SOCAR Proceedings
Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin "Neftqazelmitədqiqatlayihə" İnstitutunun rəsmi nəşri olan "SOCAR Proceedings" jurnalı 1930-cu ildən nəşr edilir və neft–qaz sənayesinin mütəxəssisləri, aspirantları və elmi işçiləri üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Jurnal beynəlxalq sitatgətirmə sistemi Scopus, Rusiya Elmi Sitatgətirmə İndeksi və EI’s Compendex, Petroleum Abstracts (Tulsa), Chemical Abstracts, Inspec xülasələndirmə sistemlərinə daxildir.
2017-ci ildə beynəlxalq indekslədirmə və xülasələndirmə sistemi Emerging Sources Citation Index daxil olunub.
V. V. Nikiforov1,2, Ş. X. Sultanov1,2, Y. A. Kotenev1,2, N. V. Şabrin1,2, A. R. Şarafutdinov1,2
Qərbi-Sibir ərazilərindən biri üçün məhsuldar təbəqələrin litoloji-fasial xüsusiyyətlərinin və tektonik qırılma pozğunluqları sisteminin Yura çöküntülərinin süzülmə-həcm xüsusiyyətlərinin paylanmasına təsirinin təhlili aparılmışdır. Seçilmiş ərazidə məhsuldar laylar Tümen svitasının laylarıdır. Fasiyanın elektrometrik modellərinə (Muromtsev V. S. görə) çöküntü yığımı vəziyyətinin yenidən qurulmasına, seysmik kəşfiyyat işlərinin təfsirinin nəticələrinə və kernin təsvir məlumatlarına əsasən yatağın fasial modeli yenilənmişdir. Çöküntü yığımının müəyyən edilmiş zonaları Yura dövründə Qərbi Sibir hövzəsinin inkişafının ümumi konsepsiyasını əks etdirir. Aparılmış litoloji-fasial təhlili həm də çöküntü yığımı sahələrinin xüsusiyyətlərini, layların xassələrinin qeyribərabər paylanmasının səbəblərini müəyyən etməyə imkan vermişdir. Qırılma pozğunluqları sisteminin məhsuldar təbəqələrin kollektor xüsusiyyətlərinə təsiri də aşkar edilmişdir. Məlumatların ümumiləşdirilməsi yarıq modelini yeniləməyə, modeldə nəzərə alınmayan yeni aşağı amplitudalı pozuntuları müəyyən etməyə imkan verdi. İlkin və cari qalıq neft ehtiyatlarının xəritələrinin litoloji-fasial və lay süxurlarının yarıq modelləri ilə sonrakı müqayisəsi ehtiyat sıxlığı artmış zonaların əmələ gəlməsinin səbəblərini müəyyən etməyə və neftvermənin artırılmasının ən səmərəli üsullarını seçməyə imkan verəcəkdir.
Açar sözlər: litoloji-fasial təhlil; tümen svitası; qranulometriya; blok quruluşu; tektonik pozuntular; süzülməhəcm xüsusiyyətləri; kapilyar maneələr.
Qərbi-Sibir ərazilərindən biri üçün məhsuldar təbəqələrin litoloji-fasial xüsusiyyətlərinin və tektonik qırılma pozğunluqları sisteminin Yura çöküntülərinin süzülmə-həcm xüsusiyyətlərinin paylanmasına təsirinin təhlili aparılmışdır. Seçilmiş ərazidə məhsuldar laylar Tümen svitasının laylarıdır. Fasiyanın elektrometrik modellərinə (Muromtsev V. S. görə) çöküntü yığımı vəziyyətinin yenidən qurulmasına, seysmik kəşfiyyat işlərinin təfsirinin nəticələrinə və kernin təsvir məlumatlarına əsasən yatağın fasial modeli yenilənmişdir. Çöküntü yığımının müəyyən edilmiş zonaları Yura dövründə Qərbi Sibir hövzəsinin inkişafının ümumi konsepsiyasını əks etdirir. Aparılmış litoloji-fasial təhlili həm də çöküntü yığımı sahələrinin xüsusiyyətlərini, layların xassələrinin qeyribərabər paylanmasının səbəblərini müəyyən etməyə imkan vermişdir. Qırılma pozğunluqları sisteminin məhsuldar təbəqələrin kollektor xüsusiyyətlərinə təsiri də aşkar edilmişdir. Məlumatların ümumiləşdirilməsi yarıq modelini yeniləməyə, modeldə nəzərə alınmayan yeni aşağı amplitudalı pozuntuları müəyyən etməyə imkan verdi. İlkin və cari qalıq neft ehtiyatlarının xəritələrinin litoloji-fasial və lay süxurlarının yarıq modelləri ilə sonrakı müqayisəsi ehtiyat sıxlığı artmış zonaların əmələ gəlməsinin səbəblərini müəyyən etməyə və neftvermənin artırılmasının ən səmərəli üsullarını seçməyə imkan verəcəkdir.
Açar sözlər: litoloji-fasial təhlil; tümen svitası; qranulometriya; blok quruluşu; tektonik pozuntular; süzülməhəcm xüsusiyyətləri; kapilyar maneələr.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230200840
S. Ş. Salahov1, M. Ə. Mahmudova2
Xəzəryanı-Quba neftli-qazlı rayonunda suda həll olan qazlar keçən əsrin 90-cı illərindən başlayaraq, prof. F. H. Dadaşovun rəhbərliyi və müəllifin bilavasitə iştirakı ilə tədqiq olunmuşdur. Dərinlik nümunəgötürən cihazlarla (PD-03 və PQM-1000) lazımi dərinliklərdən qaz və su nümunələri götürülmüş, analiz olunmuşdur. Londonda BP firmasında nümunələrin izotop tərkibi öyrənilmişdir. Abşeron, Məhsuldar qat və Tabaşir yaşlı çöküntülərində yayılmış sulu komplekslərdən alınmış nümunələr analiz olunmuşdur. Analizlərin nəticələrinə əsasən məlum olmuşdur ki, sahə və dərinlikdən asılı olaraq, qaz tərkibi dəyişkəndir. Nabran. Xudat və Xaçmaz sahələrində Məhsuldar qat sulu kompleksində yayılmış, quyu ağzında istiliyi 65 °C-yə çatan termomineral suların qaz tərkibi əsasən azotlu, Yalama, Quba və Qusar sahələrində isə metan tərkiblidir. Mezozoy çöküntülərində (Üst Tabaşir) temperaturu yer səthində 86 °C olan termal suların qaz tərkibi metanlıdır. Bu komponentin homoloqları, həmçinin azot və karbon komponentlərinin miqdarı ümumi qaz tərkibində nisbətən az faiz göstəricilərinə malikdir. Bu çöküntü kompleksində yayılmış termal sular hidrokimyəvi tərkibinə görə xlorlu-natriumludur.
Açar sözlər: temperatur; çöküntü; kompleks; komponent; tərkib; termal sular; qaz; metan; xlorid; debit.
Xəzəryanı-Quba neftli-qazlı rayonunda suda həll olan qazlar keçən əsrin 90-cı illərindən başlayaraq, prof. F. H. Dadaşovun rəhbərliyi və müəllifin bilavasitə iştirakı ilə tədqiq olunmuşdur. Dərinlik nümunəgötürən cihazlarla (PD-03 və PQM-1000) lazımi dərinliklərdən qaz və su nümunələri götürülmüş, analiz olunmuşdur. Londonda BP firmasında nümunələrin izotop tərkibi öyrənilmişdir. Abşeron, Məhsuldar qat və Tabaşir yaşlı çöküntülərində yayılmış sulu komplekslərdən alınmış nümunələr analiz olunmuşdur. Analizlərin nəticələrinə əsasən məlum olmuşdur ki, sahə və dərinlikdən asılı olaraq, qaz tərkibi dəyişkəndir. Nabran. Xudat və Xaçmaz sahələrində Məhsuldar qat sulu kompleksində yayılmış, quyu ağzında istiliyi 65 °C-yə çatan termomineral suların qaz tərkibi əsasən azotlu, Yalama, Quba və Qusar sahələrində isə metan tərkiblidir. Mezozoy çöküntülərində (Üst Tabaşir) temperaturu yer səthində 86 °C olan termal suların qaz tərkibi metanlıdır. Bu komponentin homoloqları, həmçinin azot və karbon komponentlərinin miqdarı ümumi qaz tərkibində nisbətən az faiz göstəricilərinə malikdir. Bu çöküntü kompleksində yayılmış termal sular hidrokimyəvi tərkibinə görə xlorlu-natriumludur.
Açar sözlər: temperatur; çöküntü; kompleks; komponent; tərkib; termal sular; qaz; metan; xlorid; debit.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230200841
B. T. Ratov1, İ. İ. Chudik2, B. V. Fedorov1, A. K. Sudakov3,4, B. R. Borash5
Məqalə daraq formal çoxlaylı almaz tacın istismar testinin nəticələrindən bəhs edir. Tacın bütün hopdurulmuş təbəqələri daha aşağı sərtliyə malik (almazsız) təbəqələr ilə bir-birindən ayrılmışdır. Tacın xüsusi özəlliyi ondadır ki, burada almaz təbəqələri üçtərəfli vint üzərində yerləşdirilmişdir. Bu sayədə quyudibinin qismən çatlı laylara doğru genişlənməsi əldə olunur. Təqdim olunmuş tac KSB-3M (HQ) adı altında patentləşdirilmiş və «Kazakmis Barlau» şirkətinin zavodlarında istismar testlərindən keçmişdir. İstifadə olunmuş süxurlar əsas etibarilə karbon-silisum metagalium XIII – IX və qismən X kateqoriyasına aid olmuşlar. Qazma işləri süxur nümunəsinin qəbuledicisi ilə təchiq olunmuş mərmi vasitəsilə həyata keçirilmişdir. 1 ədəd eksperimental tac ilə 389 ədəd quyu qazılmışdır, hansı ki bu zaman ən çox rast gəlinən süxur IX kateqoriyasına aid olmuşdur. Bu isə öz növbəsində tacın möhkəmliyinin göstəricisidir. Mexaniki qazma sürəti süxurun növündən asılı olaraq 5.5-3.5 m/s arasında dəyişmişdir. Qərara alınmışdır ki, KSB-3M tacının testləri digər geoloji seksiyalarda daha möhkəm süxurlarda davam etdirilsin.
Açar sözlər: istismar testləri; çoxlaylı tac; yüksək möhkəmliyə malik VIII-IX kateqoriyalı süxurların qazılması.
Məqalə daraq formal çoxlaylı almaz tacın istismar testinin nəticələrindən bəhs edir. Tacın bütün hopdurulmuş təbəqələri daha aşağı sərtliyə malik (almazsız) təbəqələr ilə bir-birindən ayrılmışdır. Tacın xüsusi özəlliyi ondadır ki, burada almaz təbəqələri üçtərəfli vint üzərində yerləşdirilmişdir. Bu sayədə quyudibinin qismən çatlı laylara doğru genişlənməsi əldə olunur. Təqdim olunmuş tac KSB-3M (HQ) adı altında patentləşdirilmiş və «Kazakmis Barlau» şirkətinin zavodlarında istismar testlərindən keçmişdir. İstifadə olunmuş süxurlar əsas etibarilə karbon-silisum metagalium XIII – IX və qismən X kateqoriyasına aid olmuşlar. Qazma işləri süxur nümunəsinin qəbuledicisi ilə təchiq olunmuş mərmi vasitəsilə həyata keçirilmişdir. 1 ədəd eksperimental tac ilə 389 ədəd quyu qazılmışdır, hansı ki bu zaman ən çox rast gəlinən süxur IX kateqoriyasına aid olmuşdur. Bu isə öz növbəsində tacın möhkəmliyinin göstəricisidir. Mexaniki qazma sürəti süxurun növündən asılı olaraq 5.5-3.5 m/s arasında dəyişmişdir. Qərara alınmışdır ki, KSB-3M tacının testləri digər geoloji seksiyalarda daha möhkəm süxurlarda davam etdirilsin.
Açar sözlər: istismar testləri; çoxlaylı tac; yüksək möhkəmliyə malik VIII-IX kateqoriyalı süxurların qazılması.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230200842
E-mail: b.ratov@satbayev.university
B. Ə. Süleymanov1, H. F. Abbasov1, R. H. İsmayılov2
Qliserinin sulu məhlulları əsasında hazırlanmış nano və mikrofluidlərin termofiziki xassələrinin və stabilləşdirilməsi tədqiqatlarının nəticələri təqdim olunur. Tədqiq olunan məhlulların istilik keçiriciliyinin, reologiyasının, fazalararası səthi gərilməsinin və dayanıqlılığının müəyyən edilməsinin nəticələri verilir. Nano mayelərin hazırlanması üçün Cu, Ni və Al nanohissəciklərindən, mikroflüidlərin hazırlanması üçün laboratoriya şəraitində sintez edilmiş metal strinq kompleksin [Ni5(μ5-pppmda)4Cl2] mikrohissəciklərindən istifadə edilmişdir. Göstərilmişdir ki, Ni5 mikroflüidi hidrogen rabitələrinin yaranması, mikrohissəciklərin aşağı sıxlığı və ölçüləri üzmə şərtləri ilə müəyyən edilən hissəciklər ansambllarının əmələ gəlməsi səbəbindən tədqiq edilən nanoflüidlərdən daha yüksək dayanıqlığa malikdir. Tiksotrop təbiətə malik Ni5 mikroflüidlərin reologiyası da əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir. Tədqiq olunan Ni5 mikroflüidlərində, nanoflüidlərdəki kimi, baza mayesi ilə müqayisədə istilik keçiriciliyində demək olar ki eyni artım müşahidə edilmişdir. Mikroflüidlərin istilik keçiriciliyinin artması həmçinin istifadə olunan mikrohissəciklərin monokristal quruluşu ilə bağlıdır. Mikroflüidlərlə müqayisədə Ni5 nanoflüidlərin məhlulları üçün istilik keçiriciliyinin 10
dəfə artmasını proqnozlaşdıran tənlik təklif edilmişdir.
Açar sözlər: nanoflüid; mikroflüid; istilik keçiriciliyi; özlülük; stabillik.
Qliserinin sulu məhlulları əsasında hazırlanmış nano və mikrofluidlərin termofiziki xassələrinin və stabilləşdirilməsi tədqiqatlarının nəticələri təqdim olunur. Tədqiq olunan məhlulların istilik keçiriciliyinin, reologiyasının, fazalararası səthi gərilməsinin və dayanıqlılığının müəyyən edilməsinin nəticələri verilir. Nano mayelərin hazırlanması üçün Cu, Ni və Al nanohissəciklərindən, mikroflüidlərin hazırlanması üçün laboratoriya şəraitində sintez edilmiş metal strinq kompleksin [Ni5(μ5-pppmda)4Cl2] mikrohissəciklərindən istifadə edilmişdir. Göstərilmişdir ki, Ni5 mikroflüidi hidrogen rabitələrinin yaranması, mikrohissəciklərin aşağı sıxlığı və ölçüləri üzmə şərtləri ilə müəyyən edilən hissəciklər ansambllarının əmələ gəlməsi səbəbindən tədqiq edilən nanoflüidlərdən daha yüksək dayanıqlığa malikdir. Tiksotrop təbiətə malik Ni5 mikroflüidlərin reologiyası da əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir. Tədqiq olunan Ni5 mikroflüidlərində, nanoflüidlərdəki kimi, baza mayesi ilə müqayisədə istilik keçiriciliyində demək olar ki eyni artım müşahidə edilmişdir. Mikroflüidlərin istilik keçiriciliyinin artması həmçinin istifadə olunan mikrohissəciklərin monokristal quruluşu ilə bağlıdır. Mikroflüidlərlə müqayisədə Ni5 nanoflüidlərin məhlulları üçün istilik keçiriciliyinin 10
dəfə artmasını proqnozlaşdıran tənlik təklif edilmişdir.
Açar sözlər: nanoflüid; mikroflüid; istilik keçiriciliyi; özlülük; stabillik.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230200843
E-mail: baghir.suleymanov@socar.az
E. F. Vəliyev1,2, Ə. A. Əliyev1
Neft-qaz quyularının istismar müddətində ən çox rast gəlinən problemlərdən biri su amilinin yüksək olmasıdır. Bu, suyun hasilatı və emalı, o cümlədən, neft hasilatının azalması səbəbindən iqtisadi problemlər yaradır. Bu tədqiqatda quyudibində su laylarının izolyasiyası məqsədilə üzvi tikilmiş polimer gellər laboratoriya şəraitində analiz olunmuşdur. Təcrübələr PAA və HQ/HMTA tərkibli gel tərkibinin gel əmələgəlmə prosesini tədqiq edir. Müxtəlif şəraitlərdə gel əmələ gəlmə müddətinin təyin olunması, gel tərkibinin layda hansı dərinlikdə yerləşdirilməsini təyin edən əsas parametrdir. Tədqiqat nəticəsində müşahidə olunmuşdur ki, gel əmələ gəlmə müddəti tərkibdən və ətraf şəraitindən asılı olaraq bir neçə saat ilə bir neçə gün arasında dəyişə bilər; Polimer və tikicinin yüksək qatılıqları gel əmələ gəlmə vaxtının azalmasına səbəb olur, lakin həddən artıq tikici gelin keyfiyyətinin itirilməsinə gətirib çıxarır; aşağı duzluluqlu suda gel daha qısa müddətdə əmələ gəlir, nəinki, distillə suyunda, lakin suyun duzluluğunun daha da artırılması gel əmələgəlmə müddətinin artması ilə nəticələnir; mühitdə ikivalentli ionların mövcudluğu tək valentli ionlara nəzərən daha sürətli gel əmələ gətirir. Ümumilikdə, təqdim olunmuş gel tərkibi quyudibində su laylarının təcrid olunmasında yüksək effektivlik göstərmişdir.
Açar sözlər: su laylarının təcrid olunması; üzvi tikilmiş polimer gel; gel əmələ gəlmə müddəti; müqavimət əmsalı; qalıq müqavimət əmsalı; ikivalentli ionlar.
Neft-qaz quyularının istismar müddətində ən çox rast gəlinən problemlərdən biri su amilinin yüksək olmasıdır. Bu, suyun hasilatı və emalı, o cümlədən, neft hasilatının azalması səbəbindən iqtisadi problemlər yaradır. Bu tədqiqatda quyudibində su laylarının izolyasiyası məqsədilə üzvi tikilmiş polimer gellər laboratoriya şəraitində analiz olunmuşdur. Təcrübələr PAA və HQ/HMTA tərkibli gel tərkibinin gel əmələgəlmə prosesini tədqiq edir. Müxtəlif şəraitlərdə gel əmələ gəlmə müddətinin təyin olunması, gel tərkibinin layda hansı dərinlikdə yerləşdirilməsini təyin edən əsas parametrdir. Tədqiqat nəticəsində müşahidə olunmuşdur ki, gel əmələ gəlmə müddəti tərkibdən və ətraf şəraitindən asılı olaraq bir neçə saat ilə bir neçə gün arasında dəyişə bilər; Polimer və tikicinin yüksək qatılıqları gel əmələ gəlmə vaxtının azalmasına səbəb olur, lakin həddən artıq tikici gelin keyfiyyətinin itirilməsinə gətirib çıxarır; aşağı duzluluqlu suda gel daha qısa müddətdə əmələ gəlir, nəinki, distillə suyunda, lakin suyun duzluluğunun daha da artırılması gel əmələgəlmə müddətinin artması ilə nəticələnir; mühitdə ikivalentli ionların mövcudluğu tək valentli ionlara nəzərən daha sürətli gel əmələ gətirir. Ümumilikdə, təqdim olunmuş gel tərkibi quyudibində su laylarının təcrid olunmasında yüksək effektivlik göstərmişdir.
Açar sözlər: su laylarının təcrid olunması; üzvi tikilmiş polimer gel; gel əmələ gəlmə müddəti; müqavimət əmsalı; qalıq müqavimət əmsalı; ikivalentli ionlar.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230200844
E-mail: elchinf.veliyev@socar.az
D. A. Marakov, F. A. Adzinova
Yatağın effektivliyinin yoxlanılmasının əhəmiyyətinin əsaslandırılması
Adətən ilkin mərhələdə qaz və qaz kondensat yataqlarının işlənilməsi planı kəşfyyat işləri zamanı qazılmış azsaylı kəşfiyyat quyularından alınmış məlumatlara əsaslanır və belə olan halda məlumatların emalı zamanı standart prosedurlardan kənara çıxmalar müşahidə olunur. Məqalədə yatağın formasından (zolaqvarı, dairəvi, ellipsoid formalı), üfüqi quyu lüləsinin yerləşməsindən, üfüqi hissədə quyudibi təzyiqin dəyişməsindən və s. asılı olaraq üfüqi quyuların məhsuldarlığını təyin etmək üçün üsul təklif olunur. Müəlliflər, həmçinin, yatağın üfüqi quyularla hasilatı zamanı sınaqların aparılmasında və etibarlı məlumatların əldə edilməsində qarşılaşdıqları çətinlikləri qeyd edirlər.
Açar sözlər: drenaj sahəsinin forması; üfüqi quyu; üfüqi hissədə quyu lüləsinin yerləşməsi; yatağın fraqmenti; parametrlərin analizi.
Adətən ilkin mərhələdə qaz və qaz kondensat yataqlarının işlənilməsi planı kəşfyyat işləri zamanı qazılmış azsaylı kəşfiyyat quyularından alınmış məlumatlara əsaslanır və belə olan halda məlumatların emalı zamanı standart prosedurlardan kənara çıxmalar müşahidə olunur. Məqalədə yatağın formasından (zolaqvarı, dairəvi, ellipsoid formalı), üfüqi quyu lüləsinin yerləşməsindən, üfüqi hissədə quyudibi təzyiqin dəyişməsindən və s. asılı olaraq üfüqi quyuların məhsuldarlığını təyin etmək üçün üsul təklif olunur. Müəlliflər, həmçinin, yatağın üfüqi quyularla hasilatı zamanı sınaqların aparılmasında və etibarlı məlumatların əldə edilməsində qarşılaşdıqları çətinlikləri qeyd edirlər.
Açar sözlər: drenaj sahəsinin forması; üfüqi quyu; üfüqi hissədə quyu lüləsinin yerləşməsi; yatağın fraqmenti; parametrlərin analizi.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230200845
V. V. Muxametşin
Qərbi Sibir yataqlarının şəraiti üçün yerin təkindən istifadə edən şirkətlərin mənfəətliliyini və ehtiyatların istehsal dərəcəsini artırmaq üçün obyektlərin işlənməsinin idarə edilməsinin səmərəliliyinin artırılmasının müxtəlif problemlərini həlli üçün analogiya metodundan səmərəli istifadə etməyə imkan verən alqoritmlər kompleksi hazırlanmışdır. Müxtəlif problemlərin mümkün həlli sahəsini əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirməyə imkan verən, həm analoq-obyektlər, həm də analoq-obyektlər qrupları üçün real axtarış alqoritmi təklif olunur. Alınan nəticələr həm sübut edilmiş texnologiya, metod və ya sistem üçün obyektin seçilməsini, həm də obyekt üçün texnologiya, metod və ya sistemin seçilməsini əsaslandırmağa imkan verir. Minimal risklərlə effektiv texnologiyaların tətbiqi sahələrinin genişləndirilməsini əsaslandırmağa və maksimum riskli sahələri ayırmağa imkan verən, stratiqrafik sistemlər üçün ayrıca dendroqramların blok-sxemləri yaradılmışdır.
Açar sözlər: neft yataqlarının işlənməsi; analoq-obyektlər; işlənmənin texnologiyası; identifikasiya; idarəetmənin səmərəliliyinin artırılması; çıxarıla bilən ehtiyatlar.
Qərbi Sibir yataqlarının şəraiti üçün yerin təkindən istifadə edən şirkətlərin mənfəətliliyini və ehtiyatların istehsal dərəcəsini artırmaq üçün obyektlərin işlənməsinin idarə edilməsinin səmərəliliyinin artırılmasının müxtəlif problemlərini həlli üçün analogiya metodundan səmərəli istifadə etməyə imkan verən alqoritmlər kompleksi hazırlanmışdır. Müxtəlif problemlərin mümkün həlli sahəsini əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirməyə imkan verən, həm analoq-obyektlər, həm də analoq-obyektlər qrupları üçün real axtarış alqoritmi təklif olunur. Alınan nəticələr həm sübut edilmiş texnologiya, metod və ya sistem üçün obyektin seçilməsini, həm də obyekt üçün texnologiya, metod və ya sistemin seçilməsini əsaslandırmağa imkan verir. Minimal risklərlə effektiv texnologiyaların tətbiqi sahələrinin genişləndirilməsini əsaslandırmağa və maksimum riskli sahələri ayırmağa imkan verən, stratiqrafik sistemlər üçün ayrıca dendroqramların blok-sxemləri yaradılmışdır.
Açar sözlər: neft yataqlarının işlənməsi; analoq-obyektlər; işlənmənin texnologiyası; identifikasiya; idarəetmənin səmərəliliyinin artırılması; çıxarıla bilən ehtiyatlar.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230200846
R. F. Yakupov1,2, V. Ş. Muxametşin2, A. Q. Malov3, R. Y. İqibayev3, D. R. Sadretdinov3, R. N. Baqmanov2, L. M. Qimayeva2
Altdayatan suyu olan terrigen kollektorların horizontal quyularla işlənməsinin xüsusiyyətləri
Məqələdə, terrigen kollektorlarının klassik nümunəsi olan Arlansk və Yuqomashevsk yataqlarının bobrikovsk-radaevsk və Tula horizontlarının yataqlarının inkişafı məsələləri müzakirə olunur. Aşağı karbon terrigen layına qazılmış horizontal quyuların istismar parametrlərinin təhlili aparılmışdır. Xüsusi çıxarıla bilən ehtiyatların aşağı çıxarma dərəcəsi ilə quyuların vaxtından əvvəl sulaşması problemləri göstərilir. Sıxışdırma xüsusiyyətləri analoq yataqlarda aktiv akviferli lay üçün tipik yerdəyişmə xarakteristikasına uyğundur. Hesablamaların nəticələrinə görə, sulaşmanın 70%-ə catması üçün vaxt parametrinə, radiusu quyuqazma işarələri arasındakı məsafəyə və neft-su kontaktının yerləşməsinə bərabər olan yarım silindrli fiqurun həcminə bərabər neft həcminin təsiri və quyunun maye debitinin təsiri aşkar edilmiıdir. Aktiv daban suyu olan quyularda kritik sulaşmaya nail olunması, quyuyanı zonanın həcmində layın işlənməsinin təbii prosesidir. Müxtəlif qruplardan olan quyular üçün sıxışdırmanın xüsusiyyətlərinə quyudibi təzyiqinin təsiri nəzərdən keçirilmişdir. Quyular maye debitinə görə qruplaşdırılmışdır və göstərilmişdir ki, quyular qrupuna görə maye axınının artması ilə sıxışdırma göstəriciləri yaxşılaşır.
Açar sözlər: terrigen kollektor; neft; yataq; horizontal quyu; sulaşma; maye debiti; sürətli istismar; daban suyu; sıxışdırmanın xüsusiyyətləri.
Məqələdə, terrigen kollektorlarının klassik nümunəsi olan Arlansk və Yuqomashevsk yataqlarının bobrikovsk-radaevsk və Tula horizontlarının yataqlarının inkişafı məsələləri müzakirə olunur. Aşağı karbon terrigen layına qazılmış horizontal quyuların istismar parametrlərinin təhlili aparılmışdır. Xüsusi çıxarıla bilən ehtiyatların aşağı çıxarma dərəcəsi ilə quyuların vaxtından əvvəl sulaşması problemləri göstərilir. Sıxışdırma xüsusiyyətləri analoq yataqlarda aktiv akviferli lay üçün tipik yerdəyişmə xarakteristikasına uyğundur. Hesablamaların nəticələrinə görə, sulaşmanın 70%-ə catması üçün vaxt parametrinə, radiusu quyuqazma işarələri arasındakı məsafəyə və neft-su kontaktının yerləşməsinə bərabər olan yarım silindrli fiqurun həcminə bərabər neft həcminin təsiri və quyunun maye debitinin təsiri aşkar edilmiıdir. Aktiv daban suyu olan quyularda kritik sulaşmaya nail olunması, quyuyanı zonanın həcmində layın işlənməsinin təbii prosesidir. Müxtəlif qruplardan olan quyular üçün sıxışdırmanın xüsusiyyətlərinə quyudibi təzyiqinin təsiri nəzərdən keçirilmişdir. Quyular maye debitinə görə qruplaşdırılmışdır və göstərilmişdir ki, quyular qrupuna görə maye axınının artması ilə sıxışdırma göstəriciləri yaxşılaşır.
Açar sözlər: terrigen kollektor; neft; yataq; horizontal quyu; sulaşma; maye debiti; sürətli istismar; daban suyu; sıxışdırmanın xüsusiyyətləri.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230200847
L. S. Kuleşova, P. T. Axmetov, V. V. Muxametşin, R. V. Vafin, A. R. Safiullina, O. A. Qrezina, E. M. Koçanov
Məhsuldar layların ən mühüm süzülmə xüsusiyyətləri neft və su üçün faza və nisbi keçiriciliklərdir. Nisbi faza keçiriciliyinin əldə edilməsi üsulları laboratoriya və analitik üssularına bölmək olar. Hal-hazırda nisbi faza keçiricilik (NFK) haqqında əsas məlumat mənbəyi laboratoriya şəraitində kern tədqiqatlarına əsaslanan üsullardır. Lakin, hər məhsuldar lay üçün praktiki məqsədlərə kifayət qədər dəqiqliyilə NFK dair eksperimental məlumatları təsvir edən analitik modellərin olması arzu edilir. Bu cür modellərin olması işlənmənin kompüter modelləşdirilməsinin dəqiqliyini artırmağa imkan verəcəkdir. İşdə əldə edilən analitik ifadələr məsaməli kanalların qeyri-bircinsliliyinin nisbi faza keçiriciliklərinin kəmiyyətinə təsirini nəzərə almağa imkan verir. Məsaməli kanalların ölcülərinə qörə qeyri-bircinsliyi, qalıq su ilə doyma dərəcəsi ilə qiymətləndirilə biləcəyi göstərilmişdir, bu da öz növbəsində quyuların geofiziki tədqiqatlarına əsasən müəyyən edilə bilər.
Açar sözlər: nisbi keçiricilik; qalıq su ilə doyma; məsamə kanallari; kapilyarimetrik və geofiziki tədqiqatlar.
Məhsuldar layların ən mühüm süzülmə xüsusiyyətləri neft və su üçün faza və nisbi keçiriciliklərdir. Nisbi faza keçiriciliyinin əldə edilməsi üsulları laboratoriya və analitik üssularına bölmək olar. Hal-hazırda nisbi faza keçiricilik (NFK) haqqında əsas məlumat mənbəyi laboratoriya şəraitində kern tədqiqatlarına əsaslanan üsullardır. Lakin, hər məhsuldar lay üçün praktiki məqsədlərə kifayət qədər dəqiqliyilə NFK dair eksperimental məlumatları təsvir edən analitik modellərin olması arzu edilir. Bu cür modellərin olması işlənmənin kompüter modelləşdirilməsinin dəqiqliyini artırmağa imkan verəcəkdir. İşdə əldə edilən analitik ifadələr məsaməli kanalların qeyri-bircinsliliyinin nisbi faza keçiriciliklərinin kəmiyyətinə təsirini nəzərə almağa imkan verir. Məsaməli kanalların ölcülərinə qörə qeyri-bircinsliyi, qalıq su ilə doyma dərəcəsi ilə qiymətləndirilə biləcəyi göstərilmişdir, bu da öz növbəsində quyuların geofiziki tədqiqatlarına əsasən müəyyən edilə bilər.
Açar sözlər: nisbi keçiricilik; qalıq su ilə doyma; məsamə kanallari; kapilyarimetrik və geofiziki tədqiqatlar.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230200848
E. R. Aqişev1, V. E. Andreyev2, V. Ş. Muxametşin3, A. Y. Kotenyev3, R. R. Stepanova3, A. Y. Davıdov3, P. M. Malışev3
Ən yaxşı süzülmə-həcm xüsusiyyətləri olan intervallar kernindən istifadə edərək müxtəlif genezis laylarının bir petrofiziki modelinə qeyri-korrekt ümumiləşdirilməsi sərhəd qiymətlərinin artırılmasına və nazik təbəqəli aşağı keçiricilikli obyektin resurs potensialının azalmasına səbəb olub. Radioaktiv karotaj metodlarından istifadə edərək əlavə kern götürmə və asılılıqların yenidən nəzərdən keçirilməsi obyektə yeni bir nəzər salmağa, o cümlədən ilkin geoloji ehtiyatlarını yarıdan çox artırmağa və çətin çıxarıla bilən ehtiyatların statusunu əsaslandırmağa və bununla da işlənməyə verilməsinin cəlbediciliyini artırmağa imkan verdi. Texniki-iqtisadi qiymətləndirmənin artırılması üçün çox mərhələli hidravlik yarılma ilə horizontal quyular əsasında inkişaf sisteminə keçid əsaslandırılmış və quyu şəbəkəsinin sıxlığının optimal göstəriciləri, onların tamamlanması və lay təzyiqinin saxlanılması sisteminin təşkili müəyyən edilmişdir. Tövsiyələrdən istifadə edilməsi neftvermə əmsalını və layihənin təmiz diskontlaşdırılmış gəlirini əsas təsdiq edilmiş variantla müqayisədə iki dəfədən çox artırmağa imkan verir.
Açar sözlər: layın hidroyarılması; çətin çıxarıla bilən ehtiyatlar; geomexaniki model; işlənmənin səmərəliliyinin artırılması; gilləşmiş, aşağı keçiricilikli kollektorlar.
Ən yaxşı süzülmə-həcm xüsusiyyətləri olan intervallar kernindən istifadə edərək müxtəlif genezis laylarının bir petrofiziki modelinə qeyri-korrekt ümumiləşdirilməsi sərhəd qiymətlərinin artırılmasına və nazik təbəqəli aşağı keçiricilikli obyektin resurs potensialının azalmasına səbəb olub. Radioaktiv karotaj metodlarından istifadə edərək əlavə kern götürmə və asılılıqların yenidən nəzərdən keçirilməsi obyektə yeni bir nəzər salmağa, o cümlədən ilkin geoloji ehtiyatlarını yarıdan çox artırmağa və çətin çıxarıla bilən ehtiyatların statusunu əsaslandırmağa və bununla da işlənməyə verilməsinin cəlbediciliyini artırmağa imkan verdi. Texniki-iqtisadi qiymətləndirmənin artırılması üçün çox mərhələli hidravlik yarılma ilə horizontal quyular əsasında inkişaf sisteminə keçid əsaslandırılmış və quyu şəbəkəsinin sıxlığının optimal göstəriciləri, onların tamamlanması və lay təzyiqinin saxlanılması sisteminin təşkili müəyyən edilmişdir. Tövsiyələrdən istifadə edilməsi neftvermə əmsalını və layihənin təmiz diskontlaşdırılmış gəlirini əsas təsdiq edilmiş variantla müqayisədə iki dəfədən çox artırmağa imkan verir.
Açar sözlər: layın hidroyarılması; çətin çıxarıla bilən ehtiyatlar; geomexaniki model; işlənmənin səmərəliliyinin artırılması; gilləşmiş, aşağı keçiricilikli kollektorlar.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230200849
F. F. Davletşin1, A. Ş. Ramazanov1, R. F. Şarafutdinov1, R. Z. Akçurin1, D. V. Kosmılin1, F. İ. İbadov2
Hasilat quyusunda qoruyucu kəmərin induksiya qızdırılmasının analitik modelləri
Məqalədə metal qoruyucu kəmərinin bir hissəsinin qısamüddətli induksiya qızdırılması zamanı quyuda istilik mübadiləsi prosesləri araşdırılmışdır. Kəmərin qızdırılması quyu gövdəsində hərəkət edən maye axınında temperaturun artmasına gətirib çıxarır. Təsirin qısamüddətli olması axındakı temperatur işarələrinin əmələ gəlməsini təmin edir, onların təkamülünün müşahidəsi aktiv termometr adlanan quyu termometriyasında yeni bir istiqamətin əsasını təşkil edir. İndüksiya qızdırılması prosesində qalxan axınının və qoruyucu kəmərin temperaturunun dəyişməsini hesablanması üçün bir sıra analitik həllər əldə edilmişdir. Analitik həllər AnsysFluent* kommersiya simulyatorunda ədədi modelləşdirmə ilə müqayisə olunur. Analitik və ədədi modellər üzrə hesablama nəticələrinin uyğunsuzluğunun azalması, Reynolds ədədinin artması və axın rejiminin turbulizasiyası, yəni, quyunun en kəsiyində axının aktiv qarışdırılması nəticəsində baş verməsi müəyyən edilmişdir. İşlənmiş modellər aktiv termometr üsulu ilə quyularda mədən və geofiziki tədqiqatların planlaşdırılmasında istifadə ediləcəkdir.
Açar sözlər: aktiv termometriya; quyu; induksiya qızdırılması; kəmərin temperaturu; Nusselt ədədi; Laplas çevrilməsi.
Məqalədə metal qoruyucu kəmərinin bir hissəsinin qısamüddətli induksiya qızdırılması zamanı quyuda istilik mübadiləsi prosesləri araşdırılmışdır. Kəmərin qızdırılması quyu gövdəsində hərəkət edən maye axınında temperaturun artmasına gətirib çıxarır. Təsirin qısamüddətli olması axındakı temperatur işarələrinin əmələ gəlməsini təmin edir, onların təkamülünün müşahidəsi aktiv termometr adlanan quyu termometriyasında yeni bir istiqamətin əsasını təşkil edir. İndüksiya qızdırılması prosesində qalxan axınının və qoruyucu kəmərin temperaturunun dəyişməsini hesablanması üçün bir sıra analitik həllər əldə edilmişdir. Analitik həllər AnsysFluent* kommersiya simulyatorunda ədədi modelləşdirmə ilə müqayisə olunur. Analitik və ədədi modellər üzrə hesablama nəticələrinin uyğunsuzluğunun azalması, Reynolds ədədinin artması və axın rejiminin turbulizasiyası, yəni, quyunun en kəsiyində axının aktiv qarışdırılması nəticəsində baş verməsi müəyyən edilmişdir. İşlənmiş modellər aktiv termometr üsulu ilə quyularda mədən və geofiziki tədqiqatların planlaşdırılmasında istifadə ediləcəkdir.
Açar sözlər: aktiv termometriya; quyu; induksiya qızdırılması; kəmərin temperaturu; Nusselt ədədi; Laplas çevrilməsi.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230200850
I. M. Brudnik1, A. Q. Latıpov2
Məqalədə qeyri-ionogen səthi aktiv maddələrin (QSAM) su mühitində mineral yağlarında emulsiya yaratmaq qabiliyyətinə, yəni düz emulsiyanın əmələ gəlməsi (suda - yağ) bağılmışdır. Oksietilləıdirilmiş alkilfenolların nümunəsindən istifadə edərək müəyyən edilmişdir ki, səthi aktiv maddələrin emulsiya yaratmaq qabiliyyəti təkcə onların molekulundakı etilen oksid qruplarının sayından deyil, həm də mineral yağın kimyəvi tərkibindən (emulsiyanın dispers fazasından) asılıdır. Effektiv və ən çox üstünlük verilən cütləri seçmək üçün: emulqator (QSAM) - dispers faza (mineral yağ), həm QSAM - in hidrofil-lipofil balansının, həm də yağın hidrofil xüsusiyyəti kimi «su ədədi» adlanan göstəricidən istifadə etmək təklif olunur. Fiziki-kimyəvi uyğunluğuna və sabit emulsiyanın əmələ gəlməsinə uyğun olan «su ədədi» QSAM və mineral yağın göstəricilərinin nisbəti ilə təyin olunan meyarın dəyişmə hədləri müəyyən edilmişdir.
Açar sözlər: səthi-aktiv maddələr; hidrofil-lipofil balansı; oksietilləıdirilmiş alkilfenollar; emulqator; «suda yağ» emulsiyası; mineral yağı; «su ədədi».
Məqalədə qeyri-ionogen səthi aktiv maddələrin (QSAM) su mühitində mineral yağlarında emulsiya yaratmaq qabiliyyətinə, yəni düz emulsiyanın əmələ gəlməsi (suda - yağ) bağılmışdır. Oksietilləıdirilmiş alkilfenolların nümunəsindən istifadə edərək müəyyən edilmişdir ki, səthi aktiv maddələrin emulsiya yaratmaq qabiliyyəti təkcə onların molekulundakı etilen oksid qruplarının sayından deyil, həm də mineral yağın kimyəvi tərkibindən (emulsiyanın dispers fazasından) asılıdır. Effektiv və ən çox üstünlük verilən cütləri seçmək üçün: emulqator (QSAM) - dispers faza (mineral yağ), həm QSAM - in hidrofil-lipofil balansının, həm də yağın hidrofil xüsusiyyəti kimi «su ədədi» adlanan göstəricidən istifadə etmək təklif olunur. Fiziki-kimyəvi uyğunluğuna və sabit emulsiyanın əmələ gəlməsinə uyğun olan «su ədədi» QSAM və mineral yağın göstəricilərinin nisbəti ilə təyin olunan meyarın dəyişmə hədləri müəyyən edilmişdir.
Açar sözlər: səthi-aktiv maddələr; hidrofil-lipofil balansı; oksietilləıdirilmiş alkilfenollar; emulqator; «suda yağ» emulsiyası; mineral yağı; «su ədədi».
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230200851
N. V. Fatyanova
Məqalədə gəmi boya və laklarının korroziyaya qarşı xassələrinin yaxşılaşdırılması üçün dolduruculardan istifadənin əhəmiyyəti açıqlanır, gəmi boyası və lak materiallarında nanotəbaşir və nanotalka əsaslanan dolduruculardan istifadə imkanları nəzərdən keçirilir. Təbaşir və talkın yüksək dispers tozlarının alınması prosesi tədqiq edilmişdir. Nanotalk və nanotəbaşir nümunələri laboratoriyada eksperimental olaraq əldə edilmişdir. Nanotalk və nanotəbaşir doldurucularına əsaslanan resept hazırlanmış və emaye sınaqdan keçirilmişdir. Gəmi boyalarının və laklarının istehsalında ətraf mühitin təhlükəsizliyinə nəzarət məsələlərinə də nəzər yetirilib. Boya və lak materiallarının tərkibində yüksək dispersli təbaşir tozlarından istifadənin təklif olunan üsulu korroziyaya davamlılığı artırmağa və bununla da gəmi gövdəsi materialının xidmət müddətini artırmağa imkan verir. Tədqiqatlar RSD-32 gəmiqayırma polad üzərində aparılmışdır. Poladın örtülməsi bir nəzarət və üç eksperimental nümunə ilə həyata keçirilmişdir. Hazırlanmış nümunələrin tədqiqi 180 gün ərzində havada və dəniz mühitində aparılmışdır. Eksperimental olaraq müəyyən edilmiş üstünlüklər gəmi təmiri və gəmiqayırma sənayesində istifadə olunan boya və lakların tərkibində nanotəbaşir əlavələrdən istifadənin məqsədəuyğunluğunu təsdiqlədi.
Açar sözlər: korroziya; doldurucu; gəmi; nanotəbaşir; nanotalk; boyalar; laklar.
Məqalədə gəmi boya və laklarının korroziyaya qarşı xassələrinin yaxşılaşdırılması üçün dolduruculardan istifadənin əhəmiyyəti açıqlanır, gəmi boyası və lak materiallarında nanotəbaşir və nanotalka əsaslanan dolduruculardan istifadə imkanları nəzərdən keçirilir. Təbaşir və talkın yüksək dispers tozlarının alınması prosesi tədqiq edilmişdir. Nanotalk və nanotəbaşir nümunələri laboratoriyada eksperimental olaraq əldə edilmişdir. Nanotalk və nanotəbaşir doldurucularına əsaslanan resept hazırlanmış və emaye sınaqdan keçirilmişdir. Gəmi boyalarının və laklarının istehsalında ətraf mühitin təhlükəsizliyinə nəzarət məsələlərinə də nəzər yetirilib. Boya və lak materiallarının tərkibində yüksək dispersli təbaşir tozlarından istifadənin təklif olunan üsulu korroziyaya davamlılığı artırmağa və bununla da gəmi gövdəsi materialının xidmət müddətini artırmağa imkan verir. Tədqiqatlar RSD-32 gəmiqayırma polad üzərində aparılmışdır. Poladın örtülməsi bir nəzarət və üç eksperimental nümunə ilə həyata keçirilmişdir. Hazırlanmış nümunələrin tədqiqi 180 gün ərzində havada və dəniz mühitində aparılmışdır. Eksperimental olaraq müəyyən edilmiş üstünlüklər gəmi təmiri və gəmiqayırma sənayesində istifadə olunan boya və lakların tərkibində nanotəbaşir əlavələrdən istifadənin məqsədəuyğunluğunu təsdiqlədi.
Açar sözlər: korroziya; doldurucu; gəmi; nanotəbaşir; nanotalk; boyalar; laklar.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230200856
K. A. Başmur1, V. V. Buxtoyarov1,2, E. Ş. Musazadə1, A. N. Sokolnikov1, O. A. Kolencukov1
Məqalədə hasilat səviyyəsinin əhəmiyyətli dərəcədə azalmasına və işçi heyətinin təhlükəsizliyinə ciddi təhlükənin yaranmasına səbəb olan hidrat əmələ gəlməsi problemi nəzərdən keçirilir. Hidrat əmələ gəlməsi ilə mübarizə aparmaq üçün hidrodinamik kavitasiyaya əsaslanan qurğu təklif edilmişdir. Yerdəyişmə gərginliyin köçürmə turbulentliyi (SST) k-ω modelinə əsaslanaraq ANSYSCFX proqramında kavitasiya proseslərini təhlil etmək üçün qeyri-izotermik maye axınının dəqiqləşdirilmiş modeli verilmişdir. Model göstərdi ki, kavitatorun konstruktiv xüsusiyyətlərinin dəyişməsi onun əmələ gəlməsinin intensivliyinin dəyişməsinə gətirib çıxarır, bu da öz növbəsində axının termodinamik xüsusiyyətlərinə təsir göstərir. Beləki, gelikoid səthinin boğazlığın uzunluğuna nisbəti 0.75 olduqda, kavitasiya buludunun uzunluğu 154 mm, qaz fraksiyasının orta miqdarının maksimum qiyməti 38%, kavitatordan axan axının maksimum temperatur dəyişikliyi isə 1 K çatır. Yuxarıda göstərilən həndəsi parametrlərin 1 – ə bərabər olması ilə kavitasiya buludunun uzunluğu 245 mm-ə çatır, qaz fraksiyasının orta miqdarının maksimum qiyməti 60%-dir və kavitatordan axan axının temperatur dəyişikliyi 2 K qədər artır. Alınan nəticələr, hidrat əmələgəlməsinin xəbardarlığı və mübarizəsində təklif olunan kavitatorun istifadəsinin perspektivliyi göstərilir, bu da mümkün olan hidrat əmələgəlməsi zonasının axın temperaturunu artırmaqla əldə edilir. Nəticələr, axın temperaturunu artıraraq mümkün olan hidrat əmələ gəlməsi zonasından çıxmasına nail olunmaqla, təklif olunan kavitatorun hidrat əmələgəlməsinin xəbərdarlığında və mübarizəsində istifadəsinin perspektivliyini göstərir.
Açar sözlər: Venturi borusu; hidrat əmələgəlməsi; CFD-modelləşdirmə; kavitasiya; kavitator.
Məqalədə hasilat səviyyəsinin əhəmiyyətli dərəcədə azalmasına və işçi heyətinin təhlükəsizliyinə ciddi təhlükənin yaranmasına səbəb olan hidrat əmələ gəlməsi problemi nəzərdən keçirilir. Hidrat əmələ gəlməsi ilə mübarizə aparmaq üçün hidrodinamik kavitasiyaya əsaslanan qurğu təklif edilmişdir. Yerdəyişmə gərginliyin köçürmə turbulentliyi (SST) k-ω modelinə əsaslanaraq ANSYSCFX proqramında kavitasiya proseslərini təhlil etmək üçün qeyri-izotermik maye axınının dəqiqləşdirilmiş modeli verilmişdir. Model göstərdi ki, kavitatorun konstruktiv xüsusiyyətlərinin dəyişməsi onun əmələ gəlməsinin intensivliyinin dəyişməsinə gətirib çıxarır, bu da öz növbəsində axının termodinamik xüsusiyyətlərinə təsir göstərir. Beləki, gelikoid səthinin boğazlığın uzunluğuna nisbəti 0.75 olduqda, kavitasiya buludunun uzunluğu 154 mm, qaz fraksiyasının orta miqdarının maksimum qiyməti 38%, kavitatordan axan axının maksimum temperatur dəyişikliyi isə 1 K çatır. Yuxarıda göstərilən həndəsi parametrlərin 1 – ə bərabər olması ilə kavitasiya buludunun uzunluğu 245 mm-ə çatır, qaz fraksiyasının orta miqdarının maksimum qiyməti 60%-dir və kavitatordan axan axının temperatur dəyişikliyi 2 K qədər artır. Alınan nəticələr, hidrat əmələgəlməsinin xəbardarlığı və mübarizəsində təklif olunan kavitatorun istifadəsinin perspektivliyi göstərilir, bu da mümkün olan hidrat əmələgəlməsi zonasının axın temperaturunu artırmaqla əldə edilir. Nəticələr, axın temperaturunu artıraraq mümkün olan hidrat əmələ gəlməsi zonasından çıxmasına nail olunmaqla, təklif olunan kavitatorun hidrat əmələgəlməsinin xəbərdarlığında və mübarizəsində istifadəsinin perspektivliyini göstərir.
Açar sözlər: Venturi borusu; hidrat əmələgəlməsi; CFD-modelləşdirmə; kavitasiya; kavitator.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230200852
M. Y. Xabibulin1, Q. Q. Qilayev2, R. N. Baxtizin3,4
Məqələdə, örtüklərin materialının ideal sərt plastik olması ehtimalına əsaslanan, dayaq qurğular zonasında silindrik örtüklərin hesablanması metodu təklif olunur. Bir qayda olaraq, silindrik örtükün minimum tələb olunan qalınlığı möhkəmliyə hesablanarkən müəyyən edilir. Lakin, bir çox hallarda, məsələn, daxili təzyiq altında olan avadanlıqların layihələndirilməsində, möhkəmliyin hesablanması birmənalı həlli vermir, çünki belə bir örtük tillərlə gücləndirilə bilər. Tillər nə qədər tez-tez quraşdırılırsa, örtük daha nazik ola bilər, lakin bu vəziyyətdə konstruksiyanın texnoloji qabiliyyəti pisləşir. Məlumdur ki, böyük diametrli nazik bir örtüyün hazırlanması çətindir: yastılama, quraşdırma, kalibrləmə və s. kimi proseslərin əmək tutumu artır. Beləliklə, dayaq və strop qurğular zonasında silindrik örtüklərin və plastinaların daşıyıcı qabiliyyətini müəyyənləşdirmək üçün dağılma formasının bilməsini tələb etməyən sadə bir metod təklif olunur. Göründüyü kimi, istehsal olunan örtüklərin qalınlığı hesablananlardan daha böyükdür, buna görə də silindrik örtüyün minimum tələb olunan qalınlığını təyin edərkən düsturlara uyğun olaraq qurulmuş əyrilər məhdudlaşdırıcı asılılıqlar kimi qəbul edilə bilər. Bu metodların istifadəsi konstruksiyaların metal tutumunu azalmasına imkan verəcəkdir.
Açar sözlər: silindrik; örtük; qalınlıq; dayaq; forma; deformasiya.
Məqələdə, örtüklərin materialının ideal sərt plastik olması ehtimalına əsaslanan, dayaq qurğular zonasında silindrik örtüklərin hesablanması metodu təklif olunur. Bir qayda olaraq, silindrik örtükün minimum tələb olunan qalınlığı möhkəmliyə hesablanarkən müəyyən edilir. Lakin, bir çox hallarda, məsələn, daxili təzyiq altında olan avadanlıqların layihələndirilməsində, möhkəmliyin hesablanması birmənalı həlli vermir, çünki belə bir örtük tillərlə gücləndirilə bilər. Tillər nə qədər tez-tez quraşdırılırsa, örtük daha nazik ola bilər, lakin bu vəziyyətdə konstruksiyanın texnoloji qabiliyyəti pisləşir. Məlumdur ki, böyük diametrli nazik bir örtüyün hazırlanması çətindir: yastılama, quraşdırma, kalibrləmə və s. kimi proseslərin əmək tutumu artır. Beləliklə, dayaq və strop qurğular zonasında silindrik örtüklərin və plastinaların daşıyıcı qabiliyyətini müəyyənləşdirmək üçün dağılma formasının bilməsini tələb etməyən sadə bir metod təklif olunur. Göründüyü kimi, istehsal olunan örtüklərin qalınlığı hesablananlardan daha böyükdür, buna görə də silindrik örtüyün minimum tələb olunan qalınlığını təyin edərkən düsturlara uyğun olaraq qurulmuş əyrilər məhdudlaşdırıcı asılılıqlar kimi qəbul edilə bilər. Bu metodların istifadəsi konstruksiyaların metal tutumunu azalmasına imkan verəcəkdir.
Açar sözlər: silindrik; örtük; qalınlıq; dayaq; forma; deformasiya.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230200853
M. V. Selivanova, K. T. Tınçerov
Simsiz rabitə kanalları vasitəsilə ötürülən telemetrik informasiyada səhvlərin düzəldilməsi üsulu
Neft yataqlarında intellektual idarəetmə sistemlərinin tətbiqi bir sıra çətinliklərlə, xüsusən də quyu istismarının cari vəziyyəti, onun əsas parametrləri – təzyiq, temperatur və flüid sərfi haqqında etibarlı məlumatların simsiz rabitə kanalları vasitəsilə ötürülməsi ilə əlaqədardır. Çoxpakerli-seksiyalı tərtiblərlə təchiz edilmiş neft yataqlarında avtonom telemetrik sistemlərin işə salınması cəhdləri elektromaqnit rabitə kanalındakı əsas informasiyanın sabit təhrifi səbəbindən uğursuz olmuıdur. Kabel siqnal ötürmə sistemlərinin realizasiyası, quyuda layları ayıran eyni vaxtda bir neçə pakerin olması səbəbindən praktiki olaraq mümkün deyil. Bu aspekt təbii karbohidrogen yataqlarının intellektual idarəetməsinin tətbiqini xeyli çətinləşdirir. Qeyd edilmiş problemin həlli olaraq, telemetriya məlumatlarının çıxılma sinifinin qeyri-pozisiya arifmetik kodunda təqdim edildiyi hallarda, telemetrik məlumatların neft quyusunun quyudibi zonasından simsiz rabitə kanalı vasitəsilə ötürülməsi zamanı yaranan səhvlərin düzəldilməsi üsulu təklif olunur. Çin qalıq teoreminə əsaslanan arifmetik kodun maneyədavamlılıq imkanlarının tədqiqatlarının nəticələri çıxılma sistemindən istifadəsinin məqsədəuyğunluğunu göstərdi. Məqalədə telemetrik informasiyada məlumat səhvlərinin aşkarlanması və düzəldilməsinin konkret misalları təqdim olunur.
Açar sözlər: quyu telemetriyası; çıxılmalarda hesablama sistemi; məlumat səhvlərinin düzəldilməsi.
Neft yataqlarında intellektual idarəetmə sistemlərinin tətbiqi bir sıra çətinliklərlə, xüsusən də quyu istismarının cari vəziyyəti, onun əsas parametrləri – təzyiq, temperatur və flüid sərfi haqqında etibarlı məlumatların simsiz rabitə kanalları vasitəsilə ötürülməsi ilə əlaqədardır. Çoxpakerli-seksiyalı tərtiblərlə təchiz edilmiş neft yataqlarında avtonom telemetrik sistemlərin işə salınması cəhdləri elektromaqnit rabitə kanalındakı əsas informasiyanın sabit təhrifi səbəbindən uğursuz olmuıdur. Kabel siqnal ötürmə sistemlərinin realizasiyası, quyuda layları ayıran eyni vaxtda bir neçə pakerin olması səbəbindən praktiki olaraq mümkün deyil. Bu aspekt təbii karbohidrogen yataqlarının intellektual idarəetməsinin tətbiqini xeyli çətinləşdirir. Qeyd edilmiş problemin həlli olaraq, telemetriya məlumatlarının çıxılma sinifinin qeyri-pozisiya arifmetik kodunda təqdim edildiyi hallarda, telemetrik məlumatların neft quyusunun quyudibi zonasından simsiz rabitə kanalı vasitəsilə ötürülməsi zamanı yaranan səhvlərin düzəldilməsi üsulu təklif olunur. Çin qalıq teoreminə əsaslanan arifmetik kodun maneyədavamlılıq imkanlarının tədqiqatlarının nəticələri çıxılma sistemindən istifadəsinin məqsədəuyğunluğunu göstərdi. Məqalədə telemetrik informasiyada məlumat səhvlərinin aşkarlanması və düzəldilməsinin konkret misalları təqdim olunur.
Açar sözlər: quyu telemetriyası; çıxılmalarda hesablama sistemi; məlumat səhvlərinin düzəldilməsi.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230200854
E-mail: selivanovamara@gmail.com
O. A. Kolençukov1, K. A. Başmur1, E. D. Aqafonov1,2, V. V. Buxtoyarov1,3, R. B. Serqiyenko4
Neftin çıxarılması, emalı, daşınması və saxlanılması nəticəsində qiymətli məhsulların daşıyıcısı olan neft tullantıları əmələ gəlir. Bu tullantıların emalı yanacaq komponentləri şəklində alternativ enerji mənbələri əldə etməyə imkan verir, bununla da neft-qaz sənayesini daha dayanıqlı edir, üzərinə düşən yükü sabitləşdirir. Bu məqalə karbohidrogen tullantılarının termiki emalı üçün müasir texnologiyaların təhlilinə həsr edilmişdir. Üzvi tullantıların emalı üçün mövcud texnologiyaların icmalı təqdim olunmuşdur. Emal və utilizasiya üsullarının əsas üstünlükləri vurğulanmışdır. Onların üstünlükləri və nöqsanları ümumi şəkildə verilmişdir. Xammalın təmizliyi üstünlüklərini nəzərə alaraq, məlum olunmuşdur ki, ən perspektivli üsul termiki destruksiya üsuludur. Texnologiyaların hər biri üçün müasir texniki həlləri təhlil edilmişdir. İntensivləşdirici qurğuları ilə termiki destruksiya kompleks quraşdırılması təqdim olunmuşdur. Müəyyən edilmişdir ki, müasir reaktor avadanlığında müxtəlif intensivləşdirici qurğuların istifadəsi termiki destruksiyanın səmərəliliyini artıra bilər.
Açar sözlər: karbohidrogen tullantıları; neft şlamı; müasir texnologiyalar; termiki üsullar; alternativ mənbələr; termiki destruksiya; reaktor.
Neftin çıxarılması, emalı, daşınması və saxlanılması nəticəsində qiymətli məhsulların daşıyıcısı olan neft tullantıları əmələ gəlir. Bu tullantıların emalı yanacaq komponentləri şəklində alternativ enerji mənbələri əldə etməyə imkan verir, bununla da neft-qaz sənayesini daha dayanıqlı edir, üzərinə düşən yükü sabitləşdirir. Bu məqalə karbohidrogen tullantılarının termiki emalı üçün müasir texnologiyaların təhlilinə həsr edilmişdir. Üzvi tullantıların emalı üçün mövcud texnologiyaların icmalı təqdim olunmuşdur. Emal və utilizasiya üsullarının əsas üstünlükləri vurğulanmışdır. Onların üstünlükləri və nöqsanları ümumi şəkildə verilmişdir. Xammalın təmizliyi üstünlüklərini nəzərə alaraq, məlum olunmuşdur ki, ən perspektivli üsul termiki destruksiya üsuludur. Texnologiyaların hər biri üçün müasir texniki həlləri təhlil edilmişdir. İntensivləşdirici qurğuları ilə termiki destruksiya kompleks quraşdırılması təqdim olunmuşdur. Müəyyən edilmişdir ki, müasir reaktor avadanlığında müxtəlif intensivləşdirici qurğuların istifadəsi termiki destruksiyanın səmərəliliyini artıra bilər.
Açar sözlər: karbohidrogen tullantıları; neft şlamı; müasir texnologiyalar; termiki üsullar; alternativ mənbələr; termiki destruksiya; reaktor.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230200855
P. Karaçsoni1, E. A. Qaribli2
Macarıstanın energetika sektoru və siyasətinin icmalı
Qloballaşma dünya ticarətinin və nəqliyyatının rolunu artırdı. Neft bir çox sənaye sahələri üçün, xüsusən də mexaniki intiqallı maşınların istifadəsinə əsaslanan sahələr üçün əsas enerji mənbəyidir. Bu məqalənin məqsədi - Macarıstanın energetika sektorunun vəziyyətinin və siyasətinin təsvirini verməkdir. Macarıstan nisbətən az daxili enerji ehtiyatına sahib olan kiçik bir ölkədir. Keçmişdə Macarıstanın energetika sektoru tez-tez xarici amillər və ictimai ehtiyaclarla müəyyən edilirdi. Ölkənin energetika sektorunun gələcəyinə təsir edən amillər sırasında - cəmiyyətin etibarlı və təhlükəsiz enerjiyə ehtiyacı və ölkənin enerji çatışmazlığından yaranan zəifliyi aradan qaldırmaq cəhdləridir. Macarıstanın enerji təchizatı böyük ölçüdə Macarıstan elektrik stansiyalarından asılıdır, onlardan, ümumi istehsalın 49%-ni təşkil edən “Pakş” nüvə elektrik stansiyası seçilir. Bütün ölkələrin energetika siyasəti kimi, Macarıstanın energetika siyasəti də ən çox ətraf mühitin mühafizəsindən və dünya bazarındakı qiymətlərdən asılı olacaq. Gələcəkdə əsas vəzifə milli tələbatın təmin edilməsi və energetika asılılığının azaldılmasıdır.
Açar sözlər: Azərbaycan; Macarıstan; energetika sektoru; neft sektoru; bərpa olunan energetika.
Qloballaşma dünya ticarətinin və nəqliyyatının rolunu artırdı. Neft bir çox sənaye sahələri üçün, xüsusən də mexaniki intiqallı maşınların istifadəsinə əsaslanan sahələr üçün əsas enerji mənbəyidir. Bu məqalənin məqsədi - Macarıstanın energetika sektorunun vəziyyətinin və siyasətinin təsvirini verməkdir. Macarıstan nisbətən az daxili enerji ehtiyatına sahib olan kiçik bir ölkədir. Keçmişdə Macarıstanın energetika sektoru tez-tez xarici amillər və ictimai ehtiyaclarla müəyyən edilirdi. Ölkənin energetika sektorunun gələcəyinə təsir edən amillər sırasında - cəmiyyətin etibarlı və təhlükəsiz enerjiyə ehtiyacı və ölkənin enerji çatışmazlığından yaranan zəifliyi aradan qaldırmaq cəhdləridir. Macarıstanın enerji təchizatı böyük ölçüdə Macarıstan elektrik stansiyalarından asılıdır, onlardan, ümumi istehsalın 49%-ni təşkil edən “Pakş” nüvə elektrik stansiyası seçilir. Bütün ölkələrin energetika siyasəti kimi, Macarıstanın energetika siyasəti də ən çox ətraf mühitin mühafizəsindən və dünya bazarındakı qiymətlərdən asılı olacaq. Gələcəkdə əsas vəzifə milli tələbatın təmin edilməsi və energetika asılılığının azaldılmasıdır.
Açar sözlər: Azərbaycan; Macarıstan; energetika sektoru; neft sektoru; bərpa olunan energetika.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230200859
P. L. Pavlova1, K. A. Başmur1, P. M. Kondraşova1, V. V. Buxtoyarov1,2, O. A. Kolençukov1, R. B. Serqiyenko3, A. A. Latıncev4
Məqalədə məşəl qazlarının tərkibi və onun tullantılarının kəmiyyət qiymətləndirilməsi üsulları, həmçinin neft-qaz sənayesində səmt qazının məşəl qurğularında yandırılması ilə bağlı parnik qazlarının tullantılarının azaldılması üzrə müasir tendensiyalar nəzərdən keçirilmişdir. Səmt qazının məşəl qurğularında yandırılmadan istifadəsinin müasir texnologiyaları nəzərdən keçirilmisdir. Neft və qaz sənayesi üçün karbon dioksidin tutulması və saxlanması (BECCS texnologiyası) və havadan birbaşa karbon qazının tutulması və saxlanması (DACCS texnologiyası) tətbiqi üçün strategiyalar təklif edilmişdir. Davamlı inkişafı təmin etmək üçün Uzaq Şimal və Arktikada məşəl qazı tullantılarının azaldılması üçün təkliflər təqdim olunur.
Açar sözlər: məşəl qazları; parnik qazları; səmt qazı; neft-qaz sənayesi; davamlı inkişaf.
Məqalədə məşəl qazlarının tərkibi və onun tullantılarının kəmiyyət qiymətləndirilməsi üsulları, həmçinin neft-qaz sənayesində səmt qazının məşəl qurğularında yandırılması ilə bağlı parnik qazlarının tullantılarının azaldılması üzrə müasir tendensiyalar nəzərdən keçirilmişdir. Səmt qazının məşəl qurğularında yandırılmadan istifadəsinin müasir texnologiyaları nəzərdən keçirilmisdir. Neft və qaz sənayesi üçün karbon dioksidin tutulması və saxlanması (BECCS texnologiyası) və havadan birbaşa karbon qazının tutulması və saxlanması (DACCS texnologiyası) tətbiqi üçün strategiyalar təklif edilmişdir. Davamlı inkişafı təmin etmək üçün Uzaq Şimal və Arktikada məşəl qazı tullantılarının azaldılması üçün təkliflər təqdim olunur.
Açar sözlər: məşəl qazları; parnik qazları; səmt qazı; neft-qaz sənayesi; davamlı inkişaf.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230200857
A. X. Safarov1, S. F. Urmançeyev2, V. N. Kireyev3, Q. Q. Yaqafarova1, D. İ. Mikulik1
Hal-hazırda yanacaq-energetika kompleksində ətraf mühitin xam neftin və onun emalı məhsullarının, xüsusən də odluq mazutunun dağılması nəticəsində yaranan çirklənmələrdən qorunması problemi çox aktualdır. Məqələdə, aboriqen neft oksidləşdirici mikroorqanizmlərin assosiasiyası tərəfindən müxtəlif çirklənmə konsentrasiyalarında (5 və 10 q/kq) torpaqdakı odluq mazutunun biodestruksiyası prosesinin eksperimental tədqiqi aparılmışdır. Əldə olunan eksperimental məlumatlara əsasən, odluq mazutunun biodestruksiyası prosesini və çirklənmiş torpaqda neft oksidləşdirici mikroorqanizmlərin konsentrasiyasının dəyişmə dinamikasını təsvir etmək üçün istifadə edilə bilən riyazi model təklif olunur. Ədədi modelləşdirmənin nəticələri eksperimental tədqiqatların nəticələri ilə kifayət qədər yaxşı keyfiyyət və kəmiyyət uyğunluğunu nümayiş etdiriblər. Təmizlənmənin ilk mərhələlərində hazırlanmış riyazi modelin istifadəsi aborigen neft oksidləşdirici mikroorqanizmlərin köməyi ilə odluq mazut, neft və ya neft məhsulları ilə çirklənmiş torpaqların təmizlənməsi üçün müxtəlif ssenarilərin nəticələrini qiymətləndirməyə və ən effektiv üsulun seçilməsinə imkan verəcəkdir.
Açar sözlər: odluq mazut; neftlə çirklənmiş torpaq; aborigen neft oksidləşdirici mikroorqanizmləri; riyazi modelləşdirmə.
Hal-hazırda yanacaq-energetika kompleksində ətraf mühitin xam neftin və onun emalı məhsullarının, xüsusən də odluq mazutunun dağılması nəticəsində yaranan çirklənmələrdən qorunması problemi çox aktualdır. Məqələdə, aboriqen neft oksidləşdirici mikroorqanizmlərin assosiasiyası tərəfindən müxtəlif çirklənmə konsentrasiyalarında (5 və 10 q/kq) torpaqdakı odluq mazutunun biodestruksiyası prosesinin eksperimental tədqiqi aparılmışdır. Əldə olunan eksperimental məlumatlara əsasən, odluq mazutunun biodestruksiyası prosesini və çirklənmiş torpaqda neft oksidləşdirici mikroorqanizmlərin konsentrasiyasının dəyişmə dinamikasını təsvir etmək üçün istifadə edilə bilən riyazi model təklif olunur. Ədədi modelləşdirmənin nəticələri eksperimental tədqiqatların nəticələri ilə kifayət qədər yaxşı keyfiyyət və kəmiyyət uyğunluğunu nümayiş etdiriblər. Təmizlənmənin ilk mərhələlərində hazırlanmış riyazi modelin istifadəsi aborigen neft oksidləşdirici mikroorqanizmlərin köməyi ilə odluq mazut, neft və ya neft məhsulları ilə çirklənmiş torpaqların təmizlənməsi üçün müxtəlif ssenarilərin nəticələrini qiymətləndirməyə və ən effektiv üsulun seçilməsinə imkan verəcəkdir.
Açar sözlər: odluq mazut; neftlə çirklənmiş torpaq; aborigen neft oksidləşdirici mikroorqanizmləri; riyazi modelləşdirmə.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230200858