberova, A. F. (2022). Development and laboratory test of the gelling composition for the selective isolation of formation waters. Scientific Petroleum, 2, 40-46.
  12. Ahmad, F. F., Gaibaliyev, G. G. (2022). Stimulation of oil inflow by isolating water inflows in the bottomhole zone. Scientific Petroleum, 2, 23-27.
  13. Qayibova, А. Q., Аbbasov, M. M. (2022). Study of innovative water-insulating composition based on urea-formaldehyde resin. Scientific Petroleum, 2, 35-39.
  14. Suleimanov, B. A., Latifov, Y. A., Ibrahimov, K. M., Guseinova, N. I. (2017). Field testing results of enhanced oil recovery technologies using thermoactive polymer compositions. SOCAR Proceedings, 3, 17-31.
  15. Suleimanov, B. A., Ismailov, F. S., Veliyev, E. F., Dyshin, O. A. (2013). The influence of light metal nanoparticles on the strength of polymer gels used in oil industry. SOCAR Proceedings, 2, 24-28.
  16. Suleimanov, B. A., Veliyev, E. F., Azizagha, A. A. (2020). Colloidal dispersion nanogels for in-situ fluid diversion. Journal of Petroleum Science and Engineering, 193, 107411.
  17. Suleimanov, B. A., Veliyev, E. F., Dyshin, O. A. (2015). Effect of nanoparticles on the compressive strength of polymer gels used for enhanced oil recovery (EOR). Petroleum Science and Technology, 33(10), 1133-1140.
  18. Veliyev, E. F. (2020). Review of modern in-situ fluid diversion technologies. SOCAR Proceedings, 2, 50-66.
  19. Veliyev, E. F., Aliyev, A. A. (2021, October). Propagation of nano sized CDG deep into porous media.  SPE-207024-MS. In: SPE Annual Caspian Technical Conference. Society of Petroleum Engineers.
  20. Veliyev, E. F., Aliyev, A. A. (2021). Innovative technologies as a priority factor of the oil and gas industry development. ANAS Transactions. Earth Sciences, 2, 81-93.
  21. Veliyev, E. F., Aliyev, A. A. (2022). The application of nanoparticles to stabilise colloidal disperse systems. ANAS Transactions. Earth Sciences, 1, 37-50.
  22. Suleimanov, B. A., Veliyev, E. F., Naghiyeva, N. V. (2020). Preformed particle gels for enhanced oil recovery. International Journal of Modern Physics B, 34(28), 2050260.
  23. Suleimanov, B. A., Veliyev, E. F., Naghiyeva, N. V. (2021). Colloidal dispersion gels for in-depth permeability modification. Modern Physics Letters B, 35(01), 2150038.
  24. Bai, Y., Xiong, C., Wei, F., et al. (2015). Gelation study on a hydrophobically associating polymer/polyethylenimine gel system for water shut-off treatment. Energy & Fuels, 29(2), 447-458.
  25. Kumar, A., Mahto, V., Choubey, A. K. (2020). Synthesis and characterization of cross-linked hydrogels using polyvinyl alcohol and polyvinyl pyrrolidone and their blend for water shut-off treatments. Journal of Molecular Liquids, 301, 112472.
  26. Shehbaz, S. M., Bera, A. (2023). Effects of nanoparticles, polymer and accelerator concentrations, and salinity on gelation behavior of polymer gel systems for water shut-off jobs in oil reservoirs. Petroleum Research, 8(2), 234-243.
  27. Van Auken, M. R. (1922). Process of excluding water from oil and gas wells. U.S. Patent No. 1,421,706.
  28. Kennedy, H. T. (1936). Chemical methods for shutting off water in oil and gas wells. Transactions of the AIME, 118(01), 177-186.
  29. Maagi, M. T., Lupyana, S. D., Jun, G. (2020). Nanotechnology in the petroleum industry: Focus on the use of nanosilica in oil-well cementing applications - A review. Journal of Petroleum Science and Engineering, 193, 107397.
  30. Negi, G. S., Anirbid, S., Sivakumar, P. (2021). Applications of silica and titanium dioxide nanoparticles in enhanced oil recovery: Promises and challenges. Petroleum Research, 6(3), 224-246.
  31. Medina, O. E., Olmos, C., Lopera, S. H., et al. (2019). Nanotechnology applied to thermal enhanced oil recovery processes: A review. Energies, 12(24), 4671.
  32. Liang, J., Sun, H., Seright, R. S. (1992, April). Reduction of oil and water permeabilities using gels. SPE-24195-MS. In: SPE/DOE Enhanced Oil Recovery Symposium, Tulsa, Oklahoma. Society of Petroleum Engineers.
  33. Bauer, S. J., Galbreath, D., Hamilton, J., Mansure, A. J. (2004). Comments on high temperature plugs (No. SAND2004-4142C). Albuquerque, NM (United States): Sandia National Lab. (SNL-NM).
  34. Burns, L. D., McCool, C. S., Willhite, G. P., et al. (2008, April). New generation silicate gel system for casing repairs and water shutoff. SPE-113490-MS. In: The SPE Symposium on Improved Oil Recovery, Tulsa, Oklahoma, USA. Society of Petroleum Engineers.
  35. Panchal, H., Patel, H., Patel, J., Shah, M. (2021). A systematic review on nanotechnology in enhanced oil recovery. Petroleum Research, 6(3), 204-212.
  36. Yousefvand, H., Jafari, A.J.P.M.S. (2015). Enhanced oil recovery using polymer/nanosilica. Procedia Materials Science, 11, 565-570.
  37. Emrani, A. S., Ibrahim, A. F., Nasr-El-Din, H. A. (2017, June). Mobility control using nanoparticle-stabilized CO2 foam as a hydraulic fracturing fluid. In: The SPE Europec featured at 79th EAGE Conference and Exhibition, Paris, France. Society of Petroleum Engineers.
  38. Farid Ibrahim, A., Nasr-El-Din, H. (2018, June). Stability improvement of CO2 foam for enhanced oil recovery applications using nanoparticles and viscoelastic surfactants. SPE-191251-MS. In: SPE Trinidad and Tobago Section Energy Resources Conference, Port of Spain, Trinidad and Tobago. Society of Petroleum Engineers.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2023SI200869

E-mail: elchinf.veliyev@socar.az


A. R. Deryayev

Təbii Qaz ETİ, «Türkmənqaz» DK, Aşqabat, Türkmənistan

Türkmənistanın qərb hissəsindəki neft və qaz yataqlarında anomal yüksək lay təzyiqləri olan zonalarının açılması təhlili


Məqalədə Türkmənistanın neft və qaz yataqlarında dərinliyin artması ilə anomal yüksək lay təzyiqinin (AYLT) qradiyentinin dəyişməsi barədə məlumat verilir. Sonradan lay fluidlərinin təzahürü səbəbindən ağır fəsadlara səbəb olur AYLT-nin mənşəyinin təhlili verilmişdir və həmçinin fəsadların hidrodinamik səbəbləri dərindən nəzərdən keçirilir. Fərziyyələr və endogen mülahizələr təhlil edilmişdir, həmçinin geoloji, geokimyəvi və mexaniki proseslərlə bağlı anomal yüksək lay təzyiqlərinin yaranmasının kompleks səbəblərinin qarşılıqlı təsiri təhlil edilmişdir. Təqdim olunan iş lay təzyiqi anomal yüksək olan çox dərin quyuların qazılması zamanı verilən tapşırıqların yerinə yetirilməsi, həmçinin mürəkkəbləşmələrin səbəblərinin yaranmasını proqnozlaşdırmaq və qazma mayesinin sıxlığını tənzimləyərək bu mürəkkəbləşmələrin qarşısını almaq üçün istifadə edilə bilər.

Açar sözlər: neftqaz təzahhürü; təzyiq; qradiyent; yuyucu maye; miqrasiya; deqazasiya.

Məqalədə Türkmənistanın neft və qaz yataqlarında dərinliyin artması ilə anomal yüksək lay təzyiqinin (AYLT) qradiyentinin dəyişməsi barədə məlumat verilir. Sonradan lay fluidlərinin təzahürü səbəbindən ağır fəsadlara səbəb olur AYLT-nin mənşəyinin təhlili verilmişdir və həmçinin fəsadların hidrodinamik səbəbləri dərindən nəzərdən keçirilir. Fərziyyələr və endogen mülahizələr təhlil edilmişdir, həmçinin geoloji, geokimyəvi və mexaniki proseslərlə bağlı anomal yüksək lay təzyiqlərinin yaranmasının kompleks səbəblərinin qarşılıqlı təsiri təhlil edilmişdir. Təqdim olunan iş lay təzyiqi anomal yüksək olan çox dərin quyuların qazılması zamanı verilən tapşırıqların yerinə yetirilməsi, həmçinin mürəkkəbləşmələrin səbəblərinin yaranmasını proqnozlaşdırmaq və qazma mayesinin sıxlığını tənzimləyərək bu mürəkkəbləşmələrin qarşısını almaq üçün istifadə edilə bilər.

Açar sözlər: neftqaz təzahhürü; təzyiq; qradiyent; yuyucu maye; miqrasiya; deqazasiya.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Деряев, А. Р. (2022). Разработка конструкции скважин для многопластовых месторождений с целью одновременной раздельной эксплуатации одной скважиной. SOCAR Proceedings, 1, 94-101.
  2. Гусейнова, Д. Ф. (2022). Диагностирование состояния пластовой системы на основе энтропийного подхода. SOCAR Proceedings, 2, 7-14.
  3. Deryaev, A. R. (2022). Geological and technical analysis for the development of the deposit by the method of dual completion. European Science Review, 5-6, 30-32.
  4. Tiab,, Donaldson, E. C. (2016). Petrophysics. Teory and practice of measuring reservoir rock and fluid transport properties. Gulf Professional Publishing.
  5. Ju, Y., Wu, G., Wang, Y., et al. (2021). 3D numerical model for hydraulic fracture propagation in tight ductile reservoirs, considering multiple influencing factors via the entropy weight method. SPE-205385-PA. SPE Journal, 26(05), 2685-2702.
  6. Сулейманов, А. А. (2014). Непараметрические критерии диагностирования распределения данных в нефтегазодобыче, Нефтепромысловое дело, 9, 47-50.
  7. Stepanov, S. V., Tyrsin, A. N., Ruchkin, A. A., Pospelova, T. A. (2020). Using entropy modeling to analyze the effectiveness of the waterflooding system. Oil Industry, 6, 62-67.
  8. Santos, J. P., Landi, G.T., Paternostro, M. (2017). Wigner entropy production rate. Physical Review Letters, 118, 220601.
  9. Mohamed, A. Y., Lliffe, J. E., Ashcroft, W. A., Whiteman, A. J. (2000). Burial and maturation history of the Heglig field area, Muglad basin, Sudan. Journal Petroleum Geology, 1, 107-128.
  1. Makeen, Y. M., Hakimi, M. H., Abdullah, W. H. (2015). Biological markers and organic matter in the Lower Cretaceous Abu Gabra sediments (Muglad Basin, Sudan): origin, type and palaeoenvironmental conditions. Arabian Journal of Geosciences, 8, 489-506.
  2. Podnebesnykh, A. V., Baryshnikov, A. V., Kuvaldin, A. P., et.al. (2015, October). New approach to the evaluation of the structure of initial reserves in Ozhginskoe gas-oil field. SPE-176666-MS. In: The SPE Russian Petroleum Technology Conference, Moscow, Russia. Society of Petroleum Engineers.
  3. Suleimanov, B. A. (2006). Specific features of heterogenous systems flow. Moscow-Izhevsk: ICS.
  4. Хузина, Л. Б., Шайхутдинова, А. Ф., Кязимов, Э. А. (2023). Квопросуисследованиявибрационногоустройства для предупреждения прихватов при строительстве нефтяных и газовых скважин. Scientific Petroleum, 1, 32-42.
  5. Eyike, A., Ebbing, J. (2015). Lithospheric structure of the West and Central African rift system from regional three – dimensional gravity. South African Journal of Geology, 118, 285-298.
  6. Mohamed, A. E., Mohammed, A. S. (2015). Stratigraphy and tectonic evolution of the oil producing horizons of Muglad Basin, Sudan. Journal of Science & Technology, 9(1), 13-20.
  7. Cheremisin, A., Lompik, V., Spivakova, M., et al. (2022). Creation of a hydrodynamic digital model of a laboratory core experiment of surfactant polymer impact on oil recovery, in order to determine parameters for further full-scale simulation. Energies, 15(9), 3440.
  8. Деряев, А. Р., Гулатаров, Х., Эседулаев, Р., Аманов, М. (2020). Технология бурения наклонно-направленных и горизонтальных скважин и расчеты проектирования. Монография. Ашгабат: Ылым.
  9. Поднебесных, А. В. (2023). Особенности геологического строения рифтовых впадин Судана и связанная с ними нефтегазоносность. SOCAR Proceedings, 1, 7-12.
  10. Fu, H., Yan, Y., Xu, Y., et al. (2018). Experimental study and field application of fiber dynamic diver-sion in west china ultra-deep fractured gas reservoir. In: 52nd U.S. Rock Mechanics Geomechanics Symposium. Seattle, Washington.
  11. Самедзаде, А. А. (2023). Оценка качества коллекторов по некоторым месторождениям Бакинского архипелага. SOCAR Proceedings, 1, 13-18.
  12. Jiang, M., Spikes, K. T. (2016). Rock-physics and seismic-inversion based reservoir characterization of the Haynesville Shale. Journal of Geophysics and Engineering, 13(3), 220–233.
  13. Othman, A. A., Ewida, H. F., Ali Fathi, M. M., Embaby, M. A. (2017). Reservoir characterization applying seismic inversion technique and seismic attributes for Komombo basin. Austin Journal of Earth Science, 3(1), 1020.
  14. Deryaev, A. R. (2023). Opening of formations at abnormally high reservoir pressure, rules for installation and operation of blowout equipment at directional well №707 West Cheleken fields. ISJ Theoretical & Applied Science, 5(121), 1-8.
  15. Исаев, Р. А. (2023). Анализ распределений петрофизических характеристик разрезов и их связи с поглощением при бурении скважин на старых месторождениях с аномально низкими пластовыми давлениями. SOCAR Proceedings, 1, 35-42.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2023SI200871

E-mail: annagulyderyayew@gmail.com


P. V. Pyatibratov, A. İ. Ermolayev, S. İ. Yefimov, Y. D. Minixanov, Y. A. Donskoy, Y. A. Orlova

İ.M. Qubkin adına Rusiya Dövlət Neft və Qaz Universiteti (MTU), Moskva, Rusiya

Quyuağzı avadanlığının əsas texnoloji elementlərinin eroziya proseslərinin ədədi modelləşdirilməsindən istifadə edərək mexaniki qarışığı olan qaz axınının icazə verilən maksimal sürətinin müəyyən edilməsinə metodoloji yanaşma


Qaz yataqlarının uzunmüddətli istismarı məhsuldar layın gərginlik-deformasiya vəziyyətinin dəyişməsi, o cümlədən layın dağılması dönməz prosesləri ilə müşayiət olunur. Məhsuldar layın məhv edilməsi quyuağzında mexaniki çirklərin çıxarılmasının, abraziv dağılmasının, metalın deqradasiyasının, boru kəmərlərində qüsurların yaranmasının səbəblərindən biridir. Qarışıqların çıxarılması səbəbindən qüsurların inkişafının ciddi nəticələrinin qarşısını almaq üçün dağıdıcı olmayan nəzarət metodlarından istifadə edərək müxtəlif müayinələr aparılır. Senoman və valanjin laylarını istismar edən quyuların boru kəmərlərinin və quyuağzı avadanlıqlarının həqiqi vəziyyətinə nəzarət etmək ehtiyacı, istismar zamanı mexaniki qarışıqlarının, suyun çıxarılması, həmçinin hidratların, qum tıxaclarının və s. əmələ gəlməsi səbəbindən, texnoloji avadanlıqların əsas elementlərinə əhəmiyyətli zədə və məhv ola bilməsi ilə əlaqədardır, ciddi iqtisadi itkilərə, həmçinin birləşmələrin və düyünlərin qeyri hermetikliyi nəticəsində ətraf mühitə mənfi təsirlərə səbəb ola bilər. Beləliklə, quyudibi zonasının dağılması şəraitində hasilat qaz quyularının etibarlı istismarını təmin etmək üçün qum və maye tıxaclarının əmələ gəlməsi riskini azaldan, həmçinin qarışıqların çıxarılmasının avadanlıqların vəziyyətinə mənfi təsirini minimuma endirən əsaslandırılmış texnoloji iş rejiminin seçilməsi lazımdır.

Açar sözlər: hasilat; qaz quyusu; ədədi modelləşdirmə; quyudibi zonası; texnoloji rejim.

Qaz yataqlarının uzunmüddətli istismarı məhsuldar layın gərginlik-deformasiya vəziyyətinin dəyişməsi, o cümlədən layın dağılması dönməz prosesləri ilə müşayiət olunur. Məhsuldar layın məhv edilməsi quyuağzında mexaniki çirklərin çıxarılmasının, abraziv dağılmasının, metalın deqradasiyasının, boru kəmərlərində qüsurların yaranmasının səbəblərindən biridir. Qarışıqların çıxarılması səbəbindən qüsurların inkişafının ciddi nəticələrinin qarşısını almaq üçün dağıdıcı olmayan nəzarət metodlarından istifadə edərək müxtəlif müayinələr aparılır. Senoman və valanjin laylarını istismar edən quyuların boru kəmərlərinin və quyuağzı avadanlıqlarının həqiqi vəziyyətinə nəzarət etmək ehtiyacı, istismar zamanı mexaniki qarışıqlarının, suyun çıxarılması, həmçinin hidratların, qum tıxaclarının və s. əmələ gəlməsi səbəbindən, texnoloji avadanlıqların əsas elementlərinə əhəmiyyətli zədə və məhv ola bilməsi ilə əlaqədardır, ciddi iqtisadi itkilərə, həmçinin birləşmələrin və düyünlərin qeyri hermetikliyi nəticəsində ətraf mühitə mənfi təsirlərə səbəb ola bilər. Beləliklə, quyudibi zonasının dağılması şəraitində hasilat qaz quyularının etibarlı istismarını təmin etmək üçün qum və maye tıxaclarının əmələ gəlməsi riskini azaldan, həmçinin qarışıqların çıxarılmasının avadanlıqların vəziyyətinə mənfi təsirini minimuma endirən əsaslandırılmış texnoloji iş rejiminin seçilməsi lazımdır.

Açar sözlər: hasilat; qaz quyusu; ədədi modelləşdirmə; quyudibi zonası; texnoloji rejim.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Ермолаев, А. И., Ефимов, С. И., Пятибратов, П. В. и др. (2023). Оценка предельного забойного давления, исключающего разрушение призабойной зоны пласта, на основе геомеханических исследований керна. SOCAR Proceedings, SI1, 61-69.
  2. Hettema, M. H., Andrews, J. S., Blaasmo, M., Papamichos, E. (2006, February). The relative importance of drawdown and depletion in sanding wells: predictive model compared with data from the Statfjord field. SPE-97794-MS. In: SPE International Symposium and Exhibition on Formation Damage Control. Society of Petroleum Engineers.
  3. Петинов, С. В., Сидоренко, В. Г. (2016). Обзор методов дефектоскопии при обследовании трубопроводов. Молодой ученый, 2,194-199.
  4. Pham, S. (2017). Estimation of sand production rate using geomechanical and hydromechanical models. Advances in Materials Science and Engineering, 2017, 2195404.
  5. (2011). ГОСТ Р 51365-2009. Нефтяная и газовая промышленность. Оборудование для бурения и добычи. Оборудование устья скважины и фонтанное устьевое оборудование. Общие технические требования. Москва: Стандартинформ.
  6. Кащеев, В. И. (1978). Процессы в зоне фрикционного контакта металлов. Москва: Машиностроение.
  7. Козырев, С. П. (1971). Гидроабразивный износ металлов при кавитации. Москва: Машиностроение.
  8. Efimov, S. I. (2019) Numerical study of the processes of erosion of the elements of the X-MAS tree and pipeline based on the ANSYS fluent software. In: 6Th Scientific Conference. EAGE Publications BV.
  9. Якимов, С. Б. (2008). Индекс агрессивности выносимых частиц на месторождениях ТНК-ВР в западной Сибири. Нефтепромысловое дело, 9, 33-39.
  10. Войнов, Б. А. (1980). Износостойкие сплавы и покрытия. Москва: Машиностроение.
  11. Клейс, И. Р., Уумыс, X. Г. (1986). Износостойкость элементов измельчителей ударного действия. Москва: Машиностроение.
  12. Остафьев, В. А. (1979). Расчет динамической прочности режущего инструмента. Москва: Машиностроение.
  13. Гриб, В. В. (1982). Решение триботехнических задач численными методами. Москва: Наука.
  14. Kazimov, Sh. P., Ahmed, F. (2015, November). Sand control in the wells of SOCAR oilfields. In: The SPE Annual Caspian Technical Conference & Exhibition, Baku, Azerbaijan. Society of Petroleum Engineers.
  15. Крагельский, И. В., Добычин, М. Н., Камбалов, В. С. (1977). Основы расчетов на трение и износ. Москва: Машиностроение.
  16. Ефимов, С. И. (2021). Совершенствование методов обоснования и расчета предельно допустимых депрессий и дебитов при эксплуатации газовых скважин. Диссертация на соискание ученой степени кандидата технических наук. Москва: РГУ нефти и газа (НИУ) имени И. М. Губкина.
  17. Мараков, Д. А., Адзынова, Ф. А. (2023). Обоснование необходимости проведения анализа эффективности месторождений. SOCAR Proceedings, 2, 46-49.
  18. Гасумов, Р. А., Гасумов, Э. Р. (2021). Исследования технологическоо режима работы газовых скважин с однорядным лифтом по критической скорости восходящего потока. SOCAR Proceedings, 1, 97-103.
  19. Алиев, З. С., Мараков, Д. А., Котлярова, Е. М. и др. (2014.) Теоретические и технологические основы применения горизонтальных скважине для освоения газовых и газоконденсатных месторождений. Москва: Недра.
  20. Ермолаев, А. И., Ефимов, С. И., Миронов, Е. П., Легай, А. А. (2019). Обоснование предельных дебитов газовых скважин сеноманских залежей с целью предотвращения разрушения призабойной зоны и абразивного износа устьевого оборудования. Наука и техника в газовой промышленности, 2(78), 38-45.
  21. (2004). СТО Газпром НТП 1.8-001-2004. Нормы технологического проектирования объектов газодобывающих предприятий и станций подземного хранения газа. Москва: ОАО «Газпром».
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2023SI200873

E-mail: minihanov.e@gubkin.ru


B. A. Süleymanov, N. İ. Hüseynova

«Neftqazelmitədqiqatlayihə» İnstitutu, SOCAR, Bakı, Azərbaycan

Quyuların normal istismar məlumatları əsasında cari lay təzyiqinin paylanmasının operativ qiymətləndirmə üsulu


Məqalədə quyuların normal istismarından əldə edilən məlumatlar əsasında layda cari təzyiqin paylanmasının operativ qiymətləndirilməsi metodu təklif edilmişdir. Metod, məhsuldar layın seçilmiş sahəsində axın və potensial funksiyalarının, süzülmə sürətlərinin cari paylanmasının hesablanması alqoritmə əsaslanır. Metod məhsuldar layda lay təzyiqinin cari paylanmasına nəzarət etməyə, həmçinin lay təzyiqini lazımı səviyyədə saxlamaq üçün laya təsirin effektivliyini qiymətləndirməyə imkan verir. Təklif edilən metod «Neft Daşları» yatağının (X horizont, V blok) nümunəsində məlumatlardan istifadə etməklə hesablanmış və faktiki lay təzyiqinin qiymətlərin müqaisəsi ilə alınan nəticələrin yüksək dəqiqliyini göstərmişdir. Lay təzyiqinin hesablanmış qiymətlərinin quyudibı təzyiqinin ölçülməsinin faktiki qiymətlərinə olan orta nisbi xətası 1%-dən çox deyil və məhsuldar layın tədqiqat aparılan sahəsindəki lay təzyiqinin orta hesablanmış qiyməti ilə üst-üstə düşür.

Açar sözlər: lay; lay təzyiqi; neftvermənin artırılması; məhsuldar horizont; məhsuldar laya zonal təsir; quyu məhsuldarlığı; diaqnostika; filtrasiya; süzülmə; monitorinq; axın xətləri.

Məqalədə quyuların normal istismarından əldə edilən məlumatlar əsasında layda cari təzyiqin paylanmasının operativ qiymətləndirilməsi metodu təklif edilmişdir. Metod, məhsuldar layın seçilmiş sahəsində axın və potensial funksiyalarının, süzülmə sürətlərinin cari paylanmasının hesablanması alqoritmə əsaslanır. Metod məhsuldar layda lay təzyiqinin cari paylanmasına nəzarət etməyə, həmçinin lay təzyiqini lazımı səviyyədə saxlamaq üçün laya təsirin effektivliyini qiymətləndirməyə imkan verir. Təklif edilən metod «Neft Daşları» yatağının (X horizont, V blok) nümunəsində məlumatlardan istifadə etməklə hesablanmış və faktiki lay təzyiqinin qiymətlərin müqaisəsi ilə alınan nəticələrin yüksək dəqiqliyini göstərmişdir. Lay təzyiqinin hesablanmış qiymətlərinin quyudibı təzyiqinin ölçülməsinin faktiki qiymətlərinə olan orta nisbi xətası 1%-dən çox deyil və məhsuldar layın tədqiqat aparılan sahəsindəki lay təzyiqinin orta hesablanmış qiyməti ilə üst-üstə düşür.

Açar sözlər: lay; lay təzyiqi; neftvermənin artırılması; məhsuldar horizont; məhsuldar laya zonal təsir; quyu məhsuldarlığı; diaqnostika; filtrasiya; süzülmə; monitorinq; axın xətləri.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Сулейманов, Б. А., Гусейнова, Н. И. (2023) Визуализация распределения фильтрационных характеристик пластовой жидкости как способ контроля разработки нефтяных залежей. SOCAR Proceedings, SI1, 35-45.
  2. Басниев, К. С., Власов, А. М., Кочина, И. Н., Максимов, В. М. (1986). Подземная гидравлика. Москва: Гостоптехиздат.
  3. Чарный, И. А. (1963). Подземная гидрогазодинамика. Москва: Недра.
  4. Ибрагимов, Х. М., Гусейнова, Н. И., Гаджиев, А. А. (2021). Разработка новых методов контроля над воздействием на продуктивные пласты на примере месторождения «Нефт Дашлары». Scientific Petroleum, 1, 37-42.
  5. Jamalbayov, M. A., Ibrahimov, Kh. M. (2023). New waterflooding efficiency evaluation method (on the example of 9th horizon of the Guneshli field). Scientific Petroleum, 1, 43-47.
  6. Лятифов, Я. А. (2021). Нестационарное воздействие термоактивной полимерной композицией для глубинного выравнивания профиля фильтрации. Scientific Petroleum, 1, 25-30.
  7. Сулейманов, Б. А., Лятифов, Я. А., Ибрагимов, Х. М., Гусейнова, Н. И. (2017). О результатах промысловых испытаний технологии повышения нефтеотдачи пласта на основе применения термоактивной полимерной композиции. SOCAR Proceedings, 3, 17-31.
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2023SI200876

E-mail: nahide.huseynova@socar.az


E. A. Muravyova, L. R. Xasanova

Ufa Dövlət Neft Texniki Universitetinin Kimya Texnologiyaları və Mühəndisliyi İnstitutu, Ufa, Rusiya

Adsorbsiya prosesinin adaptiv idarə olunması üçün qeyri-səlis tənzimləyicinin işlənməsi


Məqalədə aktivləşdirilmiş karbon adsorbsiyasının texnoloji prosesinin parametrlərinin adaptiv idarə olunması üçün qeyri-səlis bir tənzimləyicinin işlənməsi təqdim edilir. Hazırlanmış idarəetmə sisteminin əsas vəzifəsi ağıllı texnologiyalardan istifadə etməklə adsorbsiya prosesinin idarə edilməsinin səmərəliliyini artırmaqdır. Qeyd etmək lazımdır ki, qeyri-səlis tənzimləyicilərin dizaynı üçün metodoloji əsas qeyri-səlis məntiq anlayışıdır. Ayrıca, adaptiv idarəetmə sistemi üçün qeyri-səlis tənzimləyicilərin inkişafı üçün texnoloji prosesin parametrləri arasındakı çoxsaylı əlaqələri nəzərə alaraq adsorberdə udma prosesinin gedişatı üçün bir model qurulmuşdur. İdarəetmə obyektinin konseptual modeli texnoloji rejimin parametrləri ilə xarici narahat amillər arasındakı daxili əlaqələri nəzərə alaraq hazırlanmışdır. Yəni qeyri-səlis adaptiv idarəetmə, proses idarəetmə alqoritmini dəyişdirərək adsorbsiya prosesinin texnoloji parametrlərindəki dəyişikliklərə uyğunlaşmağa imkan verir. Qeyri-səlis tənzimləyicilərdən istifadə etməklə adsorbsiya prosesinin texnoloji parametrlərinin adaptiv idarə olunması üçün istifadənin məqsədəuyğunluğu əsaslandırılmışdır. Qeyri-səlis tənzimləyicilər əsasında adaptiv idarəetmə sisteminin inkişafı adsorbsiya prosesinin idarəetmə modelinin qurulduğu və nəticələrin əldə edildiyi və təhlil edildiyi «MatLab» proqramından istifadə etməklə həyata keçirilmişdir. Beləliklə, qeyri-səlis tənzimləyicilər kritik vəziyyətləri qiymətləndirir və məntiqi qaydalara əsasən adsorbsiya prosesinin parametrlərini tənzimləyirlər.

Açar sözlər: adsorbsiya; aktivləşdirilmiş karbon; etanol; qeyri-səlis tənzimləyici; Sistem idarəetməsi; texnoloji parametrlər; adaptiv idarəetmə; qeyri-səlis məntiq.

Məqalədə aktivləşdirilmiş karbon adsorbsiyasının texnoloji prosesinin parametrlərinin adaptiv idarə olunması üçün qeyri-səlis bir tənzimləyicinin işlənməsi təqdim edilir. Hazırlanmış idarəetmə sisteminin əsas vəzifəsi ağıllı texnologiyalardan istifadə etməklə adsorbsiya prosesinin idarə edilməsinin səmərəliliyini artırmaqdır. Qeyd etmək lazımdır ki, qeyri-səlis tənzimləyicilərin dizaynı üçün metodoloji əsas qeyri-səlis məntiq anlayışıdır. Ayrıca, adaptiv idarəetmə sistemi üçün qeyri-səlis tənzimləyicilərin inkişafı üçün texnoloji prosesin parametrləri arasındakı çoxsaylı əlaqələri nəzərə alaraq adsorberdə udma prosesinin gedişatı üçün bir model qurulmuşdur. İdarəetmə obyektinin konseptual modeli texnoloji rejimin parametrləri ilə xarici narahat amillər arasındakı daxili əlaqələri nəzərə alaraq hazırlanmışdır. Yəni qeyri-səlis adaptiv idarəetmə, proses idarəetmə alqoritmini dəyişdirərək adsorbsiya prosesinin texnoloji parametrlərindəki dəyişikliklərə uyğunlaşmağa imkan verir. Qeyri-səlis tənzimləyicilərdən istifadə etməklə adsorbsiya prosesinin texnoloji parametrlərinin adaptiv idarə olunması üçün istifadənin məqsədəuyğunluğu əsaslandırılmışdır. Qeyri-səlis tənzimləyicilər əsasında adaptiv idarəetmə sisteminin inkişafı adsorbsiya prosesinin idarəetmə modelinin qurulduğu və nəticələrin əldə edildiyi və təhlil edildiyi «MatLab» proqramından istifadə etməklə həyata keçirilmişdir. Beləliklə, qeyri-səlis tənzimləyicilər kritik vəziyyətləri qiymətləndirir və məntiqi qaydalara əsasən adsorbsiya prosesinin parametrlərini tənzimləyirlər.

Açar sözlər: adsorbsiya; aktivləşdirilmiş karbon; etanol; qeyri-səlis tənzimləyici; Sistem idarəetməsi; texnoloji parametrlər; adaptiv idarəetmə; qeyri-səlis məntiq.

Ədəbiyyat siyahısı

  1. Muravyova, E. A., Sharipov, M. I. (2018). Method of optimal parameters control in three-phase separator using fuzzy controller. In: International Conference on Actual Issues of Mechanical Engineering (AIME). Novosibirsk.
  2. Зингель, Т. Г. (2003). Системы управления химико-технологическими процессами. Красноярск: СГТУ.
  3. Ларионова, Н. И., Елизаров, В. В. (2013). Автоматизация процессов абсорбции и адсорбции. Нижнекамск: КНИТУ.
  4. Дудников, Е. Г., Казаков, А. В., Софиева, Ю. Н. и др. (1987). Автоматическое управление в химической промышленности. Москва: Химия.
  5. Медведев, В. С., Потемкин, В. Г. (2012). Нейронные сети в MATLAB. Москва: Диалог-МИФИ.
  6. Муравьева, Е. А., Абдрафикова, Ф. Ф., Газизова, Г. И. (2020). Разработка нечеткого регулятора для управления бродильными чанами в Unity PRO. Химия. Экология. Урбанистика, 4, 335-338.
  7. Абдрафикова, Ф. Ф., Муравьева, Е. А. (2019). Система управления процессом сбраживания в бродильных чанах на основе нечеткого регулятора. Материалы IX Международной молодежной научно-практической конференции «Математическое моделирование процессов и систем». Башкирский государственный университет, Стерлитамакский филиал.
  8. Муравьева, Е. А., Григорьева, Т. В., Салихова, Д. Р. (2019). Система управления электролизером на основе нечеткого регулятора. Нефтегазовое дело, 5, 239-273.
  9. Муравьева, Е. А., Еникеева, Э. Р., Абдрафикова, Ф. Ф. (2019). Система управления технологическим процессом бродильного отделения на основе нечеткого регулятора. Нефтегазовое дело, 6, 238-275.
  10. Муравьева, Е. А., Шокуров, С. А. (2019). Использование нечеткого регулятора для прогнозирования состояния объекта управления. Системная инженерия и информационные технологии, 2(2), 42-50.
  11. Гельперин, Н. И. (1981). Основные процессы и аппараты химической технологии. Москва: Химия.
  12. Шувалов, В. В., Огаджанов, Г. А., Голубятников, В. А. (1991). Автоматизация производственных процессов в химической промышленности. Москва: Химия.
  13. Полоцкий, Л. М., Лапшенков, Г. И. (1982). Автоматизация химических производств Москва: Химия.
  14. Хайкин, С. (2018). Нейронные сети: полный курс. Москва: Диалектика/Вильямс.
  15. Muravyova, E. A., Popkov, V. V. (2019). Development and research of a dynamic flow laboratory bench model. In: 7th Scientific Conference on Information Technologies for Intelligent Decision Making Support (ITIDS). Ufa.
  16. Muravyova, E. A., Gabitov, R. F. (2018). Economic features to optimize the catalyst calcinations process. In: 2018 International Scientific Multi-Conference on Industrial Engineering and Modern Technologies FarEastCon. Vladivostok.
  17. Muravyova, E. A., Sharipov, M. I., Gabitov, R. F. (2018). SCADA - system based on multidimensional precise logic controller for the control of a cement kiln. In: 2018 International Scientific Multi-Conference on Industrial Engineering and Modern Technologies (FarEastCon). Vladivostok.
  18. Muravyova, E. A., Uspenskaya, N. N. (2018) Development of a neural network for a boiler unit generating water vapour control. Optical Memory and Neural Networks, 27, 297-307.
  19. Wang, Y., Zou, H., Tao, J., Zhang, R. (2017). Predictive fuzzy PID control for temperature model of a heating furnace. In: 2017 36th Chinese Control Conference (CCC).
  20. Lu, Y. (2018). Adaptive-fuzzy control compensation design for direct adaptive fuzzy control. IEEE Transactions on Fuzzy Systems, 26(6), 3222-3231.
  21. Al-Mahturi, A., Santoso, F., Garratt, M. A., et al. (2019). An intelligent control of an inverted pendulum based on an adaptive interval Type-2 fuzzy inference system. In: 2019 IEEE International Conference on Fuzzy Systems (FUZZ-IEEE).
  22. Hesamian, G., Akbari, M. G., Yaghoobpoor, R. (2019). Quality control process based on fuzzy random variables. IEEE Transactions on Fuzzy Systems, 27(4), 671 - 685.
  23. Cui, D., Zhu, H., Liu, H. (2018). Adaptive fuzzy control for a class of uncertain chaotic systems based on proportional-integral sliding mode control approach. In: 2018 Chinese Control And Decision Conference (CCDC).
  24. Wu, X., Wu, J., Li, D. (2018). Designation and simulation of environment laboratory temperature control system based on adaptive fuzzy PID. In: 2018 IEEE 3rd Advanced Information Technology, Electronic and Automation Control Conference (IAEAC).
  25. Dai, B., Chen, R., Chen, R. C. (2017). Temperature control with fuzzy neural network. In: 2017 IEEE 8th International Conference on Awareness Science and Technology (iCAST).
  26. Reshetilo, I., Sokolov, P. V., Karuna, E. N. (2019). Fuzzy adaptive controller for electromechanical system. In: 2019 III International Conference on Control in Technical Systems (CTS).
  27. Siqi, Y., Zhiqiang, L., Feng, Z., Juncan, L. (2019). Design and research on supersonic film pressure control system based on fuzzy PID control. In: 2019 Chinese Control And Decision Conference (CCDC).
  28. Liu, Z., Dong, X., Xie, W., et al. (2019). Adaptive fuzzy control for pure-feedback nonlinear systems with nonaffine functions being semibounded and indifferentiable. IEEE Transactions on Fuzzy Systems, 26(2), 395 - 408.
  29. Lin, Y. C., Lin, T. C., Chen, Y. C., Kuo, I. C. (2017). Adaptive tracking control for nonlinear systems by an adaptive model-based FNNs sliding mode control scheme. In: 2017 IEEE 14th International Conference on Networking, Sensing and Control (ICNSC).
  30. Li, T., Zhu, H. (2019). Research of fuzzy logic control simulation of ethylene production. In: 2019 Chinese Control And Decision Conference (CCDC).
  31. Popescu, M. (2018). Comparative study of PID and fuzzy level control using Delta V distributed system. In: 2018 10th International Conference on Electronics, Computers and Artificial Intelligence (ECAI).
Ardını oxu Qısa mətni oxu

DOI: 10.5510/OGP2023SI200878

E-mail: muraveva_ea@mail.ru