SOCAR Proceedings
Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin "Neftqazelmitədqiqatlayihə" İnstitutunun rəsmi nəşri olan "SOCAR Proceedings" jurnalı 1930-cu ildən nəşr edilir və neft–qaz sənayesinin mütəxəssisləri, aspirantları və elmi işçiləri üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Jurnal beynəlxalq sitatgətirmə sistemi Scopus, Rusiya Elmi Sitatgətirmə İndeksi və EI’s Compendex, Petroleum Abstracts (Tulsa), Chemical Abstracts, Inspec xülasələndirmə sistemlərinə daxildir.
2017-ci ildə beynəlxalq indekslədirmə və xülasələndirmə sistemi Emerging Sources Citation Index daxil olunub.
A. V. Podnebesnıx
Sudan rift çökəkliklərinin geoloji quruluşunun xüsusiyyətləri və onlarla əlaqəli neft-qazlılığı
Səudiyyə Ərəbistanı, Rusiya və ABŞ-ın karbohidrogen hasilatını tədricən artırmaları, British Petroleumun məlumatlarına əsasən ona gətirib çıxarmışdır ki, hal-hazırda onların ümumdünya hasilatındakı payları təxminən 42% təşkil edir. İlk növbədə öz daxili tələbatlarının və ən yaxın qonşularının ehtiyaclarının təmin olunmasına yönəlmiş xırda oyunçular bazarının həcmi isə uyğun olaraq aşağı düşür. Bu tendensiyanın açıq-aşkar nümunəsi Sudan Respublikasıdır ki, onun ərazisində rift çöküntü hövzələri ilə əlaqəli olduqca mürəkkəb geoloji quruluşa malik az sayda neft və qaz yataqları işlənilir. Burada ilk kompleks regional geoloji işlər yalnız 1974-cü ilin sonlarında aparılmış, ətraflı araşdırmalara isə bir neçə il bundan əvvəl başlanılmışdır. Bu günə qədər aşkar edilmiş bütün neft yataqları rift zonalarına aiddir və onların içərisində ən perspektivlisi Muclad hövzəsidir ki, burada Üst Təbaşir və Miosen dövrlərinin terrigen yataqları ilə əlaqəli on bir neft yatağı aşkarlanmışdır. Seysmik və kern məlumatlarının öyrənilməsi əsasında Muclad hövzəsinin əsas çöküntü strukturlarının sedimentoloji və sikvens-stratiqrafik modelləri qurulmuş, yeni karbohidrogen yataqlarınının kəşf edilmə potensialının qiymətləndirilməsi aparılmışdır.
Açar sözlər: rift çökəklikləri; çöküntü kompleksləri; Muclad hövzəsi; Sudan; sikvens-stratiqrafiya.
Səudiyyə Ərəbistanı, Rusiya və ABŞ-ın karbohidrogen hasilatını tədricən artırmaları, British Petroleumun məlumatlarına əsasən ona gətirib çıxarmışdır ki, hal-hazırda onların ümumdünya hasilatındakı payları təxminən 42% təşkil edir. İlk növbədə öz daxili tələbatlarının və ən yaxın qonşularının ehtiyaclarının təmin olunmasına yönəlmiş xırda oyunçular bazarının həcmi isə uyğun olaraq aşağı düşür. Bu tendensiyanın açıq-aşkar nümunəsi Sudan Respublikasıdır ki, onun ərazisində rift çöküntü hövzələri ilə əlaqəli olduqca mürəkkəb geoloji quruluşa malik az sayda neft və qaz yataqları işlənilir. Burada ilk kompleks regional geoloji işlər yalnız 1974-cü ilin sonlarında aparılmış, ətraflı araşdırmalara isə bir neçə il bundan əvvəl başlanılmışdır. Bu günə qədər aşkar edilmiş bütün neft yataqları rift zonalarına aiddir və onların içərisində ən perspektivlisi Muclad hövzəsidir ki, burada Üst Təbaşir və Miosen dövrlərinin terrigen yataqları ilə əlaqəli on bir neft yatağı aşkarlanmışdır. Seysmik və kern məlumatlarının öyrənilməsi əsasında Muclad hövzəsinin əsas çöküntü strukturlarının sedimentoloji və sikvens-stratiqrafik modelləri qurulmuş, yeni karbohidrogen yataqlarınının kəşf edilmə potensialının qiymətləndirilməsi aparılmışdır.
Açar sözlər: rift çökəklikləri; çöküntü kompleksləri; Muclad hövzəsi; Sudan; sikvens-stratiqrafiya.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230100798
E-mail: podnebesnykhav@mail.ru
A. A. Səmədzadə
Bakı arxipelaqının bəzi yataqları üzrə kollektorların keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi
Məqalədə kern və quyu geofiziki tədqiqat üsullarının məlumatlarından istifadə etməklə kollektorlayların keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi üsulları araşdırılıb baxılmışdır. Təhlil edilən parametrlər arasında əlaqələrin mövcudluğunu (və ya olmamasını) müəyyən etmək üçün, lay süxurlarının süzülmə qabiliyyətini xarakterizə edən parametrlərin onların litoloji tərkibi, su ilə doyma əmsalı, məsaməliliyi və karbonat materialının tərkibi ilə müqayisəsi aparılmışdır. Bakı arxipelaqının şimal hissəsindəki bəzi yataqlardan əldə edilən məlumatların nümunəsində keçiriciliyin qiymətləndirilməsi üçün təkmilləşdirilmiş üsul tətbiq edilmiş və quyuların geofiziki tədqiqat məlumatları əsasında kollektor-layların keyfiyyəti qiymətləndirilmişdir.
Açar sözlər: kollektor; kern; məsaməlilik; keçiricilik; karotaj; kollektor-layın keyfiyyəti.
Məqalədə kern və quyu geofiziki tədqiqat üsullarının məlumatlarından istifadə etməklə kollektorlayların keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi üsulları araşdırılıb baxılmışdır. Təhlil edilən parametrlər arasında əlaqələrin mövcudluğunu (və ya olmamasını) müəyyən etmək üçün, lay süxurlarının süzülmə qabiliyyətini xarakterizə edən parametrlərin onların litoloji tərkibi, su ilə doyma əmsalı, məsaməliliyi və karbonat materialının tərkibi ilə müqayisəsi aparılmışdır. Bakı arxipelaqının şimal hissəsindəki bəzi yataqlardan əldə edilən məlumatların nümunəsində keçiriciliyin qiymətləndirilməsi üçün təkmilləşdirilmiş üsul tətbiq edilmiş və quyuların geofiziki tədqiqat məlumatları əsasında kollektor-layların keyfiyyəti qiymətləndirilmişdir.
Açar sözlər: kollektor; kern; məsaməlilik; keçiricilik; karotaj; kollektor-layın keyfiyyəti.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230100799
E. A. Kazımov1, X. M. İslamov2
Qazma məhlullarının sabitləşdirilməsi məqsədilə kompleks təsirə malik reagentin işlənməsi üçün nəzəri şərtləri və plastik özlülük göstəricisinin azaldılması xassələri ilə qazma məhlullarının süzülmə göstəricisinin uyğunlaşması üzrə ən yaxşı nəticələri «Родопол-23П» və «КЛСП» nümunələri göstərir. Onların əsasında kompleks təsirə malik reagentin alınması üçün müvafiq sxem işlənmişdir.
Açar sözlər: qazma məhlulu; kimyəvi reagentlər; özlülük; suvermə; səmərəlilik.
Qazma məhlullarının sabitləşdirilməsi məqsədilə kompleks təsirə malik reagentin işlənməsi üçün nəzəri şərtləri və plastik özlülük göstəricisinin azaldılması xassələri ilə qazma məhlullarının süzülmə göstəricisinin uyğunlaşması üzrə ən yaxşı nəticələri «Родопол-23П» və «КЛСП» nümunələri göstərir. Onların əsasında kompleks təsirə malik reagentin alınması üçün müvafiq sxem işlənmişdir.
Açar sözlər: qazma məhlulu; kimyəvi reagentlər; özlülük; suvermə; səmərəlilik.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230100800
M. A. Mıslyuk
Qazma məhlullarının çıxarma qabiliyyətinin qiymətləndirilməsinə dair
Quyu gövdəsinin effektiv təmizlənməsi üçün qazma məhlullarının çıxarma qabiliyyətinin qiymətləndirilməsi üsulları nəzərdən keçirilir. Həlqəvi fəzada axın profilinin tamlığını nəzərə alaraq qazma məhlullarının çıxarma qabiliyyətinin göstəricisi təklif olunur. Nyuton, Ostvald, Binqam, Herşel – Balkli və Şulman – Kessonun reoloji modelləri üçün axın sürətinin və reoloji xüsusiyyətlərin konsentrik həlqəvi aralıqda laminar axınında çıxarma göstəricisinə təsiri öyrənilmişdir. Mədən məlumatlarının təhlili əsasında temperaturun qazma məhlullarının çıxarma qabiliyyətinin göstəricilərinə təsiri göstərilir.
Açar sözlər: qazma məhlulu; çıxarma qabiliyyəti; laminar axını; reoloji modeli.
Quyu gövdəsinin effektiv təmizlənməsi üçün qazma məhlullarının çıxarma qabiliyyətinin qiymətləndirilməsi üsulları nəzərdən keçirilir. Həlqəvi fəzada axın profilinin tamlığını nəzərə alaraq qazma məhlullarının çıxarma qabiliyyətinin göstəricisi təklif olunur. Nyuton, Ostvald, Binqam, Herşel – Balkli və Şulman – Kessonun reoloji modelləri üçün axın sürətinin və reoloji xüsusiyyətlərin konsentrik həlqəvi aralıqda laminar axınında çıxarma göstəricisinə təsiri öyrənilmişdir. Mədən məlumatlarının təhlili əsasında temperaturun qazma məhlullarının çıxarma qabiliyyətinin göstəricilərinə təsiri göstərilir.
Açar sözlər: qazma məhlulu; çıxarma qabiliyyəti; laminar axını; reoloji modeli.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230100801
R. A. İsayev
Məqalə, qazma məhlulu dövranının itirilməsi kimi mürəkkəbləşmələrin baş verməsində mühüm rol oynayan əsas amillərin öyrənilməsinə həsr edilmişdir. Məqalədə layların petrofiziki xüsusiyyətlərinin paylanmasının və onların itkilərin baş verməsinə təsirinin öyrənilməsinin nəticələri təqdim olunur ki, bu da vəzifələri, onların həlli yollarını və bunun üçün zəruri olan ilkin məlumatların xarakterini əsaslandırmağa imkan verdi; riyazi statistika və qeyri-səlis klaster təhlili metodlarına əsaslanaraq, geoloji şəraitin və itkilərin şiddətinin qarşılıqlı uyğunluğunun qiymətləndirilməsi aparıldı ki, bu da intervalı, itkilərin şiddətini və onlarla mübarizədə həll yollarının seçilməsini əsaslandırmağa imkan verdi.
Açar sözlər: anomal aşağı lay təzyiqləri; petrofiziki xüsusiyyətlər; qeyri-səlis klaster təhlili; udulmalar.
Məqalə, qazma məhlulu dövranının itirilməsi kimi mürəkkəbləşmələrin baş verməsində mühüm rol oynayan əsas amillərin öyrənilməsinə həsr edilmişdir. Məqalədə layların petrofiziki xüsusiyyətlərinin paylanmasının və onların itkilərin baş verməsinə təsirinin öyrənilməsinin nəticələri təqdim olunur ki, bu da vəzifələri, onların həlli yollarını və bunun üçün zəruri olan ilkin məlumatların xarakterini əsaslandırmağa imkan verdi; riyazi statistika və qeyri-səlis klaster təhlili metodlarına əsaslanaraq, geoloji şəraitin və itkilərin şiddətinin qarşılıqlı uyğunluğunun qiymətləndirilməsi aparıldı ki, bu da intervalı, itkilərin şiddətini və onlarla mübarizədə həll yollarının seçilməsini əsaslandırmağa imkan verdi.
Açar sözlər: anomal aşağı lay təzyiqləri; petrofiziki xüsusiyyətlər; qeyri-səlis klaster təhlili; udulmalar.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230100802
B. Ə. Süleymanov, X. A. Feyzullayev
Təbəqəli qeyri-bircins neft layının işlənməsi zamanı suyun təcridinin modelləşdirilməsi
Məqalədə təbəqəli qeyri-bircins layda təbəqələr arası axın nəzərə alınmaqla vurucu və ya hasilat quyusu ətrafından suyun təcridi prosesi şəraitində neftin su ilə sıxışdırılması prosesini proqnozlaşdırmağa imkan verən fluidlərin ikifazalı üçkomponentli süzülməsinin hidrodinamik modeli təklif edilir. Ədədi hesablama nəticələri göstərir ki, laylar arası axın olmadıqda, suyun suvurucu quyu ətrafından təcridi zamanı bütöv lay üzrə neftvermə əmsalı hasilat quyusu ətrafından təcrid ilə müqayisədə daha yüksək olur, bu halda qeyd edilən səmərəlik yüksək keçiricilikli təbəqənin sulaşmasının azalması ilə artır. Laylar arasında axın olduğu halda suyun hasilat quyusu ətrafından təcridi zamanı bütöv lay üçün neftvermə əmsalı, vurucu quyu ətrafından təcrid ilə müqayisədə daha yüksək olur, bu halda qeyd edilən səmərəlik yüksək keçiricilikli təbəqənin sulaşmasının azalması ilə, həmçinin artır. Gelin yuyulma vaxtı suyun vurucu və hasilat quyuları ətrafından təcridində laylar arası axın olmadıqda axının olduğu halla müqayisədə daha yüksək olur.
Açar sözlər: ikifazalı üçkomponentli mühit; ədədi modelləşdirmə; təcrid; süzülmə; diferensial tənlik; keçiricilik.
Məqalədə təbəqəli qeyri-bircins layda təbəqələr arası axın nəzərə alınmaqla vurucu və ya hasilat quyusu ətrafından suyun təcridi prosesi şəraitində neftin su ilə sıxışdırılması prosesini proqnozlaşdırmağa imkan verən fluidlərin ikifazalı üçkomponentli süzülməsinin hidrodinamik modeli təklif edilir. Ədədi hesablama nəticələri göstərir ki, laylar arası axın olmadıqda, suyun suvurucu quyu ətrafından təcridi zamanı bütöv lay üzrə neftvermə əmsalı hasilat quyusu ətrafından təcrid ilə müqayisədə daha yüksək olur, bu halda qeyd edilən səmərəlik yüksək keçiricilikli təbəqənin sulaşmasının azalması ilə artır. Laylar arasında axın olduğu halda suyun hasilat quyusu ətrafından təcridi zamanı bütöv lay üçün neftvermə əmsalı, vurucu quyu ətrafından təcrid ilə müqayisədə daha yüksək olur, bu halda qeyd edilən səmərəlik yüksək keçiricilikli təbəqənin sulaşmasının azalması ilə, həmçinin artır. Gelin yuyulma vaxtı suyun vurucu və hasilat quyuları ətrafından təcridində laylar arası axın olmadıqda axının olduğu halla müqayisədə daha yüksək olur.
Açar sözlər: ikifazalı üçkomponentli mühit; ədədi modelləşdirmə; təcrid; süzülmə; diferensial tənlik; keçiricilik.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230100803
E-mail: baghir.suleymanov@socar.az
V. E. Andreyev1, V. V. Muxametşin1, L. S. Kuleşova2, Q. Ş. Doskaziyeva3, A. P. Cijov1, A. R. Safiullina2
Məqalədə Zaburunye yatağının mürəkkəb qurulmuş terrigen kollektoru şəraitində polimer sulaşdırmasının təcrübi-sənaye sınağı prosesində özlü-elastik tərkiblərinin yarıb keşməsinin təhlili aparılmışdır. Hasilat quyularında polimerlərin konsentrasiyasının əhəmiyyətli dərəcədə artması sahələrin ehtiyatlarının yüksək hasilatı ilə izah olunur. Göstərilmişdir ki, vurmanın, o cümlədən polimerlərin, əhəmiyyətli həcmi, eləcə də polimer sulaşdırması təcrübəsinin genişləndirilməsi çərçivəsində yeni quyuların sınaqlara qoşulması ekoloji cəhətdən əsaslandırılmır, bu da, polimer zəncirlərinin fiziki parçalanmasının əsas səbəbi olan yüksək filtrasiyalı kanalların meydana gəlməsi ilə əlaqədardır. Bu hadisə ilə mübarizə aparmaq üçün yüksək özlülüklü haşiyələrinin vurulması variantı təklif olunur.
Açar sözlər: polimer; su təzahürü; sistemli yanaşma; suyun təcrid edilməsi; neftvermə.
Məqalədə Zaburunye yatağının mürəkkəb qurulmuş terrigen kollektoru şəraitində polimer sulaşdırmasının təcrübi-sənaye sınağı prosesində özlü-elastik tərkiblərinin yarıb keşməsinin təhlili aparılmışdır. Hasilat quyularında polimerlərin konsentrasiyasının əhəmiyyətli dərəcədə artması sahələrin ehtiyatlarının yüksək hasilatı ilə izah olunur. Göstərilmişdir ki, vurmanın, o cümlədən polimerlərin, əhəmiyyətli həcmi, eləcə də polimer sulaşdırması təcrübəsinin genişləndirilməsi çərçivəsində yeni quyuların sınaqlara qoşulması ekoloji cəhətdən əsaslandırılmır, bu da, polimer zəncirlərinin fiziki parçalanmasının əsas səbəbi olan yüksək filtrasiyalı kanalların meydana gəlməsi ilə əlaqədardır. Bu hadisə ilə mübarizə aparmaq üçün yüksək özlülüklü haşiyələrinin vurulması variantı təklif olunur.
Açar sözlər: polimer; su təzahürü; sistemli yanaşma; suyun təcrid edilməsi; neftvermə.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230100804
V. Ş. Muxametşin1, R. F. Yakupov1, A. F. Qimayev1, M. R. Yakupov2
Məqalədə hasilat quyularında hidrodinamik tədqiqatların planlaşdırılması və aparılması xüsusiyyətlərinin təhlili nəticəsində təzyiqin bərpa əyrisi (TBƏ) informativliyin artırılması və layın enerji vəziyyətinin öyrənilməsi məsəsələlərin həlli üçün təsirli bir vasitədir. Nasosun qəbulunda telemetrik sistemlərin (TMS) vericiləri olan yüksək dərəcəli avadanlıq yeni quyuların qazılması zonalarında lay parametrlərinin qiymətləri ilə yatağın əhatəsini əhəmiyyətli dərəcədə artırmağa imkan verir. Dərin vericilərin istifadəsi lay təzyiqinin təyin edilməsində müvəffəqiyyəti artırmağa və nəticədə təzyiqin yenidən hesablanmasında səhvləri aradan qaldırmağa imkan verir. Hasilat quyularında çoxlu sayda TMS vericiləri, tədqiqat proqramını optimallaşdırmaqla və əməliyyat məlumatlarından istifadə etməklə yatağı rəqəmləşdirməyə, neft hasilatında itkiləri azaltmağa imkan verir. TMS vericisinin məlumatlarına əsasən hasilatın və təzyiqin təhlili zamanı lay təzyiqinin ekspress qiymətləndirilməsi texnologiyası nəzərdən keçirilir ki, bu da səviyyənin bərpa əyrisinə (SBƏ) və ya (TBƏ) dayanmasını tələb etmir, bu da neft və maye itkilərini aradan qaldırır. Lay təzyiqinin qiymətləndirilməsinin bu metodikası aşağı keçirici kollektorları olan yataqlarda və yüksək neft debiti olan ərazilərdə tədqiqat əhatəsini artırmağa imkan verir.
Açar sözlər: quyuların hidrodinamik tədqiqatları; neft yataqlarının işlənməsi; təzyiqin bərpa əyrisi; keçiricilik; telemetrik sisteminin vericisi; rəqəmsallaşdırma; neft hasilatı; lay parametrləri.
Məqalədə hasilat quyularında hidrodinamik tədqiqatların planlaşdırılması və aparılması xüsusiyyətlərinin təhlili nəticəsində təzyiqin bərpa əyrisi (TBƏ) informativliyin artırılması və layın enerji vəziyyətinin öyrənilməsi məsəsələlərin həlli üçün təsirli bir vasitədir. Nasosun qəbulunda telemetrik sistemlərin (TMS) vericiləri olan yüksək dərəcəli avadanlıq yeni quyuların qazılması zonalarında lay parametrlərinin qiymətləri ilə yatağın əhatəsini əhəmiyyətli dərəcədə artırmağa imkan verir. Dərin vericilərin istifadəsi lay təzyiqinin təyin edilməsində müvəffəqiyyəti artırmağa və nəticədə təzyiqin yenidən hesablanmasında səhvləri aradan qaldırmağa imkan verir. Hasilat quyularında çoxlu sayda TMS vericiləri, tədqiqat proqramını optimallaşdırmaqla və əməliyyat məlumatlarından istifadə etməklə yatağı rəqəmləşdirməyə, neft hasilatında itkiləri azaltmağa imkan verir. TMS vericisinin məlumatlarına əsasən hasilatın və təzyiqin təhlili zamanı lay təzyiqinin ekspress qiymətləndirilməsi texnologiyası nəzərdən keçirilir ki, bu da səviyyənin bərpa əyrisinə (SBƏ) və ya (TBƏ) dayanmasını tələb etmir, bu da neft və maye itkilərini aradan qaldırır. Lay təzyiqinin qiymətləndirilməsinin bu metodikası aşağı keçirici kollektorları olan yataqlarda və yüksək neft debiti olan ərazilərdə tədqiqat əhatəsini artırmağa imkan verir.
Açar sözlər: quyuların hidrodinamik tədqiqatları; neft yataqlarının işlənməsi; təzyiqin bərpa əyrisi; keçiricilik; telemetrik sisteminin vericisi; rəqəmsallaşdırma; neft hasilatı; lay parametrləri.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230100805
V. J. Abdullayev1, R. Q. V.liyev2, S. S. Ryabov3, Q. Q. Krupin3, U. Z. Raximov3
Özbəkistan yataqlarında su axınının məhdudlaşdırılması üçün gel sistemlərinin tətbiqi
Məqalədə həm terrigen, həm də karbonatlı laylar üçün effektiv olan eyni vaxtda aparılan turşu ilə işlənmə və su axınının təcridi üsulu təqdim olunur. Mədən və eksperimental tədqiqatları Kruk və Şurçi yataqlarında aparılmışdır. Keçirilən tədbirlər nəticəsində neft hasilatında əhəmiyyətli artım və məhsulun sulaşmasında azalma müşahidə olunur.
Açar sözlər: gel sistemləri; gel əmələgətirmə; su axınının təcridi; neft quyusu; quyu debiti.
Məqalədə həm terrigen, həm də karbonatlı laylar üçün effektiv olan eyni vaxtda aparılan turşu ilə işlənmə və su axınının təcridi üsulu təqdim olunur. Mədən və eksperimental tədqiqatları Kruk və Şurçi yataqlarında aparılmışdır. Keçirilən tədbirlər nəticəsində neft hasilatında əhəmiyyətli artım və məhsulun sulaşmasında azalma müşahidə olunur.
Açar sözlər: gel sistemləri; gel əmələgətirmə; su axınının təcridi; neft quyusu; quyu debiti.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230100806
E-mail: vugar.abdullayev@socar.az
X. M. İbrahimov
Aşağı temperaturlu laylarda neftvermənin artırılmasının yeni üsulu
Məqalədə eksperimental tədqiqatların nəticələri təqdim olunur. Bu nəticələrin əsasında termoqaz və kimyəvi təsir üsulları daxil olan, aşağı temperaturlu laylarda neftvermənin artırılması üsulları işlənmişdir. Kimyəvi reagentlərin vurulması ilə oksidləşmə prosesinin başlanması onun quyudibi zonasında müntəzəm qaydada bərabər paylanmasına, prosesin təsir etmə zonasının artmasına və ekzotermik reaksiya zonasının irəliləmə frontunun hamarlanmasına gətirib çıxarır. Oksidləşmə prosesi nəticəsində əmələ gələn istilik və nefti sıxışdıran araqatlar neftvermənin əhəmiyyətli dərəcədə artmasına şərait yaradır. Neft yatağının işlənməsinin təklif olunan üsulunu tətbiq etdikdə, avadanlığın korroziyası baş vermir, əmələ gələn karbon qazının miqdarı artır, lay suyu qələviləşir, neftin sıxışdırma əmsalı əhəmiyyətli dərəcədə artır. Təklif olunan üsulun perspektivi laydaxili enerji potensialının, aşağı qiymətli kimyəvi reagentlərin istifadəsi, həmçinin əsas reagent olan havanın əlçatan olması ilə bağlıdır. Texnologiyanı həyata keçirmək asandır, qənaətcildir və xüsusi quyu konstruksiyası tələb etmir.
Açar sözlər: Pirit; ekzotermik reaksiya; natrium hidroksid məhlulu; ammonium karbonat məhlulu; oksidləşmə; neftvermənin artırılması; laya təsir üsulları; nefti sıxışdıran araqatı.
Məqalədə eksperimental tədqiqatların nəticələri təqdim olunur. Bu nəticələrin əsasında termoqaz və kimyəvi təsir üsulları daxil olan, aşağı temperaturlu laylarda neftvermənin artırılması üsulları işlənmişdir. Kimyəvi reagentlərin vurulması ilə oksidləşmə prosesinin başlanması onun quyudibi zonasında müntəzəm qaydada bərabər paylanmasına, prosesin təsir etmə zonasının artmasına və ekzotermik reaksiya zonasının irəliləmə frontunun hamarlanmasına gətirib çıxarır. Oksidləşmə prosesi nəticəsində əmələ gələn istilik və nefti sıxışdıran araqatlar neftvermənin əhəmiyyətli dərəcədə artmasına şərait yaradır. Neft yatağının işlənməsinin təklif olunan üsulunu tətbiq etdikdə, avadanlığın korroziyası baş vermir, əmələ gələn karbon qazının miqdarı artır, lay suyu qələviləşir, neftin sıxışdırma əmsalı əhəmiyyətli dərəcədə artır. Təklif olunan üsulun perspektivi laydaxili enerji potensialının, aşağı qiymətli kimyəvi reagentlərin istifadəsi, həmçinin əsas reagent olan havanın əlçatan olması ilə bağlıdır. Texnologiyanı həyata keçirmək asandır, qənaətcildir və xüsusi quyu konstruksiyası tələb etmir.
Açar sözlər: Pirit; ekzotermik reaksiya; natrium hidroksid məhlulu; ammonium karbonat məhlulu; oksidləşmə; neftvermənin artırılması; laya təsir üsulları; nefti sıxışdıran araqatı.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230100807
E-mail: khidir.ibrahimov@socar.az
Ş. Z. İsmaylov
Qazlift quyusunun qaldırıcısının diametrinin və uzunluğunun coxmeyarlı seçimi
Qazlift üsulu ilə neftçıxarmada istifadə olunan qaldırıcının daxili diametrinin və uzunluğunun optimal seçilməsi məsələsi, qaldırıcının optimal iş rejimində, quyuya qərarlaşmış maye axınının hərəkəti tənliyi əsasında əldə edilən meyarlar və məhdudiyyətlərlə iki meyarlı optimallaşdırma məsələsi şəklində tərtib edilmişdir. Qoyulan məsələnin həlli üçün meyarların, məhdudiyyətlərin və giriş müstəqil dəyişənlərin hər hansı bir son ədədi ilə çox meyarlı məsələnin ümumi vəzifəsi nəzərdən keçirilir. Belə bir problemin həlli üçün genetik alqoritm işlənmişdir.
Açar sözlər: quyu; qazlift; neft hasilatı; iş rejimi; alqoritm.
Qazlift üsulu ilə neftçıxarmada istifadə olunan qaldırıcının daxili diametrinin və uzunluğunun optimal seçilməsi məsələsi, qaldırıcının optimal iş rejimində, quyuya qərarlaşmış maye axınının hərəkəti tənliyi əsasında əldə edilən meyarlar və məhdudiyyətlərlə iki meyarlı optimallaşdırma məsələsi şəklində tərtib edilmişdir. Qoyulan məsələnin həlli üçün meyarların, məhdudiyyətlərin və giriş müstəqil dəyişənlərin hər hansı bir son ədədi ilə çox meyarlı məsələnin ümumi vəzifəsi nəzərdən keçirilir. Belə bir problemin həlli üçün genetik alqoritm işlənmişdir.
Açar sözlər: quyu; qazlift; neft hasilatı; iş rejimi; alqoritm.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230100808
Q. Q. Qilayev1, M. Y. Xabibullin2, R. N. Baxtizin3
İstismar quyularında qum təzahürü ilə mübarizə üsullarının təkmilləşdirilməsi
Hal hazırda qumun lay mayesi ilə birgə təzahürünə qarşı mübarizə aparmaq üçün çoxlu sayda üsullardan istifadə olunur ki, bunları da aşagıdakı kimi qruplaşdırmaq olar: qum ilə mayenin birlikdə çıxdığı quyuların istismar şəraitinin təkmilləşdirilməsi; qumun boruarxası fəzada saxlanılmasına imkan verən texnologiya və avadanlıqların yaradılması. Qumla təmasda olan avadanlığın hidroabraziv dağılması, layın quyudibi zonasında lay strukturunun pozulması, quyuların işi dayandığı zaman yerüstü avadanlıqlarda və quyu zumpfunda qum çöküntüləri üçün şərait yarandığı səbəbindən birinci qrupa aid üsullardan nadir hallarda istifadə olunur. Bu təzahürlərə qarşı mübarizənin ən perspektivli üsulu ikinci qrupa uyğun istifadə olunan texnologiya və avadanlıqlardır: quyunun quyudibi zonasına sement, köpüklü sement və sement-qum qarışıqlarının vurulması; quyudibində süzgəclərin tətbiqi; quyunun quyudibi zonasına böyük fraksiyalı qum dənələri və çınqılın vurulması; sintetik qatranların quyunun quyudibi zonasının boru arxası fəzasına vurulması; yuxarıda qeyd olunanları özündə birləşdirən kombinə edilmiş üsullar. Titan süzgəcləri və çınqıl doldurmaları layların dağılmasının qarşısını almaq üçün ən təsirli vasitələrdir.
Açar sözlər: quyuyanı lay; qum tıxacı; quyu; buxar-istilik təsiri.
Hal hazırda qumun lay mayesi ilə birgə təzahürünə qarşı mübarizə aparmaq üçün çoxlu sayda üsullardan istifadə olunur ki, bunları da aşagıdakı kimi qruplaşdırmaq olar: qum ilə mayenin birlikdə çıxdığı quyuların istismar şəraitinin təkmilləşdirilməsi; qumun boruarxası fəzada saxlanılmasına imkan verən texnologiya və avadanlıqların yaradılması. Qumla təmasda olan avadanlığın hidroabraziv dağılması, layın quyudibi zonasında lay strukturunun pozulması, quyuların işi dayandığı zaman yerüstü avadanlıqlarda və quyu zumpfunda qum çöküntüləri üçün şərait yarandığı səbəbindən birinci qrupa aid üsullardan nadir hallarda istifadə olunur. Bu təzahürlərə qarşı mübarizənin ən perspektivli üsulu ikinci qrupa uyğun istifadə olunan texnologiya və avadanlıqlardır: quyunun quyudibi zonasına sement, köpüklü sement və sement-qum qarışıqlarının vurulması; quyudibində süzgəclərin tətbiqi; quyunun quyudibi zonasına böyük fraksiyalı qum dənələri və çınqılın vurulması; sintetik qatranların quyunun quyudibi zonasının boru arxası fəzasına vurulması; yuxarıda qeyd olunanları özündə birləşdirən kombinə edilmiş üsullar. Titan süzgəcləri və çınqıl doldurmaları layların dağılmasının qarşısını almaq üçün ən təsirli vasitələrdir.
Açar sözlər: quyuyanı lay; qum tıxacı; quyu; buxar-istilik təsiri.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230100809
R. Z. Nurqaliyev1, İ. Q. Fattaxov1,2, R.R. Xusnutdinova1, A. R. Vafin2, A. S. Jirkeyev3, A. K. Saxapova3
Layın neft hasilatının artması ilə əlaqəqar hər hansı bir tədbirin layihələndirilməsi mərhələsində, baxılan məsələdə təmir və izolyasiya işlərinin vacib vəzifəsi prosesin modelləşdirilməsi, xüsusən də hidrodinamiki modelləşdirmədir. Layihə prosesində texnologiyanın istifadəsindən neftvermə parametrlərini proqnozlaşdırmağa və bununla da görülən işlərin dəyərini azaltmağa və planlaşdırılan tədbirlərin rentabelliyini və müvəffəqiyyət faizini təyin etməyə imkan verir. Məqalədə, neftlə doymuş və sulu təbəqəni təqlid edən yaradılmış iki fazalı hidrodinamik modelin köməyi ilə texnoloji və iqtisadi effektin qiymətləndirilməsi müzakirə olunur, müxtəlif izolyasiya əmsalları üçün hesablanmış dəyərlər və skin-faktorunun asılılıq qrafikləri, həmçinin tərkibin izolyasiya əmsalından asılı olaraq neft debitində və sulaşmada dəyişiklik qrafiki verilmişdir.
Açar sözlər: suyun izolyasiyası; hidrodinamik model; skin-faktor; izolyasiya əmsalı; su axını.
Layın neft hasilatının artması ilə əlaqəqar hər hansı bir tədbirin layihələndirilməsi mərhələsində, baxılan məsələdə təmir və izolyasiya işlərinin vacib vəzifəsi prosesin modelləşdirilməsi, xüsusən də hidrodinamiki modelləşdirmədir. Layihə prosesində texnologiyanın istifadəsindən neftvermə parametrlərini proqnozlaşdırmağa və bununla da görülən işlərin dəyərini azaltmağa və planlaşdırılan tədbirlərin rentabelliyini və müvəffəqiyyət faizini təyin etməyə imkan verir. Məqalədə, neftlə doymuş və sulu təbəqəni təqlid edən yaradılmış iki fazalı hidrodinamik modelin köməyi ilə texnoloji və iqtisadi effektin qiymətləndirilməsi müzakirə olunur, müxtəlif izolyasiya əmsalları üçün hesablanmış dəyərlər və skin-faktorunun asılılıq qrafikləri, həmçinin tərkibin izolyasiya əmsalından asılı olaraq neft debitində və sulaşmada dəyişiklik qrafiki verilmişdir.
Açar sözlər: suyun izolyasiyası; hidrodinamik model; skin-faktor; izolyasiya əmsalı; su axını.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230100810
E-mail: i-fattakhov@rambler.ru
İ. Ş. Minqulov1, M. D. Valeyev2, V. V. Muxametşin1, L. S. Kuleşova1, Ş. Q. Minqulov1
Neftdə həll olunmuş qazın miqdarının neftin özlülüyünə təsiri
Məqalədə neftin qazla doyumluluğunun onun özlülüyünə təsirinin öyrənilməsinin nəticələri təsvir edilmişdir. Qazlılığın və lay məhsulunun sulaşmasının dəyişilməsinin geniş diapazonunda həll olunmuş qazın neftin özlülüyünə təsiri ilə bağlı araşdırmalar aparılmışdır. Göstərilir ki, bəzi tədqiqatlara görə neftdə həll olunmuş qazın olması onun özlülüyünü qat-qat azalda bilər. Standart şəraitdə neftin özlülüyünün müqayisəli təhlili əsasında qazla doyumlu neftin özlülüyü ilə onun qazla doyumluluğundan asılı olaraq standart qiyməti arasında statistik əlaqə əldə edilmişdir. Qaz doyumlu su-neft emulsiyasının özlülüyünün hesablanması üsulu, qazsızlaşdırılmış mayenin və qaz doyumlu neftin 20 °C-də özlülüyünün ilkin ölçülməsi, bu neftin deqazasiya əyrisi ilə neftdə həll olunmuş qazın qalıq miqdarının müəyyən edilməsi, Arlan neft yatağının lay neftlərinin tədqiqi nümunəsində təklif edilmişdir.
Açar sözlər: həll olunmuş qaz; qazsızlaşdırılmış neftin özlülüyü; sulaşma; su-neft emulsiyası.
Məqalədə neftin qazla doyumluluğunun onun özlülüyünə təsirinin öyrənilməsinin nəticələri təsvir edilmişdir. Qazlılığın və lay məhsulunun sulaşmasının dəyişilməsinin geniş diapazonunda həll olunmuş qazın neftin özlülüyünə təsiri ilə bağlı araşdırmalar aparılmışdır. Göstərilir ki, bəzi tədqiqatlara görə neftdə həll olunmuş qazın olması onun özlülüyünü qat-qat azalda bilər. Standart şəraitdə neftin özlülüyünün müqayisəli təhlili əsasında qazla doyumlu neftin özlülüyü ilə onun qazla doyumluluğundan asılı olaraq standart qiyməti arasında statistik əlaqə əldə edilmişdir. Qaz doyumlu su-neft emulsiyasının özlülüyünün hesablanması üsulu, qazsızlaşdırılmış mayenin və qaz doyumlu neftin 20 °C-də özlülüyünün ilkin ölçülməsi, bu neftin deqazasiya əyrisi ilə neftdə həll olunmuş qazın qalıq miqdarının müəyyən edilməsi, Arlan neft yatağının lay neftlərinin tədqiqi nümunəsində təklif edilmişdir.
Açar sözlər: həll olunmuş qaz; qazsızlaşdırılmış neftin özlülüyü; sulaşma; su-neft emulsiyası.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230100811
İ. A. Faizov1, A. Ş. Qarifullin1, V. Ş. Muxametşin2, L. S. Kuleşova2, S. R. Nurov1, R. R. Qareyev1, R. F. Yakupov3, Z. N. Saqitova2
Arlan yatağının Novo-Xazinskaya sahəsində sənaye təcrübəsi – 60 il sonra
Məqalədə geoloji quruluşun anlayışındakı dəyişikliyi və cari inkişaf göstəricilərini nəzərə alaraq quyu şəbəkəsinin sıxlığı (QŞS) üzrə Novo-Kazan sənaye təcrübəsinin təhlilinin nəticələri təqdim olunur. Neft hasilatının sonlu əmsalı müəyyənləşdirilmişdir, quyu şəbəkəsinin sıxılmasının bu göstəriciyə təsiri barədə nəticələr ümumiləşdirilmişdr. Arlan yatağının aşağı karbon terrigen təbəqəsinin (AKTT) qeyri-bircins layları şəraitində işlənmənin ilkin mərhələsində quyu şəbəkəsinin sıxılmasının məqsədəuyğun olduğu və son neftçıxarma əmsalına (SNƏ) əhəmiyyətli dərəcədə təsiri göstərilir. Sərt lay təzyiqinin saxlanması sisteminin (LTS) təşkili ilə QŞS -nın sıxılmasından son neftvermə əmsalının 14,7-dən 10.3 ha/q artması 0.125 v.p. qiymətləndirilir. Neft hasilatının bərpası baxımından geoloji və texnoloji tədbirlərin (GTT) effektivliyinə QŞS -nın təsirinin olmaması müəyyən edilmişdir. Bu cür GTT səmərəliliyinə quyudibi zonalarının geolojifiziki parametrləri və quyuların texnoloji parametrləri daha çox təsir göstərir. Nəticələr mövcud işlənmə sistemlərinin təhlili və səmərəliliyinin artırılması üçün istifadə edilə bilər. QŞS-nin işlənmə göstəricilərinə təsirinin öyrənilməsinin sonrakı inkişafı (Arlan yatağının Akineyev və Cerlak təcrübə sahələrində mədən təcrübəsinin öyrənilməsi nümunəsində) əhəmiyyətli elmi və praktiki marağa malikdir.
Açar sözlər: neft yataqlarının işlənməsi; Arlan neft yatağı; Novo-Xazinsk eksperimenti; quyu şəbəkəsinin sıxlığı; neft vermə əmsalı.
Məqalədə geoloji quruluşun anlayışındakı dəyişikliyi və cari inkişaf göstəricilərini nəzərə alaraq quyu şəbəkəsinin sıxlığı (QŞS) üzrə Novo-Kazan sənaye təcrübəsinin təhlilinin nəticələri təqdim olunur. Neft hasilatının sonlu əmsalı müəyyənləşdirilmişdir, quyu şəbəkəsinin sıxılmasının bu göstəriciyə təsiri barədə nəticələr ümumiləşdirilmişdr. Arlan yatağının aşağı karbon terrigen təbəqəsinin (AKTT) qeyri-bircins layları şəraitində işlənmənin ilkin mərhələsində quyu şəbəkəsinin sıxılmasının məqsədəuyğun olduğu və son neftçıxarma əmsalına (SNƏ) əhəmiyyətli dərəcədə təsiri göstərilir. Sərt lay təzyiqinin saxlanması sisteminin (LTS) təşkili ilə QŞS -nın sıxılmasından son neftvermə əmsalının 14,7-dən 10.3 ha/q artması 0.125 v.p. qiymətləndirilir. Neft hasilatının bərpası baxımından geoloji və texnoloji tədbirlərin (GTT) effektivliyinə QŞS -nın təsirinin olmaması müəyyən edilmişdir. Bu cür GTT səmərəliliyinə quyudibi zonalarının geolojifiziki parametrləri və quyuların texnoloji parametrləri daha çox təsir göstərir. Nəticələr mövcud işlənmə sistemlərinin təhlili və səmərəliliyinin artırılması üçün istifadə edilə bilər. QŞS-nin işlənmə göstəricilərinə təsirinin öyrənilməsinin sonrakı inkişafı (Arlan yatağının Akineyev və Cerlak təcrübə sahələrində mədən təcrübəsinin öyrənilməsi nümunəsində) əhəmiyyətli elmi və praktiki marağa malikdir.
Açar sözlər: neft yataqlarının işlənməsi; Arlan neft yatağı; Novo-Xazinsk eksperimenti; quyu şəbəkəsinin sıxlığı; neft vermə əmsalı.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230100812
E. F. Vəliyev, Ə. A. Əliyev
Əksər tədqiqatçıların fikrincə, ən perspektivli alternativ tamponaj materialı geopolimerlərdir. Onlar alümosilikatlar və qələvi aktivatorların reaksiyası nəticəsində yaranan qeyri-üzvi tamponaj materiallarıdır. Yüngülləşdirilmiş geopolimer məhlulları xüsusilə diqqət mərkəzindədir, belə ki, bu sayədə onların tətbiq olunma şəraitlərini kifayət qədər artırmaq mümkündür. Hazırki tədqiqatda yüngülləşdirilmiş geopolimer tərkibinin hazırlanmasında qaz əmələ gətirən Aluminium tozu (AP) və Ferrosilisium şlakından (FSS) istifadə olunmuşdur. Ferrosilisium şlakı ferrosilikon istehsalı zamanı yaranmış tullantı materialıdır. AP və FSS-in geopolimer tərkibində istifadəsi onun sıxlığının müvafiq olaraq 23 və 27% azalmasına səbəb olur. AP ilə müqayisədə FSS-in tətbiqi zamanı mexaniki göstəricilərin, xüsusilə də, sıxılmaya qarşı müqavimətin 3.9%, əyilməyə qarşı müqavimətin 2.8%, elastiklik modulunun 3.7% və parçalanmaya qarşı müqavimətin 5.9% daha yüksək göstəricilərə malik olduğu aşkar olunmuşdur.
Açar sözlər: geopolimer; qaz əmələ gətirən reagent; quyularin sementlənməsi; yüngülləşdirilmiş tamponaj materialları; təmir-izolyasiya işləri.
Əksər tədqiqatçıların fikrincə, ən perspektivli alternativ tamponaj materialı geopolimerlərdir. Onlar alümosilikatlar və qələvi aktivatorların reaksiyası nəticəsində yaranan qeyri-üzvi tamponaj materiallarıdır. Yüngülləşdirilmiş geopolimer məhlulları xüsusilə diqqət mərkəzindədir, belə ki, bu sayədə onların tətbiq olunma şəraitlərini kifayət qədər artırmaq mümkündür. Hazırki tədqiqatda yüngülləşdirilmiş geopolimer tərkibinin hazırlanmasında qaz əmələ gətirən Aluminium tozu (AP) və Ferrosilisium şlakından (FSS) istifadə olunmuşdur. Ferrosilisium şlakı ferrosilikon istehsalı zamanı yaranmış tullantı materialıdır. AP və FSS-in geopolimer tərkibində istifadəsi onun sıxlığının müvafiq olaraq 23 və 27% azalmasına səbəb olur. AP ilə müqayisədə FSS-in tətbiqi zamanı mexaniki göstəricilərin, xüsusilə də, sıxılmaya qarşı müqavimətin 3.9%, əyilməyə qarşı müqavimətin 2.8%, elastiklik modulunun 3.7% və parçalanmaya qarşı müqavimətin 5.9% daha yüksək göstəricilərə malik olduğu aşkar olunmuşdur.
Açar sözlər: geopolimer; qaz əmələ gətirən reagent; quyularin sementlənməsi; yüngülləşdirilmiş tamponaj materialları; təmir-izolyasiya işləri.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230100813
E-mail: elchinf.veliyev@socar.az
M. S. Mullakayev1,2, R. M. Mullakayev1
Yüksək özlülüklü neftin nəqli üçün sonokimyəvi texnologiya
Məqalə neft-qaz kompleksinin aktual problemlərindən birinə – yüksək özlülüklü neftlərin nəqlinə həsr olunmuşdur. Tədqiqatın obyekti Aşalçin yatağının yüksək özlülüklü yüksək kükürdlü qarışıq nefti olmuşdur. Neftə sonokimyəvi təsir effektiv özlülüyü 35-40 %, donma temperaturunu isə 15-20 °C azaltmağa imkan vermişdir. İşlənmiş qurğunun və sonokimyəvi texnologiyanın təcrübi-sənaye sınaqları magistral boru kəmərlərinin nasos stansiyalarının yükünün aşağı salınmasının, «isti» neft vurulma stansiyalarının sayının azaldılmasının, üzvi kükürd birləşmələrinin atmosferə atılmasının miqdarının azaldılmasının mümkünlüyünü göstərmişdir.
Açar sözlər: yüksək özlülüklü neft; neft dispers sistemləri; ultrasəs; depressor aşqarlar; sonokimyəvi təsir; effektiv özlülük; donma temperaturu.
Məqalə neft-qaz kompleksinin aktual problemlərindən birinə – yüksək özlülüklü neftlərin nəqlinə həsr olunmuşdur. Tədqiqatın obyekti Aşalçin yatağının yüksək özlülüklü yüksək kükürdlü qarışıq nefti olmuşdur. Neftə sonokimyəvi təsir effektiv özlülüyü 35-40 %, donma temperaturunu isə 15-20 °C azaltmağa imkan vermişdir. İşlənmiş qurğunun və sonokimyəvi texnologiyanın təcrübi-sənaye sınaqları magistral boru kəmərlərinin nasos stansiyalarının yükünün aşağı salınmasının, «isti» neft vurulma stansiyalarının sayının azaldılmasının, üzvi kükürd birləşmələrinin atmosferə atılmasının miqdarının azaldılmasının mümkünlüyünü göstərmişdir.
Açar sözlər: yüksək özlülüklü neft; neft dispers sistemləri; ultrasəs; depressor aşqarlar; sonokimyəvi təsir; effektiv özlülük; donma temperaturu.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230100816
O. A. Kolençukov1, A. Y. Mixaylov1, K. A. Başmur1, V. S. Tınçenko2,3, R. B. Sergiyenko4, V. V. Kukarsev1,2,3, V. V. Tınçenko1,3
Termokimyəvi reaktor sistemlərinin texniki vəziyyətinin proqnozlaşdırılması
Hal hazırda termokimyəvi reaktorlar bir çox sənaye sahələrinin ayrılmaz elementidir. Reaktor elementlərinin imtinası əhəmiyyətli mənfi nəticələrə səbəb ola bilər. Tərkibində qarışdırıcı cihazı olan termokimyəvi reaktorların imtina nəticələrinin təhlili təqdim olunur. Qarışdırıcı cihazı olan termokimyəvi reaktorların imtinasının əsas səbəblərini müəyyən etmək üçün FMEA üsulundan istifadə edilmişdir. İmtinanın statistik məlumatlarından istifadə edərək Pareto diaqramında qarışdırıcı cihazın sıradan çıxmasının əsas səbəblərinin bölüşdürülməsi göstərilmişdir. Ən əhəmiyyət kəsb edən səbəblər məcmusunun yastıq qovşağlarının və nəticə olaraq, qarışdırıcı cihazın sıradan çıxmasına səbəb olduğu müəyyən edilmişdir. Diyircəkli yastıqların, eləcə də maqnitostatik yastıqların istifadəsilə, termokimyəvi reaktorun yastıq qovşaqlarının imtina intensivliyinin Markov modeli təqdim olunmuşur. Markov prosesləri metodundan istifadə edərək qarışdırıcı cihazın diyircəkli yastıqlarının maqnitostatik yastıq qovşaqları ilə əvəz edilməsinin əsaslandırılması göstərilmişdır. Hesablamalar nəticəsində imtinasız işləmə ehtimalı diyircəkli yastıq əsaslı dayaqlar üçün 0.9998, maqnitostatik yastıqları üçün isə 0.9999 olmuşdur.
Açar sözlər: imtinaların təhlili; termokimyəvi reaktor; Markov prosesləri; qarışdırıcı cihaz; yastıq qovşağı; texniki vəziyyət.
Hal hazırda termokimyəvi reaktorlar bir çox sənaye sahələrinin ayrılmaz elementidir. Reaktor elementlərinin imtinası əhəmiyyətli mənfi nəticələrə səbəb ola bilər. Tərkibində qarışdırıcı cihazı olan termokimyəvi reaktorların imtina nəticələrinin təhlili təqdim olunur. Qarışdırıcı cihazı olan termokimyəvi reaktorların imtinasının əsas səbəblərini müəyyən etmək üçün FMEA üsulundan istifadə edilmişdir. İmtinanın statistik məlumatlarından istifadə edərək Pareto diaqramında qarışdırıcı cihazın sıradan çıxmasının əsas səbəblərinin bölüşdürülməsi göstərilmişdir. Ən əhəmiyyət kəsb edən səbəblər məcmusunun yastıq qovşağlarının və nəticə olaraq, qarışdırıcı cihazın sıradan çıxmasına səbəb olduğu müəyyən edilmişdir. Diyircəkli yastıqların, eləcə də maqnitostatik yastıqların istifadəsilə, termokimyəvi reaktorun yastıq qovşaqlarının imtina intensivliyinin Markov modeli təqdim olunmuşur. Markov prosesləri metodundan istifadə edərək qarışdırıcı cihazın diyircəkli yastıqlarının maqnitostatik yastıq qovşaqları ilə əvəz edilməsinin əsaslandırılması göstərilmişdır. Hesablamalar nəticəsində imtinasız işləmə ehtimalı diyircəkli yastıq əsaslı dayaqlar üçün 0.9998, maqnitostatik yastıqları üçün isə 0.9999 olmuşdur.
Açar sözlər: imtinaların təhlili; termokimyəvi reaktor; Markov prosesləri; qarışdırıcı cihaz; yastıq qovşağı; texniki vəziyyət.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230100814
L. K. Abdraxmanova, A. V. Muhamadiyarov, I. I. Süleymanov, N. A. Holkin, A. F. Yakovleva
Əyilmə zamanı dəmir-beton şüalarının normal çatlarının açılma genişliyinin hesablanması
Dəmir-beton şüalarının əyilməsi zamanı uzanan zonada çatların yaranmasına səbəb olan proses baş verir. Öz növbəsində, çatlar şüanın möhkəmliyini, daşıyıcı xüsusiyyətlərini azaldır və müvafiq olaraq bütün quruluşun daşıyıcı qabiliyyətini pozan və fövqəladə vəziyyətə səbəb olan əyilmənin artmasına birbaşa təsir göstərir. Məqalədə SP 52-101-2003, SP 63.13330.2018-də təqdim olunan metodikaya uyğun olaraq dəmirbeton şüalarının normal çatlarının açılmasının sınaqdan keçirilmiş yüklərin və şüanın güc xüsusiyyətlərinin əvvəlcədən müəyyən edilmiş parametrləri ilə hesablanması nəzərdən keçirilir.
Açar sözlər: dəmir-beton şüası; normal çatlar; güc xüsusiyyətləri.
Dəmir-beton şüalarının əyilməsi zamanı uzanan zonada çatların yaranmasına səbəb olan proses baş verir. Öz növbəsində, çatlar şüanın möhkəmliyini, daşıyıcı xüsusiyyətlərini azaldır və müvafiq olaraq bütün quruluşun daşıyıcı qabiliyyətini pozan və fövqəladə vəziyyətə səbəb olan əyilmənin artmasına birbaşa təsir göstərir. Məqalədə SP 52-101-2003, SP 63.13330.2018-də təqdim olunan metodikaya uyğun olaraq dəmirbeton şüalarının normal çatlarının açılmasının sınaqdan keçirilmiş yüklərin və şüanın güc xüsusiyyətlərinin əvvəlcədən müəyyən edilmiş parametrləri ilə hesablanması nəzərdən keçirilir.
Açar sözlər: dəmir-beton şüası; normal çatlar; güc xüsusiyyətləri.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230100815
C. E. Əlizadə, A. Q. Volevodz
Neft-qaz sənayesində əqli mülkiyyətin hüquqi müdafiəsi
İyirmi birinci əsrin əvvəlləri neft və təbii qaz hasilatında bumun şahidi oldu. Bu bum, hüquqşünasların araşdırmağa başladığı müxtəlif sualları, o cümlədən enerji sektorunda texnoloji irəliləyişlər və onların kommersiyalaşdırılması və mühafizəsi məsələlərini gündəmə gətirir. Bu tədqiqat işi neft və qaz sənayesində fəaliyyət göstərən şirkətlərin əqli mülkiyyət hüquqlarının hüquqi müdafiəsinin mövcud vəziyyətini araşdırmaq məqsədi daşıyır. Məqalədə tətbiq olunan əqli mülkiyyət hüquqlarının qısa təsviri verilmiş və bu hüquqların müdafiəsi formasının seçilməsinə təsir edən amillərin müqayisəli-hüquqi təhlili verilmişdir. Kompleks şəklində apalılmış hüquqi tədqiqat enerji sektorunda qeyri-maddi aktivlərin rolunun və əhəmiyyətinin gücləndirilməsini müəyyən edir və ixtiraların, texnologiyanın və məlumatların icazəsiz istifadədən və haqsız rəqabətdən qorunmasının əsas formaları kimi patentlərin, kommersiya sirlərinin və müəllif hüquqlarının üstünlük təşkil edən rolunu müəyyən edir. Bu məqalə artan rəqabət və enerji qiymətlərindəki güclü volatilliyi şəraitində şirkətlərin qeyri-maddi aktivlər portfelinə onun diversifikasiyası və kommersiyalaşdırılmasına yönəlmiş innovativ strategiyaların tətbiqi ehtiyacını əsaslandırır.
Açar sözlər: əqli mülkiyyət; patent; kommersiya sirri; innovativ fəaliyyət; neft və qaz sənayesi.
İyirmi birinci əsrin əvvəlləri neft və təbii qaz hasilatında bumun şahidi oldu. Bu bum, hüquqşünasların araşdırmağa başladığı müxtəlif sualları, o cümlədən enerji sektorunda texnoloji irəliləyişlər və onların kommersiyalaşdırılması və mühafizəsi məsələlərini gündəmə gətirir. Bu tədqiqat işi neft və qaz sənayesində fəaliyyət göstərən şirkətlərin əqli mülkiyyət hüquqlarının hüquqi müdafiəsinin mövcud vəziyyətini araşdırmaq məqsədi daşıyır. Məqalədə tətbiq olunan əqli mülkiyyət hüquqlarının qısa təsviri verilmiş və bu hüquqların müdafiəsi formasının seçilməsinə təsir edən amillərin müqayisəli-hüquqi təhlili verilmişdir. Kompleks şəklində apalılmış hüquqi tədqiqat enerji sektorunda qeyri-maddi aktivlərin rolunun və əhəmiyyətinin gücləndirilməsini müəyyən edir və ixtiraların, texnologiyanın və məlumatların icazəsiz istifadədən və haqsız rəqabətdən qorunmasının əsas formaları kimi patentlərin, kommersiya sirlərinin və müəllif hüquqlarının üstünlük təşkil edən rolunu müəyyən edir. Bu məqalə artan rəqabət və enerji qiymətlərindəki güclü volatilliyi şəraitində şirkətlərin qeyri-maddi aktivlər portfelinə onun diversifikasiyası və kommersiyalaşdırılmasına yönəlmiş innovativ strategiyaların tətbiqi ehtiyacını əsaslandırır.
Açar sözlər: əqli mülkiyyət; patent; kommersiya sirri; innovativ fəaliyyət; neft və qaz sənayesi.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230100817
E-mail: jamilalizada@gmail.com
Y. İ. Puzin1, P. Y. Puzin2
Ferrosenin iştirakı ilə məhlulda polimerləşən polimetil metakrilatın molekulyar kütlə xüsusiyyətləri
Polyarlığı ilə fərqlənən benzol, toluol, etil asetat həlledicilərində polimerləşmə yolu ilə əldə edilən polimetil metakrilatın molekulyar çəkisinə və polidispersliyinə ferrosenin təsiri üzərində tədqiqat aparılmışdır. Göstərilmişdir ki, polimetil metakrilatın həm orta çəkili, həm də orta saylı molekulyar kütlələri azalır, polidisperslik isə olduğu kimi qalır. Məlum olmuşdur ki, proses ən qütblü etil asetatda aparıldıqda ferrosenin molekulyar kütləyə təsiri daha çox olur.
Açar sözlər: metilmetakrilat; ferrosen; məhlullu polimerləşmə; mühitin qütblüyü.
Polyarlığı ilə fərqlənən benzol, toluol, etil asetat həlledicilərində polimerləşmə yolu ilə əldə edilən polimetil metakrilatın molekulyar çəkisinə və polidispersliyinə ferrosenin təsiri üzərində tədqiqat aparılmışdır. Göstərilmişdir ki, polimetil metakrilatın həm orta çəkili, həm də orta saylı molekulyar kütlələri azalır, polidisperslik isə olduğu kimi qalır. Məlum olmuşdur ki, proses ən qütblü etil asetatda aparıldıqda ferrosenin molekulyar kütləyə təsiri daha çox olur.
Açar sözlər: metilmetakrilat; ferrosen; məhlullu polimerləşmə; mühitin qütblüyü.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230100818
A. K. Mazitova, I. I. Zaripov, G. K. Aminova
Polimer nanokompozitlər üçün mineral doldurucular
Ənənəvi polimer kompozit materiallar plastiklərin fiziki və mexaniki xüsusiyyətlərini təyin edən aydın interfaz sərhədi olan iki və ya daha çox fazadan ibarətdir. Nanokompozitlərin xüsusiyyətləri bir çox parametrdən asılıdır: polimerin kimyəvi təbiəti, modifikatorun funksionallığı, kompozitin əldə edilmə üsulları və laylı silikatın modifikasiyası. Silikatlar ən çoxsaylı minerallar sinfidir. Ən mühüm süxurəmələgətirici minerallar olduqları üçün təbiətdə məlim olan mineral növlərin təxminən üçdə bir hissəsi onların payına düşür. Laylı silikatların istifadəsi nanokompozitlərin bir sıra xüsusiyyətlərini əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırmağa imkan verir: sıxlığın azalması, materialların yanğına davamlılığının yaxşılaşdırılması, məhsulların səth keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması, nanokompozit məhsullarının istehsalında avadanlıqların abraziv aşınmasının azaldılması, materialların təkrar emalının artırılması. Nanomöhkəmləndirmə sərtliyi və davamlılığı artırır, eyni zamanda materialın texnoloji oturmasını (deformasiyasını) əhəmiyyətli dərəcədə azaldır və öz formasını saxlayabilmə qabiliyyətini yaxşılaşdırır. Xüsusi relyefə görə bu cür materialların nanostrukturlu səthləri çox aşağı adgeziya enerjisinə malik olurlar, beləliklə məmulatlar kirdən qorunma xüsusiyyəti qazanırlar, görünüşləri və istehlak keyfiyyətləri yaxşılaşır. Bundan əlavə, materialın qazlar, buxarlar, qoxular üçün keçiriciliyi də əhəmiyyətli dərəcədə azalır.
Açar sözlər: doldurucular; polimer nanokompozitlər; minerallar.
Ənənəvi polimer kompozit materiallar plastiklərin fiziki və mexaniki xüsusiyyətlərini təyin edən aydın interfaz sərhədi olan iki və ya daha çox fazadan ibarətdir. Nanokompozitlərin xüsusiyyətləri bir çox parametrdən asılıdır: polimerin kimyəvi təbiəti, modifikatorun funksionallığı, kompozitin əldə edilmə üsulları və laylı silikatın modifikasiyası. Silikatlar ən çoxsaylı minerallar sinfidir. Ən mühüm süxurəmələgətirici minerallar olduqları üçün təbiətdə məlim olan mineral növlərin təxminən üçdə bir hissəsi onların payına düşür. Laylı silikatların istifadəsi nanokompozitlərin bir sıra xüsusiyyətlərini əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırmağa imkan verir: sıxlığın azalması, materialların yanğına davamlılığının yaxşılaşdırılması, məhsulların səth keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması, nanokompozit məhsullarının istehsalında avadanlıqların abraziv aşınmasının azaldılması, materialların təkrar emalının artırılması. Nanomöhkəmləndirmə sərtliyi və davamlılığı artırır, eyni zamanda materialın texnoloji oturmasını (deformasiyasını) əhəmiyyətli dərəcədə azaldır və öz formasını saxlayabilmə qabiliyyətini yaxşılaşdırır. Xüsusi relyefə görə bu cür materialların nanostrukturlu səthləri çox aşağı adgeziya enerjisinə malik olurlar, beləliklə məmulatlar kirdən qorunma xüsusiyyəti qazanırlar, görünüşləri və istehlak keyfiyyətləri yaxşılaşır. Bundan əlavə, materialın qazlar, buxarlar, qoxular üçün keçiriciliyi də əhəmiyyətli dərəcədə azalır.
Açar sözlər: doldurucular; polimer nanokompozitlər; minerallar.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP20230100819