SOCAR Proceedings
Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin "Neftqazelmitədqiqatlayihə" İnstitutunun rəsmi nəşri olan "SOCAR Proceedings" jurnalı 1930-cu ildən nəşr edilir və neft–qaz sənayesinin mütəxəssisləri, aspirantları və elmi işçiləri üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Jurnal beynəlxalq sitatgətirmə sistemi Scopus, Rusiya Elmi Sitatgətirmə İndeksi və EI’s Compendex, Petroleum Abstracts (Tulsa), Chemical Abstracts, Inspec xülasələndirmə sistemlərinə daxildir.
2017-ci ildə beynəlxalq indekslədirmə və xülasələndirmə sistemi Emerging Sources Citation Index daxil olunub.
S.A. Punanova
Məqalədə analitik tədqiqatlar və ədəbiyyat mənbələrinin tənqidi təhlili əsasında qeyriantiklinal tələlərin təsnifat atributları nəzərdən keçirilmişdir. İstər universal sxemlərin təsviri, istərsə də konkret neft-qaz hövzələri üçün tədqiqatçılar tərəfindən istifadə olunan tələlərin təsnifat təriflərinin və xarakteristikalarının həddindən artıq olması və çox vaxt müxtəlif variantlarda olması son nəticədə tələlərin tiplərinin və yarımtiplərinin genişlənməsinə, üç əsas sinifdə birləşməsinə gətirib çıxarır: fasiləsiz və kvazifasiləsiz (qeyri-ənənəvi) və fasiləli (ənənəvi). Qeyd edilmişdir ki, tələlərin genezis və morfologiyasının və onlarının axtarışının geofiziki, seysmostratiqrafik, paleogeoqrafik, paleotektonik, hidrogeoloji və digər üsullarla kompleks şəkildə öyrənilməsinə hal-hazırda axtarış-kəşfiyyat işlərinin bütün mərhələlərində karbohidrogen yığımlarının geokimyəvi üsullarla da proqnozlaşdırılması və axtarışı geniş tətbiq olunur. Karbon tərkibli formasiyaların nazik tələlərinin effektiv məhsuldarlığının qiymətləndirilməsi üçün geokimyəvi üsulların praktiki imkanları Rusiyanın Bajenov və Domanik yataqlarının, habelə ABŞ-da Bakken, Eagle və digər şist yataqlarının nümunəsində göstərilmişdir.
Açar sözlər: qeyri-antiklinal tələlər; nazik tələlər; rezervuarlar; neft və qaz; tələlərin təsnifatı; karbon tərkibli formasiyalar; geokimyəvi tədqiqatlar.
Məqalədə analitik tədqiqatlar və ədəbiyyat mənbələrinin tənqidi təhlili əsasında qeyriantiklinal tələlərin təsnifat atributları nəzərdən keçirilmişdir. İstər universal sxemlərin təsviri, istərsə də konkret neft-qaz hövzələri üçün tədqiqatçılar tərəfindən istifadə olunan tələlərin təsnifat təriflərinin və xarakteristikalarının həddindən artıq olması və çox vaxt müxtəlif variantlarda olması son nəticədə tələlərin tiplərinin və yarımtiplərinin genişlənməsinə, üç əsas sinifdə birləşməsinə gətirib çıxarır: fasiləsiz və kvazifasiləsiz (qeyri-ənənəvi) və fasiləli (ənənəvi). Qeyd edilmişdir ki, tələlərin genezis və morfologiyasının və onlarının axtarışının geofiziki, seysmostratiqrafik, paleogeoqrafik, paleotektonik, hidrogeoloji və digər üsullarla kompleks şəkildə öyrənilməsinə hal-hazırda axtarış-kəşfiyyat işlərinin bütün mərhələlərində karbohidrogen yığımlarının geokimyəvi üsullarla da proqnozlaşdırılması və axtarışı geniş tətbiq olunur. Karbon tərkibli formasiyaların nazik tələlərinin effektiv məhsuldarlığının qiymətləndirilməsi üçün geokimyəvi üsulların praktiki imkanları Rusiyanın Bajenov və Domanik yataqlarının, habelə ABŞ-da Bakken, Eagle və digər şist yataqlarının nümunəsində göstərilmişdir.
Açar sözlər: qeyri-antiklinal tələlər; nazik tələlər; rezervuarlar; neft və qaz; tələlərin təsnifatı; karbon tərkibli formasiyalar; geokimyəvi tədqiqatlar.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200538
E.B. Rile, А.V. Yerşov.
Tədqiqat təbii rezervuarda məhsuldar hissənin (tərkibində laylar olan) həqiqi örtüyü və onların arasında yatan qatlarararası qat – yalançı örtük olmaqla, 3 qata ayrılan təbii karbohidrogen rezervuarlarının üçqatlı strukturu nəzəriyyəsinə əsaslanır. Peçora dənizinə bitişik Timan-Peçora neft-qaz əyalətinin şimal hissəsinin çöküntü örtüyünün Orta Devon-Aşağı Frasnk intervalının qalınlığına, tərkibinə və stratiqrafik tamlığına görə dəyişkən kəsiyinin terrigen yataqlarında mürəkkəb struktura malik və özündə bir neçə zonal və lokal təbii rezervuarı (Orta Ordovik-Aşağı Devon, Orta Ordovik-Eyfel, Jivetsk-Aşağı Fransk və s.) birləşdirən Orta Ordovik-Aşağı Frasnk subregional təbii karbohidrogen rezervuarı aşkar edilmişdir. Bu təbii rezervuarların yayılma sahəsi Peçora dənizinin akvatoriyasında ekstrapolyasiya edilmişdir. Peçora dənizindəki Timan-Peçora neft və qaz əyalətinin quru sahəsinin şimal hissəsinin neft-qazlılığının analizi əsasında neft-qazlılıq perspektləri ən yüksək olan bölgələr – Denisov əyrisinin şimal-qərb davamı, Kolvinsk meqavalı, həmçinin Varandey-Adzvinsk struktur zonası və Karotaixinsk çökəkliyi konturlanmışdır.
Açar sözlər: təbii rezervuar; həqiqi örtük; yalançı örtük; yataq; karbohidrogenlər.
Tədqiqat təbii rezervuarda məhsuldar hissənin (tərkibində laylar olan) həqiqi örtüyü və onların arasında yatan qatlarararası qat – yalançı örtük olmaqla, 3 qata ayrılan təbii karbohidrogen rezervuarlarının üçqatlı strukturu nəzəriyyəsinə əsaslanır. Peçora dənizinə bitişik Timan-Peçora neft-qaz əyalətinin şimal hissəsinin çöküntü örtüyünün Orta Devon-Aşağı Frasnk intervalının qalınlığına, tərkibinə və stratiqrafik tamlığına görə dəyişkən kəsiyinin terrigen yataqlarında mürəkkəb struktura malik və özündə bir neçə zonal və lokal təbii rezervuarı (Orta Ordovik-Aşağı Devon, Orta Ordovik-Eyfel, Jivetsk-Aşağı Fransk və s.) birləşdirən Orta Ordovik-Aşağı Frasnk subregional təbii karbohidrogen rezervuarı aşkar edilmişdir. Bu təbii rezervuarların yayılma sahəsi Peçora dənizinin akvatoriyasında ekstrapolyasiya edilmişdir. Peçora dənizindəki Timan-Peçora neft və qaz əyalətinin quru sahəsinin şimal hissəsinin neft-qazlılığının analizi əsasında neft-qazlılıq perspektləri ən yüksək olan bölgələr – Denisov əyrisinin şimal-qərb davamı, Kolvinsk meqavalı, həmçinin Varandey-Adzvinsk struktur zonası və Karotaixinsk çökəkliyi konturlanmışdır.
Açar sözlər: təbii rezervuar; həqiqi örtük; yalançı örtük; yataq; karbohidrogenlər.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200539
İ.Ya. Çebotareva
Standart seysmik kəşfiyyat kiçik dərinliklərdə nazik təbəqələrin tədqiqi üçün işlənmişdir. 4 km-dən artıq dərinliklərdə süxurlar əhəmiyyətli dərəcədə sıxlaşır, öz xassələrini dəyişir və əks olunan dalğalarla dəqiq horizontları izləmək çox vaxt mümkün olmur. Çöküntü örtüyünün kristal fundamentində və aşağı horizontlarında süxurların blok quruluşu aydın şəkildə özünü göstərir. Bunu nəzərə alaraq geoloji modellər işlənməli,
həmçinin karbohidrogen yığımlarının axtarışı zamanı digər proqnozlaşdırıcı əlamətlərdən istifadə edilməlidir. Böyük dərinliklərin tədqiqi üçün daha informativ seysmik üsullar seysmologiyada ətraflı işlənmiş emissiya və transmissiya tomoqrafiyasıdır. Bu məqalədə seysmik kəşfiyyatdan fərqli proqnostik əlamətlərə baxılmış və işlənən yataqlarda və digər geofiziki obyektlərdə aparılan sahə tədqiqatları nümunəsində onların müəyyənləşdirilməsi zamanı emissiya tomoqrafiyasının müvəffəqiyyətliyini təsdiqləyən eksperimental nəticələr təqdim olunmuşdur. Tədqiqatın işçi dərinliklərinin diapazonu yer qabığının mantiyaya keçid zonası da daxil olmaqla bütün yer qabığını əhatə edir.
Açar sözlər: seysmik emissiya; emissiya tomoqrafiyası; dağ-mədən süxurları; karbohidrogen yataqları.
Standart seysmik kəşfiyyat kiçik dərinliklərdə nazik təbəqələrin tədqiqi üçün işlənmişdir. 4 km-dən artıq dərinliklərdə süxurlar əhəmiyyətli dərəcədə sıxlaşır, öz xassələrini dəyişir və əks olunan dalğalarla dəqiq horizontları izləmək çox vaxt mümkün olmur. Çöküntü örtüyünün kristal fundamentində və aşağı horizontlarında süxurların blok quruluşu aydın şəkildə özünü göstərir. Bunu nəzərə alaraq geoloji modellər işlənməli,
həmçinin karbohidrogen yığımlarının axtarışı zamanı digər proqnozlaşdırıcı əlamətlərdən istifadə edilməlidir. Böyük dərinliklərin tədqiqi üçün daha informativ seysmik üsullar seysmologiyada ətraflı işlənmiş emissiya və transmissiya tomoqrafiyasıdır. Bu məqalədə seysmik kəşfiyyatdan fərqli proqnostik əlamətlərə baxılmış və işlənən yataqlarda və digər geofiziki obyektlərdə aparılan sahə tədqiqatları nümunəsində onların müəyyənləşdirilməsi zamanı emissiya tomoqrafiyasının müvəffəqiyyətliyini təsdiqləyən eksperimental nəticələr təqdim olunmuşdur. Tədqiqatın işçi dərinliklərinin diapazonu yer qabığının mantiyaya keçid zonası da daxil olmaqla bütün yer qabığını əhatə edir.
Açar sözlər: seysmik emissiya; emissiya tomoqrafiyası; dağ-mədən süxurları; karbohidrogen yataqları.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200540
A.P. Şilovskiy
Neft-qaz yataqlarının yaradılmasına trap maqmatizminin təsiri
Neft və qaz yataqlarının işlənməsinin hasilat səviyyəsinin və qəbul olunmuş maya dəyərinin saxlanılması zərurəti ilk növbədə mövcud vəziyyətə arxalanmağı, yəni ənənəvi neft-qaz hasilatı rayonlarının və ona bitişik ərazilərin – kənar zonalarının potensialından maksimum istifadə etməyə vadar edir. Eyni zamanda, 3-5 km-dən artıq dərinliklərdəki tədqiq edilməmiş çöküntü komplekslərinin mənimsənilməsi də zəruridir. Bunun fonunda trap maqmatizmi ilə bağlı yerin təkinin neft-qaz potensialını artıran xüsusi bir fenomeni qeyd etmək lazımdır. Yerin təkinin öyrənilmə səviyyəsinin kifayət qədər olmaması ənənəvi tipli iri neft və qaz yataqlarının kəşfini proqnozlaşdırmağa imkan verir ki, bu da onların yüksək rentabelliyini təmin edəcəkdir.
Açar sözlər: trap maqmatizmi; neft və qaz ehtiyatlarının rentabelliyi; kənar zonalar; buynuzdaşı; karbonatların çevrilməsi; trap formasiyasının süxurları; regional flüid dayaqları.
Neft və qaz yataqlarının işlənməsinin hasilat səviyyəsinin və qəbul olunmuş maya dəyərinin saxlanılması zərurəti ilk növbədə mövcud vəziyyətə arxalanmağı, yəni ənənəvi neft-qaz hasilatı rayonlarının və ona bitişik ərazilərin – kənar zonalarının potensialından maksimum istifadə etməyə vadar edir. Eyni zamanda, 3-5 km-dən artıq dərinliklərdəki tədqiq edilməmiş çöküntü komplekslərinin mənimsənilməsi də zəruridir. Bunun fonunda trap maqmatizmi ilə bağlı yerin təkinin neft-qaz potensialını artıran xüsusi bir fenomeni qeyd etmək lazımdır. Yerin təkinin öyrənilmə səviyyəsinin kifayət qədər olmaması ənənəvi tipli iri neft və qaz yataqlarının kəşfini proqnozlaşdırmağa imkan verir ki, bu da onların yüksək rentabelliyini təmin edəcəkdir.
Açar sözlər: trap maqmatizmi; neft və qaz ehtiyatlarının rentabelliyi; kənar zonalar; buynuzdaşı; karbonatların çevrilməsi; trap formasiyasının süxurları; regional flüid dayaqları.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200541
E-mail: ashilovsky08@gmail.com
V.L. Şuster
Məqalə, geoloji kəşfiyyat işlərinin bütün mərhələləri üçün qeyri-antiklinal tələlərə aid edilən karbohidrogen yığımlarının aşkarlanması və axtarışı üzrə işlərin növləri və tədqiqat metodları elmi cəhətdən əsaslandırılmış və sistemləşdirilmişdir. Geoloji kəşfiyyat işlərinin hər mərhələsində qeyri-antiklinal tələlərin proqnozlaşdırılması və aşkarlanması məsələləri və meyarları tərtib edilmişdir. Yeni tədqiqat metodları təklif olunmuşdur.
Açar sözlər: neft; qaz; qeyri-antiklinal tələlər; tədqiqat sxemi; iş növləri; tədqiqat metodları; proqnoz meyarları; geoloji kəşfiyyat işlərinin mərhələləri.
Məqalə, geoloji kəşfiyyat işlərinin bütün mərhələləri üçün qeyri-antiklinal tələlərə aid edilən karbohidrogen yığımlarının aşkarlanması və axtarışı üzrə işlərin növləri və tədqiqat metodları elmi cəhətdən əsaslandırılmış və sistemləşdirilmişdir. Geoloji kəşfiyyat işlərinin hər mərhələsində qeyri-antiklinal tələlərin proqnozlaşdırılması və aşkarlanması məsələləri və meyarları tərtib edilmişdir. Yeni tədqiqat metodları təklif olunmuşdur.
Açar sözlər: neft; qaz; qeyri-antiklinal tələlər; tədqiqat sxemi; iş növləri; tədqiqat metodları; proqnoz meyarları; geoloji kəşfiyyat işlərinin mərhələləri.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200542
E.A. Sidorçuk, M.E. Seliverstova
Qeyri-struktur tələlərin formalaşma amili kimi evaporitlərin əmələ gəlməməsi
Məqalədə qeyri-antiklinal şərtlərdə əmələ gələn neft və qaz tələlərinin təsnifatının təkmilləşdirilməsi məsələlərinə baxılmışdır. Bu məsələnin aktuallığı karbohidrogen yığılmalarının axtarışı sahələrinin genişləndirilməsi və yeni axtarış əlamətlərinin nəzərə alınması ilə bağlıdır. Bir çox neftli-qazlı hövzələrdə geniş yayılmış evaporit süxurlar karbohidrogen yataqlarının saxlanmasına kömək edən xassələrə malikdir. Duzlu formasiyaların quruluş xüsusiyyətlərindən asılı olaraq onların neft və qaz yataqlarının yerləşməsinə təsiri müxtəlifdir. Evaporit süxurlar ilə əlaqəli olan yataqlar analiz edilmişdir. Əsas əmələgəlmə amili evaporit olan tələlərin növləri müəyyən edilmişdir. Belə tələlərin ayrı kateqoriyaya ayrılması təklif olunmuşdur.
Açar sözlər: evaporit süxurlar; qeyri-struktur və kombinasiya olunmuş tələlər; karbohidrogen yığılması; tələ təsnifatı; tektonik üslub; bağlanmış yataqlar.
Məqalədə qeyri-antiklinal şərtlərdə əmələ gələn neft və qaz tələlərinin təsnifatının təkmilləşdirilməsi məsələlərinə baxılmışdır. Bu məsələnin aktuallığı karbohidrogen yığılmalarının axtarışı sahələrinin genişləndirilməsi və yeni axtarış əlamətlərinin nəzərə alınması ilə bağlıdır. Bir çox neftli-qazlı hövzələrdə geniş yayılmış evaporit süxurlar karbohidrogen yataqlarının saxlanmasına kömək edən xassələrə malikdir. Duzlu formasiyaların quruluş xüsusiyyətlərindən asılı olaraq onların neft və qaz yataqlarının yerləşməsinə təsiri müxtəlifdir. Evaporit süxurlar ilə əlaqəli olan yataqlar analiz edilmişdir. Əsas əmələgəlmə amili evaporit olan tələlərin növləri müəyyən edilmişdir. Belə tələlərin ayrı kateqoriyaya ayrılması təklif olunmuşdur.
Açar sözlər: evaporit süxurlar; qeyri-struktur və kombinasiya olunmuş tələlər; karbohidrogen yığılması; tələ təsnifatı; tektonik üslub; bağlanmış yataqlar.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200547
E-mail: elena_sidorchuk@mail.ru
O. P. Abramova, D. S. Filippova
Hidrogen-metan qarışıqlarının yeraltı anbarlarda saxlanmasının geobioloji xüsusiyyətləri
Litosfer hidrogeninin ontogenezinin öyrənilməsi üzrə dünya və yerli təcrübələrin nəzərə alınması ilə, həmin təbii qazın çöküntü örtüyünün terrigen formasiyalarındakı metanla birlikdə hidrokimyəvi, geokimyəvi və mikrobioloji amillərlərinin birgə məcmusu əsaslandırılmışdır. Proqnozlaşdırılmışdır ki, hidrogenin metanla birlikdə yeraltı saxlanıldığı sənaye obyektlərində mühəndis qurğularının, həmçinin kollektor süxurların sementinin və lay örtüklərinin karbon və sulfat korroziyasının inkişafına səbəb ola biləcək müxtəlif hidrokimyəvi və mikrobioloji proseslər özünü göstərə bilər. Yeraltı anbarlara vurulan hidrogenin həcminin azalması riskləri diffuziya itkiləri ilə yanaşı, mikrob aktivliyi nəticəsində hidrogenin CH4 və H2S-ə çevrilməsi, hidrogenin kollektor və örtüklərin mineralları ilə kimyəvi qarşılıqlı əlaqəsi (süzülmə-həcmi və geomexaniki xassələrin dəyişməsi ilə müşaiyət olunur), yerüstü və yeraltı quyu avadanlığının metal konstruksiyalarının hidrogen kövrəkləşməsi də daxil olmaqla, geobioloji amillərlə də bağlı ola bilər.
Açar sözlər: geobiologiya; hidrogen; metan; yeraltı anbar; metanogenez; asetogenez; sulfat reduksiyası.
Litosfer hidrogeninin ontogenezinin öyrənilməsi üzrə dünya və yerli təcrübələrin nəzərə alınması ilə, həmin təbii qazın çöküntü örtüyünün terrigen formasiyalarındakı metanla birlikdə hidrokimyəvi, geokimyəvi və mikrobioloji amillərlərinin birgə məcmusu əsaslandırılmışdır. Proqnozlaşdırılmışdır ki, hidrogenin metanla birlikdə yeraltı saxlanıldığı sənaye obyektlərində mühəndis qurğularının, həmçinin kollektor süxurların sementinin və lay örtüklərinin karbon və sulfat korroziyasının inkişafına səbəb ola biləcək müxtəlif hidrokimyəvi və mikrobioloji proseslər özünü göstərə bilər. Yeraltı anbarlara vurulan hidrogenin həcminin azalması riskləri diffuziya itkiləri ilə yanaşı, mikrob aktivliyi nəticəsində hidrogenin CH4 və H2S-ə çevrilməsi, hidrogenin kollektor və örtüklərin mineralları ilə kimyəvi qarşılıqlı əlaqəsi (süzülmə-həcmi və geomexaniki xassələrin dəyişməsi ilə müşaiyət olunur), yerüstü və yeraltı quyu avadanlığının metal konstruksiyalarının hidrogen kövrəkləşməsi də daxil olmaqla, geobioloji amillərlə də bağlı ola bilər.
Açar sözlər: geobiologiya; hidrogen; metan; yeraltı anbar; metanogenez; asetogenez; sulfat reduksiyası.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200548
İ.F. Yusupova
Məqalədə Baltikyanı kukersit yanar şistlərə (O2kk) – üç süxurəmələgətirən komponentdən (orqanik maddə (kerogen), karbonat və terrigen material) ibarət yüksək karbonlu mergellərə baxılmışdır. Misal kimi digər yüksək karbonlu süxur məlumatları da göstərilmişdir. Göstərilmişdir ki, üzvi maddənin yüksək konsentrasiyaları bu süxurların bir sıra xüsusiyyətlərini (aşağı sıxlığı, möhkəmliyi və s.) müəyyən edir. Üzvi maddənin konsentrasiyalarının dəyişkənliyi laydaxili fəzanın qeyri-bircinsliyini, bir çox parametrlərin anizotropiyasını, həmçinin flüidəmələgətirici və daşıyıcı imkan təzahürlərinin qeyribərabərliyini şərtləndirir. Müəyyən edilmişdir ki, kukersit şistlərində flüidəmələgətirən xassələr katagenezisin ən erkən mərhələlərində özünü göstərə bilər. Maksimal üzvi maddə tərkibli sahələrin yanar şistlərin deflüidləşməsindəki rolu vurğulanmışdır: burada qaz-maye məhsullarının daha intensiv əmələgəlməsi və möhkəmliyin aşağı olması drenaj mikroçatların və flüid yarılmalarının daha erkən əmələgəlməsinə şərait yaradır. Üzvi maddənin katagen itkisi və flüidəmələgətirən yanar şistlərin həcminin azalması (adətən qeyri-bərabər) nəticəsində sıxlaşma çatlarının əmələgəlməsi əsaslandırılmışdır. Flüidəmələgətirən yanar şistlərin deflüidləşdirilməsi zamanı litoloji fərdiliyini itirmə ehtimalı aşkar edilmişdir.
Açar sözlər: üzvi maddə; yanar şistlər; kukersitlər; deflüidləşdirmə; katagenez; karbohidrogenlər.
Məqalədə Baltikyanı kukersit yanar şistlərə (O2kk) – üç süxurəmələgətirən komponentdən (orqanik maddə (kerogen), karbonat və terrigen material) ibarət yüksək karbonlu mergellərə baxılmışdır. Misal kimi digər yüksək karbonlu süxur məlumatları da göstərilmişdir. Göstərilmişdir ki, üzvi maddənin yüksək konsentrasiyaları bu süxurların bir sıra xüsusiyyətlərini (aşağı sıxlığı, möhkəmliyi və s.) müəyyən edir. Üzvi maddənin konsentrasiyalarının dəyişkənliyi laydaxili fəzanın qeyri-bircinsliyini, bir çox parametrlərin anizotropiyasını, həmçinin flüidəmələgətirici və daşıyıcı imkan təzahürlərinin qeyribərabərliyini şərtləndirir. Müəyyən edilmişdir ki, kukersit şistlərində flüidəmələgətirən xassələr katagenezisin ən erkən mərhələlərində özünü göstərə bilər. Maksimal üzvi maddə tərkibli sahələrin yanar şistlərin deflüidləşməsindəki rolu vurğulanmışdır: burada qaz-maye məhsullarının daha intensiv əmələgəlməsi və möhkəmliyin aşağı olması drenaj mikroçatların və flüid yarılmalarının daha erkən əmələgəlməsinə şərait yaradır. Üzvi maddənin katagen itkisi və flüidəmələgətirən yanar şistlərin həcminin azalması (adətən qeyri-bərabər) nəticəsində sıxlaşma çatlarının əmələgəlməsi əsaslandırılmışdır. Flüidəmələgətirən yanar şistlərin deflüidləşdirilməsi zamanı litoloji fərdiliyini itirmə ehtimalı aşkar edilmişdir.
Açar sözlər: üzvi maddə; yanar şistlər; kukersitlər; deflüidləşdirmə; katagenez; karbohidrogenlər.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200553
V. Yu. Kərimov1, E. A. Lavrenova2, R. N. Mustaev1, Yu. V. Şerbina1
Şərqi Arktikanın karbohidrogen sistemləri və neft-qaz yığılmalarının axtarış perspektivləri
Məqalədə Şərqi Arktikada əhəmiyyətli karbohidrogen potensialının proqnozlaşdırıldığı karbohidrogen sistemlərinin formalaşması şərtlərinə baxılmışdır. Neft karbohidrogenlərinin hazırda məlum olan bütün təzahürləri cənuba bitişik quru ərazidə, həmçinin şelfin şərqində müəyyən edilmişdir. Şərqi Arktika akvatoriyaları karbohidrogen sistemləri təkamülünün adekvat müqayisəli təhlilinin aparılması üçün vahid modelə daxil edilmişdir. Tədqiqatın məqsədi çöküntü hövzələrinin və karbohidrogen sistemlərinin məkan-zaman rəqəmsal modellərinin qurulması, ana-neft süxurlarının əsas horizontları üçün karbohidrogenlərin generasiya, miqrasiya və akkumulyasiya həcmlərinin kəmiyyətcə qiymətləndirilməsi olmuşdur. Qarşıya qoyulan məqsədə nail olmaq üçün ədədi hövzə modelləşdirilməsi aparılmış, onun əsasında karbohidrogen sistemlərinin paylanma sahələri müəyyənləşdirilmiş və təhlil edilmişdir. Alınmış məlumatlar nəticəsində Şərqi Arktika dənizlərinin akvatoriyalarında karbohidrogenlərin ən çox ehtimal olunan yığılma zonaları, potensial tələlərdəki flüid növləri və neft və qaz yığılmaları axtarışının perspektivlərinin proqnozu yerinə yetirilmişdir.
Açar sözlər: hövzə modelləşdirməsi; çöküntü hövzəsi; karbohidrogen sistemi; məkanzaman rəqəmsal modeli; neft-qazlılıq əlamətləri; Şərqi Arktika; karbohidrogen sistemlərinin elementləri; neft-qaz ana təbəqələri; rezervuarlar; miqrasiya; akkumulyasiya; perspektivli obyektlər.
Məqalədə Şərqi Arktikada əhəmiyyətli karbohidrogen potensialının proqnozlaşdırıldığı karbohidrogen sistemlərinin formalaşması şərtlərinə baxılmışdır. Neft karbohidrogenlərinin hazırda məlum olan bütün təzahürləri cənuba bitişik quru ərazidə, həmçinin şelfin şərqində müəyyən edilmişdir. Şərqi Arktika akvatoriyaları karbohidrogen sistemləri təkamülünün adekvat müqayisəli təhlilinin aparılması üçün vahid modelə daxil edilmişdir. Tədqiqatın məqsədi çöküntü hövzələrinin və karbohidrogen sistemlərinin məkan-zaman rəqəmsal modellərinin qurulması, ana-neft süxurlarının əsas horizontları üçün karbohidrogenlərin generasiya, miqrasiya və akkumulyasiya həcmlərinin kəmiyyətcə qiymətləndirilməsi olmuşdur. Qarşıya qoyulan məqsədə nail olmaq üçün ədədi hövzə modelləşdirilməsi aparılmış, onun əsasında karbohidrogen sistemlərinin paylanma sahələri müəyyənləşdirilmiş və təhlil edilmişdir. Alınmış məlumatlar nəticəsində Şərqi Arktika dənizlərinin akvatoriyalarında karbohidrogenlərin ən çox ehtimal olunan yığılma zonaları, potensial tələlərdəki flüid növləri və neft və qaz yığılmaları axtarışının perspektivlərinin proqnozu yerinə yetirilmişdir.
Açar sözlər: hövzə modelləşdirməsi; çöküntü hövzəsi; karbohidrogen sistemi; məkanzaman rəqəmsal modeli; neft-qazlılıq əlamətləri; Şərqi Arktika; karbohidrogen sistemlərinin elementləri; neft-qaz ana təbəqələri; rezervuarlar; miqrasiya; akkumulyasiya; perspektivli obyektlər.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200556
V.A. Sudakov1, M.S. Þipayeva1, D.K. Nurqaliyev1, Z.Ý. Rizvanova1, M.Ý. Amerxanov2
Yüksək özlülüklü neftlər qeyri-ənənəvi karbohidrogen mənbələrinə aiddir və onların payına düşən hissə ildən-ilə artır. Bu səbəbdən də hasilatı əvvəlki səviyyədə saxlaya bilmək üçün həmin növ xammalın mənimsənilməsi məsələsi yaranır. Ağır karbohidrogenlərin hasilatı və emalı texnologiyaları ənənəvi olanlardan fərqlidir. Bu yataqlar dayaz dərinliklərdə yerləşir, lakin mürəkkəb geoloji quruluşlarına və neftin yüksək anomal özlülüyünə (25690 mPa·s -ə qədər) görə çətinçıxarılabilən yataqlara aid edilirlər. Başqa sözlə, aşağı hərəkətli neft ehtiyatları (məsələn, yüksək sıxlıqlı, özlülüklü neftlər və tərkibində yüksək səviyyədə bərk parafin, qatran, asfalten olan neftlər) çətinçıxarılabilən neft ehtiyatlarına aid edilir. Bu işin məqsədi ağır karbohidrogen xammalının çıxarılması və emalı üçün yeni texnologiyaların uğurla işlənməsi və mövcud texnologiyaların təkmilləşdirilməsi, Tatarıstan Respublikasının yüksək özlülüklü neft ehtiyatı potensialının açılması üçün yüksək özlülüklü yataqların geokimyəvi tərkibini, onların geoloji quruluş xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla daha dərindən öyrənməkdən ibarətdir.
Açar sözlər: qeyri-ənənəvi resurslar; yüksək özlülüklü neft; neftin biodeqradasiyası; ГХМС; geokimya.
Yüksək özlülüklü neftlər qeyri-ənənəvi karbohidrogen mənbələrinə aiddir və onların payına düşən hissə ildən-ilə artır. Bu səbəbdən də hasilatı əvvəlki səviyyədə saxlaya bilmək üçün həmin növ xammalın mənimsənilməsi məsələsi yaranır. Ağır karbohidrogenlərin hasilatı və emalı texnologiyaları ənənəvi olanlardan fərqlidir. Bu yataqlar dayaz dərinliklərdə yerləşir, lakin mürəkkəb geoloji quruluşlarına və neftin yüksək anomal özlülüyünə (25690 mPa·s -ə qədər) görə çətinçıxarılabilən yataqlara aid edilirlər. Başqa sözlə, aşağı hərəkətli neft ehtiyatları (məsələn, yüksək sıxlıqlı, özlülüklü neftlər və tərkibində yüksək səviyyədə bərk parafin, qatran, asfalten olan neftlər) çətinçıxarılabilən neft ehtiyatlarına aid edilir. Bu işin məqsədi ağır karbohidrogen xammalının çıxarılması və emalı üçün yeni texnologiyaların uğurla işlənməsi və mövcud texnologiyaların təkmilləşdirilməsi, Tatarıstan Respublikasının yüksək özlülüklü neft ehtiyatı potensialının açılması üçün yüksək özlülüklü yataqların geokimyəvi tərkibini, onların geoloji quruluş xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla daha dərindən öyrənməkdən ibarətdir.
Açar sözlər: qeyri-ənənəvi resurslar; yüksək özlülüklü neft; neftin biodeqradasiyası; ГХМС; geokimya.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200558
E-mail: mariasipaeva@gmail.com
B.V. Uspenskiy1, N.Q. Nurqaliyeva1, S.E. Valeyeva1,2, E.E.Andreyeva2
Məqalədə Volqa-Ural anteklizinin Baykal, Kaledon, Hersin və Alp tektogenez dövrlərdəki tektonika və inkişaf xüsusiyyətlərinə baxılmışdır. Geoloji strukturların təkamülü zamanı inkişaf mərhələləri və istiqamətlərinə xüsusi diqqət yetirilmişdir. Permin yüksək özlülüklü neft və təbii bitum yataqlarının formalaşmasının və dağılmasının əsas amilləri neft ontogenezinin müddəalarında verilmişdir. Bu təzahürlərin dövrü xarakteri qeyd olunmuşdur.
Açar sözlər: Volqa-Ural antiklizi; yüksək özlülüklü neftlər; tektonika; yataq; neft.
Məqalədə Volqa-Ural anteklizinin Baykal, Kaledon, Hersin və Alp tektogenez dövrlərdəki tektonika və inkişaf xüsusiyyətlərinə baxılmışdır. Geoloji strukturların təkamülü zamanı inkişaf mərhələləri və istiqamətlərinə xüsusi diqqət yetirilmişdir. Permin yüksək özlülüklü neft və təbii bitum yataqlarının formalaşmasının və dağılmasının əsas amilləri neft ontogenezinin müddəalarında verilmişdir. Bu təzahürlərin dövrü xarakteri qeyd olunmuşdur.
Açar sözlər: Volqa-Ural antiklizi; yüksək özlülüklü neftlər; tektonika; yataq; neft.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200559
İ.Yu. Çernova, D.K. Nurqaliyev, O.S. Çernova, O.V. Luneva
Neft geologiyasında neft və qazın perspektivli lokal strukturlarının axtarışı üçün ənənəvi olaraq struktur-geomorfoloji metodlardan istifadə olunur. Onların içərisində ən informativi relyefin rəqəmsal modellərinin analizi üçün olan morfometrik üsuldur. Morfometrik səthlərə görə şaquli hərəkətlərin işarəsi və amplitudası qiymətləndirilir, lokal və regional neotektonik strukturlar konturlanır, onların neft və qaz perspektivləri qiymətləndirilir. Geoinformasiya sistemlərinin alətlərindən istifadə etməklə ənənəvi morfometrik analiz metodunun necə təkmilləşdirilə biləcəyi göstərilir. Metodun effektivliyinin və informativliyinin dəfələrlə artması onu keyfiyyətcə yeni səviyyəyə qaldıracaqdır. Bəzi geoemal alətlərinin parametrləri (məsələn, su axını şəbəkəsinin hesablanması alətləri), əgər kiçik ərazilərdə lokal strukturlar tədqiq edilirsə, gözlənilən nəticələr üçün kritik ola bilər. Böyük ərazilər üçün tədqiqat nəticələri demək olar ki, alqoritm xətalarından asılı olmur. Təkmilləşdirilmiş metodika Volqa bölgəsinin böyük ərazisində sınaqdan keçirilmişdir. Nəticədə əvvəllər qeyri-mümkün olan yüksək səviyyəli morfometrik səthlər əldə edilmişdir. Morfometrik səthlər və neft yataqlarının paylanması arasında statistik əhəmiyyətli əlaqə aşkar edilmişdir ki, bu da Volqa-Ural neft əyalətində etibarlı axtarış göstəricisi hesab edilə bilər.
Açar sözlər: neotektonika; struktur-geomorfoloji metodlar; geoinformasiya sistemləri; ərazilərin neft-qazlılığının proqnozlaşdırılması.
Neft geologiyasında neft və qazın perspektivli lokal strukturlarının axtarışı üçün ənənəvi olaraq struktur-geomorfoloji metodlardan istifadə olunur. Onların içərisində ən informativi relyefin rəqəmsal modellərinin analizi üçün olan morfometrik üsuldur. Morfometrik səthlərə görə şaquli hərəkətlərin işarəsi və amplitudası qiymətləndirilir, lokal və regional neotektonik strukturlar konturlanır, onların neft və qaz perspektivləri qiymətləndirilir. Geoinformasiya sistemlərinin alətlərindən istifadə etməklə ənənəvi morfometrik analiz metodunun necə təkmilləşdirilə biləcəyi göstərilir. Metodun effektivliyinin və informativliyinin dəfələrlə artması onu keyfiyyətcə yeni səviyyəyə qaldıracaqdır. Bəzi geoemal alətlərinin parametrləri (məsələn, su axını şəbəkəsinin hesablanması alətləri), əgər kiçik ərazilərdə lokal strukturlar tədqiq edilirsə, gözlənilən nəticələr üçün kritik ola bilər. Böyük ərazilər üçün tədqiqat nəticələri demək olar ki, alqoritm xətalarından asılı olmur. Təkmilləşdirilmiş metodika Volqa bölgəsinin böyük ərazisində sınaqdan keçirilmişdir. Nəticədə əvvəllər qeyri-mümkün olan yüksək səviyyəli morfometrik səthlər əldə edilmişdir. Morfometrik səthlər və neft yataqlarının paylanması arasında statistik əhəmiyyətli əlaqə aşkar edilmişdir ki, bu da Volqa-Ural neft əyalətində etibarlı axtarış göstəricisi hesab edilə bilər.
Açar sözlər: neotektonika; struktur-geomorfoloji metodlar; geoinformasiya sistemləri; ərazilərin neft-qazlılığının proqnozlaşdırılması.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200560
V.E. Kosarev1, E.R. Ziqanşin1, İ.P. Novikov2, A.N. Dautov1, E.A. Yaçmeneva1, E.S. Bıstrov1
Dağ süxurlarının geomexaniki xassələrinin laboratoriya tədqiqatları geomexaniki modelin qurulmasının mühüm və ayrılmaz hissəsidir. Tədqiqat nəticəsində İvinsk yatağının (Rusiya) Orta Karbon dövrünün aşağı hissəsini təşkil edən süxurlarının geomexaniki və elastiki xassələri haqqında məlumatlar toplusu əldə edilmişdir. Həmçinin müxtəlif elastik parametrlər arasında qarşılıqlı əlaqələr təyin olunmuşdur. Geomexaniki xassələrin paylanması tədqiq olunan süxurların struktur/tekstura xüsusiyyətləri və onların litoloji tipi ilə əlaqələnir. Bu məlumat geomexaniki modelləşdirmə və layın hidravlik yarılmaya hazırlanması zamanı əsas kimi istifadə edilə bilər.
Açar sözlər: geomexanika; elastik xassələr; karbonatlı süxurlar; kernin laborator tədqiqatı.
Ədəbiyyat suyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200561
E-mail: eduard-ziganshin@mail.ru
D.K. Nurqaliyev1, İ.Yu. Çernov1, D.İ. Xasanov1, B.İ. Qareyev1
İzotop geokimyası və relyefin lineament analizi məlumatlarının müqayisəsinin nəticələri
Məqalədə Sibir platformasının cənub-qərb hissəsində yerləşən ərazidə, Sayan-Yenisey (Anqara) sineklizinin Rifey-Orta Paleozoy yuxarı strukturu hüdudlarında aparılmış geokimyəvi tədqiqatın nəticələri təqdim olunmuşdur. Tədqiqat obyekti torpaqaltı qatın süxurlarında (gillərdə) yerləşən qaz halında olan karbohidrogenlər olmuşdur. Torpaq nümunələri elektrobubr vasitəsilə qazılmış, diametri 40 mm olan şpurların quyudubi hissəsinin torpaqaltı qatdan götürülmüşdür. Nümunənin götürülmə dərinliyi 0.6-1 m təşkil etmişdir. Laboratoriya tədqiqatlarına xromatoqrafik və izotop analiz daxildir. Əlavə tədqiqat olaraq rəqəmsal relyef modelinin lineament analizi aparılmışdır. Analiz nəticələrindən biri çöküntü çexolunun (örtüyünün) keçiricilik dərəcəsini (makroçatlılığı) əks etdirən ştrixlərin sıxlıq xəritəsidir. Bu, makroçatlılıq məlumatlarını qazlar həcmi və onların izotop tərkibi ilə müqayisə etməyə imkan vermişdir. Aparılan işlərin nəticələrinə əsasən müəyyən edilmişdir ki, həmin ərazidə tərkibində ağır izotopların çox olduğu qazların yayılma sahələri süxurların makrokeçiricilinin aşağı olduğu sahələrə təsadüf edir. Bu fakt onunla izah oluna bilər ki, çatlı zonalarda qazların yayılma sürəti çox yüksəkdir və dərindən gələn qazların mövcudluğu yalnız örtük xassələrinin yaxşı olduğu yerlərdə (yəni artıq stabil karbohidrogen yataqlarının formalaşdığı, çöküntü çexolu süxurlarının makroçatlılığı aşağı olan hissələrində) gözlənilə bilər.
Açar sözlər: karbohidrogenlər; geokimyəvi tədqiqat; izotop geokimyası; relyefin lineament analizi.
Məqalədə Sibir platformasının cənub-qərb hissəsində yerləşən ərazidə, Sayan-Yenisey (Anqara) sineklizinin Rifey-Orta Paleozoy yuxarı strukturu hüdudlarında aparılmış geokimyəvi tədqiqatın nəticələri təqdim olunmuşdur. Tədqiqat obyekti torpaqaltı qatın süxurlarında (gillərdə) yerləşən qaz halında olan karbohidrogenlər olmuşdur. Torpaq nümunələri elektrobubr vasitəsilə qazılmış, diametri 40 mm olan şpurların quyudubi hissəsinin torpaqaltı qatdan götürülmüşdür. Nümunənin götürülmə dərinliyi 0.6-1 m təşkil etmişdir. Laboratoriya tədqiqatlarına xromatoqrafik və izotop analiz daxildir. Əlavə tədqiqat olaraq rəqəmsal relyef modelinin lineament analizi aparılmışdır. Analiz nəticələrindən biri çöküntü çexolunun (örtüyünün) keçiricilik dərəcəsini (makroçatlılığı) əks etdirən ştrixlərin sıxlıq xəritəsidir. Bu, makroçatlılıq məlumatlarını qazlar həcmi və onların izotop tərkibi ilə müqayisə etməyə imkan vermişdir. Aparılan işlərin nəticələrinə əsasən müəyyən edilmişdir ki, həmin ərazidə tərkibində ağır izotopların çox olduğu qazların yayılma sahələri süxurların makrokeçiricilinin aşağı olduğu sahələrə təsadüf edir. Bu fakt onunla izah oluna bilər ki, çatlı zonalarda qazların yayılma sürəti çox yüksəkdir və dərindən gələn qazların mövcudluğu yalnız örtük xassələrinin yaxşı olduğu yerlərdə (yəni artıq stabil karbohidrogen yataqlarının formalaşdığı, çöküntü çexolu süxurlarının makroçatlılığı aşağı olan hissələrində) gözlənilə bilər.
Açar sözlər: karbohidrogenlər; geokimyəvi tədqiqat; izotop geokimyası; relyefin lineament analizi.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200562
E-mail: khassanov.damir@mail.ru
E. A. Korolyov1, V. P. Morozov1, A. A. Eskin1, A. N. Kolçuqin1, E. R. Bariyeva2, A. S. Xayuzkin1
Romaşkin neft yatağının Paşi horizontunun neftli qumdaşlarının litogenezinin mərhələliyi
Optik mikroskopik tədqiqatlar əsasında Romaşkin yatağının Yuxarı Devonun Frasniya mərhələsinin Paşi horizontunun kollektor-laylarının formalaşmasının üç mərhələsi müəyyən edilmişdir. Terrigen çöküntülərinin sedimentasiya prosesləri ilə bağlı olan birinci mərhələ qırıntı formalı dənəciklərdən ibarət kuba bənzər bərk struktur kipliyinin formalaşması ilə səciyyələndirilmişdir. Kvars qumlarında litogenezin ikinci mərhələsi çöküntülərin katagenez zonasına çökmə mərhələsi ilə bağlıdır. Bu dövrdə mineral dənələrinin mexaniki deformasiyası, kvars qırıntılarının blastezi, siderit aryılmalarının və qumdaşılarında gil təbəqələrini qismən metasomatik əvəz edən lifli xalsedonun əmələ gəlməsi prosesləri fəal şəkildə gedirdi. Kvars qumdaşlarında litogenezin üçüncü mərhələsi yeraltı qaz-su məhlullarının miqrasiyası ilə bağlıdır. Bu mərhələnin özəlliyi su-neft flüidlərinin təsiri altında kollektor laylarının qeyri-bərabər yenidən əmələgəlməsidir. Romaşkin yatağının müxtəlif sahələrində Paşi horizontunun kvars qumdaşılarının yenidənəmələgəlmə dərəcəsinin analizi təkrar postsedimentasiya proseslərinin intensivliyi ilə süxurların neftlə doyma dərəcəsi arasında əlaqəni müəyyən etmişdir.
Açar sözlər: Paşi horizontu; neft; qumdaşı; kollektor; litogenez.
Optik mikroskopik tədqiqatlar əsasında Romaşkin yatağının Yuxarı Devonun Frasniya mərhələsinin Paşi horizontunun kollektor-laylarının formalaşmasının üç mərhələsi müəyyən edilmişdir. Terrigen çöküntülərinin sedimentasiya prosesləri ilə bağlı olan birinci mərhələ qırıntı formalı dənəciklərdən ibarət kuba bənzər bərk struktur kipliyinin formalaşması ilə səciyyələndirilmişdir. Kvars qumlarında litogenezin ikinci mərhələsi çöküntülərin katagenez zonasına çökmə mərhələsi ilə bağlıdır. Bu dövrdə mineral dənələrinin mexaniki deformasiyası, kvars qırıntılarının blastezi, siderit aryılmalarının və qumdaşılarında gil təbəqələrini qismən metasomatik əvəz edən lifli xalsedonun əmələ gəlməsi prosesləri fəal şəkildə gedirdi. Kvars qumdaşlarında litogenezin üçüncü mərhələsi yeraltı qaz-su məhlullarının miqrasiyası ilə bağlıdır. Bu mərhələnin özəlliyi su-neft flüidlərinin təsiri altında kollektor laylarının qeyri-bərabər yenidən əmələgəlməsidir. Romaşkin yatağının müxtəlif sahələrində Paşi horizontunun kvars qumdaşılarının yenidənəmələgəlmə dərəcəsinin analizi təkrar postsedimentasiya proseslərinin intensivliyi ilə süxurların neftlə doyma dərəcəsi arasında əlaqəni müəyyən etmişdir.
Açar sözlər: Paşi horizontu; neft; qumdaşı; kollektor; litogenez.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200563
E-mail: anton.kolchugin@gmail.com
B.V. Platov, A.N. Kolçugin, E.A. Korolev, D.X. Nikolayev, A.İ. Qadirov
Rusiya platformasının şərqində aşağı Pensilvaniya mərhələsinin neftli karbonat çöküntülərinin özəlliklərindən biri onların kəskin şaquli və üfüqi dəyişməsidir. Çox vaxt, xüsusən də kern məlumatları olmadıqda, kəsiklər arasında geofiziki məlumatların korrelyasiyasının aparılmasında çətinliklər yaranır. Bundan əlavə, bütün fasiyaları karotaj əyrilərinə əsasən etibarlı şəkildə identifikasiya etmək və izləmək mümkün olmur və bütün fasiyalar yüksək kollektor xassələrinə malik deyildir. Müəlliflər kern analizinin nəticələrini karotaj və seysmik məlumatların istifadəsilə birləşdirərək, həm yanaşı (qonşu) quyularında, həm də bütövlükdə yatağın bütün sahələrində perspektivli fasiyaları izləməyə çalışmışlar. Nəticələr seçilmiş profil istiqamətində (yatağın daxilində cənubdan şimala doğru) yüksək kollaktor xassələrinə malik süxurların pazlanmasını göstərir. Yatağın cənubunda yüksək kollektor xassələrinə malik qreynstoun və pakstoun sahilyanı dayaz su fasiyaları yatağın şimalındakı pis kollektor xassələrinə malik veykstoun və arqillit kimi təqdim olunan laqon və subaeral fasiyaları ilə əvəz olunur. Müəlliflər hesab edirlər ki, bu yanaşma həm bu ərazidəki çöküntülər, həm də oxşar geoloji quruluşa malik ərazilər üçün tətbiq oluna bilər.
Açar sözlər: pazlama; karotaj məlumatları; seysmik məlumatlar; əhəngdaşı; fasiya; kollektor.
Rusiya platformasının şərqində aşağı Pensilvaniya mərhələsinin neftli karbonat çöküntülərinin özəlliklərindən biri onların kəskin şaquli və üfüqi dəyişməsidir. Çox vaxt, xüsusən də kern məlumatları olmadıqda, kəsiklər arasında geofiziki məlumatların korrelyasiyasının aparılmasında çətinliklər yaranır. Bundan əlavə, bütün fasiyaları karotaj əyrilərinə əsasən etibarlı şəkildə identifikasiya etmək və izləmək mümkün olmur və bütün fasiyalar yüksək kollektor xassələrinə malik deyildir. Müəlliflər kern analizinin nəticələrini karotaj və seysmik məlumatların istifadəsilə birləşdirərək, həm yanaşı (qonşu) quyularında, həm də bütövlükdə yatağın bütün sahələrində perspektivli fasiyaları izləməyə çalışmışlar. Nəticələr seçilmiş profil istiqamətində (yatağın daxilində cənubdan şimala doğru) yüksək kollaktor xassələrinə malik süxurların pazlanmasını göstərir. Yatağın cənubunda yüksək kollektor xassələrinə malik qreynstoun və pakstoun sahilyanı dayaz su fasiyaları yatağın şimalındakı pis kollektor xassələrinə malik veykstoun və arqillit kimi təqdim olunan laqon və subaeral fasiyaları ilə əvəz olunur. Müəlliflər hesab edirlər ki, bu yanaşma həm bu ərazidəki çöküntülər, həm də oxşar geoloji quruluşa malik ərazilər üçün tətbiq oluna bilər.
Açar sözlər: pazlama; karotaj məlumatları; seysmik məlumatlar; əhəngdaşı; fasiya; kollektor.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200564
İ.N. Oqnev, E.V. Utyomov, D.K. Nurqaliyev
Son iki onillikdə peyk qravimetriyasının inkişafı ilə əlaqədar olaraq yer qabığı modellərinin yaradılmasında qravitasiya kəşfiyyatının düz və tərs məsələlərinin həlli üsulları fəal şəkildə istifadə olunmağa başlanmışdır. Bu cür regional qravitasiya modellərinin yaradılması çox vaxt yer qabığının sabit sıxlığa malik təbəqələrinin və ya cisimlərinin verilməsi ilə bağlı olur. Bu yanaşmada çox vaxt ölçülmüş qravitasiya sahəsi ilə qurulmuş model əsasında hesablanmış sahə arasında müəyyən fərqlənmələr yaranır. Belə modellərə misal olaraq Volqa-Ural subkratonunun son litosfer modeli göstərilir. Bu tədqiqat işində müəlliflər Volqa-Ural subkraton litosferinin təbəqələri daxilində sıxlığın mümkün lateral dəyişikliklərinin müəyyən edilməsi üçün ölçülmüş və hesablanmış qravitasiya sahələri arasındakı fərqə «təbii» veyvletçevrilmə metodunu tətbiq edirlər.
Açar sözlər: veyvlet-çevrilmə; qravitasiya sahəsinin inversiyası; qravitasiya kəşfiyyatının düz məsələsinin həlli; Volqa-Ural subkratonu; peyk qravimetriyası.
Son iki onillikdə peyk qravimetriyasının inkişafı ilə əlaqədar olaraq yer qabığı modellərinin yaradılmasında qravitasiya kəşfiyyatının düz və tərs məsələlərinin həlli üsulları fəal şəkildə istifadə olunmağa başlanmışdır. Bu cür regional qravitasiya modellərinin yaradılması çox vaxt yer qabığının sabit sıxlığa malik təbəqələrinin və ya cisimlərinin verilməsi ilə bağlı olur. Bu yanaşmada çox vaxt ölçülmüş qravitasiya sahəsi ilə qurulmuş model əsasında hesablanmış sahə arasında müəyyən fərqlənmələr yaranır. Belə modellərə misal olaraq Volqa-Ural subkratonunun son litosfer modeli göstərilir. Bu tədqiqat işində müəlliflər Volqa-Ural subkraton litosferinin təbəqələri daxilində sıxlığın mümkün lateral dəyişikliklərinin müəyyən edilməsi üçün ölçülmüş və hesablanmış qravitasiya sahələri arasındakı fərqə «təbii» veyvletçevrilmə metodunu tətbiq edirlər.
Açar sözlər: veyvlet-çevrilmə; qravitasiya sahəsinin inversiyası; qravitasiya kəşfiyyatının düz məsələsinin həlli; Volqa-Ural subkratonu; peyk qravimetriyası.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200565
A.D. Dzyublo, V.V. Maslov, V.V. Sidorov, O.A. Şnip
Neft-qaz-geoloji rayonlaşdırmaya əsasən Ob və Taz körfəzləri də daxil olmaqla Kars dəniz akvatoriyası kəsiliş və sahəsinə də müxtəlif neft-qazlılıq xarakteristikasına malik üç neftli-qazlı bölgənin – Yamal, Qıdan və Nadim-Pursk bölgəsinin sərhədində yerləşir. Akvatoriya və ona bitişik torpaqda aparılan kəşfiyyat işlərinin nəticəsində neft-qazlılığın geniş yaş diapazonu müəyyən edilmişdir. Cənubi Kars akvatoriyasının neftli-qazlı ərazisində yeddi yataq aşkar edilmişdir: Təbaşir Senoman-Alb çöküntülərində altı qazkondensat yatağı və Təbaşir və Yura çöküntülərində bir neft-qaz kondensat yatağı. Ob və Taz körfəzlərinin Senoman-Alb-Aptiya kompleksində iri qaz-kondensat yataqları kəşf edilmişdir. Körfəzin akvatoriyası iqtisadi cəhətdən rentabelli təbii qaz ehtiyatlarının artımı nöqteyi-nəzərindən mühüm rayonlardan biridir. Tədqiqatın nəticələrinə əsasən müəyyən edilmişdir ki, Ob və Taz körfəzləri akvatoriyasının Yura və Aşağı Təbaşir komplekslərinin karbohidrogen potensialı yüksək perspektivli kimi xarakterizə olunur.
Açar sözlər: Kars dənizi; şelf; Təbaşir və Yura çöküntüləri.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200607
A. O. Şigin1, D. A. Boreyko2, N. D. Sxadaya2, D. Yu. Serikov3
Şaroşkalı qazıma baltalarının işləmə effektivliyinin müqayisəli təhlili
Hal-hazırda dağ-mədən süxurlarının qazıması zamanı şaroşkalı baltalardan geniş istifadə olunur. Bu baltalar üzərində diş quraşdırması olan fırlanan şaroşkalardan ibarətdir. Dağ-mədən süxurlarının şaroşkalı qazıma aləti ilə dağıdılmasının (qazılmasının) effektivliyinin qiymətləndirilməsinə müxtəlif yanaşmalar mövcuddur. Bunlar şərti olaraq konstruktiv və texnoloji hissələrə ayrılır. Bundan əlavə, şaroşkalı baltanın işinin effektivlik amilləri onun xarakteristikası və qazıma prosesi ilə qazılacaq süxurun xassələrinin uyğunluğundan asılıdır. Məqalədə müxtəlif sərtlikli dağ-mədən süxurlarının qazılması zamanı şaroşkalı baltaların işləmə şərtləri təhlil edilmişdir. Dişlərin forma və addımları (pillələri), maillik bucağı, dişlərin itiliyi və digər amillərdən asılı olaraq, ikişaroşkalı qazıma baltasının nümunəsində diş quraşdırması ilə dağ-mədən süxurunun qarşılıqlı güc təsiri prosesinə baxılmışdır. Göstərilmişdir ki, diş quraşdırması ilə qazılacaq süxurun qarşılıqlı təsirinin kinematik xarakteristikası quyudibinin qazılması prosesinin effektivliyinə əhəmiyyətli təsiri vardır.
Açar sözlər: şaroşkalı balta; qazıma aləti; dağılma; dağ-mədən süxuru; qazıma; şaroşka.
Hal-hazırda dağ-mədən süxurlarının qazıması zamanı şaroşkalı baltalardan geniş istifadə olunur. Bu baltalar üzərində diş quraşdırması olan fırlanan şaroşkalardan ibarətdir. Dağ-mədən süxurlarının şaroşkalı qazıma aləti ilə dağıdılmasının (qazılmasının) effektivliyinin qiymətləndirilməsinə müxtəlif yanaşmalar mövcuddur. Bunlar şərti olaraq konstruktiv və texnoloji hissələrə ayrılır. Bundan əlavə, şaroşkalı baltanın işinin effektivlik amilləri onun xarakteristikası və qazıma prosesi ilə qazılacaq süxurun xassələrinin uyğunluğundan asılıdır. Məqalədə müxtəlif sərtlikli dağ-mədən süxurlarının qazılması zamanı şaroşkalı baltaların işləmə şərtləri təhlil edilmişdir. Dişlərin forma və addımları (pillələri), maillik bucağı, dişlərin itiliyi və digər amillərdən asılı olaraq, ikişaroşkalı qazıma baltasının nümunəsində diş quraşdırması ilə dağ-mədən süxurunun qarşılıqlı güc təsiri prosesinə baxılmışdır. Göstərilmişdir ki, diş quraşdırması ilə qazılacaq süxurun qarşılıqlı təsirinin kinematik xarakteristikası quyudibinin qazılması prosesinin effektivliyinə əhəmiyyətli təsiri vardır.
Açar sözlər: şaroşkalı balta; qazıma aləti; dağılma; dağ-mədən süxuru; qazıma; şaroşka.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200536
E-mail: diacont_dboreyko@mail.ru
S. N. Popov
Bərkimə müddətindən və turşu reagentinin təsirindən asılı olaraq sement daşı nümunələrinin elastiki-davamlılıq xassələrinin laboratoriya tədqiqatlarının nəticələri, həmçinin elastiklik modulunun, Puasson əmsalının və iki növ tamponaj materialı üçün müvəqqəti xarakteristikalardan asılı olaraq davamlılıq hədlərinin dəyişikliklərinin approksimasiya olunmuş asılılıqları təqdim olunmuşdur. Sement daşı və istismar kəmərinin nəzərə alınması ilə quyuya yaxın zonanın sonlu elementlər sxemi işlənib hazırlanmışdır. Quyunun yaxınlığındakı diametri 146 və 178 mm olan kəmərlərin, sement daşı və lay kollektorlarınnın gərginlikdeformasiya vəziyyətinin elastik model əsasında ədədi modelləşdirilməsinin nəticələri təqdim edilmişdir. Kulon-Mor meyarından istifadə edərək sement daşında dağılma zonalarının baş vermə predmeti üçün gərginlik sahəsinin analizi aparılmışdır. Bərkimə müddətindən və turşu reagentin təsirindən asılı olaraq sementin dağılmadığı və davamlılığa görə kifayət qədər ehtiyat əmsalını qoruyub saxladığı göstərilmişdir.
Açar sözlər: sement daşı, tamponaj materialı, elastiki-davamlılıq xassələri, quyuya yaxın zona, ədədi model, sonlu elementlər üsulu, gərginlik-deformasiya vəziyyəti, möhkəmliyə görə ehtiyat əmsalı.
Bərkimə müddətindən və turşu reagentinin təsirindən asılı olaraq sement daşı nümunələrinin elastiki-davamlılıq xassələrinin laboratoriya tədqiqatlarının nəticələri, həmçinin elastiklik modulunun, Puasson əmsalının və iki növ tamponaj materialı üçün müvəqqəti xarakteristikalardan asılı olaraq davamlılıq hədlərinin dəyişikliklərinin approksimasiya olunmuş asılılıqları təqdim olunmuşdur. Sement daşı və istismar kəmərinin nəzərə alınması ilə quyuya yaxın zonanın sonlu elementlər sxemi işlənib hazırlanmışdır. Quyunun yaxınlığındakı diametri 146 və 178 mm olan kəmərlərin, sement daşı və lay kollektorlarınnın gərginlikdeformasiya vəziyyətinin elastik model əsasında ədədi modelləşdirilməsinin nəticələri təqdim edilmişdir. Kulon-Mor meyarından istifadə edərək sement daşında dağılma zonalarının baş vermə predmeti üçün gərginlik sahəsinin analizi aparılmışdır. Bərkimə müddətindən və turşu reagentin təsirindən asılı olaraq sementin dağılmadığı və davamlılığa görə kifayət qədər ehtiyat əmsalını qoruyub saxladığı göstərilmişdir.
Açar sözlər: sement daşı, tamponaj materialı, elastiki-davamlılıq xassələri, quyuya yaxın zona, ədədi model, sonlu elementlər üsulu, gərginlik-deformasiya vəziyyəti, möhkəmliyə görə ehtiyat əmsalı.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200544
N.A. Skibitskaya, İ.O. Burxanova, M.N. Bolşakov, V.A. Kuzmin, O.O. Marutyan
Dağ-mədən süxurlarının islanma qabiliyyətinin qiymətləndirilməsi mühüm məsələdir, belə ki, bu parametr laylarda su və neftin paylanmasını, onların nisbi və faza keçiriciliyini müəyyən edir. Süxur nümunələrinin islanma qabiliyyətinin qiymətləndirilməsinin etibarlılığı kern nümunəsinin götürülməsi zamanı quyunun qazılması prosesində məhsuldar çöküntülərin açılması şərtlərindən, həmçinin nümunələrin tədqiqata hazırlanması üsulundan asılıdır. Orenburq neft-qaz kondensat yatağının kern nümunələrinin səth xassələrinin tədqiqi göstərmişdir ki, kernin götürülməsi prosesində polimer-kolloid qazma məhlulunun təsiri nümunələrin səthinin hidrofilləşməsinə gətirib çıxarır. Polimer-kolloid qazma məhlulu ilə qazılmış quyulardan götürülmüş süxur nümunələrinin islanma qabiliyyətinin faktiki xarakteri haqqında məlumat əldə etmək üçün petrofiziki və litoloji-petroqrafik tədqiqatların məlumatları əsasında süxurların nisbi (üstünlük təşkil edən) islanma qabiliyyətinin qiymətləndirilməsi üsulu təklif edilmişdir. Tədqiqat müəlliflərinin fikrincə, tədqiq olunan çpküntülərin aid olduğu ana neft-qaz çüküntülərindən süxur nümulərinin ekstraksiyası səth xassələrinin bərpa edilməsi mümkün olmayan dəyişikliklərinə səbəb olur.
Açar sözlər: seçmə islanma qabiliyyəti, nisbi islanma qabiliyyəti, üstünlük təşkil edən islanma qabiliyyəti, polimer-kolloid qazma məhlulu, ekstraksiya, qalıq qazladoyma, sıxılmış qazladoyma, məsaməli fəzanın strukturu.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200545
D.S. Klimov, S.S. Ostapçuk, E.S. Zakirov
Neft və qaz quyularının sementlənməsinin əsas məqsədi quyu lüləsi ilə açılmış layların zonal izolyasiyasıdır. Quyunun bütün istismar müddəti ərzində flüidin (su, neft və ya qaz) tərkibindən və növündən asılı olmayaraq, işlənmiş laylar ilə səth arasında idarə olunmayan hidravlik əlaqə baş verməməlidir. Quyunun istismarı prosesində qoruyucu kəmər və sement daşı daimi statikdən əlavə, müxtəlif dinamik yüklərə də məruz qalır. Məqalədə müxtəlif əlavələrin və nanomaterialların tətbiqi hesabına avtonom özünü bərpa etmək qabiliyyətinə malik tamponaj tərkiblərin və sement kompozitlərinin modifikasiyası üzrə eksperimental tədqiqatların aktual icmalı təqdim olunur. Bu cür modifikasiya texnologiyaları sementin hermetikliyini və dinamik yüklərin təsirinə qarşı dayanıqlığını, sement daşının tamlığını əhəmiyyətli dərəcədə artırır. Ənənəvi sement məhlulların əvəzinə müəlliflər tərəfindən idarə olunan fiziki-mexaniki xassələrə malik və bitum və ya bitumlu kompozitlər əsasında temperaturun təsiri altında yenidən mayeləşdirilməsinin mümkün olduğu tamponaj tərkiblərin yaradılması təklif olunur.
Açar sözlər: quyuların germetiklənməsi və ləğvi; özünü bərpa edən materiallar; avtonom özünübərpa; bərkimənin uzunmüddətliliyi; sement halqasının germetikliyi; özünü bərpa edən sement; bitum və bitumlu kompozitlər.
Neft və qaz quyularının sementlənməsinin əsas məqsədi quyu lüləsi ilə açılmış layların zonal izolyasiyasıdır. Quyunun bütün istismar müddəti ərzində flüidin (su, neft və ya qaz) tərkibindən və növündən asılı olmayaraq, işlənmiş laylar ilə səth arasında idarə olunmayan hidravlik əlaqə baş verməməlidir. Quyunun istismarı prosesində qoruyucu kəmər və sement daşı daimi statikdən əlavə, müxtəlif dinamik yüklərə də məruz qalır. Məqalədə müxtəlif əlavələrin və nanomaterialların tətbiqi hesabına avtonom özünü bərpa etmək qabiliyyətinə malik tamponaj tərkiblərin və sement kompozitlərinin modifikasiyası üzrə eksperimental tədqiqatların aktual icmalı təqdim olunur. Bu cür modifikasiya texnologiyaları sementin hermetikliyini və dinamik yüklərin təsirinə qarşı dayanıqlığını, sement daşının tamlığını əhəmiyyətli dərəcədə artırır. Ənənəvi sement məhlulların əvəzinə müəlliflər tərəfindən idarə olunan fiziki-mexaniki xassələrə malik və bitum və ya bitumlu kompozitlər əsasında temperaturun təsiri altında yenidən mayeləşdirilməsinin mümkün olduğu tamponaj tərkiblərin yaradılması təklif olunur.
Açar sözlər: quyuların germetiklənməsi və ləğvi; özünü bərpa edən materiallar; avtonom özünübərpa; bərkimənin uzunmüddətliliyi; sement halqasının germetikliyi; özünü bərpa edən sement; bitum və bitumlu kompozitlər.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200546
M. T. Korabelnikov1, S. N. Bastrikov2, N. A. Aksenova1
Məqalədə quyu qazılmasında qeyri-məhsuldar vaxtın təhlili aparılmışdır. Müəyyən edilmişdir ki, vaxtın böyük hüssəsi qəza və mürəkkəbləşmələr ilə bağlıdır, bunların isə əsas payını pərçimlənmələr (60%) təşkil edir. Pərçimlənmələrin yaranma səbəbləri və onların aradan qaldırılması üsullarının səmərəliliyinin statistik təhlili verilmişdir. Qazma borularının açılması və onların pərçimlənmiş borulardan azad edilməsi üçün Tümen Sənaye Universiteti tərəfindən işlənmiş qazma kəmərinin ayırıcısı təklif olunur.
Açar sözlər: : quyu; qazma boruları; qəza; pərçimlənmə; qazma aləti; qazma kəmərinin ayırıcısı.
Məqalədə quyu qazılmasında qeyri-məhsuldar vaxtın təhlili aparılmışdır. Müəyyən edilmişdir ki, vaxtın böyük hüssəsi qəza və mürəkkəbləşmələr ilə bağlıdır, bunların isə əsas payını pərçimlənmələr (60%) təşkil edir. Pərçimlənmələrin yaranma səbəbləri və onların aradan qaldırılması üsullarının səmərəliliyinin statistik təhlili verilmişdir. Qazma borularının açılması və onların pərçimlənmiş borulardan azad edilməsi üçün Tümen Sənaye Universiteti tərəfindən işlənmiş qazma kəmərinin ayırıcısı təklif olunur.
Açar sözlər: : quyu; qazma boruları; qəza; pərçimlənmə; qazma aləti; qazma kəmərinin ayırıcısı.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200555
A.K. Raptanov1, V.V.Rujenskiy1, B.İ.Kostiv1, M.A.Mıslyuk2, V.M.Çarkovskiy2
Dneprovsk-Donetsk çökəkliyinin Semirenkov qaz-kondensat yatağının qeyri-sabit çöküntülərində dərin quyuların qazılması haqqında ümumi məlumatlar verilmişdir: quyuların konstruksiyaları, qazma kəmərinin aşağı hissəsinin komponovkası (QKAHK), qazma rejimləri, qazma məhlulları. Güc rejimlərinin tətbiqi ilə 72 - və 75-ci Semirenkovskaya quyularının istismar kəmərləri üçün qazılması zaman baş verən mürəkkəbləşmələr təhlil edilmişdir. Qazma sürəti ilə süxurların dayanıqlılığının pozulması, dərin uçqunəmələgəlmə və kavernalılıq əmsalları, həmçinin qazma məhlulunun texnoloji xassələrinin dərinliklə dəyişməsinin empirik qanunauyğunluqları arasında asılılıqlar müəyyən edilmişdir. Quyuların qazılmasının texnikiiqtisadi göstəriciləri verilmişdir. Quyu divarlarının dayanıqlılığının idarəolunma strategiyasının elementləri formalaşdırılmışdır. Mürəkkəbləşmə zonalarının keçilməsi üçün qazma məhlulunun seçilməsi prinsipləri əsaslandırılmışdır. Quyu divarlarının eroziyasının azaldılması üçün hidravlik yuyulma proqramına qoyulan tələblər, mürəkkəbləşmə şəraitlərində qazma zamanı lülənin hazırlanması (işlənmə, şablonlaşdırma) texnologiyasının xüsusiyyətləri, həmçinin quyu divarlarının dayanıqlılığının təmin edilməsi üçün alternativ variantlar nəzərdən keçirilmişdir.
Açar sözlər: quyu divarlarının dayanıqlılığı; statistik modellər; quyunun modelləşdirilməsi; quyunun şablonlandırılması; quyu lüləsinin geometrik parametrləri; qazma məhlulu; QKAHK.
Dneprovsk-Donetsk çökəkliyinin Semirenkov qaz-kondensat yatağının qeyri-sabit çöküntülərində dərin quyuların qazılması haqqında ümumi məlumatlar verilmişdir: quyuların konstruksiyaları, qazma kəmərinin aşağı hissəsinin komponovkası (QKAHK), qazma rejimləri, qazma məhlulları. Güc rejimlərinin tətbiqi ilə 72 - və 75-ci Semirenkovskaya quyularının istismar kəmərləri üçün qazılması zaman baş verən mürəkkəbləşmələr təhlil edilmişdir. Qazma sürəti ilə süxurların dayanıqlılığının pozulması, dərin uçqunəmələgəlmə və kavernalılıq əmsalları, həmçinin qazma məhlulunun texnoloji xassələrinin dərinliklə dəyişməsinin empirik qanunauyğunluqları arasında asılılıqlar müəyyən edilmişdir. Quyuların qazılmasının texnikiiqtisadi göstəriciləri verilmişdir. Quyu divarlarının dayanıqlılığının idarəolunma strategiyasının elementləri formalaşdırılmışdır. Mürəkkəbləşmə zonalarının keçilməsi üçün qazma məhlulunun seçilməsi prinsipləri əsaslandırılmışdır. Quyu divarlarının eroziyasının azaldılması üçün hidravlik yuyulma proqramına qoyulan tələblər, mürəkkəbləşmə şəraitlərində qazma zamanı lülənin hazırlanması (işlənmə, şablonlaşdırma) texnologiyasının xüsusiyyətləri, həmçinin quyu divarlarının dayanıqlılığının təmin edilməsi üçün alternativ variantlar nəzərdən keçirilmişdir.
Açar sözlər: quyu divarlarının dayanıqlılığı; statistik modellər; quyunun modelləşdirilməsi; quyunun şablonlandırılması; quyu lüləsinin geometrik parametrləri; qazma məhlulu; QKAHK.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200573
R. İ. Qaniyev¹, Luke De Boyer², A. X. Agliullin³, R.A. İsmakov¹
Məqalə dərin sulu neft-qaz quyularının qazılması zaman müxtəlif dərinliklər üçün qazma məhlulunun sıxlığının seçilməsi diapozonunun daralması səbəbindən onların konstruksiyasının mürəkkəbləşməsi və bahalaşmasından ibarət probleminə həsr olunmuşdur. Müəlliflər, dəniz qazma təcrübəsində işlənilən və tətbiq edilən aralıq qoruyucu kəmərdən istifadə etmədən geniş intervalların qazılmasına imkan verər ikiqat təzyiq qradienti ilə qazma texnologiyalarının təhlilini verir. Məqalədə müəlliflər bu texnologiyaların təhlili əsasında və onların çatışmazlıqlarını nəzərə alaraq qazma platformasında bütün zəruri innovasiya avadanlığının yerləşdirilməsi ilə ikiqat təzyiq qradienti ilə yeni qazma texnologiyası təklif edilir.
Açar sözlər: təzyiqin nəzarəti ilə qazma; dərin sulu sahələrdə qazma; dəniz qazma işləri; ikiqat qradient ilə qazma; rayzer, dəniz şəraitində geoloji kəşfiyyat.
Məqalə dərin sulu neft-qaz quyularının qazılması zaman müxtəlif dərinliklər üçün qazma məhlulunun sıxlığının seçilməsi diapozonunun daralması səbəbindən onların konstruksiyasının mürəkkəbləşməsi və bahalaşmasından ibarət probleminə həsr olunmuşdur. Müəlliflər, dəniz qazma təcrübəsində işlənilən və tətbiq edilən aralıq qoruyucu kəmərdən istifadə etmədən geniş intervalların qazılmasına imkan verər ikiqat təzyiq qradienti ilə qazma texnologiyalarının təhlilini verir. Məqalədə müəlliflər bu texnologiyaların təhlili əsasında və onların çatışmazlıqlarını nəzərə alaraq qazma platformasında bütün zəruri innovasiya avadanlığının yerləşdirilməsi ilə ikiqat təzyiq qradienti ilə yeni qazma texnologiyası təklif edilir.
Açar sözlər: təzyiqin nəzarəti ilə qazma; dərin sulu sahələrdə qazma; dəniz qazma işləri; ikiqat qradient ilə qazma; rayzer, dəniz şəraitində geoloji kəşfiyyat.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200585
K. V. Moiseyev¹,², A.İ. Popenov², R. N. Bahtizin²
Sürtkü yağların tribotexniki xassələrinin qiymətləndirilməsi üsulu
Məqalədə sürtkü yağlarının tribotexniki xassələrinin tətqiqi məqsədi ilə quyuların qazılması şəraitlərinin həndəsi, kinematik və güc oxşarlığını modelləşdirən qurğuda aparılan eksperimentlərin nəticələri təqdim edilmişdir. Müxtəlif radial boşluqları olan və eyni kimyəvi-termiki emaldan keçmiş podşipniklər tədqiq olunmuşdur. Məlumatların (verilənlərin) qeydiyyatı katod, şleyf oscilloqrafları və elektron özüyazanla aparılmışdır. Podşipnikə verilən yüklər, sapfada rəqsin müqavimət anı, xarici kəmərin bucaq fırlanma sürəti, süni və yarısünü termocüt vasitəsilə temperatur qeydə alınmışdı. Strobotaxometrlə rəqs edən cisimlərin keçirici sürəti müəyyənləşdirilmişdi. Bütün rəqs edən elementlərin xarici görünüşünün tətqiqi, elementlərin incə səth təbəqələrinin metaloqrafik təhlili və sınaq nəticələrinin riyazi emalı aparılmışdır. Göstərilmişdir ki, sürtkü yağlarının tribotexniki xassələrinin ekspress-qiymətləndirilməsi üçün rəqsin müqavimət anının dalğalanmasının amplitud göstəricisini istifadə etmək olar.
Açar sözlər: müqavimət; sürtkü yağı; tribotexniki xassələr; qazma.
Məqalədə sürtkü yağlarının tribotexniki xassələrinin tətqiqi məqsədi ilə quyuların qazılması şəraitlərinin həndəsi, kinematik və güc oxşarlığını modelləşdirən qurğuda aparılan eksperimentlərin nəticələri təqdim edilmişdir. Müxtəlif radial boşluqları olan və eyni kimyəvi-termiki emaldan keçmiş podşipniklər tədqiq olunmuşdur. Məlumatların (verilənlərin) qeydiyyatı katod, şleyf oscilloqrafları və elektron özüyazanla aparılmışdır. Podşipnikə verilən yüklər, sapfada rəqsin müqavimət anı, xarici kəmərin bucaq fırlanma sürəti, süni və yarısünü termocüt vasitəsilə temperatur qeydə alınmışdı. Strobotaxometrlə rəqs edən cisimlərin keçirici sürəti müəyyənləşdirilmişdi. Bütün rəqs edən elementlərin xarici görünüşünün tətqiqi, elementlərin incə səth təbəqələrinin metaloqrafik təhlili və sınaq nəticələrinin riyazi emalı aparılmışdır. Göstərilmişdir ki, sürtkü yağlarının tribotexniki xassələrinin ekspress-qiymətləndirilməsi üçün rəqsin müqavimət anının dalğalanmasının amplitud göstəricisini istifadə etmək olar.
Açar sözlər: müqavimət; sürtkü yağı; tribotexniki xassələr; qazma.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200586
L. P. Kalaçeva, İ. K. İvanova, A. S. Portnyagin, İ. İ. Rojin, K. K. Arqunova, A. İ. Nikolayev
Məqalədə Vilyuy sineklizinin Yakut qalxımının şimal-qərb enişində hidrat vəziyyətdə olan qazların yeraltı anbarlarının yaradılması imkanına baxılmışdır. Bunun üçün baxılan geoloji strukturun perspektivli 6 sahəsində hidratların sabitlik zonasının sərhədləri müəyyənləşdirilmişdir. Diferensial termiki analiz metodu ilə Yakut qalxımının donuşluqaltı horizontları üçün xarakterik olan hidrokarbonat-natrium tip sular (minerallaşma 20.0 q/l) ehtiva edən məsaməli model mühitlərdə təbii qaz hidratlarının əmələ gəlməsinin tarazlıq şərtləri öyrənilmişdir. Əldə olunan nəticələr əsasında təbii qaz hidratlarının sabitlik zonasının sərhədləri müəyyən edilmişdir. Göstərilmişdir ki, hidratların sabitlik zonasının yuxarı sərhədləri çoxillik donuşluq süxuru qatında yerləşir. Müəyyən edilmişdir ki, nəmli, duzsuz məsaməli mühitdə təbii qaz hidratlarının sabitlik zonasının aşağı sərhədləri 930-1120 m hüdudlarında yerləşir. Nümunələr minerallaşdırılmış su ilə doydurulduqda sərhədlər 80-360 m-dən yuxarıda yerləşir. Alınmış eksperimental nəticələr belə bir nəticəyə gəlməyə imkan vermişdir ki, Yakut qalxımının donuşluq sulu horizontlarında təbii qaz hidratlarının əmələ gəlməsi üçün əlverişli şərait mövcuddur.
Açar sözlər: təbii qaz hidratları, sulu horizontlar, yeraltı qaz anbarı, hidratların sabitlik zonası, geotermik qradient, hidratəmələgəlmənin tarazlıq şərtləri, hidrokarbonat-natrium tipli su.
Məqalədə Vilyuy sineklizinin Yakut qalxımının şimal-qərb enişində hidrat vəziyyətdə olan qazların yeraltı anbarlarının yaradılması imkanına baxılmışdır. Bunun üçün baxılan geoloji strukturun perspektivli 6 sahəsində hidratların sabitlik zonasının sərhədləri müəyyənləşdirilmişdir. Diferensial termiki analiz metodu ilə Yakut qalxımının donuşluqaltı horizontları üçün xarakterik olan hidrokarbonat-natrium tip sular (minerallaşma 20.0 q/l) ehtiva edən məsaməli model mühitlərdə təbii qaz hidratlarının əmələ gəlməsinin tarazlıq şərtləri öyrənilmişdir. Əldə olunan nəticələr əsasında təbii qaz hidratlarının sabitlik zonasının sərhədləri müəyyən edilmişdir. Göstərilmişdir ki, hidratların sabitlik zonasının yuxarı sərhədləri çoxillik donuşluq süxuru qatında yerləşir. Müəyyən edilmişdir ki, nəmli, duzsuz məsaməli mühitdə təbii qaz hidratlarının sabitlik zonasının aşağı sərhədləri 930-1120 m hüdudlarında yerləşir. Nümunələr minerallaşdırılmış su ilə doydurulduqda sərhədlər 80-360 m-dən yuxarıda yerləşir. Alınmış eksperimental nəticələr belə bir nəticəyə gəlməyə imkan vermişdir ki, Yakut qalxımının donuşluq sulu horizontlarında təbii qaz hidratlarının əmələ gəlməsi üçün əlverişli şərait mövcuddur.
Açar sözlər: təbii qaz hidratları, sulu horizontlar, yeraltı qaz anbarı, hidratların sabitlik zonası, geotermik qradient, hidratəmələgəlmənin tarazlıq şərtləri, hidrokarbonat-natrium tipli su.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200549
D. A. Kauşanskiy1,2, N.R. Bakirov1,2, V. B. Demyanovskiy1,2
Neft-qaz sənayesində süzülmə eksperimentlərindən geniş istifadə olunur. Onların köməyi ilə məsaməli mühitin əsas fiziki-kimyəvi xarakteristikaları, fluidlərin süzülmə parametrləri müəyyən edilir. Həmçinin, süzülmə eksperimentləri su axınının məhdudlaşdırılması texnologiyalarında tətbiq olunan tərkiblər üçün qalıq müqavimət amilinin qiymətləndirilməsinin əsas metodudur. Lakin, süzülmə tədqiqatları filtratın məsaməli mühitin həcminə görə paylanmasının öyrənilməsi üçün kifayət deyildir. Bu məqalədə süzülmədən sonra kernin məsaməli həcmində "Temposkrin-Plyus" polimergel sisteminin paylanmasının qiymətləndirilməsi üçün möhkəmlik xarakteristikalarının tədqiqatlarından istifadə edilməsi metodikası təsvir edilmişdir. Həmçinin kernin möhkəmlik məlumatlarının bərkliyin rəng şkalası üzrə paylanmasının vizuallaşdırılmış təsviri şəklində təqdim edilməsi üsulu təklif edilmişdir.
Açar sözlər: möhkəmlik xarakteristikaları, bərklik, kern," Temposkrin-Plus", filtrasiya eksperimentləri, vizuallaşma.
Neft-qaz sənayesində süzülmə eksperimentlərindən geniş istifadə olunur. Onların köməyi ilə məsaməli mühitin əsas fiziki-kimyəvi xarakteristikaları, fluidlərin süzülmə parametrləri müəyyən edilir. Həmçinin, süzülmə eksperimentləri su axınının məhdudlaşdırılması texnologiyalarında tətbiq olunan tərkiblər üçün qalıq müqavimət amilinin qiymətləndirilməsinin əsas metodudur. Lakin, süzülmə tədqiqatları filtratın məsaməli mühitin həcminə görə paylanmasının öyrənilməsi üçün kifayət deyildir. Bu məqalədə süzülmədən sonra kernin məsaməli həcmində "Temposkrin-Plyus" polimergel sisteminin paylanmasının qiymətləndirilməsi üçün möhkəmlik xarakteristikalarının tədqiqatlarından istifadə edilməsi metodikası təsvir edilmişdir. Həmçinin kernin möhkəmlik məlumatlarının bərkliyin rəng şkalası üzrə paylanmasının vizuallaşdırılmış təsviri şəklində təqdim edilməsi üsulu təklif edilmişdir.
Açar sözlər: möhkəmlik xarakteristikaları, bərklik, kern," Temposkrin-Plus", filtrasiya eksperimentləri, vizuallaşma.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200550
N. N. Mihaylov1,2, L. S. Seçina2
Qaraçaqanak yatağının neft-qaz-kondensat zonalarının mikrostruktur islanma qabiliyyəti
Bir zonadan digərinə keçid zamanı mikrostruktur islanma qabiliyyətinin dəyişməsini öyrənmək məqsədilə nümayiş obyekti kimi qazkondensat və neft zonaları ilə təmsil olunan Qaraçaqanak yatağı götürülür. Mikrostruktur islanma qabiliyyəti adsorbsiya olunmuş karbohidrogenlər ilə tutulan məsamələr səthinin sahəsini müəyyən edən hidrofoblaşma əmsalı Ѳн ilə xarakterizə olunur. Müəyyən edilmişdir ki, qaz və qaz–kondensat zonalarından nümunələr üçün Ѳн eynidir (orta hesabla 0.140), neft zonasının nümunələri üçün orta hesabla 0.250 təşkil edir. Ekstraksiya olunmuş karbohidrogenlərin İQ-spektrlərin təhlili göstərir ki, neft zonasının mikrostruktur islanma qabiliyyəti qazkondensat zonasına nisbətən daha çox aromatik, alifatik, oksidləşmiş və kükürdlü strukturlardan və daha az şaxələnmiş strukturlardan ibarətdir. Karbonat kollektorlarının mikrostruktur islanma qabiliyyəti adsorbasiya edilmiş neftin karbohidrogen tərkibindən asılıdır.
Açar sözlər: mikrostruktur islanma qabiliyyəti; hidrofoblaşma əmsalı; karbohidrogenlər; struktur əmsalları.
Bir zonadan digərinə keçid zamanı mikrostruktur islanma qabiliyyətinin dəyişməsini öyrənmək məqsədilə nümayiş obyekti kimi qazkondensat və neft zonaları ilə təmsil olunan Qaraçaqanak yatağı götürülür. Mikrostruktur islanma qabiliyyəti adsorbsiya olunmuş karbohidrogenlər ilə tutulan məsamələr səthinin sahəsini müəyyən edən hidrofoblaşma əmsalı Ѳн ilə xarakterizə olunur. Müəyyən edilmişdir ki, qaz və qaz–kondensat zonalarından nümunələr üçün Ѳн eynidir (orta hesabla 0.140), neft zonasının nümunələri üçün orta hesabla 0.250 təşkil edir. Ekstraksiya olunmuş karbohidrogenlərin İQ-spektrlərin təhlili göstərir ki, neft zonasının mikrostruktur islanma qabiliyyəti qazkondensat zonasına nisbətən daha çox aromatik, alifatik, oksidləşmiş və kükürdlü strukturlardan və daha az şaxələnmiş strukturlardan ibarətdir. Karbonat kollektorlarının mikrostruktur islanma qabiliyyəti adsorbasiya edilmiş neftin karbohidrogen tərkibindən asılıdır.
Açar sözlər: mikrostruktur islanma qabiliyyəti; hidrofoblaşma əmsalı; karbohidrogenlər; struktur əmsalları.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200551
E.A. Səfərova, D.S. Filippova, V.E. Stolyarov
Metan-hidrogen qarışıqların saxlanılması monitorinqinin xüsusiyyətləri
Rusiya Federasiyasının «karbon-neytral» strategiyasının inkişaf etdirilməsi üçün metanhidrogen qarışıqların (MHQ) mövcud yeraltı qaz anbarlarında saxlanılması vacib şərtlərdən biridir. Metan-hidrogen qarışıqlarının sənaye həcmlərində saxlanılması və çatdırılması texnologiyaların istifadəsi eksperimental tədqiqatlar, normativ-hüquqi bazanın yaradılması və mövcud Vahid Qaz Nəqliyyat Sisteminin istismar etibarlılığının saxlanılması üçün müasir üsulların tətbiqi ilə təmin edilməlidir. Elmi və layihə işlərinin aparılması zərurəti MHQ-nın saxlanılmasının xüsusiyyətləri və avadanlığın istismarı zamanı mənfi texnogen və mexaniki təsirlərin yaranması ehtimalının qiymətləndirilməsi ilə müəyyən edilir. MHQ-nın hibrid halında saxlanılması zamanı əmələ gələn proseslərin əsas risk modelləri verilmişdir. Məqalədə MHQ-nın saxlanılmasının və nəqliyyatının klaster texnologiyasının istifadəsi təklif edilir, həmçinin inteqrasiya olunmuş avtomatlaşdırılmış axın texnologiyasının həyata keçirilməsi çərçivəsində qazın komponent tərkibinin daimi nəzarətdə saxlanımasının təmin edilməsi zərurəti göstərilir.
Açar sözlər: metan-hidrogen qarışıqları; hidrogen energetikası; risklər; qazın yeraltı saxlanılması; aparat nəzarəti.
Rusiya Federasiyasının «karbon-neytral» strategiyasının inkişaf etdirilməsi üçün metanhidrogen qarışıqların (MHQ) mövcud yeraltı qaz anbarlarında saxlanılması vacib şərtlərdən biridir. Metan-hidrogen qarışıqlarının sənaye həcmlərində saxlanılması və çatdırılması texnologiyaların istifadəsi eksperimental tədqiqatlar, normativ-hüquqi bazanın yaradılması və mövcud Vahid Qaz Nəqliyyat Sisteminin istismar etibarlılığının saxlanılması üçün müasir üsulların tətbiqi ilə təmin edilməlidir. Elmi və layihə işlərinin aparılması zərurəti MHQ-nın saxlanılmasının xüsusiyyətləri və avadanlığın istismarı zamanı mənfi texnogen və mexaniki təsirlərin yaranması ehtimalının qiymətləndirilməsi ilə müəyyən edilir. MHQ-nın hibrid halında saxlanılması zamanı əmələ gələn proseslərin əsas risk modelləri verilmişdir. Məqalədə MHQ-nın saxlanılmasının və nəqliyyatının klaster texnologiyasının istifadəsi təklif edilir, həmçinin inteqrasiya olunmuş avtomatlaşdırılmış axın texnologiyasının həyata keçirilməsi çərçivəsində qazın komponent tərkibinin daimi nəzarətdə saxlanımasının təmin edilməsi zərurəti göstərilir.
Açar sözlər: metan-hidrogen qarışıqları; hidrogen energetikası; risklər; qazın yeraltı saxlanılması; aparat nəzarəti.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200552
M. İ. Korabelnikov, S. N. Bastrikov, N. A. Aksenova, A. T. Xudayberdiyev
Yüksək qaz tərkibli neft quyularının istismarı üçün texniki-texnoloji həllərin tədqiqi və işlənməsi
Neftçıxarma təcrübəsində hasil olunan hər bir ton neft üçün qaz göstəricilərinin onlarla kubmetrdən yüzlərlə kubmetrə qədər təşkil etdiyi yüksək qaz tərkibli neft yataqlarına rast gəlinir. Məhsuldar laydan quyuya maye faza (neft, su) ilə birlikdə daxil olan neftdə həll olmuş qaz müəyyən termodinamiki şəraitdə hidratlar əmələ gətirə bilir ki, bu da quyudaxili nasos avadanlığının işini çətinləşdirir, nasosların faydalı iş əmsalını və quyu debetini aşağı salır. Quyuda qaz hidratları tıxaclarının əmələ gəlməsi əsaslı təmir tələb edir, bu isə qeyri-məhsuldar vaxtın, maliyyə xərclərinin və neft hasilatı üzrə itirilmiş mənfəətin artmasına səbəb olur. Məqalədə nəzərdə keçirilən yüksək qaz tərkibli neft quyularda qaz hidratlarının əmələ gəlməsinin qarşısını alan texnologiya və qurğular öz etibarsızlığını və aşağı effektivliyini göstərmişdir. Müəlliflər bu cür quyuların istismarı üçün hidrat əmələ gəlməsinin qarşısını almağa imkan verən yeni effektiv texnologiyaya baxılmasını təklif edirlər.
Açar sözlər: quyu, qaz tərkibi, hidratlar, hasilat, neft, klapan, mufta, nasos.
Neftçıxarma təcrübəsində hasil olunan hər bir ton neft üçün qaz göstəricilərinin onlarla kubmetrdən yüzlərlə kubmetrə qədər təşkil etdiyi yüksək qaz tərkibli neft yataqlarına rast gəlinir. Məhsuldar laydan quyuya maye faza (neft, su) ilə birlikdə daxil olan neftdə həll olmuş qaz müəyyən termodinamiki şəraitdə hidratlar əmələ gətirə bilir ki, bu da quyudaxili nasos avadanlığının işini çətinləşdirir, nasosların faydalı iş əmsalını və quyu debetini aşağı salır. Quyuda qaz hidratları tıxaclarının əmələ gəlməsi əsaslı təmir tələb edir, bu isə qeyri-məhsuldar vaxtın, maliyyə xərclərinin və neft hasilatı üzrə itirilmiş mənfəətin artmasına səbəb olur. Məqalədə nəzərdə keçirilən yüksək qaz tərkibli neft quyularda qaz hidratlarının əmələ gəlməsinin qarşısını alan texnologiya və qurğular öz etibarsızlığını və aşağı effektivliyini göstərmişdir. Müəlliflər bu cür quyuların istismarı üçün hidrat əmələ gəlməsinin qarşısını almağa imkan verən yeni effektiv texnologiyaya baxılmasını təklif edirlər.
Açar sözlər: quyu, qaz tərkibi, hidratlar, hasilat, neft, klapan, mufta, nasos.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200557
S.V. Kolesnik1, E.S. Şanqin2
Elektroforez əsasında əlverişli neft hasilatı üsulu
Prinsip etibarilə neftin hasilat quyularından və mexaniki qurğulardan istifadə edilmədən çıxarılmasının yeni üsulu elektroforez hesab oluna bilər. Onun köməyi ilə kəşfiyyat aparılmış yataqlardan neftin maya dəyərini 70-80% aşağı salmaqla çıxarılmasını təşkil etmək nəzərdə tutulur. Neftin təklif olunan elektroforez əsasında çıxarılması metodunun həyata keçirilməsi üçün elektrik enerji mənbəyi kimi atmosfer elektrik enerjisi əsasında avtonom elektrik enerjisinin alınması üsulu xidmət göstərə bilər. Bu üsul Yer, atmosfer, ionosfer və Yerin maqnit sahəsindən ibarət təbii generatora əsaslanır. Təklif olunan enerji mənbəyi konstruksiya baxımından sadədir və istifadəsi asandır. Nəticədə, əldə edilən enerji çox ucuz və ekoloji cəhətdən təmiz olur. Belə bir qurğudan Yer kürəsinin istənilən hissəsində istifadə edilə bilər.
Açar sözlər: neft hasilatı; elektroforez; elektrik sahəsi; atmosfer elektrik enerjisi; karbon; neftin qaldırılmasının maya dəyəri.
Prinsip etibarilə neftin hasilat quyularından və mexaniki qurğulardan istifadə edilmədən çıxarılmasının yeni üsulu elektroforez hesab oluna bilər. Onun köməyi ilə kəşfiyyat aparılmış yataqlardan neftin maya dəyərini 70-80% aşağı salmaqla çıxarılmasını təşkil etmək nəzərdə tutulur. Neftin təklif olunan elektroforez əsasında çıxarılması metodunun həyata keçirilməsi üçün elektrik enerji mənbəyi kimi atmosfer elektrik enerjisi əsasında avtonom elektrik enerjisinin alınması üsulu xidmət göstərə bilər. Bu üsul Yer, atmosfer, ionosfer və Yerin maqnit sahəsindən ibarət təbii generatora əsaslanır. Təklif olunan enerji mənbəyi konstruksiya baxımından sadədir və istifadəsi asandır. Nəticədə, əldə edilən enerji çox ucuz və ekoloji cəhətdən təmiz olur. Belə bir qurğudan Yer kürəsinin istənilən hissəsində istifadə edilə bilər.
Açar sözlər: neft hasilatı; elektroforez; elektrik sahəsi; atmosfer elektrik enerjisi; karbon; neftin qaldırılmasının maya dəyəri.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200567
D. M. Кuzina, Çenqdonq Yuan, D. K. Nurqaliyev, D. A. Emelyanov, M. A. Varfolomeyev, A. V. Bolotov, İ. F. Minxanov
Laydaxili yanma prosesinin süxurların maqnit xassələrinə və tərkibinə təsiri
Laydaxili yanma (LDY) – sınaqdan çıxmiş, effektli neftveriminin artırılması üsuludur (NAÜ). Əvvəllər neftin çıxarılması, lay daxilində neftin keyfiyyətinin yüksəldilməsi, yanma cəbhəsinin sabitliyi nöqteyi-nəzərindən Nurlat yatağında (Tatneft NŞ, Rusiya) ağır neftin hasilatı üçün LDY-nın tətbiqinin mümkünlüyü öyrənilmişdir. Məqalədə LDY prosesinin dağ süxurlarının xassələrinə və tərkibinə təsiri tədqiq edilmişdir. Göstərilmişdir ki, tədqiq olunan dağ süxurlarında neftin yanma prosesi zamanı maqnit mineralları əmələ gələ bilər. Onların əmələ gəlməsi temperaturdan, qızdırılma vaxtından və neft mühitindən asılıdır. Maqnit xassələrinə görə nümunələr qızdırılma dərəcəsinə görə daha çox və daha az qızdırılmış və tərkibində karbohidrogenlər olan qızdırılmamış hissələrə ayrılır. Dağ süxurlarının maqnit xassələrinin dəyişməsi yanma cəbhəsinin monitorinqi texnologiyalarının işlənməsi üçün istifadə edilə bilər ki, bu da LDY prosesinin idarə olunması və ona düzəlişlərin edilməsi üçün olduqca qiymətlidir.
Açar sözlər: maqnit xassələri; termomaqnit analizi; neftveriminin artırılması üsulları; laydaxili yanma; dağ süxurları.
Laydaxili yanma (LDY) – sınaqdan çıxmiş, effektli neftveriminin artırılması üsuludur (NAÜ). Əvvəllər neftin çıxarılması, lay daxilində neftin keyfiyyətinin yüksəldilməsi, yanma cəbhəsinin sabitliyi nöqteyi-nəzərindən Nurlat yatağında (Tatneft NŞ, Rusiya) ağır neftin hasilatı üçün LDY-nın tətbiqinin mümkünlüyü öyrənilmişdir. Məqalədə LDY prosesinin dağ süxurlarının xassələrinə və tərkibinə təsiri tədqiq edilmişdir. Göstərilmişdir ki, tədqiq olunan dağ süxurlarında neftin yanma prosesi zamanı maqnit mineralları əmələ gələ bilər. Onların əmələ gəlməsi temperaturdan, qızdırılma vaxtından və neft mühitindən asılıdır. Maqnit xassələrinə görə nümunələr qızdırılma dərəcəsinə görə daha çox və daha az qızdırılmış və tərkibində karbohidrogenlər olan qızdırılmamış hissələrə ayrılır. Dağ süxurlarının maqnit xassələrinin dəyişməsi yanma cəbhəsinin monitorinqi texnologiyalarının işlənməsi üçün istifadə edilə bilər ki, bu da LDY prosesinin idarə olunması və ona düzəlişlərin edilməsi üçün olduqca qiymətlidir.
Açar sözlər: maqnit xassələri; termomaqnit analizi; neftveriminin artırılması üsulları; laydaxili yanma; dağ süxurları.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200568
İ. F. Minxanov, A. V. Bolotov, P. N. Saqirov, M. A. Varfolomeyev, O. V. Anikin, A. R. Tazeyev, V. K. Derevyanko
Dünya təcrübəsində bitumlu kollektorların işlənməsi zamanı buxar-istilik ilə təsirdən istifadə olunur. Lakin bu texnologiya daha effektiv hesab olunsa da, süxurda gilli minerallar olduqda bir sıra problemlər yaranır. Gilli minerallar buxarla təmasda olduqda onların şişməsi baş verir ki, bu da kollektorun keçiriciliyinin azalmasına gətirib çıxarır və nəticəsidə son neftverimi aşağı düşür. Məqalədə gilli mineralların tərkibinin buxar-istilik ilə təsir zamanı neftin sıxışdırılma dərəcəsinə təsiri qiymətləndirilir. Buxarın vurulması nəticəsində ilkin neftlə doyma səviyyəsi 2% - dən aşağı olan eksperimentlərdə neftin sıxışdırılması baş vermir. Neftin çıxarılması üçün alifatik və polyar fraqmentlər əsaslı həlledici sınaqdan keçirilmişdir.
Açar sözlər: buxar vurma; bitumlar; gilli minerallar; həlledici; neftin sıxışdırılması.
Dünya təcrübəsində bitumlu kollektorların işlənməsi zamanı buxar-istilik ilə təsirdən istifadə olunur. Lakin bu texnologiya daha effektiv hesab olunsa da, süxurda gilli minerallar olduqda bir sıra problemlər yaranır. Gilli minerallar buxarla təmasda olduqda onların şişməsi baş verir ki, bu da kollektorun keçiriciliyinin azalmasına gətirib çıxarır və nəticəsidə son neftverimi aşağı düşür. Məqalədə gilli mineralların tərkibinin buxar-istilik ilə təsir zamanı neftin sıxışdırılma dərəcəsinə təsiri qiymətləndirilir. Buxarın vurulması nəticəsində ilkin neftlə doyma səviyyəsi 2% - dən aşağı olan eksperimentlərdə neftin sıxışdırılması baş vermir. Neftin çıxarılması üçün alifatik və polyar fraqmentlər əsaslı həlledici sınaqdan keçirilmişdir.
Açar sözlər: buxar vurma; bitumlar; gilli minerallar; həlledici; neftin sıxışdırılması.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200569
İ.İ. Muxamatdinov1, E.E. Qiniyatullina1, R.E. Muxamatdinova1, O.V. Slavkina2, K.A. Şekoldin2, A.V. Vaxin1
Məqalədə «RİTEK» MMC tərəfindən mənimsənilən Strelovsk yatağının yüksək özlülüklü neftinin akvatermoliz prosesi buxarvurmanın istifadəsi ilə tədqiq edilmişdir. Yüksək təzyiq reaktorunda qeyri-katalitik və katalitik akvatermoliz təzahürünün laboratoriya modelləşdirilməsi aparılmışdır. Laborator sınaqlarının məlumatlarına əsasən Kazan Federal Universitetində işlənmiş dəmir əsaslı nefthəlledici katalizatorun qatran-asfalten maddələrinin destruksiya reaksiyalarında yüksək effektivliyi müəyyən edilmişdir. İlkin neftin, həmçinin qeyri-katalitik və katalitik akvatermoliz məhsullarının nümunələri 24 saat ərzində dəmir tallatı və AQPÇ həlledicisinin iştirakı ilə 200, 250 və 300 °C temperaturlarda tədqiq edilmişdir. Neftin akvatermoliz məhsullarının qaz tərkibi, həmçinin neft nümunələrinin özlülük-temperatur xarakteristikaları müəyyən edilmişdir. Aparılan tədqiqatlar göstərmişdir ki, katalitik akvatermoliz Strelovsk yatağı neftinin tərkib və xassələrinin dəyişməsinə əhəmiyyətli təsir göstərir. Müəyyən edilmişdir ki, katalizatorun olması dekarboksilləşmə reaksiyalarına imkan yaradır, kükürtsüzləşmə dərəcəsini yüksərdir və neft nümunələrinin özlülüyünü aşağı salır.
Açar sözlər: yüksək özlülüklü neft; akvatermoliz; katalizator prekursoru; buxar-istilik ilə təsir; özlülük.
Məqalədə «RİTEK» MMC tərəfindən mənimsənilən Strelovsk yatağının yüksək özlülüklü neftinin akvatermoliz prosesi buxarvurmanın istifadəsi ilə tədqiq edilmişdir. Yüksək təzyiq reaktorunda qeyri-katalitik və katalitik akvatermoliz təzahürünün laboratoriya modelləşdirilməsi aparılmışdır. Laborator sınaqlarının məlumatlarına əsasən Kazan Federal Universitetində işlənmiş dəmir əsaslı nefthəlledici katalizatorun qatran-asfalten maddələrinin destruksiya reaksiyalarında yüksək effektivliyi müəyyən edilmişdir. İlkin neftin, həmçinin qeyri-katalitik və katalitik akvatermoliz məhsullarının nümunələri 24 saat ərzində dəmir tallatı və AQPÇ həlledicisinin iştirakı ilə 200, 250 və 300 °C temperaturlarda tədqiq edilmişdir. Neftin akvatermoliz məhsullarının qaz tərkibi, həmçinin neft nümunələrinin özlülük-temperatur xarakteristikaları müəyyən edilmişdir. Aparılan tədqiqatlar göstərmişdir ki, katalitik akvatermoliz Strelovsk yatağı neftinin tərkib və xassələrinin dəyişməsinə əhəmiyyətli təsir göstərir. Müəyyən edilmişdir ki, katalizatorun olması dekarboksilləşmə reaksiyalarına imkan yaradır, kükürtsüzləşmə dərəcəsini yüksərdir və neft nümunələrinin özlülüyünü aşağı salır.
Açar sözlər: yüksək özlülüklü neft; akvatermoliz; katalizator prekursoru; buxar-istilik ilə təsir; özlülük.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200570
E-mail: iimuhamatdinov@gmail.com
F. A. Əliyev1, A. A. Kiekbayev1, D. V. Andreyev3, A. A. Mitroşin3, A. A. Akkujin4, A. V. Şarifullin2, A. V. Vaxin1
Məqalədə nikel və dəmir tallatlarının və gilli süxurəmələgətirən mineralların iştirakı ilə Yareqa yatağının yüksək özlülüklü neftinin laydaxili akvatermoliz prosesinin eksperimental tədqiqatlarının nəticələrinə baxılır. Müəyyən edilmişdir ki, gillər so-katalizator kimi 300 °С -də nikel əsaslı katalitik komplekslə sinergetik effektə səbəb olur. Nəticədə akvatermolizdən sonra neftin özlülüyü ilkin neftlə müqayisədə 4 dəfə aşağı düşür. Bundan başqa, nikel tallatı və süxurəmələgətirən mineralın iştirakı ilə hidrotermiki emaldan sonra qatranın miqdarı iki dəfə azaldığı halda, katalitik akvatermoliz məhsullarının doymuş fraksiyasının miqdarı ilkin neftlə müqayisədə 36.8 kütlə %-dən 50.2 -dək artır. Beləliklə, əldə edilmiş nəticələr qatran-asfalten maddələrinin destruktiv hidrogenləşmə reaksiyalarının sürətlənməsində gil minerallarının katalitik rolunu təsdiqləyir ki, bu da qrup tərkibinin yaxşılaşmasına və özlülüyün aşağı düşməsinə gətirib çıxarır.
Açar sözlər: yüksək özlülüklü neft; upgrading; katalizatorlar; akvatermoliz; gilli minerallar; keçid metalları; SARA-analiz; özlülük.
Məqalədə nikel və dəmir tallatlarının və gilli süxurəmələgətirən mineralların iştirakı ilə Yareqa yatağının yüksək özlülüklü neftinin laydaxili akvatermoliz prosesinin eksperimental tədqiqatlarının nəticələrinə baxılır. Müəyyən edilmişdir ki, gillər so-katalizator kimi 300 °С -də nikel əsaslı katalitik komplekslə sinergetik effektə səbəb olur. Nəticədə akvatermolizdən sonra neftin özlülüyü ilkin neftlə müqayisədə 4 dəfə aşağı düşür. Bundan başqa, nikel tallatı və süxurəmələgətirən mineralın iştirakı ilə hidrotermiki emaldan sonra qatranın miqdarı iki dəfə azaldığı halda, katalitik akvatermoliz məhsullarının doymuş fraksiyasının miqdarı ilkin neftlə müqayisədə 36.8 kütlə %-dən 50.2 -dək artır. Beləliklə, əldə edilmiş nəticələr qatran-asfalten maddələrinin destruktiv hidrogenləşmə reaksiyalarının sürətlənməsində gil minerallarının katalitik rolunu təsdiqləyir ki, bu da qrup tərkibinin yaxşılaşmasına və özlülüyün aşağı düşməsinə gətirib çıxarır.
Açar sözlər: yüksək özlülüklü neft; upgrading; katalizatorlar; akvatermoliz; gilli minerallar; keçid metalları; SARA-analiz; özlülük.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200572
E. Utemov, D. Nurqaliyev
«Təbii» bazis veyvlet funksiyalarının istifadəsilə veyvlet-çevrilməsinə əsaslanan qravimetrik məlumatların işlənməsi metodu təklif olunur. Metodun fərqli xüsusiyyəti qravimetriyanın həm düz, həm də tərs məsələləri ilə sıx əlaqənin olmasıdır. Məqalədə göstərilir ki, bu xüsusiyyət qravitasiya sahələrinin güclü interferensiyası şəraitində belə anomaliya yaradan mənbələrin parametrlərini kifayət qədər sadə və tez müəyyənləşdirməyə imkan verir.
Açar sözlər: qravimetriya; veyvlet-çevrilmə; anomaliya; tərs məsələ.
«Təbii» bazis veyvlet funksiyalarının istifadəsilə veyvlet-çevrilməsinə əsaslanan qravimetrik məlumatların işlənməsi metodu təklif olunur. Metodun fərqli xüsusiyyəti qravimetriyanın həm düz, həm də tərs məsələləri ilə sıx əlaqənin olmasıdır. Məqalədə göstərilir ki, bu xüsusiyyət qravitasiya sahələrinin güclü interferensiyası şəraitində belə anomaliya yaradan mənbələrin parametrlərini kifayət qədər sadə və tez müəyyənləşdirməyə imkan verir.
Açar sözlər: qravimetriya; veyvlet-çevrilmə; anomaliya; tərs məsələ.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200576
İ.Q. Fəttaxov¹,², L.S. Kuleşova¹, R.N.Bahtizin¹, V.V. Muxametşin¹, A.V. Koçetkov²
Məqalənin məqsədi layın hidravlik yarılmasının (LHY) modelləşdirilməsinin çoxsaylı nəticəcələri ilə məlumatların formalaşdırılması prinsiplərini əsaslandırmaq və formalaşdırmaqdan ibarətdir. Qiymətləndirmə, qarşılıqlı müqayisə və statik analiz üçün keyfiyyətli məlumatlar baxılan hər bir LHY parametri üçün vahid ədədi qiymətlə xarakterizə olunur. Bir sıra LHY texnologiyaları üçün baxılan parametrə görə müxtəlif qiymətlərin alınması səbəbindən qeyri-müəyyənlik yarana bilər. İşin elmi yeniliyi LHY-nin modelləşdirilməsi zamanı alınan verilənlər sırasının qiymətləndirilməsi üçün yeni yanaşmanın əsaslandırılmasından ibarətdir. Verilənlər sırası simulyatorun müxtəlif modullarında hesablanma zamanı həm LHY-nın bir neçə çatının, həm də bir çatın modelləşdirilməsi zamanı əldə edilə bilər. Nəticədə LHY-nın modelləşdirilməsi nəticələrində elementlərin sayından asılı olmayaraq vahid verilənlər massivini formalaşdırmağa imkan
verən kompleksləmə metodikası işlənib hazırlanmışdır.
Açar sözlər: layın hidravlik yarılması; turşu-propan ilə layın hidravlik yarılması; laylı süxurların hidravlik yarılması; layın hidravlik yarılmasının modelləşdirilməsi; psevdoüçölçülü çat modeli; verilənlərin hazırlanması; statistik analiz.
Məqalənin məqsədi layın hidravlik yarılmasının (LHY) modelləşdirilməsinin çoxsaylı nəticəcələri ilə məlumatların formalaşdırılması prinsiplərini əsaslandırmaq və formalaşdırmaqdan ibarətdir. Qiymətləndirmə, qarşılıqlı müqayisə və statik analiz üçün keyfiyyətli məlumatlar baxılan hər bir LHY parametri üçün vahid ədədi qiymətlə xarakterizə olunur. Bir sıra LHY texnologiyaları üçün baxılan parametrə görə müxtəlif qiymətlərin alınması səbəbindən qeyri-müəyyənlik yarana bilər. İşin elmi yeniliyi LHY-nin modelləşdirilməsi zamanı alınan verilənlər sırasının qiymətləndirilməsi üçün yeni yanaşmanın əsaslandırılmasından ibarətdir. Verilənlər sırası simulyatorun müxtəlif modullarında hesablanma zamanı həm LHY-nın bir neçə çatının, həm də bir çatın modelləşdirilməsi zamanı əldə edilə bilər. Nəticədə LHY-nın modelləşdirilməsi nəticələrində elementlərin sayından asılı olmayaraq vahid verilənlər massivini formalaşdırmağa imkan
verən kompleksləmə metodikası işlənib hazırlanmışdır.
Açar sözlər: layın hidravlik yarılması; turşu-propan ilə layın hidravlik yarılması; laylı süxurların hidravlik yarılması; layın hidravlik yarılmasının modelləşdirilməsi; psevdoüçölçülü çat modeli; verilənlərin hazırlanması; statistik analiz.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200577
V. G. Poqrebnyak, İ. İ. Çudık, A. V. Poqrebnyak, İ. V. Perkun
Neft və qaz quyularının qoruyucu kəmərlərinin yüksək effektivlikli perforasiyası
Polietilen оksid (PEO) məhlulunun yüksək sürətli şırnağının imkanları müxtəlif qatılıqlar və şırnaq əmələgətirən ucluqların müxtəlif axın təzyiqlərində tədqiq edilmişdir. Bu zaman neft-qaz quyularının qoruyucu kəmərində, sement halqasında və süxurda yaradılmış kanalın uzunluğu və şırnağın fiziki rəqqasa bərkidilmiş metal lövhəyə təsir qüvvəsi analiz olunmuşdur. Təcrübələr nəticəsində hidroperforatorun şırnaq əmələ gətirən ucluqlarının parametrlərinin real qiymətlərində müxtəlif qatılıql və molekulyar kütləyə malik PEO-nun şırnağın keyfiyyətinə təsirini ifadə edən ölçüsüz kəmiyyət əldə olunmuşdur. Perforasiya prosesinin kompleks tədqiqi polimer məhlulunun yüksək sürətli şırnağının yüksək dağıdıcılıq qabiliyyətini əsaslandırmağa imkan verir. Müəyyən edilmişdir ki, polimer məhlulunun şırnağının yüksək dağıdıcılıq qabiliyyəti Toms effekti ilə deyil, hidroperforatorun şırnaq əmələ gətirən ucluqlarının giriş sahəsində yaranmış makromolekullar ilə gücləndirilmiş polimer məhlulunun özlü axınının dağıdıcı təsiri ilə izah olunur.
Açar sözlər: hidroperforator; şırnaq əmələ gətirən ucluq; şırnağın keyfiyyəti; qoruyucu kəmər; sement halqası; süxur; Toms effekti.
Polietilen оksid (PEO) məhlulunun yüksək sürətli şırnağının imkanları müxtəlif qatılıqlar və şırnaq əmələgətirən ucluqların müxtəlif axın təzyiqlərində tədqiq edilmişdir. Bu zaman neft-qaz quyularının qoruyucu kəmərində, sement halqasında və süxurda yaradılmış kanalın uzunluğu və şırnağın fiziki rəqqasa bərkidilmiş metal lövhəyə təsir qüvvəsi analiz olunmuşdur. Təcrübələr nəticəsində hidroperforatorun şırnaq əmələ gətirən ucluqlarının parametrlərinin real qiymətlərində müxtəlif qatılıql və molekulyar kütləyə malik PEO-nun şırnağın keyfiyyətinə təsirini ifadə edən ölçüsüz kəmiyyət əldə olunmuşdur. Perforasiya prosesinin kompleks tədqiqi polimer məhlulunun yüksək sürətli şırnağının yüksək dağıdıcılıq qabiliyyətini əsaslandırmağa imkan verir. Müəyyən edilmişdir ki, polimer məhlulunun şırnağının yüksək dağıdıcılıq qabiliyyəti Toms effekti ilə deyil, hidroperforatorun şırnaq əmələ gətirən ucluqlarının giriş sahəsində yaranmış makromolekullar ilə gücləndirilmiş polimer məhlulunun özlü axınının dağıdıcı təsiri ilə izah olunur.
Açar sözlər: hidroperforator; şırnaq əmələ gətirən ucluq; şırnağın keyfiyyəti; qoruyucu kəmər; sement halqası; süxur; Toms effekti.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200578
E-mail: vgpogrebnyak@gmail.com
Q.Q. Qilayev1, M.Y. Xabibullin2, R.N. Baxtizin3
Məqalədə neft və qaz hasilatı proseslərinin səmərəliliyinin təmin edilməsinə, Rusiya Federasiyasının yetkin neft və qaz hasilatı aktivlərinin həyat dövrünün uzadılmasına və onların iqtisadi rentabelliyinin artırılmasına imkan verə bilən həllərin nəzərdən keçirilməsi təklif olunur. Hər bir region üçün infrastrukturun reinjinirinq (yenidən qurulma) tədbirlərindən əldə edilən iqtisadi və texnoloji səmərəlilik fərdidir və birbaşa neft, su hasilatının həcmindən və yerüstü infrastrukturun vəziyyətindən asılıdır. İnfrastruktur reinjinirinqinin təsvir olunan istiqamətləri, ümumilikdə, istismar və kapital xərclərinin optimallaşdırılması, texnoloji avadanlığın etibarlılığının artırılması, infrastruktur məhdudiyyətlərinin aradan qaldırılması üzrə effektiv alətdir və qarşıya qoyulmuş məqsədə nail olunmasına – yetkin aktivlərdə neft hasilatının saxlanılmasına imkan verir.
Açar sözlər: neftin hazırlanması obyektləri; qazın yığılması; lay təzyiqinin saxlanılması; elektrik təchizatının təmin edilməsi; mühəndis şəbəkələri; istismar xərcləri; reinjinirinqin aparılması.
Məqalədə neft və qaz hasilatı proseslərinin səmərəliliyinin təmin edilməsinə, Rusiya Federasiyasının yetkin neft və qaz hasilatı aktivlərinin həyat dövrünün uzadılmasına və onların iqtisadi rentabelliyinin artırılmasına imkan verə bilən həllərin nəzərdən keçirilməsi təklif olunur. Hər bir region üçün infrastrukturun reinjinirinq (yenidən qurulma) tədbirlərindən əldə edilən iqtisadi və texnoloji səmərəlilik fərdidir və birbaşa neft, su hasilatının həcmindən və yerüstü infrastrukturun vəziyyətindən asılıdır. İnfrastruktur reinjinirinqinin təsvir olunan istiqamətləri, ümumilikdə, istismar və kapital xərclərinin optimallaşdırılması, texnoloji avadanlığın etibarlılığının artırılması, infrastruktur məhdudiyyətlərinin aradan qaldırılması üzrə effektiv alətdir və qarşıya qoyulmuş məqsədə nail olunmasına – yetkin aktivlərdə neft hasilatının saxlanılmasına imkan verir.
Açar sözlər: neftin hazırlanması obyektləri; qazın yığılması; lay təzyiqinin saxlanılması; elektrik təchizatının təmin edilməsi; mühəndis şəbəkələri; istismar xərcləri; reinjinirinqin aparılması.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200581
V.А. Qrişenko, S.S. Pojitkova, V.Ş. Muhametşin, R.F. Yakupov
Məqalədə dərinlik nasosu avadanlığının optimallaşdırılmasının aparılması zamanı sulaşmanın proqnozlaşdırılması məsələsinə baxılmışdır. Təcrübədə, bir qayda olaraq, bu parametrin cari rejimə dair planlaşdırılan optimallaşdırmanın dərəcəsini nəzərə almayan ekspert qiymətləndirməsindən istifadə olunur. Məqalədə sulaşma proqnozunda planlaşdırılan maye çıxarılmaları dinamikasını nəzərə almağa imkan verən, sıxışdırma xarakteristikalarına əsaslanan metodika təklif edilmişdir. Təsvir edilmiş məsələnin həlli üçün statistik asılılığın müəyyən növünə aid dörd xarakteristika seçilmişdir ki, burada tənliyin bir hissəsində maye çıxarılmaları neft çıxarılmalarından asılı olmur. Bu, mayenin çıxarılmasının müxtəlif qiymətlərini verməklə istənilən vaxt üçün neftin çıxarılmasının və sulaşmanın proqnozlaşdırılmasına imkan verir. Ural-Volqaboyu regionlardan birinin yataqlarının timsalında müəyyən geoloji şərait üçün daha uyğun sıxışdırma xarakteristikası müəyyən edilmişdir. Retrospektiv analiz sulaşmanın hesablanmış və faktiki göstəricilərinin yüksək dərəcədə uyğun gəlməsinin göstərir – orta mütləq sapma 1.9% təşkil edir, bu isə proqnozu kifayət qədər dəqiqliklə aparmağa imkan verir
Açar sözlər: neft yataqlarının işlənməsi; hasilatın intensivləşdirilməsi; sıxışdırmanın xarakteristikası; sulaşma.
Məqalədə dərinlik nasosu avadanlığının optimallaşdırılmasının aparılması zamanı sulaşmanın proqnozlaşdırılması məsələsinə baxılmışdır. Təcrübədə, bir qayda olaraq, bu parametrin cari rejimə dair planlaşdırılan optimallaşdırmanın dərəcəsini nəzərə almayan ekspert qiymətləndirməsindən istifadə olunur. Məqalədə sulaşma proqnozunda planlaşdırılan maye çıxarılmaları dinamikasını nəzərə almağa imkan verən, sıxışdırma xarakteristikalarına əsaslanan metodika təklif edilmişdir. Təsvir edilmiş məsələnin həlli üçün statistik asılılığın müəyyən növünə aid dörd xarakteristika seçilmişdir ki, burada tənliyin bir hissəsində maye çıxarılmaları neft çıxarılmalarından asılı olmur. Bu, mayenin çıxarılmasının müxtəlif qiymətlərini verməklə istənilən vaxt üçün neftin çıxarılmasının və sulaşmanın proqnozlaşdırılmasına imkan verir. Ural-Volqaboyu regionlardan birinin yataqlarının timsalında müəyyən geoloji şərait üçün daha uyğun sıxışdırma xarakteristikası müəyyən edilmişdir. Retrospektiv analiz sulaşmanın hesablanmış və faktiki göstəricilərinin yüksək dərəcədə uyğun gəlməsinin göstərir – orta mütləq sapma 1.9% təşkil edir, bu isə proqnozu kifayət qədər dəqiqliklə aparmağa imkan verir
Açar sözlər: neft yataqlarının işlənməsi; hasilatın intensivləşdirilməsi; sıxışdırmanın xarakteristikası; sulaşma.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200582
V.A. Qrişenko, İ.M. Tsiklis, V.Ş. Muxametshin, R.F. Yakupov
İşlənmənin son mərhələsində suvurma sisteminin səmərəliliyinin artırılmasına metodiki yanaşmalar
Struktur baxımından qismən Volqa-Ural neftli-qazlı vilayətinin yataqlarından birinin Aşağı Karbon dövrünün terrigen təbəqələrinə uyğun gələn CVI.1 və CVI.2 neft laylarının işlənməsinin effektivliyinin təhlili əsasında suvurmanın səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi üzrə obyektin geoloji quruluşunu, kern tədqiqatlarının və quyuların geofiziki tədqiqatlarının nəticələrini, həmçinin quyuların işinin tarixi göstəricilərini nəzərə alan alqoritm təklif olunmuşdur. Təqdim olunan alqoritm suvurma sisteminin optimallaşdırılması ilə bağlı qərarların qəbul edilməsi üçün səmərəsiz suvurma istiqamətlərini müəyyənləşdirməyə imkan verir. Səmərə qeyri- effektiv suvurmanın azaldılması hesabına xərclərin azaldılması potensialından, həmçinin neftveriminin artırılması üsullarının tətbiq edilməsi üçün sahələrin müəyyənləşdirilməsindən ibarətdir.
Açar sözlər: yataqların işlənməsi; lay təzyiqinin saxlanması sistemi; suvurmanın səmərəliliyi; xərclərin azaldılması.
Struktur baxımından qismən Volqa-Ural neftli-qazlı vilayətinin yataqlarından birinin Aşağı Karbon dövrünün terrigen təbəqələrinə uyğun gələn CVI.1 və CVI.2 neft laylarının işlənməsinin effektivliyinin təhlili əsasında suvurmanın səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi üzrə obyektin geoloji quruluşunu, kern tədqiqatlarının və quyuların geofiziki tədqiqatlarının nəticələrini, həmçinin quyuların işinin tarixi göstəricilərini nəzərə alan alqoritm təklif olunmuşdur. Təqdim olunan alqoritm suvurma sisteminin optimallaşdırılması ilə bağlı qərarların qəbul edilməsi üçün səmərəsiz suvurma istiqamətlərini müəyyənləşdirməyə imkan verir. Səmərə qeyri- effektiv suvurmanın azaldılması hesabına xərclərin azaldılması potensialından, həmçinin neftveriminin artırılması üsullarının tətbiq edilməsi üçün sahələrin müəyyənləşdirilməsindən ibarətdir.
Açar sözlər: yataqların işlənməsi; lay təzyiqinin saxlanması sistemi; suvurmanın səmərəliliyi; xərclərin azaldılması.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200583
İ.Ş. Minqulov¹, М.D. Valeyev², V.V. Muhametşin¹, L.S. Kuleşova¹
Məqalə işlənib hazırlanmış ВНП 1-4, 0-90 mədən cihazı vasitəsilə quyu məhsulunun özlülüyünün ölçülməsi nəticələrindən istifadə etməklə quyu nasos avadanlığının işinin diaqnostikasına həsr olunmuşdur. Neft-mədən viskozimetri ilə ölçülmələrin yerinə yetirilməsi metodikası QOST R 8.563, QOST R ISO 5725-2 tələblərinə uyğun olaraq hazırlanmışdır. Metod attestasiyadan keçirilmiş və Rusiya Federasiyasının Dövlət Reyestrinə daxil edilmişdir. «Şeşmaoyl» MMC-nin bir qrup yataqlarına məxsus neftlərin özlülüyünün müəyyən edilməsi üzrə ilkin laboratoriya tədqiqatları əsasında neft emulsiyalarının özlülüyünün temperaturdan və tərkibində olan lay suyundan asılılığının düsturu müəyyən edilmişdir. İşlənib hazırlanmış cihaz vasitəsilə mədən şəraitində neftin özlülüyünün ölçülməsi sulaşmış neftin özlülüyünün ölçülməsi metodikasının tətbiqinin mümkünlüyünü göstərmişdir. Quyuağzında sulaşmış neftin özlülüyünün ölçülmə nəticələrinin tətbiqi ştanqlı quyu nasosu qurğusunun işinin diaqnostikasını həmin qurğunun işinin dinamik modeli əsasında aparmağa imkan verir.
Açar sözlər: avadanlığın diaqnostikası; sulaşma; temperatur; mayenin özlülüyü, dinamik model; ştanqlı nasos.
Məqalə işlənib hazırlanmış ВНП 1-4, 0-90 mədən cihazı vasitəsilə quyu məhsulunun özlülüyünün ölçülməsi nəticələrindən istifadə etməklə quyu nasos avadanlığının işinin diaqnostikasına həsr olunmuşdur. Neft-mədən viskozimetri ilə ölçülmələrin yerinə yetirilməsi metodikası QOST R 8.563, QOST R ISO 5725-2 tələblərinə uyğun olaraq hazırlanmışdır. Metod attestasiyadan keçirilmiş və Rusiya Federasiyasının Dövlət Reyestrinə daxil edilmişdir. «Şeşmaoyl» MMC-nin bir qrup yataqlarına məxsus neftlərin özlülüyünün müəyyən edilməsi üzrə ilkin laboratoriya tədqiqatları əsasında neft emulsiyalarının özlülüyünün temperaturdan və tərkibində olan lay suyundan asılılığının düsturu müəyyən edilmişdir. İşlənib hazırlanmış cihaz vasitəsilə mədən şəraitində neftin özlülüyünün ölçülməsi sulaşmış neftin özlülüyünün ölçülməsi metodikasının tətbiqinin mümkünlüyünü göstərmişdir. Quyuağzında sulaşmış neftin özlülüyünün ölçülmə nəticələrinin tətbiqi ştanqlı quyu nasosu qurğusunun işinin diaqnostikasını həmin qurğunun işinin dinamik modeli əsasında aparmağa imkan verir.
Açar sözlər: avadanlığın diaqnostikası; sulaşma; temperatur; mayenin özlülüyü, dinamik model; ştanqlı nasos.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200584
V.A. Qrişenko, R.U.Rabayev, İ.N. Asılqareyev, V.Ş. Muxametşin, R.F. Yakupov
Karbohidrogen yataqlarının işlənməsində layın hidravliki yarılması (LHY) texnologiyası geniş yayılmışdır. Texnologiya yüksək keçiricilikli kanalların yaradılması hesabına ehtiyatların çıxarılmasını əhəmiyyətli dərəcədə intensivləşdirməyə imkan verir. Tətbiq obyektlərin geoloji quruluşunun fərqliliyi LHY-nın texnoloji parametrlərinin konkret şəraitlərə uyğunlaşdırılmasını tələb edir. Məqalədə ehtiyatların kəsiliş üzrə qeyri-bərabər çıxarılması ilə səciyyələnən işlənmənin son mərhələsində olan çoxlaylı obyekt şəraitində layın hidravlik yarılmasının effektivliyinin artırılması məsələsinə baxılmışdır. Analizin nəticələrinə görə müəyyən edilmişdir ki, süzülmə-tutum xassələri pis olan üst laylar yüksək məhsuldarlıqlı aşağı laylarla müqayisədə daha az işlənmişdir. Yuxarı laylar üzrə LHY-nin aparılması zamanı əməliyyatların bir hissəsi LHY çatlarının aşağı işlənmiş laylara keçməsi ilə əlaqədar az müvəffəqiyyətli olmuşdur. Aşkar edilmiş asılılıqlar əsasında məqalədə geoloji şəraitdən asılı olaraq effektiv qalınlığın hər metri üçün propantın optimal xüsusi yüklənməsi müəyyən edilmiş, həmçinin LHY aparılmasının perspektivliyinin xəritələri qurulmuşdur.
Açar sözlər: neft yataqlarının işlənməsi; layın hidravlik yarılması; layın hidravlik yarılmasının optimallaşdırılması; çoxlaylı obyektlər.
Karbohidrogen yataqlarının işlənməsində layın hidravliki yarılması (LHY) texnologiyası geniş yayılmışdır. Texnologiya yüksək keçiricilikli kanalların yaradılması hesabına ehtiyatların çıxarılmasını əhəmiyyətli dərəcədə intensivləşdirməyə imkan verir. Tətbiq obyektlərin geoloji quruluşunun fərqliliyi LHY-nın texnoloji parametrlərinin konkret şəraitlərə uyğunlaşdırılmasını tələb edir. Məqalədə ehtiyatların kəsiliş üzrə qeyri-bərabər çıxarılması ilə səciyyələnən işlənmənin son mərhələsində olan çoxlaylı obyekt şəraitində layın hidravlik yarılmasının effektivliyinin artırılması məsələsinə baxılmışdır. Analizin nəticələrinə görə müəyyən edilmişdir ki, süzülmə-tutum xassələri pis olan üst laylar yüksək məhsuldarlıqlı aşağı laylarla müqayisədə daha az işlənmişdir. Yuxarı laylar üzrə LHY-nin aparılması zamanı əməliyyatların bir hissəsi LHY çatlarının aşağı işlənmiş laylara keçməsi ilə əlaqədar az müvəffəqiyyətli olmuşdur. Aşkar edilmiş asılılıqlar əsasında məqalədə geoloji şəraitdən asılı olaraq effektiv qalınlığın hər metri üçün propantın optimal xüsusi yüklənməsi müəyyən edilmiş, həmçinin LHY aparılmasının perspektivliyinin xəritələri qurulmuşdur.
Açar sözlər: neft yataqlarının işlənməsi; layın hidravlik yarılması; layın hidravlik yarılmasının optimallaşdırılması; çoxlaylı obyektlər.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200587
V. V. Muxametşin1, R. N. Baxtizin1, L. S. Kuleşova1, A. P. Stabinskas2, A. R. Safiullina1
Qərbi Sibirin Şerkalin çökəkliyi və Şaim sahəsinin yura və paleozoy dövrlərinin terrigen kollektorlarındakı yataqların şəraiti üçün Qərbi Sibir neftli-qazlı əyalətinin yataqlarında tətbiq olunan layların neftveriminin artırılması üsullarının kriteriya təhlili və skrininqi aparılmışdır. Müxtəlif qrup yataqlar üçün sulaşmış yataqların çəti çıxarılabilən qalıq ehtiyatlarının çıxarılması üçün daha səmərəli texnalogiyalar təklif edilmişdir. Baxılan tektonik-stratiqrafik elementlər hüdudunda işləməyə daxil edilən laylaın üçün seçilmiş texnalogiyaların səmərəli tətbiq sahələri müəyyən edilmişdir. Sahələrin müəyyənləşdirilməsi layların və flüidlərin geoloji-fiziki və fiziki-kimyəvi xassələrini, həmçinin situasiya xəritəsi üzrə müəyyən edən kanonik diskriminant funksiyaların maksimum və minimum qiymətlərini xarakterizə edən 19 parametrin istifadəsi əsasında aparılmışdır. Neftvermə proseslərinin ədədi modelləşdirilməsi əsasında beş obyekt – seçilmiş obyekt qruplarının poliqonları üçün yekun neftvermə əmsalının artımının proqnozu verilmişdir.
Açar sözlər: çətinçıxarılabilən ehtiyatlar; terrigen kollektorlar; amil təhlili; neftveriminin artırılması üsulları; ədədi modelləşdirmə; kriteriya təhlili.
Qərbi Sibirin Şerkalin çökəkliyi və Şaim sahəsinin yura və paleozoy dövrlərinin terrigen kollektorlarındakı yataqların şəraiti üçün Qərbi Sibir neftli-qazlı əyalətinin yataqlarında tətbiq olunan layların neftveriminin artırılması üsullarının kriteriya təhlili və skrininqi aparılmışdır. Müxtəlif qrup yataqlar üçün sulaşmış yataqların çəti çıxarılabilən qalıq ehtiyatlarının çıxarılması üçün daha səmərəli texnalogiyalar təklif edilmişdir. Baxılan tektonik-stratiqrafik elementlər hüdudunda işləməyə daxil edilən laylaın üçün seçilmiş texnalogiyaların səmərəli tətbiq sahələri müəyyən edilmişdir. Sahələrin müəyyənləşdirilməsi layların və flüidlərin geoloji-fiziki və fiziki-kimyəvi xassələrini, həmçinin situasiya xəritəsi üzrə müəyyən edən kanonik diskriminant funksiyaların maksimum və minimum qiymətlərini xarakterizə edən 19 parametrin istifadəsi əsasında aparılmışdır. Neftvermə proseslərinin ədədi modelləşdirilməsi əsasında beş obyekt – seçilmiş obyekt qruplarının poliqonları üçün yekun neftvermə əmsalının artımının proqnozu verilmişdir.
Açar sözlər: çətinçıxarılabilən ehtiyatlar; terrigen kollektorlar; amil təhlili; neftveriminin artırılması üsulları; ədədi modelləşdirmə; kriteriya təhlili.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200588
R. A. İsmakov1, E. V. Denisova2, S. P. Sidorov2, M. A. Çernikova1
Axına nəzarət qurğularının ağıllı quyularda tədbiqinin qiymətləndirilməsi üçün tədqiqi
Quyuya daxil olan axına nəzarət olunması üçün müasir texnika və texnologiyalardan istifadə etməklə yerin təkindən neft və qaz hasilatının tamlığının təmin edilməsi, xüsusən də uzun üfüqi sonluqlu quyular üçün aktual məsələlərdəndir. Paker və quyudibi parametrlərin ölçmə cihazları ilə birlikdə istifadə olunan axına nəzarət qurğusu (ANQ) «ağıllı quyu» anlayışının əhatə etdiyi sistemlərin tərkibinə daxildir. Bütövlükdə bu cür sistemlər real vaxt rejimində hasilatın əlavə quyudaxili əməliyyatlar aparılmadan optimallaşdırılması məqsədilə quyuların eyni vaxtda ististismarı zamanı üfüqi quyuların ayrı-ayrı intervallarında və ya çoxlaylı yataqların şaquli quyularında axının (sərfin) idarə olunmasına imkan verir. Bu tədqiqatın məqsədi axına nəzarət qurğusunun gələcək təkmilləşdirilmələri və ağıllı quyularda tətbiqi üçün mövcud ANQ-nın təhlil edilməsindən ibarətdir.
Açar sözlər: axına nəzarət qurğusu; üfüqi quyu; ağıllı quyu.
Quyuya daxil olan axına nəzarət olunması üçün müasir texnika və texnologiyalardan istifadə etməklə yerin təkindən neft və qaz hasilatının tamlığının təmin edilməsi, xüsusən də uzun üfüqi sonluqlu quyular üçün aktual məsələlərdəndir. Paker və quyudibi parametrlərin ölçmə cihazları ilə birlikdə istifadə olunan axına nəzarət qurğusu (ANQ) «ağıllı quyu» anlayışının əhatə etdiyi sistemlərin tərkibinə daxildir. Bütövlükdə bu cür sistemlər real vaxt rejimində hasilatın əlavə quyudaxili əməliyyatlar aparılmadan optimallaşdırılması məqsədilə quyuların eyni vaxtda ististismarı zamanı üfüqi quyuların ayrı-ayrı intervallarında və ya çoxlaylı yataqların şaquli quyularında axının (sərfin) idarə olunmasına imkan verir. Bu tədqiqatın məqsədi axına nəzarət qurğusunun gələcək təkmilləşdirilmələri və ağıllı quyularda tətbiqi üçün mövcud ANQ-nın təhlil edilməsindən ibarətdir.
Açar sözlər: axına nəzarət qurğusu; üfüqi quyu; ağıllı quyu.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200589
M. Ya. Xabibullin¹, Q.Q. Qilayev², R.U. Rabayev³
Quyuya seçilmiş işlənmə intervalının qarşısında quraşdırılmaqla hidravlik qum şırnaqlı perforator və perforatorun möhkəm tutulması üçün zəruri olan hidravlik fiksatorlar endirilir. Sonuncunun öz yerini dəyişməsi seçmə işlənmənin mümkünlüyünü istisna edir. Quyunun adi hidravlik qum şırnağı ilə açılmasından və qumdan tşmizlənməsindən sonra, perforatorun yerini dəyişdirmədən, borulara turşu məhlulu vurulur ki, o da yaranan kanala daxil olaraq onun divarlarından layın işlənilən hissəsinə süzülür. İşlənmə başa çatdıqdan sonra quyu lüləsində yığılmış turşunun bir hissəsi basıcı maye vasitəsilə həlqəvi fəzadan laya itələnir. Turşu məhlulunun tükənmə müddətini artırmaq, yəni reaksiya sürətini yavaşlatmaq üçün məhlula xüsusi reagentlər əlavə etmək olar. Beləliklə, sintanol DS-10 TU 2483-016-71150986-2012 (tərkibinə neionogen SAM daxildir və effektiv səthi aktiv maddə kimi istifadə üçün nəzərdə tutulmuşdur) reaksiya sürətinin zəiflədilməsi üçün çox effektiv pereparatdır. Onun 0.5% (məhlulun həcminin çəkisinə görə) miqdarında əlavə edilməsi reaksiya sürətini 2.7 dəfə azalda bilir.
Açar sözlər: sürət; reaksiya; sintanol; işlənmə; təzyiq.
Quyuya seçilmiş işlənmə intervalının qarşısında quraşdırılmaqla hidravlik qum şırnaqlı perforator və perforatorun möhkəm tutulması üçün zəruri olan hidravlik fiksatorlar endirilir. Sonuncunun öz yerini dəyişməsi seçmə işlənmənin mümkünlüyünü istisna edir. Quyunun adi hidravlik qum şırnağı ilə açılmasından və qumdan tşmizlənməsindən sonra, perforatorun yerini dəyişdirmədən, borulara turşu məhlulu vurulur ki, o da yaranan kanala daxil olaraq onun divarlarından layın işlənilən hissəsinə süzülür. İşlənmə başa çatdıqdan sonra quyu lüləsində yığılmış turşunun bir hissəsi basıcı maye vasitəsilə həlqəvi fəzadan laya itələnir. Turşu məhlulunun tükənmə müddətini artırmaq, yəni reaksiya sürətini yavaşlatmaq üçün məhlula xüsusi reagentlər əlavə etmək olar. Beləliklə, sintanol DS-10 TU 2483-016-71150986-2012 (tərkibinə neionogen SAM daxildir və effektiv səthi aktiv maddə kimi istifadə üçün nəzərdə tutulmuşdur) reaksiya sürətinin zəiflədilməsi üçün çox effektiv pereparatdır. Onun 0.5% (məhlulun həcminin çəkisinə görə) miqdarında əlavə edilməsi reaksiya sürətini 2.7 dəfə azalda bilir.
Açar sözlər: sürət; reaksiya; sintanol; işlənmə; təzyiq.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200590
İ.Q. Fəttahov1,2, L. S. Kuleşova1, Ş.H. Sultanov1, V.V. Muxametşin1, A.S. Jirkeyev2, A. K. Saxapova2
Tamponajedici tərkibin tətbiqi ilə su izolyasiyasının effektivliyinin artırılması
Su izolyasiya işlərinin effektivliyinin artırılması quyuların dayanıqlı istismarı üçün mühüm vəzifələrdən biridir. Məqalədə quyuya su axınının izolyasiyası üçün müxtəlif tamponajedici tərkiblərin tətbiqi, onların üstünlükləri və çatışmazlıqları, tətbiq şərtləri haqqında məsələyə baxılmış, həmçinin təklif olunan tərkibin tədqiqatının nəticələri təqdim olunmuşdur. Polialüminium xlorid sulu məhlulu və gips anhidriti suspenziyasının tərkibinə baxılmışdır. Tərkib 45-55 kütlə % ilə 15-25 %-li polialüminium xlorid sulu məhlulu və 45-55 kütlə %
ilə 0,9 su-bərkimə nisbətində gips anhidriti suspenziyasından ibarətdir. Texniki nəticə tərkibin komponentlərinin qarışdırılması nəticəsində yaranan və zaman keçdikcə maksimum möhkəmlik yığan bircins, sıx tamponajedici kütlənin alınması hesabına quyuya gələn su axının
izolyasiya effektivliyinin artırılmasıdır.
Açar sözlər: quyu; sulaşma, izolyasiya; su axını; tamponajedici kütlə; layın quyudibi zonası; neft hasilatı; polialüminum xlorid; anhidrit.
Su izolyasiya işlərinin effektivliyinin artırılması quyuların dayanıqlı istismarı üçün mühüm vəzifələrdən biridir. Məqalədə quyuya su axınının izolyasiyası üçün müxtəlif tamponajedici tərkiblərin tətbiqi, onların üstünlükləri və çatışmazlıqları, tətbiq şərtləri haqqında məsələyə baxılmış, həmçinin təklif olunan tərkibin tədqiqatının nəticələri təqdim olunmuşdur. Polialüminium xlorid sulu məhlulu və gips anhidriti suspenziyasının tərkibinə baxılmışdır. Tərkib 45-55 kütlə % ilə 15-25 %-li polialüminium xlorid sulu məhlulu və 45-55 kütlə %
ilə 0,9 su-bərkimə nisbətində gips anhidriti suspenziyasından ibarətdir. Texniki nəticə tərkibin komponentlərinin qarışdırılması nəticəsində yaranan və zaman keçdikcə maksimum möhkəmlik yığan bircins, sıx tamponajedici kütlənin alınması hesabına quyuya gələn su axının
izolyasiya effektivliyinin artırılmasıdır.
Açar sözlər: quyu; sulaşma, izolyasiya; su axını; tamponajedici kütlə; layın quyudibi zonası; neft hasilatı; polialüminum xlorid; anhidrit.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200591
A. İ. Şayaxmetov, V. L. Malışev, E. F.Moiseyeva, A. İ. Ponomaryov
Məqalədə aşağı keçiricilikli kollektordan yüksək kritik karbon dioksidi ilə neftin ekstraksiyasının tədqiqi üzrə laboratoriya sınaqlarının nəticələri verilmişdir. Tədqiqat obyekti kimi hazırda neftvermə əmsalı aşağı olan və lay enerjisinin tükənməsi rejimində istismar olunan Qərbi Sibir yataqlarının birinin aşağı keçiricikli neftlə doymuş kollektorundan süxur nümunələri seçilmişdir. Karbon dioksidin ekstraksiyaedici qabiliyyətinin tədqiqi üzrə sınaqlar əvvəlcədən «ölü» neftlə doydurulmuş süxur nümunələrindən ibarət lay modeli üzərində aparılmışdır. Üç sınaqdan ibarət seriyada yüksək kritik karbon dioksidinin süxur tərkibli modellər ilə kontakt müddəti müvafiq olaraq 8, 24 və 72 saat təşkil etmişdir. Laboratoriya sınaqları nəticələrinə əsasən karbon dioksidinin süxur modelinin dərinliyinə nüfuzetmə dinamikası müəyyən edilmişdir. Modelin neftvermə əmsalının dəyişmə dinamikasının və neftçıxarma əmsalının vaxt üzrə süxur modelinin uzunluğu boyunca paylanmasının qiymətləndirilməsi verilmişdir.
Açar sözlər: karbon dioksid; aşağı keçiricilikli kollektor; qarışma təzyiqi; Slim-tube; ekstraksiya; neftveriminin artması.
Məqalədə aşağı keçiricilikli kollektordan yüksək kritik karbon dioksidi ilə neftin ekstraksiyasının tədqiqi üzrə laboratoriya sınaqlarının nəticələri verilmişdir. Tədqiqat obyekti kimi hazırda neftvermə əmsalı aşağı olan və lay enerjisinin tükənməsi rejimində istismar olunan Qərbi Sibir yataqlarının birinin aşağı keçiricikli neftlə doymuş kollektorundan süxur nümunələri seçilmişdir. Karbon dioksidin ekstraksiyaedici qabiliyyətinin tədqiqi üzrə sınaqlar əvvəlcədən «ölü» neftlə doydurulmuş süxur nümunələrindən ibarət lay modeli üzərində aparılmışdır. Üç sınaqdan ibarət seriyada yüksək kritik karbon dioksidinin süxur tərkibli modellər ilə kontakt müddəti müvafiq olaraq 8, 24 və 72 saat təşkil etmişdir. Laboratoriya sınaqları nəticələrinə əsasən karbon dioksidinin süxur modelinin dərinliyinə nüfuzetmə dinamikası müəyyən edilmişdir. Modelin neftvermə əmsalının dəyişmə dinamikasının və neftçıxarma əmsalının vaxt üzrə süxur modelinin uzunluğu boyunca paylanmasının qiymətləndirilməsi verilmişdir.
Açar sözlər: karbon dioksid; aşağı keçiricilikli kollektor; qarışma təzyiqi; Slim-tube; ekstraksiya; neftveriminin artması.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200592
E-mail: airat_shayahmeto@mail.ru
T.R. Xisamiyev¹, İ.R. Başirov³, V.Ş. Muhametşin², L.S. Kuleşova², R.F. Yakupov³, A. M. Vaqizov¹
Məqalə Çetırman yatağının turney yarusunun karbonat çöküntüləri ehtiyatlarının işlənməsi və çıxarılması effektivliyinin yüksəldilməsi sisteminin optimallaşdırılması məsələsinə və onların işlənmədən əvvəlki strategiyasının formalaşdırılmasına həsr olunmuşdur. Horizontal qazma işlərinin həyata keçirilməsi nətic əsində ehtiyatlar üzrə əsas sahənin cari çıxarıla bilən ehtiyatlarının (CÇE) çıxarılma tempi 0.3%-dən 5%-dək yüksəlmişdir ki, bu da ehtiyatların işlənmə sürətinin artırılması və təsdiqlənmiş neftvermə əmsalına nail olunması məqsədilə tez parçalanan və məhsuldar kəsiyi qeyri-bircins olan yataqlarda horizontal quyuların layların çoxmərhələli hidravlik yarılması ilə olan qazımasının yüksək effektivliyini təsdiqləyir, həmçinin, təklif olunan metodiki yanaşmanın obyektin horizontal quyu sistemi ilə işlənməsinin layihələndirilməsində yüksək effektivliyinə, layihə həllərinin formalaşdırılması zamanı verilən obyektin işlənmə strategiyasının seçiminin düzgünlüyünə dəlalət edir.
Açar sözlər: neft yataqlarının işlənməsi; karbonat çöküntüləri; ehtiyatların hasilatı; layın çoxmərhələli hidravlik yarılması; horizontal quyu.
Məqalə Çetırman yatağının turney yarusunun karbonat çöküntüləri ehtiyatlarının işlənməsi və çıxarılması effektivliyinin yüksəldilməsi sisteminin optimallaşdırılması məsələsinə və onların işlənmədən əvvəlki strategiyasının formalaşdırılmasına həsr olunmuşdur. Horizontal qazma işlərinin həyata keçirilməsi nətic əsində ehtiyatlar üzrə əsas sahənin cari çıxarıla bilən ehtiyatlarının (CÇE) çıxarılma tempi 0.3%-dən 5%-dək yüksəlmişdir ki, bu da ehtiyatların işlənmə sürətinin artırılması və təsdiqlənmiş neftvermə əmsalına nail olunması məqsədilə tez parçalanan və məhsuldar kəsiyi qeyri-bircins olan yataqlarda horizontal quyuların layların çoxmərhələli hidravlik yarılması ilə olan qazımasının yüksək effektivliyini təsdiqləyir, həmçinin, təklif olunan metodiki yanaşmanın obyektin horizontal quyu sistemi ilə işlənməsinin layihələndirilməsində yüksək effektivliyinə, layihə həllərinin formalaşdırılması zamanı verilən obyektin işlənmə strategiyasının seçiminin düzgünlüyünə dəlalət edir.
Açar sözlər: neft yataqlarının işlənməsi; karbonat çöküntüləri; ehtiyatların hasilatı; layın çoxmərhələli hidravlik yarılması; horizontal quyu.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200598
A.P. Stabinkas1, Ş. X. Sultanov1, V.Ş. Muxametşin1, L.S. Kuleşova1, A.V. Çurakov2, A.R. Safiullina1, E.M. Vəliyev1
Məqalədə, texnoloji mayenin ənənəvi olaraq istifadə olunan kimyəvi komponentlərindən sintetik gelləşdirici polimerlərə keçilməsinin nəzərə alınması ilə, layın hidravlik yarılması əməliyyatlarının yerinə yetirilməsi üçün texnoloji yanaşmaların optimallaşdırılması imkanları təqdim olunur. Təklif olunan variant neft-qazçıxarma şirkətlərinin həm yeni aktivləri, həm də sənaye işlənməsi mərhələsində olan aktivləri üçün neft hasilatının artırılması üzrə əməliyyat xərclərinin azaldılmasına imkan verəcək. Təklif olunan texnoloji həllərin xüsusi vurğusu müəssisələrin ekoloji izlərinin azaldılması üzrə enerji kompleksinin istehsal proseslərinin transformasiyasına yönəlmiş ekologiya ilə bağlı qəbul edilmiş “2030-cu ilədək dayanıqlı inkişaf sahəsində Gündəlik” ilə əlaqələndirilir. Həyata keçirilən laboratoriya tədqiqatları kompleksi sintetik polimer sistemlərinin sənayedə tətbiqinin perspektivliyini və bu yanaşmanın tirajlanmasının məqsədəuyğunluğunu təsdiqləyir. Təcrübi-sənaye sınaqlarının genişləndirilməsinin sonrakı mərhələsi neft-qazçıxarma sənayesində standartların işlənib hazırlanması və tətbiqi üçün əsas yaradacaq.
Açar sözlər: neft; quyu; layın hidravlik yarılması; kimyəvi reagentlər; sintetik gelləşdirici polimerlər.
Məqalədə, texnoloji mayenin ənənəvi olaraq istifadə olunan kimyəvi komponentlərindən sintetik gelləşdirici polimerlərə keçilməsinin nəzərə alınması ilə, layın hidravlik yarılması əməliyyatlarının yerinə yetirilməsi üçün texnoloji yanaşmaların optimallaşdırılması imkanları təqdim olunur. Təklif olunan variant neft-qazçıxarma şirkətlərinin həm yeni aktivləri, həm də sənaye işlənməsi mərhələsində olan aktivləri üçün neft hasilatının artırılması üzrə əməliyyat xərclərinin azaldılmasına imkan verəcək. Təklif olunan texnoloji həllərin xüsusi vurğusu müəssisələrin ekoloji izlərinin azaldılması üzrə enerji kompleksinin istehsal proseslərinin transformasiyasına yönəlmiş ekologiya ilə bağlı qəbul edilmiş “2030-cu ilədək dayanıqlı inkişaf sahəsində Gündəlik” ilə əlaqələndirilir. Həyata keçirilən laboratoriya tədqiqatları kompleksi sintetik polimer sistemlərinin sənayedə tətbiqinin perspektivliyini və bu yanaşmanın tirajlanmasının məqsədəuyğunluğunu təsdiqləyir. Təcrübi-sənaye sınaqlarının genişləndirilməsinin sonrakı mərhələsi neft-qazçıxarma sənayesində standartların işlənib hazırlanması və tətbiqi üçün əsas yaradacaq.
Açar sözlər: neft; quyu; layın hidravlik yarılması; kimyəvi reagentlər; sintetik gelləşdirici polimerlər.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200599
R.T. Axmetov, L.S. Kuleşova, R.U. Rabayev, V.V. Muxametşin, A.M. Malyarenko, D.I. Kobişa, D.I. Axmetşina
Qərbi Sibirin lay kollektorlarının süzücü məsaməli kanallarının paylanma sıxlığı
Məlumdur ki, süzücü kanalların paylanma sıxlığı haqqında məlumatı kern nümunələrinin laboratoriya şəraitində kapilyar tədqiqatlarının məlumatları əsasında əldə etmək olar. Məsamə kanallarının süzülmədə iştirak payının əyrisi, bir qayda olaraq, kapilyar tədqiqatların nəticələrinin ədədi işlənməsi ilə əldə edilir. Məqalədə kapilyar əyrilərinin ümumiləşdirilmiş riyazi modelinin istifadəsi ilə Qərbi Sibirin lay kollektorları şəraitində süzücü kanalların ölçülərə görə paylanma sıxlığının analitik həlli alınmışdır. Göstərilmişdir ki, süzülmədə əsas iştirak payını ölçüləri maksimum qiymətə yaxın olan məsamə kanalları tutur. Süzücü kanalların sıxlıq funksiyası, əsasən, məsamə kanallarının ölçüyə görə paylanmasının maksimum radiusu və qeyri-bircinsliliyi ilə müəyyən edilir.
Açar sözlər: kapilyar təzyiq əyrisi; ümumiləşdirilmiş model; paylanma sıxlığı; süzülmə kanalları.
Məlumdur ki, süzücü kanalların paylanma sıxlığı haqqında məlumatı kern nümunələrinin laboratoriya şəraitində kapilyar tədqiqatlarının məlumatları əsasında əldə etmək olar. Məsamə kanallarının süzülmədə iştirak payının əyrisi, bir qayda olaraq, kapilyar tədqiqatların nəticələrinin ədədi işlənməsi ilə əldə edilir. Məqalədə kapilyar əyrilərinin ümumiləşdirilmiş riyazi modelinin istifadəsi ilə Qərbi Sibirin lay kollektorları şəraitində süzücü kanalların ölçülərə görə paylanma sıxlığının analitik həlli alınmışdır. Göstərilmişdir ki, süzülmədə əsas iştirak payını ölçüləri maksimum qiymətə yaxın olan məsamə kanalları tutur. Süzücü kanalların sıxlıq funksiyası, əsasən, məsamə kanallarının ölçüyə görə paylanmasının maksimum radiusu və qeyri-bircinsliliyi ilə müəyyən edilir.
Açar sözlər: kapilyar təzyiq əyrisi; ümumiləşdirilmiş model; paylanma sıxlığı; süzülmə kanalları.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200600
V. A. Qrişenko1,2, T. V. Pozdnyakova1, B. M. Muxamadiyev1, V. V. Muxametşin2, R. N. Baxtizin2, L. S. Kuleşova2, R. F. Yakupov2,3
Torne mərtəbəsi timsalında karbonatlı layların neft yataqlarının işlənmə effektivliyinin artırılması
Məqalədə mürəkkəb geoloji quruluşa malik karbonatlı layların işlənmə effektivliyinin yüksəldilməsi məsələsinə baxılmışdır. Bu cür obyektlər, bir qayda olaraq, pis süzülmətutum xassələrinə, parametrlərin anizotropiyasına malik olurlar və ikinci dərəcəli boşluqlarla mürəkkəbləşmiş olurlar. Bütün bu amillər ehtiyatların çıxarılma effektivliyinə təsir göstərir və işlənmə göstəricilərində öz əksini tapır. Turne mərtəbəsi çöküntülərinin timsalında müxtəlif geoloji amillərin nəzərə alınması ilə işlənmənin təhlilinə metodiki yanaşma nümunəsi təqdim olunmuşdur. Nəticədə müxtəlif asılılıqlar alınmışdır və onların nəzərə alınması ilə işlənmə effektivliyi nöqteyi-nəzərindən perspektivli sahələr müəyyən edilmişdir. Ayrıca olaraq suvurma sisteminin effektivliyi məsələsinə və onun FİƏ-nın artırılması yollarına baxılmışdır.
Açar sözlər: neft yataqlarının işlənməsi; karbonatlı kollektorlar; işlənmənin effektivliyi; suvurma sistemi.
Məqalədə mürəkkəb geoloji quruluşa malik karbonatlı layların işlənmə effektivliyinin yüksəldilməsi məsələsinə baxılmışdır. Bu cür obyektlər, bir qayda olaraq, pis süzülmətutum xassələrinə, parametrlərin anizotropiyasına malik olurlar və ikinci dərəcəli boşluqlarla mürəkkəbləşmiş olurlar. Bütün bu amillər ehtiyatların çıxarılma effektivliyinə təsir göstərir və işlənmə göstəricilərində öz əksini tapır. Turne mərtəbəsi çöküntülərinin timsalında müxtəlif geoloji amillərin nəzərə alınması ilə işlənmənin təhlilinə metodiki yanaşma nümunəsi təqdim olunmuşdur. Nəticədə müxtəlif asılılıqlar alınmışdır və onların nəzərə alınması ilə işlənmə effektivliyi nöqteyi-nəzərindən perspektivli sahələr müəyyən edilmişdir. Ayrıca olaraq suvurma sisteminin effektivliyi məsələsinə və onun FİƏ-nın artırılması yollarına baxılmışdır.
Açar sözlər: neft yataqlarının işlənməsi; karbonatlı kollektorlar; işlənmənin effektivliyi; suvurma sistemi.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200603
V. A. Qrişenko, İ. N. Asılqareyev, R. N. Baxtizin, V. V. Muxametşin, R. F. Yakupov
Məqalədə qalıq ehtiyatların mürəkkəb strukturu şəraitində resurs bazasının idarəedilməsi məsələsinə baxılmışdır. Ehtiyatların çıxarılma effektivliyinin artırılması üçün onların paylanmasının – onların işlənməyə nə dərəcədə cəlb olunmasının, əlavə cəlbetmə potensialının harada olmasının, işlənməyə cəlb olunmuş sahələrin nə dərəcədə effektiv işlənilməsinin daimi monitorinqi zəruridir. Məqalədə qalıq ehtiyatlara nəzarət prosesinin təşkili üçün ehtiyatların mənimsənilməsi üzrə tədbirlər proqramını planlaşdırmağa və korrektə etməyə imkan verən metodiki yanaşma təklif olunmuşdur. Bu, "xalça" qazıması imkanı olmayan, aktivlərini son işlənmə mərhələsində istismar edən şirkətlər üçün xüsusi aktuallığa malikdir. Öz aktivlərini Volqa-Ural neftli-qazlı vilayətində istismar edən müəssisələrdən birinin timsalında qalıq ehtiyatların strukturlaşdırılması aparılmış, onun əsasında da ehtiyatların işlənməyə cəlb edilməsinin artırılması strategiyası formalaşdırılmışdır. İşlənməyə cəlb edilən ərazilərdə ehtiyatların çıxarılma effektivliyinin təhlili üçün sıxışdırma xarakteristikasına əsaslanan proqnozun əsasında ehtiyatların istifadə edilməsi əmsalı təklif olunmuşdur. Onun həyata keçirilməsi problemli sahələri müəyyən etməyə imkan vermişdir, onlardan birinin nümunəsində isə sonradan horizontal quyuların qazılması üçün yüksək effektli proqram həyata keçirilmişdir.
Açar sözlər: neft yataqlarının işlənməsi; neft ehtiyatları; resursların idarəedilməsi; ehtiyatların çıxarılması; horizontal quyular.
Məqalədə qalıq ehtiyatların mürəkkəb strukturu şəraitində resurs bazasının idarəedilməsi məsələsinə baxılmışdır. Ehtiyatların çıxarılma effektivliyinin artırılması üçün onların paylanmasının – onların işlənməyə nə dərəcədə cəlb olunmasının, əlavə cəlbetmə potensialının harada olmasının, işlənməyə cəlb olunmuş sahələrin nə dərəcədə effektiv işlənilməsinin daimi monitorinqi zəruridir. Məqalədə qalıq ehtiyatlara nəzarət prosesinin təşkili üçün ehtiyatların mənimsənilməsi üzrə tədbirlər proqramını planlaşdırmağa və korrektə etməyə imkan verən metodiki yanaşma təklif olunmuşdur. Bu, "xalça" qazıması imkanı olmayan, aktivlərini son işlənmə mərhələsində istismar edən şirkətlər üçün xüsusi aktuallığa malikdir. Öz aktivlərini Volqa-Ural neftli-qazlı vilayətində istismar edən müəssisələrdən birinin timsalında qalıq ehtiyatların strukturlaşdırılması aparılmış, onun əsasında da ehtiyatların işlənməyə cəlb edilməsinin artırılması strategiyası formalaşdırılmışdır. İşlənməyə cəlb edilən ərazilərdə ehtiyatların çıxarılma effektivliyinin təhlili üçün sıxışdırma xarakteristikasına əsaslanan proqnozun əsasında ehtiyatların istifadə edilməsi əmsalı təklif olunmuşdur. Onun həyata keçirilməsi problemli sahələri müəyyən etməyə imkan vermişdir, onlardan birinin nümunəsində isə sonradan horizontal quyuların qazılması üçün yüksək effektli proqram həyata keçirilmişdir.
Açar sözlər: neft yataqlarının işlənməsi; neft ehtiyatları; resursların idarəedilməsi; ehtiyatların çıxarılması; horizontal quyular.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200604
S.V. Qalkin1, Ya.V. Savitski1, İ.Yu. Kolıçev1, A.S. Votinov2
Məqalədə Perm ərazisinin yataqlarının birinin timsalında Kaşiro-Vereya karbonat çöküntülərinin geoloji quruluşuna baxılmışdır. Quyuların geofiziki tədqiqatlarının, kern nümunələrinin standart və tomoqrafik tədqiqatlarının kompleksləşdirilməsi vasitəsilə karbonatlı süxurların aşağıdakı litotipləri müəyyən edilmişdir: yüksək məsaməli kavernalı, təbəqəli qeyri-bircins məsaməli, qeyri-bircins çatlı-məsaməli, sıx. Müəyyən edilmişdir ki, qeyri-bircins litotiplər üçün məsaməliliyin süxurların keçirici hissəsi həcmində qiyməti 7%-dən xeyli artıqdır ki, bu da intervallardan neft axınının əldə edilməsi imkanını müəyyən edir. Müəyyənləşdirilmiş litotiplər üçün süxurların dağıdılması üzrə eksperimentlər aparılmışdır. Nəticədə müəyyən edilmişdir ki, kavernalı litotip nümunələri üçün 20 MPa sıxılma təzyiqində çatlar əmələ gəlmir. Sıx litotip üçün isə, hətta 10 MPa-dan çox sıxılma təzyiqində belə, çatların intensiv inkişafı baş verir. Kernlərin hidravlik yarılmanın analoqu sayıla bilən çoxoxlu yüklənməsi nəticəsində flüidlərin süzülə biləcəyi geniş çatlar əmələ gəlir.
Açar sözlər: propant hidravlik yarılma; kernin rentgen tomoqrafiyası; məsaməlilik; keçiricilik; çatlı kollektor; neft yatağı; karbonat çöküntüləri.
Ədəbiyya siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200605
M.M. İrani, V.P. Telkov
Su-qaz ilə təsir – sıxışdırma, əhatə əmsalını artıran və sıxışdırma cəbhəsini tənzimləyən neft hasilatı üsuludur. Məqalədə su-qaz ilə təsirin ənənəvi üsulları (qarışmayan su-qaz ilə təsir, hibrid su-qaz ilə təsir, su və qazın eyni vaxtda vurulması, həmçinin su və qazın eyni vaxtda stabilləşdirici səthi aktiv maddələr ilə vurulması, su və qazın dəyişkən vurulması) təqdim olunmuşdur. Suyun və qazın selektiv eyni vaxtda vurulması, suyun və qazın köpüklə birlikdə növbəli vurulması, suyun və qazın kimyəvi maddələrlə gücləndirilmiş növbəli vurulması, suyun və qazın dəyişkən hissələrinin növbəli vurulması, suyun və qazın yuxarı və aşağı növbəli su və qaz vurulması, suyun və karbohidrogen qazının növbəli vurulması, polimer məhlulunun və qazın növbəli vurulması, SAM məhlulunun və qazın növbəli vurulması, suyun və buxarın növbəli vurulması, az minerallı suyun və qazın növbəli vurulması, az minerallı suyun və buxarın növbəli vurulması, «ağıllı» dəniz suyunun və karbon qazının növbəli vurulması və s. kimi az yayılmış üsullara baxılmışdır. Bu vasitələrin üstünlükləri və çatışmazlıqları nəzərdən keçirilmişdir.
Açar sözlər: su-qaz ilə təsir; WAG; SWAG; neftveriminin artırılmas; səmt qazının utilizasiyası.
Su-qaz ilə təsir – sıxışdırma, əhatə əmsalını artıran və sıxışdırma cəbhəsini tənzimləyən neft hasilatı üsuludur. Məqalədə su-qaz ilə təsirin ənənəvi üsulları (qarışmayan su-qaz ilə təsir, hibrid su-qaz ilə təsir, su və qazın eyni vaxtda vurulması, həmçinin su və qazın eyni vaxtda stabilləşdirici səthi aktiv maddələr ilə vurulması, su və qazın dəyişkən vurulması) təqdim olunmuşdur. Suyun və qazın selektiv eyni vaxtda vurulması, suyun və qazın köpüklə birlikdə növbəli vurulması, suyun və qazın kimyəvi maddələrlə gücləndirilmiş növbəli vurulması, suyun və qazın dəyişkən hissələrinin növbəli vurulması, suyun və qazın yuxarı və aşağı növbəli su və qaz vurulması, suyun və karbohidrogen qazının növbəli vurulması, polimer məhlulunun və qazın növbəli vurulması, SAM məhlulunun və qazın növbəli vurulması, suyun və buxarın növbəli vurulması, az minerallı suyun və qazın növbəli vurulması, az minerallı suyun və buxarın növbəli vurulması, «ağıllı» dəniz suyunun və karbon qazının növbəli vurulması və s. kimi az yayılmış üsullara baxılmışdır. Bu vasitələrin üstünlükləri və çatışmazlıqları nəzərdən keçirilmişdir.
Açar sözlər: su-qaz ilə təsir; WAG; SWAG; neftveriminin artırılmas; səmt qazının utilizasiyası.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200606
Т.S. Sultanmaqomedov, R.N.Baxtizin, S.M. Sultanmaqomedov, T.М. Xalikov
Çoxillik donmuş ərazilərin torpaqlarında yeraltı boru kəmərinin donu açılmış sahələrinin tədqiqi
Tədqiqatın aktuallığı istismar şərtləri müsbət temperatur olan məhsulun nəql prosesi zamanı boru kəmərinin dayanıqlığın itirilməsinin ehtimalı və donunun açılması sahəsinin yaranması ilə şərtlənir. Məqalədə boru kəmərinin donu açılmış hissəsinin yerdəyişməsinin istilik mexanikası məsələsinin həlli yolları verilir. Torpağın və nəql olunan məhsulun ilkin temperaturlarından asılı olaraq donun açılması halının əmələgəlməsinin sürəti araşdırılır. İşlənib hazırlanmış monitorinq sistemi məhsulun nəqli zamanı donun açılmış sahəsinin yaranma sürətininin öyrənməsinə imkan verir. Eksperimental modeldə donun açılmış sahəsinin yaranması sürətininin təyin edilməsi üzrə eksperimental tədqiqat aparılmışdır. Model üzərində sonlu elementlər üsulu əsasında boru kəməri ətrafında temperaturların istilikfiziki müqayisəli hesabatı aparılmışdır.
Açar sözlər: yeraltı boru kəməri; çoxillik donmuş torpaq; donu açılmış sahə; monitorinq; istismar şərtləri; gərginlik-deformasiya vəziyyəti.
Tədqiqatın aktuallığı istismar şərtləri müsbət temperatur olan məhsulun nəql prosesi zamanı boru kəmərinin dayanıqlığın itirilməsinin ehtimalı və donunun açılması sahəsinin yaranması ilə şərtlənir. Məqalədə boru kəmərinin donu açılmış hissəsinin yerdəyişməsinin istilik mexanikası məsələsinin həlli yolları verilir. Torpağın və nəql olunan məhsulun ilkin temperaturlarından asılı olaraq donun açılması halının əmələgəlməsinin sürəti araşdırılır. İşlənib hazırlanmış monitorinq sistemi məhsulun nəqli zamanı donun açılmış sahəsinin yaranma sürətininin öyrənməsinə imkan verir. Eksperimental modeldə donun açılmış sahəsinin yaranması sürətininin təyin edilməsi üzrə eksperimental tədqiqat aparılmışdır. Model üzərində sonlu elementlər üsulu əsasında boru kəməri ətrafında temperaturların istilikfiziki müqayisəli hesabatı aparılmışdır.
Açar sözlər: yeraltı boru kəməri; çoxillik donmuş torpaq; donu açılmış sahə; monitorinq; istismar şərtləri; gərginlik-deformasiya vəziyyəti.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200594
Q. Q. Qilayev1, M. Y. Xabibullin2, R. N. Baxtizin3
Qoruyucu kəmər süzgəclərinin dağ süxurları ilə təması zamanı müqavimət prosesinin tədqiqi
Çoxsaylı ədəbiyyatlarda verilən lay qumu ölçüsünə görə çınqıl ölçüsü nisbətinin seçilməsinin əsaslandırılmasına dair nəzəri həllərin və eksperimental məlumatların təhlili göstərmişdir ki, bu nisbət eksperiment üsullarının inkişafı, laboratoriya və mədən məlumatlarının yığılması ilə azalmağa doğru gedir. Açıq lülədə süzgəclərin qoyulması zamanı lay ilə çınqıl bölməsinin səthindəki təzyiq itməsi əhəmiyyətli rol oynayır. Qeyd etmək lazımdır ki, açıq lülədə süzgəcin ən böyük məhsuldarlığı və effektivliyi süzgəcin ətrafında layın qum massivinin debitin (dövrü (tsiklik) dəyişməsi yolu ilə dağıdılması ilə) yaradıla bilən kipgəc olduqda əldə edilir. Süzgəc konstruksiyasının seçimi zamanı onların vasitəsilə lay-süzgəc sistemində etibarlı hidravlik əlaqənin təmin edilməsi imkanı ilə yanaşı, əsas məsələ – quyuya qumun gəlməsinin qarşısının alınması da həll olunur. Deşikli, torlu və yarıqlı süzgəclərin həm bircinsli, həm də böyüklüyünə görə müxtəlif cinsli qumlarda işləməsi zamanı keçid kəsiklərindən qum hissəciklərinin quyuya gəlməsi şərtlərinin öyrənilməsi, dəliklərin ölçülərinin müəyyən edilməsi üçün empirik asılılıqların tövsiyə edilməsinə imkan vermişdir.
Açar sözlər: məsaməli mühit; böyük fraksiya; qum; hissəcik; quyu.
Çoxsaylı ədəbiyyatlarda verilən lay qumu ölçüsünə görə çınqıl ölçüsü nisbətinin seçilməsinin əsaslandırılmasına dair nəzəri həllərin və eksperimental məlumatların təhlili göstərmişdir ki, bu nisbət eksperiment üsullarının inkişafı, laboratoriya və mədən məlumatlarının yığılması ilə azalmağa doğru gedir. Açıq lülədə süzgəclərin qoyulması zamanı lay ilə çınqıl bölməsinin səthindəki təzyiq itməsi əhəmiyyətli rol oynayır. Qeyd etmək lazımdır ki, açıq lülədə süzgəcin ən böyük məhsuldarlığı və effektivliyi süzgəcin ətrafında layın qum massivinin debitin (dövrü (tsiklik) dəyişməsi yolu ilə dağıdılması ilə) yaradıla bilən kipgəc olduqda əldə edilir. Süzgəc konstruksiyasının seçimi zamanı onların vasitəsilə lay-süzgəc sistemində etibarlı hidravlik əlaqənin təmin edilməsi imkanı ilə yanaşı, əsas məsələ – quyuya qumun gəlməsinin qarşısının alınması da həll olunur. Deşikli, torlu və yarıqlı süzgəclərin həm bircinsli, həm də böyüklüyünə görə müxtəlif cinsli qumlarda işləməsi zamanı keçid kəsiklərindən qum hissəciklərinin quyuya gəlməsi şərtlərinin öyrənilməsi, dəliklərin ölçülərinin müəyyən edilməsi üçün empirik asılılıqların tövsiyə edilməsinə imkan vermişdir.
Açar sözlər: məsaməli mühit; böyük fraksiya; qum; hissəcik; quyu.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200579
K.A. Başmur1, E.A. Petrovskiy1, V.S. Tınçenko1,2, V.V. Buxtoyarov1,2, R.B. Serqiyenko3, O.A. Kolençukov1
Səth relyefli hidrosiklon-dempferinin qeyri-bircins sistemlərin ayırıcı qabiliyyətinə təsiri
Məqalə hidrosiklonların mərkəzdənqaçma qüvvələrinin təsiri altında qeyri-bircins sistemlərin ayrılması effektivliyinin artırılması probleminə həsr olunmuşdur. Əsas problem bu aparatlarda həlqəvi burulğanların mövcud olmasıdır. Heterogen qarışıqların ayrılması prosesinə onların mənfi təsiri təsvir edilmişdir. Hidrosiklonun ayırıcılıq qabiliyyətinin artırılmasını təmin edən konstruksiya işlənib hazırlanmış və təqdim edilmişdir. Konstruksiyanın fəqrliliyi axın dempferinin tətbiqindən ibarətdir. Bu halda, aparat dempferin relyefli səthinin köməyi ilə həlqəvi burulğanların yaranmasını aradan qaldıra və ya minimuma endirə bilər. Təklif olunan həllin adekvatlığının və ayrılma effektivliyinin müəyyənləşdirilməsi məqsədilə hidrodinamik kompüter modelləşdirilməsi, həmçinin eksperimental tədqiqatlar aparılmışdır. Hidrodinamik kompüter modelləşdirilməsi Solidworks Flow Simulation proqramı vasitəsilə həyata keçirilmişdir. O göstərmişdi ki, işlənib hazırlanmış qurğunun işçi zonasında praktiki olaraq həlqəvi burulğanlar müşahidə edilməmiş, dempfer isə qapaqaltı burulğanlardan çıxan hissəcikləri əks etdirmişdir. Qarışıqların ayrılma keyfiyyətinin yoxlanılması üçün eksperimental tədqiqat aparılmışdır və standart hidrosiklon konstruksiyaları ilə müqayisədə işlənib hazırlanmış aparatda hidrosiklonun ayırıcılıq qabiliyyətinin effektivliyinin 3% artması nəticəsi əldə edilmişdir.
Açar sözlər: hidrosiklon; ayırıcılıq qabiliyyəti; hidravlik dempfer; qeyri-bircins sistem; neftin hazırlanması; hidrodinamika
Məqalə hidrosiklonların mərkəzdənqaçma qüvvələrinin təsiri altında qeyri-bircins sistemlərin ayrılması effektivliyinin artırılması probleminə həsr olunmuşdur. Əsas problem bu aparatlarda həlqəvi burulğanların mövcud olmasıdır. Heterogen qarışıqların ayrılması prosesinə onların mənfi təsiri təsvir edilmişdir. Hidrosiklonun ayırıcılıq qabiliyyətinin artırılmasını təmin edən konstruksiya işlənib hazırlanmış və təqdim edilmişdir. Konstruksiyanın fəqrliliyi axın dempferinin tətbiqindən ibarətdir. Bu halda, aparat dempferin relyefli səthinin köməyi ilə həlqəvi burulğanların yaranmasını aradan qaldıra və ya minimuma endirə bilər. Təklif olunan həllin adekvatlığının və ayrılma effektivliyinin müəyyənləşdirilməsi məqsədilə hidrodinamik kompüter modelləşdirilməsi, həmçinin eksperimental tədqiqatlar aparılmışdır. Hidrodinamik kompüter modelləşdirilməsi Solidworks Flow Simulation proqramı vasitəsilə həyata keçirilmişdir. O göstərmişdi ki, işlənib hazırlanmış qurğunun işçi zonasında praktiki olaraq həlqəvi burulğanlar müşahidə edilməmiş, dempfer isə qapaqaltı burulğanlardan çıxan hissəcikləri əks etdirmişdir. Qarışıqların ayrılma keyfiyyətinin yoxlanılması üçün eksperimental tədqiqat aparılmışdır və standart hidrosiklon konstruksiyaları ilə müqayisədə işlənib hazırlanmış aparatda hidrosiklonun ayırıcılıq qabiliyyətinin effektivliyinin 3% artması nəticəsi əldə edilmişdir.
Açar sözlər: hidrosiklon; ayırıcılıq qabiliyyəti; hidravlik dempfer; qeyri-bircins sistem; neftin hazırlanması; hidrodinamika
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200580
S.Q. Zubairov1, R.R. Yaxin2, A.N. Zotov1, T.İ. Salixov1
Neft hasilatı üçün elektrik mərkəzdənqaçma nasosunun tam ölçülü damperinin tədqiqi
Məqalədə neft hasilatı üçün elektrik mərkəzdənqaçma nasos aqreqatının birləşdirici modullarının detallarında yorğunluq təzahürlərinə qarşı mübarizə üsulları təsvir edilmişdir. Mürəkkəb quyudaxili şərtlərdə tətbiq oluna bilən üsulun çoxfunksiyalı dempferin quyuya endirilməsi zamanı diferensial pistonun istifadəsilə nəql vəziyyətindən işçi vəziyyətə keçirilməsi şəklində həyata keçirilməsi üçün konstruktiv həll göstərilmişdir. Tam ölçülü dempferin müxtəlif sıxlıq və tərkibli elastomerlərin dayaq qolları üçün altlıq kimi istifadə edilməsi zamanı vibroizolyasiya xarakteristikalarının istismar tədqiqatları göstərilmişdir. Elastomerlərin üstünlük təşkil edən xarakteristikaları və məcburi rəqslərin müxtəlif tezlikləri üçün sıralanması müəyyənləşdirilmişdir.
Açar sözlər: modul, birləşmələrin detalları; elektrik intiqallı mərkəzdənqaçma nasos aqreqatı; elektrik mərkəzdənqaçma nasosunun quraşdırılması; diferensial piston; dempfer; altlıq; vibrosiya sürəti.
Məqalədə neft hasilatı üçün elektrik mərkəzdənqaçma nasos aqreqatının birləşdirici modullarının detallarında yorğunluq təzahürlərinə qarşı mübarizə üsulları təsvir edilmişdir. Mürəkkəb quyudaxili şərtlərdə tətbiq oluna bilən üsulun çoxfunksiyalı dempferin quyuya endirilməsi zamanı diferensial pistonun istifadəsilə nəql vəziyyətindən işçi vəziyyətə keçirilməsi şəklində həyata keçirilməsi üçün konstruktiv həll göstərilmişdir. Tam ölçülü dempferin müxtəlif sıxlıq və tərkibli elastomerlərin dayaq qolları üçün altlıq kimi istifadə edilməsi zamanı vibroizolyasiya xarakteristikalarının istismar tədqiqatları göstərilmişdir. Elastomerlərin üstünlük təşkil edən xarakteristikaları və məcburi rəqslərin müxtəlif tezlikləri üçün sıralanması müəyyənləşdirilmişdir.
Açar sözlər: modul, birləşmələrin detalları; elektrik intiqallı mərkəzdənqaçma nasos aqreqatı; elektrik mərkəzdənqaçma nasosunun quraşdırılması; diferensial piston; dempfer; altlıq; vibrosiya sürəti.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200593
O.A. Kolençukov1, E.A. Petrovski1, K.A. Başmur1, V.S. Tınçenko1,2, R.B. Sergienko3
Tədqiqat işində COMSOL Multiphysics proqram kompleksinin köməyi ilə müxtəlif konstruksiyalı piroliz reaktorlarının imitasiya modelləşdirməsi yerinə yetirilmişdir. Qeyriizotermik axın (k–ε turbulent axın) modulundan istifadə olunmuşdur. Məqalədə bu metodun digər geniş yayılmış metodlardan üstünlükləri göstərilmişdir. Nəticələr göstərmişdir ki, eyni şərtlər altında seksiyalı reaktorlarda qızdırılma daha intensiz həyata keçirilir. Optimal nəticələrə nail olmaq üçün yeni reaktorlarda istilik daşıyıcının axın sürəti klassik konstruksiyalı ilə müqayisədə daha az ola bilər. Karbohidrogen tullantılarının çoxaxınlı emalı üçün seksiyalı reaktorların istifadəsi məqsədəuyğun hesab edilir.
Açar sözlər: seksiyalı reaktor; piroliz; karbohidrogen tullantıları; istilik mübadiləsi; turbulent axın.
Tədqiqat işində COMSOL Multiphysics proqram kompleksinin köməyi ilə müxtəlif konstruksiyalı piroliz reaktorlarının imitasiya modelləşdirməsi yerinə yetirilmişdir. Qeyriizotermik axın (k–ε turbulent axın) modulundan istifadə olunmuşdur. Məqalədə bu metodun digər geniş yayılmış metodlardan üstünlükləri göstərilmişdir. Nəticələr göstərmişdir ki, eyni şərtlər altında seksiyalı reaktorlarda qızdırılma daha intensiz həyata keçirilir. Optimal nəticələrə nail olmaq üçün yeni reaktorlarda istilik daşıyıcının axın sürəti klassik konstruksiyalı ilə müqayisədə daha az ola bilər. Karbohidrogen tullantılarının çoxaxınlı emalı üçün seksiyalı reaktorların istifadəsi məqsədəuyğun hesab edilir.
Açar sözlər: seksiyalı reaktor; piroliz; karbohidrogen tullantıları; istilik mübadiləsi; turbulent axın.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200554
A.I. Lahova1, S.M. Petrov2, N.Y. İqnashev1, G.G. İslamova2, K.A. Şekoldin3
Aktiv kömürün iştiraki ilə yüksək kritik su flüidində ağır neftin dəyişməsi
Məqalədə yüksək kritik su flüidində məhsulun tərkibindəki kükürd və asfaltenqətran birləşmələrinin miqdarının əhəmiyyətli dərəcədə azalmasına, həmçinin yüngül yanacaq fraksiyalarının ayrılmasının artmasına imkan verən ağır neftin dərindən emalının nəticələri təqdim edilmişdir. Reaksiya mühitində aktiv kömürün iştirakı hesabına ağır neftin təmizlənmə temperaturunun azaldılmasının mümkünlüyü göstərilmişdir. Təklif olunan texnologiya ağır neftin ekoloji cəhətdən təhlükəsiz qalıqsız emalını və aşağı temperaturda qaynayan fraksiyalarla zənginləşdirilmiş yüksək keyfiyyətli karbohidrogen xammalının əldə edilməsini təmin edir.
Açar sözlər: dəyişmə; ağır neft; yüksək kritik su flüidi; aktiv kömür.
Məqalədə yüksək kritik su flüidində məhsulun tərkibindəki kükürd və asfaltenqətran birləşmələrinin miqdarının əhəmiyyətli dərəcədə azalmasına, həmçinin yüngül yanacaq fraksiyalarının ayrılmasının artmasına imkan verən ağır neftin dərindən emalının nəticələri təqdim edilmişdir. Reaksiya mühitində aktiv kömürün iştirakı hesabına ağır neftin təmizlənmə temperaturunun azaldılmasının mümkünlüyü göstərilmişdir. Təklif olunan texnologiya ağır neftin ekoloji cəhətdən təhlükəsiz qalıqsız emalını və aşağı temperaturda qaynayan fraksiyalarla zənginləşdirilmiş yüksək keyfiyyətli karbohidrogen xammalının əldə edilməsini təmin edir.
Açar sözlər: dəyişmə; ağır neft; yüksək kritik su flüidi; aktiv kömür.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200566
Y.Z. Ələkbərov, R.Z. Xəlilov, X.Q. İsmayılova
Təbii seolitin qazların təmizlənməsi və qurudulması proseslərində tədqiqi və tətbiqi
Bu məqalədə təbii qazların təmizlənməsi və qurudulması üçün təbii seolitlərin adsorbsiya qabiliyyətinin öyrənilməsi üzrə tədqiqatların nəticələri təqdim olunur. Bu məqsədlə kadmium və titanın müxtəlif məhlulları ilə işlənmiş təbii klinoptilolitdən istifadə etməklə tədqiqatlar aparılıb və temperaturun təsiri də öyrənilib. Təbii adsorbent kimi tərkibində seolit tərkibli süxurlardan istifadə edilib və müqayisə üçün sintetik CaA seolitindən istifadə etməklə təcrübələr aparılıb. Təcrübələr göstərmişdir ki, tədqiq olunmuş nümunələrdən kükürd birləşmələrinə görə ən yüksək aktivliyə Ay-Dağ yataqlarından olan seolit malikdir. Onun aktivliyi sintetik CaA seolitinə daha yaxındır. Tədqiqatlar göstərdi ki, təbii seolitlər və onların əsasında alınan adsorbentlər qazı mənfi 40-45 °C-yə qədər şeh nöqtəsi temperaturuna qədər qurutmağa imkan verir. Bu, istənilən iqlim şəraitində qazın birbaşa yataqlardan nəqlə hazırlamaq üçün kifayət edir.
Açar sözlər: qaz qurutma; seolit; adsorbent; kükürd birləşmələri.
Bu məqalədə təbii qazların təmizlənməsi və qurudulması üçün təbii seolitlərin adsorbsiya qabiliyyətinin öyrənilməsi üzrə tədqiqatların nəticələri təqdim olunur. Bu məqsədlə kadmium və titanın müxtəlif məhlulları ilə işlənmiş təbii klinoptilolitdən istifadə etməklə tədqiqatlar aparılıb və temperaturun təsiri də öyrənilib. Təbii adsorbent kimi tərkibində seolit tərkibli süxurlardan istifadə edilib və müqayisə üçün sintetik CaA seolitindən istifadə etməklə təcrübələr aparılıb. Təcrübələr göstərmişdir ki, tədqiq olunmuş nümunələrdən kükürd birləşmələrinə görə ən yüksək aktivliyə Ay-Dağ yataqlarından olan seolit malikdir. Onun aktivliyi sintetik CaA seolitinə daha yaxındır. Tədqiqatlar göstərdi ki, təbii seolitlər və onların əsasında alınan adsorbentlər qazı mənfi 40-45 °C-yə qədər şeh nöqtəsi temperaturuna qədər qurutmağa imkan verir. Bu, istənilən iqlim şəraitində qazın birbaşa yataqlardan nəqlə hazırlamaq üçün kifayət edir.
Açar sözlər: qaz qurutma; seolit; adsorbent; kükürd birləşmələri.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200601
E-mail: ruslan.khalilov@bakerhughes.com
A.G. Hüseynov1, E.A. Hüseynov2
Neftqazçıxarmada innovativ fəaliyyətin təkmilləşdirilməsi istiqamətləri
Məqalədə uzunmüddətli statistik və hesabat məlumatlarına əsaslanaraq, respublikada neft və qaz hasilatının vəziyyəti, investisiya təminatının dərəcəsi təhlil edilir, innovativ texnologiyalara çəkilən xərclərin strukturu, neft və qaz quyularının istismar vəziyyəti, geoloji-texniki tədbirlərin, istismar üsullarının, habelə layların stimullaşdırılması üsullarının tətbiqi, onların əlavə neft hasilatına təsiri; ehtiyatlar müəyyən edilir və onlardan səmərəli istifadə yolları göstərilir.
Açar sözlər: innovasiya fəaliyyəti; geoloji-texniki tədbirlər; neftqaz; quyu.
Məqalədə uzunmüddətli statistik və hesabat məlumatlarına əsaslanaraq, respublikada neft və qaz hasilatının vəziyyəti, investisiya təminatının dərəcəsi təhlil edilir, innovativ texnologiyalara çəkilən xərclərin strukturu, neft və qaz quyularının istismar vəziyyəti, geoloji-texniki tədbirlərin, istismar üsullarının, habelə layların stimullaşdırılması üsullarının tətbiqi, onların əlavə neft hasilatına təsiri; ehtiyatlar müəyyən edilir və onlardan səmərəli istifadə yolları göstərilir.
Açar sözlər: innovasiya fəaliyyəti; geoloji-texniki tədbirlər; neftqaz; quyu.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200574
V.A.Qrişenko, R.R.Qareyev, İ.M.Siklis, V.V.Muxametşin, R.F.Yakupov
Məqalə Ural-Volqa bölgəsi yataqlarının çətinçıxarılabilən neft ehtiyatlarının işlənməsinin iqtisadi cəlbediciliyi məsələsinə həsr edilmişdir. Yanacaq-energetika kompleksi neftçıxarma regionları üçün büdcə yaradıcısıdır və iqtisadiyyatın bütün sahələrinin inkişafına imkan yaradır, həmçinin sosial məsuliyyət daşıyır. Dünya iqtisadiyyatdakı dəyişikliklərin cari vəziyyəti və tendensiyaları göstərir ki, neft hasilatının intensivləşdirilməsi bütün əlaqəli sənaye sahələrinin effektivliyinin yüksəldilməsi üçün birinci dərəcəli məsələdir. Xərc strukturunda əsas payı vergi ayırmaları təşkil edir. Bu səbəbdən ehtiyatların aşağı keçiricilikli kollektorlardan çıxarılmasının stimullaşdırılması məqsədilə faydalı qazıntıların hasilatı üçün güzəştli vergi formasında vergi güzəştləri nəzərdə tutulur. Məqalədə vergi güzəştləri hesabına işləmənin effektivliyinin yüksəldilməsi nümunəsinə baxılır. Qiymətləndirmənin nəticələrinə görə, vergi güzəştli variant həm dövlət, həm də yer təki istifadəçisi üçün daha sərfəlidir.
Açar sözlər: neft yataqlarının işlənməsi, çətinçıxarılabilən ehtiyatlar, vergitutma, güzəştlərin verilməsi, hasilatın intensivləşdirilməsi.
Məqalə Ural-Volqa bölgəsi yataqlarının çətinçıxarılabilən neft ehtiyatlarının işlənməsinin iqtisadi cəlbediciliyi məsələsinə həsr edilmişdir. Yanacaq-energetika kompleksi neftçıxarma regionları üçün büdcə yaradıcısıdır və iqtisadiyyatın bütün sahələrinin inkişafına imkan yaradır, həmçinin sosial məsuliyyət daşıyır. Dünya iqtisadiyyatdakı dəyişikliklərin cari vəziyyəti və tendensiyaları göstərir ki, neft hasilatının intensivləşdirilməsi bütün əlaqəli sənaye sahələrinin effektivliyinin yüksəldilməsi üçün birinci dərəcəli məsələdir. Xərc strukturunda əsas payı vergi ayırmaları təşkil edir. Bu səbəbdən ehtiyatların aşağı keçiricilikli kollektorlardan çıxarılmasının stimullaşdırılması məqsədilə faydalı qazıntıların hasilatı üçün güzəştli vergi formasında vergi güzəştləri nəzərdə tutulur. Məqalədə vergi güzəştləri hesabına işləmənin effektivliyinin yüksəldilməsi nümunəsinə baxılır. Qiymətləndirmənin nəticələrinə görə, vergi güzəştli variant həm dövlət, həm də yer təki istifadəçisi üçün daha sərfəlidir.
Açar sözlər: neft yataqlarının işlənməsi, çətinçıxarılabilən ehtiyatlar, vergitutma, güzəştlərin verilməsi, hasilatın intensivləşdirilməsi.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200575
D.V. Kotov, I.V. Burenina, S. F. Sayfullina
Neft-qaz biznesində təşkilati layihələndirmənin səmərəliliyinin artırı
Məqalədə müasir təşkilati layihələndirmənin bir sıra aktual məsələlərinə baxılmışdır. Rusiya və xarici alimlərin yanaşmalarının təhlili nəticəsində təşkilati layihələndirmədə nəzərə alınmalı olan amillər müəyyən edilmişdir. Çoxsaylı amillər arasından neft-qaz şirkəti üçün müxtəlif variantlarda bazar və texnoloji şəraitə ən çox təsir edə bilənlər seçilmişdir. Müxtəlif bazar şəraitlərində idarəetmənin təşkilinin hər variantı üçün rasional olaraq hansı təşkilati sxemlərin tövsiyə oluna biləcəyi göstərilmişdir. Təşkilati layihələndirmə prosesində əsas və digər amillərin təsirini uzlaşdırmaq üsulu təklif olunmuşdur. Neft-qaz şirkətlərində rasional və səmərəli idarəetmənin təmin edilməsi məqsədilə müasir şərtlərdə idarəetmənin təşkilati strukturunun qurulması mexanizmi təklif olunmuşdur. Sonda təşkilati strukturların qurulması problemlərinin gələcək tədqiqat istiqamətləri üzrə tövsiyələr verilmişdir.
Açar sözlər: təşkilati struktur; layihələndirmə; rəqabətə davamlılıq amilləri; təşkilati dizayn.
Məqalədə müasir təşkilati layihələndirmənin bir sıra aktual məsələlərinə baxılmışdır. Rusiya və xarici alimlərin yanaşmalarının təhlili nəticəsində təşkilati layihələndirmədə nəzərə alınmalı olan amillər müəyyən edilmişdir. Çoxsaylı amillər arasından neft-qaz şirkəti üçün müxtəlif variantlarda bazar və texnoloji şəraitə ən çox təsir edə bilənlər seçilmişdir. Müxtəlif bazar şəraitlərində idarəetmənin təşkilinin hər variantı üçün rasional olaraq hansı təşkilati sxemlərin tövsiyə oluna biləcəyi göstərilmişdir. Təşkilati layihələndirmə prosesində əsas və digər amillərin təsirini uzlaşdırmaq üsulu təklif olunmuşdur. Neft-qaz şirkətlərində rasional və səmərəli idarəetmənin təmin edilməsi məqsədilə müasir şərtlərdə idarəetmənin təşkilati strukturunun qurulması mexanizmi təklif olunmuşdur. Sonda təşkilati strukturların qurulması problemlərinin gələcək tədqiqat istiqamətləri üzrə tövsiyələr verilmişdir.
Açar sözlər: təşkilati struktur; layihələndirmə; rəqabətə davamlılıq amilləri; təşkilati dizayn.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200596
A.N. Dmitriyevskiy1,2, N.A. Eremin1,2, V.E. Stolyarov1,3
Məqalədə istismarın son mərhələsində karbohidrogen hasilatını mürəkkəbləşdirən texniki və hüquqi-normativ məhdudiyyətlərin analizi, həmçinin milli prioritetlərin inkişafı zamanı sanksiya və məhdudiyyətlər şəraitində yanacaq-energetika kompleksinin resurs-innovativ inkişafının istiqamətləri verilmişdir. Əvvəllər mənimsənilmiş yataqlar üçün qanunvericiliyin hüquqi-normativ tənzimlənməsi xüsusiyyətlərinə və rəqəmsal transformasiya indikatorlarına, intellektual texnologiyaların və rəqəmsal platformaların geniş tətbiqinin nəzərə alınması ilə karbohidrogen bazarlarının qorunub saxlanılmasına, milli iqtisadiyyatların uzunmüddətli perspektivdəki inkişafına baxılmışdır. Texnoloji üstünlüklərinin nəzərə alınması ilə, fiber-optik texnologiyaların tətbiqi ilə neft və qaz quyularının rəqəmsallaşdırılmasının təmin edilməsi və bu əsasda intellektual quyuların və yataqların yaradılması tövsiyə olunmuşdur ki, bu da məhdud maliyyələşdirmə şəraitində istismar prosesi zamanı çıxarıla bilən neft-qaz ehtiyatlarının ən azı 10% artırılmasını, quyuların dayanma müddətinin təxminən 50% azalmasını, əməliyyat xərclərinin isə 10-25% qədər ixtisar olunmasını təmin edəcəkdir.
Açar sözlər: innovasiya; tənzimləmə; rəqəmsal iqtisadiyyat; transformasiya; hasilat; modelləşdirmə; intellektual texnologiya; rəqəmsal platforma.
Məqalədə istismarın son mərhələsində karbohidrogen hasilatını mürəkkəbləşdirən texniki və hüquqi-normativ məhdudiyyətlərin analizi, həmçinin milli prioritetlərin inkişafı zamanı sanksiya və məhdudiyyətlər şəraitində yanacaq-energetika kompleksinin resurs-innovativ inkişafının istiqamətləri verilmişdir. Əvvəllər mənimsənilmiş yataqlar üçün qanunvericiliyin hüquqi-normativ tənzimlənməsi xüsusiyyətlərinə və rəqəmsal transformasiya indikatorlarına, intellektual texnologiyaların və rəqəmsal platformaların geniş tətbiqinin nəzərə alınması ilə karbohidrogen bazarlarının qorunub saxlanılmasına, milli iqtisadiyyatların uzunmüddətli perspektivdəki inkişafına baxılmışdır. Texnoloji üstünlüklərinin nəzərə alınması ilə, fiber-optik texnologiyaların tətbiqi ilə neft və qaz quyularının rəqəmsallaşdırılmasının təmin edilməsi və bu əsasda intellektual quyuların və yataqların yaradılması tövsiyə olunmuşdur ki, bu da məhdud maliyyələşdirmə şəraitində istismar prosesi zamanı çıxarıla bilən neft-qaz ehtiyatlarının ən azı 10% artırılmasını, quyuların dayanma müddətinin təxminən 50% azalmasını, əməliyyat xərclərinin isə 10-25% qədər ixtisar olunmasını təmin edəcəkdir.
Açar sözlər: innovasiya; tənzimləmə; rəqəmsal iqtisadiyyat; transformasiya; hasilat; modelləşdirmə; intellektual texnologiya; rəqəmsal platforma.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200543
V. V. Streles1, V. M. Loboyçenko2, N. A. Leonova3, R. İ. Şevçenko2, V. M. Streles2, A. V. Prusskiy4, A. V. Avramenko5
Məqalədə neft və neft məhsullarının yanğınlarına aid edilən B sinif yanğınların söndürülməsində istifadə olunan köpükəmələgətiricilərin ətraf mühitə təsiri ətraflı şəkildə nəzərdən keçirilmişdir. Uzun zəncirli ftor tərkibli köpükəmələgətiricilərin ətraf mühitə mənfi təsiri və onların yanğınların söndürülməsi üçün istifadə alternativlərinin axtarışları göstərilmişdir. Yanğınların söndürülməsi üçün köpükəmələgətiricilərin kimyəvi quruluşlarının nəzərə alınması ilə ekoloji parametrlərinin müəyyənləşdirilməsi üçün hesablama metodlarının üstünlükləri qeyd olunmuşdur. Tərkibində ftor olan və olmayan bir sıra 8-C14 uzun karbon zəncirli köpükəmələgətiricilər üçün BCF, LC50 (Fathead Minno, Daphnia Magna), IGC50-nin (Tetrahymena Pyriformis) alınması üçün «Quantitative Structure ‑ Property Relationships» metodundan istifadə edilmişdir. Göstərilmişdir ki, ftor tərkibli birləşmələr (6:2 ftortelomerlər) LC50-yə (Dhnapna) əsasən kəskin toksikliyin birinci sinfinə (tədqiq olunan birləşmələr arasınada ən təhlükəli) aid olduğu halda, BCF‑yə əsasən ən təhlükəsizi natrium laurilsulfat, LC50-yə (Daphnia Magna) əsasən isə tədqiq olunanlar arasında ən təhlükəsizləri alkil birləşmələri – natrium decilsulfat, natrium lauril sulfat, dekilsülfat trietanolamin duzları əsasında hazırlanmış köpükəmələgətiricilərdir (kəskin toksikliyin üçüncü sinfi).
Açar sözlər: tərkibində ftor olmayan köpükəmələgətirici; ftortelomer; neft; neft məhsulları; yanğının söndürülməsi; ekoloji parametr; hesablama metodu.
Məqalədə neft və neft məhsullarının yanğınlarına aid edilən B sinif yanğınların söndürülməsində istifadə olunan köpükəmələgətiricilərin ətraf mühitə təsiri ətraflı şəkildə nəzərdən keçirilmişdir. Uzun zəncirli ftor tərkibli köpükəmələgətiricilərin ətraf mühitə mənfi təsiri və onların yanğınların söndürülməsi üçün istifadə alternativlərinin axtarışları göstərilmişdir. Yanğınların söndürülməsi üçün köpükəmələgətiricilərin kimyəvi quruluşlarının nəzərə alınması ilə ekoloji parametrlərinin müəyyənləşdirilməsi üçün hesablama metodlarının üstünlükləri qeyd olunmuşdur. Tərkibində ftor olan və olmayan bir sıra 8-C14 uzun karbon zəncirli köpükəmələgətiricilər üçün BCF, LC50 (Fathead Minno, Daphnia Magna), IGC50-nin (Tetrahymena Pyriformis) alınması üçün «Quantitative Structure ‑ Property Relationships» metodundan istifadə edilmişdir. Göstərilmişdir ki, ftor tərkibli birləşmələr (6:2 ftortelomerlər) LC50-yə (Dhnapna) əsasən kəskin toksikliyin birinci sinfinə (tədqiq olunan birləşmələr arasınada ən təhlükəli) aid olduğu halda, BCF‑yə əsasən ən təhlükəsizi natrium laurilsulfat, LC50-yə (Daphnia Magna) əsasən isə tədqiq olunanlar arasında ən təhlükəsizləri alkil birləşmələri – natrium decilsulfat, natrium lauril sulfat, dekilsülfat trietanolamin duzları əsasında hazırlanmış köpükəmələgətiricilərdir (kəskin toksikliyin üçüncü sinfi).
Açar sözlər: tərkibində ftor olmayan köpükəmələgətirici; ftortelomer; neft; neft məhsulları; yanğının söndürülməsi; ekoloji parametr; hesablama metodu.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200537
B. V. Uspenskiy1,2, R. R. Xasanov1, R. R. Şaqidullin2, Ş. Z. Qafurov1
Dünya iqtisadiyyatının dekarbonizasiyası son onilliyin qlobal inkişafının əsas trendlərindən biridir. Dünya iqtisadiyyatının yaşıl energetikaya keçidinin başlanması geoloji kəşfiyyat sahəsinin və yanacaq-energetika kompleksinin qarşısında yeni vəzifələr və məsələr qoyur. Halhazırda ən çox tələb olunan enerji-kimyəvi resurslar neft, təbii qaz və bir qədər də kömürdür. Onların hasilatı mümkün olan maksimum səviyyəyə yaxınlaşıb və yaxın gələcəkdə azalması qaçılmaz olacaqdır. Lakin iri kapital qoyuluşları və yüksək səmərəli texnologiyalar səbəbindən alternativ enerji mənbələrinə keçid prosesi uzana bilər ki, həmin müddət ərzində də bir çox ölkələrin energetikasını ənənəvi olaraq karbohidrogenlər təşkil edəcəkdir. Çətinçıxarılabilən ehtiyatların payı dünyada daim artmaqdadır, hal-hazırda bu, Rusiyada 65% -i ötür. Çətinçıxarılabilənlərə, xüsusən, yüksək özlülüklü neft və bitum ehtiyatları (özlülüyü 30 sP-dən yuxarı) aid edilir. Məqalədə Volqa-Ural neft-qaz hövzəsi hüdudlarında bitum və kömür yataqlarının mənimsənilməsinin mümkün yolları və perspektivləri nəzərdən keçirilir.
Açar sözlər: dekarbonizasiya; təbii bitum; ağır neft; kömür layları; termik təsir.
Dünya iqtisadiyyatının dekarbonizasiyası son onilliyin qlobal inkişafının əsas trendlərindən biridir. Dünya iqtisadiyyatının yaşıl energetikaya keçidinin başlanması geoloji kəşfiyyat sahəsinin və yanacaq-energetika kompleksinin qarşısında yeni vəzifələr və məsələr qoyur. Halhazırda ən çox tələb olunan enerji-kimyəvi resurslar neft, təbii qaz və bir qədər də kömürdür. Onların hasilatı mümkün olan maksimum səviyyəyə yaxınlaşıb və yaxın gələcəkdə azalması qaçılmaz olacaqdır. Lakin iri kapital qoyuluşları və yüksək səmərəli texnologiyalar səbəbindən alternativ enerji mənbələrinə keçid prosesi uzana bilər ki, həmin müddət ərzində də bir çox ölkələrin energetikasını ənənəvi olaraq karbohidrogenlər təşkil edəcəkdir. Çətinçıxarılabilən ehtiyatların payı dünyada daim artmaqdadır, hal-hazırda bu, Rusiyada 65% -i ötür. Çətinçıxarılabilənlərə, xüsusən, yüksək özlülüklü neft və bitum ehtiyatları (özlülüyü 30 sP-dən yuxarı) aid edilir. Məqalədə Volqa-Ural neft-qaz hövzəsi hüdudlarında bitum və kömür yataqlarının mənimsənilməsinin mümkün yolları və perspektivləri nəzərdən keçirilir.
Açar sözlər: dekarbonizasiya; təbii bitum; ağır neft; kömür layları; termik təsir.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200571
Y. N. Saviçeva1, O.N. Budeyeva1, V.Ş. İşmetov2
İqlim şəraiti işçinin qorunulması gərəkən zərərli amillərdəndir. Lakin qış şəraiti ölkənin rayonlarından asılı olaraq çox fərqlənir. Buna görə də isti geyimin verilməsini tənzimləyən normativ aktlarda normalar iqlim qurşaqlarından asılı olaraq müəyyən edilmişdir. Mövcud olan xüsusi geyimlərin əsas çatışmazlıqları neft və neft məhsullarının təsirinə qarşı kifayət qədər davamlı olmaması və istifadə olunan materialların fizioloji-gigiyenik xassələrinin istehsal şəraitinə uyğun gəlməməsidir. Bu da turşu istehsalında çalışan işçilərin sağlamlığına əhəmiyyətli dərəcədə zərər verir və əməyin effektivliyini azaldır.
Açar sözlər: peşə riski; qazmaçı; peşə xəstəliyi; xüsusi geyim; risk-yönümlü yanaşma.
İqlim şəraiti işçinin qorunulması gərəkən zərərli amillərdəndir. Lakin qış şəraiti ölkənin rayonlarından asılı olaraq çox fərqlənir. Buna görə də isti geyimin verilməsini tənzimləyən normativ aktlarda normalar iqlim qurşaqlarından asılı olaraq müəyyən edilmişdir. Mövcud olan xüsusi geyimlərin əsas çatışmazlıqları neft və neft məhsullarının təsirinə qarşı kifayət qədər davamlı olmaması və istifadə olunan materialların fizioloji-gigiyenik xassələrinin istehsal şəraitinə uyğun gəlməməsidir. Bu da turşu istehsalında çalışan işçilərin sağlamlığına əhəmiyyətli dərəcədə zərər verir və əməyin effektivliyini azaldır.
Açar sözlər: peşə riski; qazmaçı; peşə xəstəliyi; xüsusi geyim; risk-yönümlü yanaşma.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200595
E-mail: ufa.savjulia@gmail.com
T.S. Vovçuk1, D.L. Vilk-Yakubovskiy2, V.M. Telelim3, V.M. Loboyçenko1, R.I. Şevçenko1, O.S. Şevçenko1, N.S. Trequb4
Neft və neft məhsullarının söndürülməsində akustik effektdən istifadənin tədqiqi
Məqalədə neft və neft məhsullarının söndürülməsi zamanı alovun söndürülməsi üçün akustik effekt və üsulun istifadəsi müzakirə olunur. Oxucunun neft və neft məhsullarının söndürülməsi üçün akustik dalğaların istifadəsi sahəsində mövcud bilik vəziyyəti ilə tanış olması üçün inkişaf perspektivlərinin təhlili də əlavə dəyərdir. Yanğının söndürülməsi zamanı akustik effektdən istifadənin bəzi növləri və şərtləri nəzərdən keçirilir. Yanğınsöndürmə cihazlarında akustik effektin istifadəsinin müxtəlif variantları göstərilir. Neft və neft məhsulları yanğınlarının söndürülməsi üçün akustik üsulun perspektivliliyi və ekoloji cəhətdən təmizliyi qeyd olunur.
Açar sözlər: akustik effekt; neft; neft məhsulu; ətraf mühit; yanğınsöndürmə; alov; akustik yanğınsöndürmə cihazı.
Məqalədə neft və neft məhsullarının söndürülməsi zamanı alovun söndürülməsi üçün akustik effekt və üsulun istifadəsi müzakirə olunur. Oxucunun neft və neft məhsullarının söndürülməsi üçün akustik dalğaların istifadəsi sahəsində mövcud bilik vəziyyəti ilə tanış olması üçün inkişaf perspektivlərinin təhlili də əlavə dəyərdir. Yanğının söndürülməsi zamanı akustik effektdən istifadənin bəzi növləri və şərtləri nəzərdən keçirilir. Yanğınsöndürmə cihazlarında akustik effektin istifadəsinin müxtəlif variantları göstərilir. Neft və neft məhsulları yanğınlarının söndürülməsi üçün akustik üsulun perspektivliliyi və ekoloji cəhətdən təmizliyi qeyd olunur.
Açar sözlər: akustik effekt; neft; neft məhsulu; ətraf mühit; yanğınsöndürmə; alov; akustik yanğınsöndürmə cihazı.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200602
А.К. Mazitova, Q.К. Aminova, İ.N. Vixareva
Dibutoksietil adipinatların alınma kinetikasının modelləşdirilməsi
Əlavələr polimerin modifikasiyasını və onun xassələrinin istismar müddəti ərzində saxlanmasını təmin edən PVC-kompozitlərinin mühüm komponentləridir. Ekoloji cəhətdən təhlükəsiz adipinat plastifikatorların işlənib hazırlanması və tətbiq edilməsi aktualdır. Məqalədə adipin turşusunun oksietillənmiş n-butanol vasitəsilə müxtəlif dərəcəli oksietillənmə ilə eterifikasiyasının kinetik tədqiqatlarının nəticələri təqdim edilmişdir. Müxtəlif katalizatorların məqsədli efirin çıxışına və oksietitilləşmə dərəcəsinin eterifikasiya reaksiyasının sürətinə təsiri öyrənilmişdir. Müxtəlif oksietitilləşmə dərəcələrinə malik dibutoksietil adipinatların alınması prosesinin kinetikasının riyazi modeli işlənib hazırlanmışdır ki, bu da turşu katalizatorunun effektivliyinin texnoloji göstəricilərini və istifadə olunan spirtin oksietitilləşmə dərəcəsinin təsirini proqnozlaşdırmağa imkan verir.
Açar sözlər: adipinat plastifikatoru; kinetika; riyazi model; polivinilxlorid; proqnozlaşdırma; eterifikasiya.
Əlavələr polimerin modifikasiyasını və onun xassələrinin istismar müddəti ərzində saxlanmasını təmin edən PVC-kompozitlərinin mühüm komponentləridir. Ekoloji cəhətdən təhlükəsiz adipinat plastifikatorların işlənib hazırlanması və tətbiq edilməsi aktualdır. Məqalədə adipin turşusunun oksietillənmiş n-butanol vasitəsilə müxtəlif dərəcəli oksietillənmə ilə eterifikasiyasının kinetik tədqiqatlarının nəticələri təqdim edilmişdir. Müxtəlif katalizatorların məqsədli efirin çıxışına və oksietitilləşmə dərəcəsinin eterifikasiya reaksiyasının sürətinə təsiri öyrənilmişdir. Müxtəlif oksietitilləşmə dərəcələrinə malik dibutoksietil adipinatların alınması prosesinin kinetikasının riyazi modeli işlənib hazırlanmışdır ki, bu da turşu katalizatorunun effektivliyinin texnoloji göstəricilərini və istifadə olunan spirtin oksietitilləşmə dərəcəsinin təsirini proqnozlaşdırmağa imkan verir.
Açar sözlər: adipinat plastifikatoru; kinetika; riyazi model; polivinilxlorid; proqnozlaşdırma; eterifikasiya.
Ədəbiyyat siyahısı
DOI: 10.5510/OGP2021SI200597
E-mail: irina.vikhareva2009@yandex.ru